01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 11

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Tadeusz Gawlik

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
311[09].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Małgorzata Latek
dr inż. Jan Żarłok

Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł

Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[09].O1.01.
„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska”, zawartego w programie nauczania dla zawodu technik garbarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Bezpieczeństwo i higieny pracy

4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

8
8

12
13
14

4.2. Ochrona przeciwpożarowa

4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

16
16
21
21
22

4.3. Ochrona środowiska i jej znaczenie

4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów

23
23
26
26
27

4.4. Czynniki

środowiska

pracy:

mikroklimat,

skład

chemiczny

i zanieczyszczenie powietrza, hałas, wibracje

4.4.1. Materiał nauczania
4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3. Ćwiczenia
4.4.4. Sprawdzian postępów

28
28
31
31
32

4.5. Zagrożenia powodowane działaniem substancji chemicznych stosowanych

w procesie produkcji skór
4.5.1. Materiał nauczania
4.5.2. Pytania sprawdzające
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów

33
33
36
37
38

4.6. Zagrożenia związane z użytkowaniem maszyn, urządzeń i narzędzi

4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

39
39
42
43
44

4.7. Sprawność techniczna urządzeń i instalacji elektrycznych

4.7.1. Materiał nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzające
4.7.3. Ćwiczenia
4.7.4. Sprawdzian postępów

45
45
48
48
49

4.8. Sprzęt i środki ochrony indywidualnej

4.8.1. Materiał nauczania
4.8.2. Pytania sprawdzające
4.8.3. Ćwiczenia
4.8.4. Sprawdzian postępów

50
50
52
53
54

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Wypadki podczas pracy. Postępowania na miejscu wypadku. Pierwsza

pomoc
4.9.1. Materiał nauczania
4.9.2. Pytania sprawdzające
4.9.3. Ćwiczenia
4.9.4. Sprawdzian postępów

55
55
59
59
60

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przestrzeganiu przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

– literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311 [09].O1

Podstawy zawodu

311[09].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpiecze

ństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpo

żarowej

oraz ochrony

środowiska

311[09].O1.04

Pos

ługiwanie się dokumentacją

techniczn

311[09].O1.05

Charakteryzowanie maszyn

i urz

ądzeń garbarskich

311[09].O1.02

Charakteryzowanie skór

surowych

311[09].O1.03

Konserwacja i magazynowanie

skór surowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

uczestniczyć w dyskusji, prezentacji i ochronie prezentowanego przez siebie stanowiska,

−

stosować technologię komputerową i informacyjną,

−

poczuwać się do odpowiedzialności za zdrowie i życie własne oraz innych,

−

stosować podstawowe zasady etyczne (rzetelnej pracy, punktualności, uczciwości,
odpowiedzialności),

−

współpracować w grupie,

−

rozwiązywać problemy w sposób twórczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zinterpretować podstawowe akty prawne oraz prawa i obowiązki pracowników

i pracodawcy, dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

scharakteryzować zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

określić zagrożenia związane z ręczną i maszynową obróbką skór oraz ze sporządzaniem

roztworów roboczych,

−

określić konsekwencje wynikające z naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

określić zabezpieczenia i osłony ruchomych części maszyn i urządzeń,

−

określić zasady zabezpieczania dostępu do szkodliwych środków chemicznych,

−

zastosować środki ochrony indywidualnej odpowiednio do rodzaju wykonywanej pracy,

−

zastosować procedury postępowania w sytuacji zagrożenia zdrowia i życia,

−

udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

−

zabezpieczyć miejsce wypadku,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska,

−

zastosować przepisy dotyczące ochrony środowiska podczas utylizacji odpadów

i produktów ubocznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Bezpieczeństwo i higieny pracy

4.1.1. Materiał nauczania

A. Przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy

Przez „ochronę pracy” rozumie się ogół norm prawnych ustanowionych w celu

wyeliminowania zagrożeń utraty życia oraz wyeliminowanie lub zmniejszenia niekorzystnego
wpływu pracy na zdrowie pracownika.

Działania, dokonywane w ramach realizacji tych norm, mają na celu ochronę

pracowniczej zdolności do pracy przed zagrożeniami wynikającymi z materialnego
i społecznego środowiska pracy, a także przed zagrożeniami wynikającymi z małej
odporności danego pracownika na działanie środowiska pracy.

W zakres pojęcia „ochrona pracy” wchodzą normy zawarte w przepisach określających:

1. wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy,
2. skutki niedopełnienia tych wymagań,
3. organizację i tryb postępowania organów nadzoru nad warunkami pracy.

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest podstawową zasadą prawa

pracy. Oznacza to, że pracodawcy przypisano szczególną rolę w zakresie ochrony życia
i zdrowia pracowników. Jego ogólne sformułowanie nakazuje pracodawcy nie tylko
przestrzegać generalnych nakazów i zakazów wynikających z przepisów prawa, ale także
uwzględnia indywidualne przeciwwskazania zdrowotne pracowników. Dlatego też, mówiąc
o przepisach i zasadach bhp, będziemy głównie mówić o obowiązkach pracodawcy
dotyczących tego zagadnienia.

Troska o bezpieczeństwo pracowników nie jest dyrektywą techniczną, lecz prawnym

obowiązkiem każdego pracodawcy, który ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy. Obowiązki dotyczące tej sfery zostały skonkretyzowane
w dziale X Kodeksu pracy. Szczegółowe zakresy obowiązków precyzują przepisy zawarte
w aktach wykonawczych, wydawanych przez:

–

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej lub ministrów właściwych dla określonych gałęzi
(w zakładach wyprawiających skóry surowe obowiązuje rozporządzenie Ministra
Gospodarki z dnia 9 sierpnia 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy
wyprawie skór surowych).

Przepisy Kodeksu dotyczące bhp cechuje to, że mają one charakter prawa bezwzględnie

obowiązującego. Oznacza to, że przepisy te nie mogą być zmieniane, choćby obydwie strony
stosunku pracy (pracodawca i pracownik) ustalili inny sposób ich realizacji.

Charakter powinności pracodawcy związanych z bhp jest zróżnicowany. Niektóre z nich

stanowią bowiem generalne dyrektywy, ale większość z nich zobowiązuje pracodawcę do
konkretnych działań na rzecz zatrudnionych pracowników. Pracodawcę obciążają także
koszty związane z zapewnieniem bezpiecznej pracy, bez możliwości przerzucenia ich na
pracowników.

Przepisy regulujące podstawowe obowiązki pracodawców odnoszą się do wszystkich

zakładów pracy bez wyjątku. Także ochrona z tym związana rozciąga się na ogół
pracowników, przy czym niektóre grupy pracownicze podlegają ochronie szczególnej.

Postanowienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy zawierają również regulaminy

pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zarówno przepisy ogólne, jak i branżowe lub dotyczące poszczególnych urządzeń

charakteryzują się konkretnością i realnością. Określają one dokładne wymogi w zakresie
bhp, starając się, gdzie to możliwe, ustalić warunki, jakim powinny odpowiadać poszczególne
urządzenia, oraz zasady postępowania pracowników, chroniące ich przed możliwością
wypadku przy pracy i szkodliwych oddziaływań środowiska pracy.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy określone są również w Normach Polskich.
Obowiązek pracodawcy zapewnienia bezpieczeństwa pracy jest obowiązkiem

bezwarunkowym, co oznacza, że bez względu na to, czy pracownik wywiązuje się ze swoich
powinności wobec pracodawcy, czy też nie, pracodawca musi zagwarantować mu bezpieczne
i higieniczne warunki pracy.

Obok norm prawnych pojęcie „ochrona pracy” obejmuje również postępowanie zgodne

z zasadami bezpieczeństwa pracy, wynikającymi zarówno z przesłanek naukowych lub
technicznych i doświadczenia życiowego pracownika.

Obowiązek przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy spowodowany jest

różnorodnością procesów produkcyjnych i technologicznych, które sprawiają, że nie jest
możliwe uregulowanie wszystkiego obowiązującymi przepisami. Ponadto jest oczywiste, że
przepisy bhp nie nadążają za zmianami dokonującymi się w dziedzinie techniki i technologii
produkcji. Zasady bhp należy dostosowywać do aktualnych warunków pracy zgodnie
z unormowaniami istniejącymi już w danej dziedzinie lub zakładzie pracy.

B. Prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika

Obowiązki pracodawcy

Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Granice tego obowiązku wyznacza aktualny
poziom nauki i techniki. Pracodawca powinien wykorzystywać osiągnięcia tych dziedzin
w sposób racjonalny i odpowiedni. Z uwagi na cel tego obowiązku, korzystanie z osiągnięć
nauki i techniki nie powinno być traktowane jedynie w sposób formalny, lecz skłaniać
pracodawcę do dokonywania własnej oceny stanu bezpieczeństwa w miejscu pracy, np. gdy
jest on przekonany, że używanie określonych narzędzi, mimo pozytywnej oceny, nie
gwarantuje bezpiecznego wykonywania pracy.

W ramach zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, na pracodawcy

ciąży

obowiązek

spełnienia

wielu

wymogów

dotyczących

pomieszczeń

pracy,

poszczególnych stanowisk pracy, maszyn i urządzeń użytkowanych przez pracowników.

W szczególności pracodawca jest obowiązany:

–

organizować pracę w sposób zapewniający bezpiecznie i higieniczne warunki pracy,

–

zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

–

zapewnić wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy
nadzoru nad warunkami pracy,

–

zapewnić wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Przepisy zobowiązują pracodawcę do znajomości, w zakresie niezbędnych do wykonywania

ciążących na nim obowiązków, przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Obok przepisów dotyczących ogólnych obowiązków pracodawców Kodeks pracy oraz

inne akty prawne nakładają na nich inne obowiązki szczegółowe. Są to obowiązki:
1. związane z przygotowaniem pracownika do pracy,
2. dotyczące organizacji stanowiska pracy,
3. odnoszące się do procesów pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ad 1. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia
lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Pracodawca jest obowiązany, w ramach szkolenia wstępnego przeszkolić pracownika
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem do pracy, a także zapewnić
prowadzenie szkoleń okresowych w tym zakresie.

Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on

wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracodawca jest zobowiązany do informowania pracownika o ryzyku zawodowym, które

wiąże się z wykonywaną pracą.

Pod pojęciem ryzyka zawodowego należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, które mogą skutkować
wystąpieniem u pracownika dolegliwości zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych
występujących w środowisku pracy lub w sposobie wykonywania pracy. Ocena ryzyka polega
na oszacowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanych zdarzeń, określeniu stopnia
ich uciążliwości oraz wskazania sposobu postępowania w celu wyeliminowania zagrożenia.

Na pracodawcy spoczywa również obowiązek zapewnienia pracownikom środków

ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na
danym stanowisku pracy. W/w środki ochrony muszą mieć odpowiednie właściwości
ochronne i użytkowe. Pranie, konserwacja, naprawa, odpylanie i odkażanie środków ochrony
osobistej, odzieży i obuwia roboczego odbywa się na koszt pracodawcy.
ad 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomieszczenie pracy odpowiednie do rodzaju
wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników oraz utrzymywać obiekty
budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy a także tereny i urządzenia z nimi
związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Pracodawca jest
również zobowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie pomieszczenia higieniczno-
sanitarne.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy

wyprawianiu skór surowych zawiera szereg przepisów szczegółowych dotyczących
pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych.

Zgodnie z nimi pomieszczenia, w których magazynowane i składowane są skóry surowe,

powinny odpowiadać następującym wymaganiom:
1) składowanie skór wysuszonych powinno odbywać się w pomieszczeniach o gładkiej,

utrwalonej powierzchni,

2) składowanie skór surowych konserwowanych metodą solenia powinno odbywać się

w pomieszczeniach o gładkich ścianach i posadzkach o powierzchni łatwo zmywalnej,
zapobiegającej poślizgom, pokrytych materiałami odpornymi na działanie soli kuchennej
oraz środków dezynfekujących,

3) pomieszczenia powinny być zabezpieczone przed możliwością przedostawania się

owadów do wnętrza i nadmiernym nasłonecznieniem,

4) magazyn powinien być co najmniej raz w roku dezynfekowany.

ad 3. W procesie pracy pracodawca jest zobowiązany do stosowania maszyn i urządzeń, które
powinny:

–

zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczać
pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych,
porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami,
działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem
innych czynników środowiska pracy,

–

uwzględniać zasady ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku, gdy w procesie technologicznym stosowane są substancje i preparaty

chemiczne, w tym niebezpieczne, rakotwórcze oraz emitujące promieniowanie jonizujące
obowiązuje:

–

zakaz stosowania przez pracodawcę materiałów i procesów technologicznych bez
uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia
odpowiednich środków profilaktycznych,

–

zakaz stosowania substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych w sposób
widoczny, umożliwiający ich identyfikację i stosowania niebezpiecznych substancji
i niebezpiecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych
substancji i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających
przed ich szkodliwym działaniem.
Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym

i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą. Obowiązany jest również zapewnić
pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie,
odpowiednie posiłki i napoje, jeśli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych.

Obowiązki i prawa pracowników

Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest sumienne i staranne świadczenie

pracy umówionego rodzaju, podczas której pracownik powinien przestrzegać przepisy
i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

W szczególności pracownik jest zobowiązany:

–

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,

–

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

–

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

–

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem,

–

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

–

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

–

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, obok obowiązków, pracownicy mają również prawa:

–

pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego, w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia
i życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim
niebezpieczeństwem innym osobom,

–

pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia (ale nie z miejsca pracy),
zawiadamiając niezwłocznie przełożonego o zaistniałej sytuacji, jeżeli powstrzymanie się
od wykonywania pracy nie usuwa bezpośredniego zagrożenia dla jego zdrowia lub życia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
w przypadkach o których mowa wyżej, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia,

–

pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób. Pracownik, który zawiadomił pracodawcę o powstrzymaniu
się od pracy z powodu złego samopoczucia psychicznego lub fizycznego nie ma prawa do
wynagrodzenia, a jego oświadczenie nie może być kwestionowane przez pracodawcę. Ze
szczególnych uprawnień do powstrzymania się od wykonywania pracy nie mogą
skorzystać pracownicy, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie ludzkiego

życia lub mienia np. strażacy, lekarz, ratownicy i inni.

Podkreślić należy, że obowiązek przestrzegania przepisów i zasad bhp jest obowiązkiem

bezwarunkowym pracownika, co oznacza, że pracownik musi go wypełniać, niezależnie od
tego czy pracodawca wypełnia w sposób należyty obowiązki wobec pracownika.

Przestrzeganie przepisów i zasad bhp jest obowiązkiem pracownika, którego naruszenie

może mieć poważne konsekwencje dla niego i innych. Oczywiście lekceważenie tych
przepisów i zasad zagraża przede wszystkim zdrowiu i życiu pracownika, który ich nie
stosuje. Trzeba pamiętać, że w razie wypadku będącego skutkiem złamania przepisów bhp
przez pracownika, traci on szansę do ewentualnego odszkodowania.

Odpowiedzialności podlegają wszyscy pracownicy zakładu pracy. Wobec pracowników,

którzy nie przestrzegają przepisów bhp (ale nie zasad) stosuje się kary porządkowe: karę
upomnienia, karę nagany, karę pieniężną.

Obowiązek przestrzegania przepisów bhp został przez ustawodawcę podniesiony także

do rangi podstawowego obowiązku pracowniczego. Taka regulacja powoduje, że naruszenie
tego obowiązku przez pracownika powoduje spełnienie przesłanki rozwiązanie umowy bez
wypowiedzenia z winy pracownika.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem „ochrona pracy”?
2. Jakim celom służą normy prawa dotyczące bhp?
3. Jaki akt prawny jest podstawowym źródłem prawa bezpieczeństwa i higieny pracy?
4. Co rozumiesz przez „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy”?
5. Na kogo prawo nałożyło obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy?

6. Czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy mogą być zmieniane w drodze

umów indywidualnych?

7. Kto jest pracodawcą w rozumieniu prawa pracy?
8. W jakim akcie prawnym określone zostały podstawowe obowiązki pracodawcy

i pracownika w zakresie bhp?

9. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy przed dopuszczeniem pracownika do pracy?
10. Co rozumiesz pod pojęciem „ryzyko zawodowe”?
11. Kto jest obowiązany do oceny ryzyka zawodowego?
12. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy w zakresie zapewnienia właściwych pomieszczeń pracy?
13. Jakie są podstawowe obowiązki pracowników w zakresie bhp?
14. W jakich okolicznościach pracownik ma prawo do wstrzymania się od pracy?
15. Czy pracownikowi, zobowiązanemu do wykonywania pracy wymagającej szczególnej

sprawności psychofizycznej, przysługuje wynagrodzenie za czas powstrzymywania się
od pracy?

16. Jakie konsekwencje może ponieść pracownik za naruszenie przepisów bhp?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przepisów działu X Kodeksu pracy wskaż podmioty zobowiązane do

zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przeanalizować treść przepisów działu X Kodeksu pracy,
3) wskazać na podstawie przeanalizowanych przepisów, kto jest zobowiązany do

zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przepisów działu X i działu XV Kodeksu pracy wskaż podmioty

uprawnione do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przeanalizować treść przepisów działu X i XV Kodeksu pracy,
3) wskazać na podstawie przeanalizowanych przepisów, jakie podmioty wykonujące pracę

są uprawnione do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 3

Na podstawie przepisów Kodeksu pracy i rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki

Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy określ obowiązki pracodawcy w zakresie bhp.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować treść przepisów wskazanych w poleceniu,
2) na podstawie przepisów określić obowiązki pracodawcy w zakresie bhp,
3) zreferować obowiązki pracodawcy na forum grup, ze wskazaniem odpowiednich

przepisów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

rozporządzenie Ministra i Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 4

Na podstawie przepisów Kodeksu pracy określ obowiązki osoby kierującej

pracownikami i wskaż różnice między obowiązkami pracodawcy i obowiązkami osoby
kierującej pracownikami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować przepisy Kodeksu pracy,
2) określić na podstawie wybranych przepisów Kodeksu pracy obowiązki osoby kierującej

pracownikami,

3) wskazać różnice między obowiązkami pracodawcy i obowiązkami osoby kierującej

pracownikami,

4) przedstawić wyniki ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska:

–

Kodeks pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „ochrona pracy”?



2) określić, akt prawny, który jest podstawowym źródłem prawa

bezpieczeństwa i higieny pracy?



3) określić, cele jakim służą normy prawne dotyczące bhp?



4) scharakteryzować „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy”?



5) określić, na kogo prawo nałożyło obowiązek zapewnienia bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy?



6) określić, kto jest upoważniony do wydawania rozporządzeń w sprawie

bhp?



7) określić, czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy mogą

być zawierane w drodze umów indywidualnych?



8) określić, jakim celom służą normy prawne dotyczące bhp?



9) określić, kto jest pracodawcą w rozumieniu prawa pacy?



10) scharakteryzować podstawowe akty prawne, w których określone zostały

podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp?



11) określić, jakie obowiązki ciążą na pracodawcy przed dopuszczeniem

pracownika do pracy?



12) zdefiniować pojęcie „ryzyko zawodowe”?



13) określić, kto jest zobowiązany do oceny ryzyka zawodowego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14) scharakteryzować obowiązki ciążące na pracodawcy w zakresie

zapewnienia właściwych pomieszczeń pracy?



15) określić, podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?



16) określić, w jakich okolicznościach pracownik ma prawo do wstrzymania

się od pracy?



17) określić, czy pracownikowi, zobowiązanemu do wykonywania pracy

wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, przysługuje
wynagrodzenie za czas powstrzymania się od pracy?



18) określić, jakie konsekwencje mogą ponosić pracodawcy i pracownicy za

nieprzestrzeganie przepisów i zasad bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Ochrona przeciwpożarowa

4.2.1. Materiał nauczania

Pożarem nazywamy niekontrolowany w czasie i przestrzeni proces spalania, stanowiący

zagrożenie dla człowieka i środowiska oraz powodujący straty dóbr materialnych
nieprzeznaczonych do zniszczenia w danym czasie i w taki sposób.

Aby skutecznie zapobiegać pożarom, należy znać zagrożenia pożarowe, środki i sposoby

ochrony przeciwpożarowej, a w razie zaistnienia pożaru umieć gasić w zarodku zarzewie
ognia.

Pod pojęciem zagrożenia pożarowego rozumie się istnienie takich warunków, w których

możliwe jest powstanie niekontrolowanego procesu spalania wymagającego zorganizowanej
akcji do jego likwidacji.

Na zagrożenie pożarowe składa się zwykle wiele elementów, w pewnym stopniu

obiektywnych, ale bezpośrednie przyczyny mają charakter subiektywny. Są one najczęściej
uzależnione od działania człowieka. Wynikają zwykle z niedbalstwa, nieostrożności,
nieznajomości lub lekceważenia przepisów, często bezmyślności tj. czynników zależnych od
woli człowieka.

Groźba pożaru może wystąpić wszędzie. Nie ma bezpieczeństwa pracy bez

bezpieczeństwa pożarowego.

Do najczęstszych przyczyn pożarów w zakładach pracy zalicza się:

−

złe instalacje elektryczne, prace spawalnicze w czasie remontu pomieszczeń, iskrzenie
maszyn, zła wentylacja,

−

nieodpowiednie przechowywanie lub użytkowanie materiałów łatwopalnych,

−

niewłaściwe zabezpieczenie urządzeń do obróbki termicznej,

−

nieodpowiednie wykonywanie prac pożarowo niebezpiecznych,

−

nieprawidłowe eksploatowanie urządzeń mechanicznych,

−

nieprawidłowe przechowywanie paliw,

−

złe składowanie materiałów, zagracenie, iskry,

−

nieuwaga pracowników i przekraczanie zakazów, np. palenie tytoniu i ognia.
Ponieważ pożary powodują często olbrzymie straty materialne, a czasem również ofiary

ludzkie, problematyka ochrony przeciwpożarowej jest przedmiotem regulacji licznych aktów
prawnych. Najważniejsze z nich to:

−

ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jednolity DzU
z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 z poźn. zm.) oraz

−

rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (DzU Nr 80, poz. 563).
Przepisy te nakładają zarówno na pracodawców, jak i pracowników szereg obowiązków.
Pracodawca

obowiązany

jest

zabezpieczyć

przeciwpożarowo

swój

zakład,

a w szczególności:

−

opracować i wydać instrukcje przeciwpożarowe,

−

zapewnić odpowiednie warunki ochrony przeciwpożarowej zakładu w zakresie
bezpieczeństwa ludzi, wymagań budowlanych, technologicznych i innych,

−

zaznajomić załogę z instrukcjami i regulaminami przeciwpożarowymi oraz czuwać nad
ich przestrzeganiem,

−

wykonywać zarządzenia wydawane w związku z kontrolą stanu bezpieczeństwa
przeciwpożarowego na ternie zakładu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wszyscy pracownicy są obowiązani:

−

dbać i stosować instrukcje przeciwpożarowe, zwłaszcza na swoim stanowisku pracy,

−

znać i stosować instrukcje przeciwpożarowe, sposoby alarmowania straży, użytkowania
podręcznego sprzętu i środków gaśniczych,

−

niezwłocznie usuwać przyczyny mogące spowodować pożar,

−

odbyć szkolenie przeciwpożarowe,

−

brać udział w akcjach ratowniczych w przypadku pożaru.
Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest wydanie instrukcji przeciwpożarowej,

a pracownika jej przestrzeganie.

Nie ma instrukcji uniwersalnych. Każda instrukcja musi zawierać odzwierciedlenie

specyfiki danego obiektu i charakterystykę występujących tam zagrożeń.

Instrukcja bezpieczeństwa przeciwpożarowego powinna być wprowadzona do użytku

służbowego stosownym aktem wewnętrznym.

Pracodawca ma również obowiązek:

1. utrzymywać urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice w stanie pełnej sprawności

technicznej i funkcjonalnej,

2. umieszczać w widocznych miejsca instrukcje postępowania na wypadek pożaru wraz

z wykazem telefonów alarmowych,

3. oznakować zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa:

a) drogi ewakuacyjne oraz pomieszczenia, w których wymagane są co najmniej dwa

wyjścia ewakuacyjne,

b) miejsca użytkowania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic,
c) miejsca użytkowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi,
d) miejsca użytkowania przeciwpożarowych wyłączników prądu, kurków głównych

instalacji gazowej oraz materiałów niebezpiecznych pomiarowo,

e) drabiny ewakuacyjne, rękawy ratownicze, pojemniki z maskami ucieczkowymi,

miejsca zbiórki ewakuacyjnej, itp.,

f) dźwigi dla ekip przeciwpożarowych,
g) przeciwpożarowe zbiorniki wodne.

(wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej przedstawione zostały w tabeli 1, a wybrane znaki
ewakuacyjne w tabeli 2).

Tabela 1. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej wg PN-93/N-01256/03

Palenie tytoniu zabronione

Alarmowy sygnalizator
akustyczny

Zakaz używania otwartego
ognia - palenie tytoniu
zabronione

Drabina pożarowa

Zakaz gaszenia wodą

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Nie zastawiać

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestaw sprzętu pożarowego

Uruchamianie ręczne

Hydrant wewnętrzny

Niebezpieczeństwo pożaru -
materiały łatwopalne

Gaśnica

Materiały utleniające

Telefon do użycia w stanie
zagrożenia

Niebezpieczeństwo
wybuchu - materiały
wybuchowe

Tabela 2. Wybrane znaki ewakuacyjne wg PN-93/N-01256/03

Kierunek drogi ewakuacyjnej;

Wyjście ewakuacyjne;

Drzwi ewakuacyjne;

Przesunąć w celu otwarcia;

Kierunek do wyjścia drogi w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Stłuc aby uzyskać dostęp;

Klucz do wyjścia ewakuacyjnego
znajduje się;

Miejsce zbiórki do ewakuacji;

Pojemnik z maskami ucieczkowymi;

Rękaw ratowniczy;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Drabina ewakuacyjna;

Telefon alarmowy do wezwania
pierwszej pomocy;

Pierwsza pomoc;

Ciągnąć;

Pchać;

Wyjście EXIT;

Emergency EXIT;

EXIT;

Droga ewakuacyjna;

Wyjście awaryjne;

Okno ewakuacyjne;

Uwaga stopień;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Uwaga próg;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla
niepełnosprawnych w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w lewo;

Uwaga niski strop;

Uwaga strome schody;

Rejon bez wyjścia ewakuacyjnego;

Zakaz korzystania z dźwigu
osobowego w razie pożaru;

Pull – Ciągnąć;

Push – Pchać;

Prysznic;

Prysznic do przemywania oczu;

Nosze;

Grupy pożarów

Ze względu na rodzaj palących się zawartości pożary podzielono na 5 grup oznaczonych

literami od A do E.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Grupa A – pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje
zjawisko żarzenia się (węgiel, drewno, papier).
Grupa B – pożary cieczy palnych i substancji topiących się wskutek wydzielonego ciepła przy
pożarze (benzyna, oleje, smoła, parafina, smary).
Grupa C – pożary gazów palnych (propan, acetylen, metan, butan).
Grupa D – pożary metali lekkich (sód, magnez, potas).
Grupa E – pożary grypy A do D występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod
napięciem.

Podręczny sprzęt gaśniczy

Sprzęt i środki gaśnicze oznakowane są odpowiednimi symbolami literowymi

wskazującymi do jakiej grupy pożarów mogą być stosowane. W celu zlikwidowania pożaru
w zarodku stosuje się podręczny sprzęt gaśniczy. Do grupy tego sprzętu zaliczamy:
a) koce gaśnicze,
b) hydronetki,
c) agregaty gaśnicze i gaśnice

–

wodno-pianowe typu np. GWP-12 do gaszenia pożarów z grupy AB,

–

śniegowe CO

typu np. GS-5x, GS-6x do gaszenia pożarów grupy BCE,

–

proszkowe w zależności od rodzaju proszku typ np. GP-2x – ABCE (do gaszenia
grup pożarów ABCE, GP-6z do gaszenia grup pożarów BCE),

–

halonowe typu GH-1 do gaszenia grup BCE.

Niektóre instytucje, są zobowiązane do stosowania stałych urządzeń gaśniczych,

związanych na stałe z obiektem, zawierających zapas środka gaśniczego i uruchamianych
samoczynnie we wczesnej fazie rozwoju pożaru.

Użytkowanie sprzętu gaśniczego

Obiekty powinny być wyposażone w podręczny sprzęt gaśniczy i agregaty, dostosowane

do gaszenia tych grup pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie.

Przy rozmieszczeniu sprzętu należy przestrzegać następujących zasad:

–

sprzęt powinien być umieszczony w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, przy
wejściach i klatkach schodowych, przy przejściach i korytarzach, przy wyjściach na
zewnątrz pomieszczeń,

–

w obiektach wielokondygnacyjnych sprzęt należy umieszczać w tych samych miejscach
na każdej kondygnacji,

–

oznakowanie miejsc użytkowania sprzętu powinno być zgodne z Polskimi Normami,

–

do sprzętu powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m,

–

sprzęt należy umieszczać w miejscach nie narażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz
działanie źródeł ciepła,

–

odległość dojścia do sprzętu nie powinna być większa niż 30 m.

Obowiązki pracowników w razie wybuchu pożaru

Sposób zachowania się w razie zauważenia pożaru powinien być w zakładzie pracy ujęty

w odpowiedniej instrukcji. Instrukcja powinna określać czynności osób odpowiadających za
bezpieczeństwo w zakładzie w momencie wystąpienia zagrożenia, adresatów ich działań,
sposoby powiadamiania jednostek ratowniczych, postępowania z zagrożonymi ludźmi
i mieniem itp. Instrukcja musi być umieszczona w widocznym dla wszystkich miejscu, być
czytelna i sporządzona przystępnym językiem oraz zawierać aktualne dane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Niezależnie od tego pracownik, który pierwszy zauważy pożar obowiązany jest

natychmiast powiadomić wszelkimi dostępnymi środkami innych pracowników oraz straż
pożarną i kierownictwo zakładu.

Do czasu przybycia straży lub przełożonego – kierownictwo akcji ratowniczej powinien

objąć najbardziej energiczny i opanowany pracownik, który organizuje akcję i rozdziela
zadania. Pozostali pracownicy są obowiązani podporządkować się bez zastrzeżeń jego
poleceniom.

W przypadku powstania pożaru zachodzi konieczność jego gaszenia, łagodzenia skutków

jakie niesie ze sobą oraz zabezpieczenia miejsca jego powstania. Zabezpieczenie miejsca
zdarzenia obejmuje czynności, które powinny zmierzać do ochrony miejsca w czasie trwania
akcji ratowniczo-gaśniczej. W czasie trwania tej akcji czynności zabezpieczenia zmierzają do
złagodzenia i zapobieżenia dalszym jego skutkom poprzez:

–

udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

–

spowodowanie wyłączenia dopływu gazu, prądu itp.,

–

współpraca ze służbami ratowniczymi,

–

organizowanie i pomoc w akcji ratowania mienia przed kradzieżą oraz przed skutkami
zniszczenia,

–

informowanie kierownika akcji gaśniczej o ewentualnych niebezpieczeństwach w danym
miejscu zdarzenia (np. występowanie materiałów łatwopalnych, wybuchowych itp.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest pożar?
2. Jakie podstawowe przepisy prawne służą ochronie przeciwpożarowej?
3. Jakie

są

podstawowe

obowiązki

pracodawcy

zakresie

zabezpieczenia

przeciwpożarowego?

4. Z jakich elementów powinna składać się instrukcja przeciwpożarowa?
5. Jakie znasz znaki ochrony przeciwpożarowej?
6. Jaki kolor mają znaki ewakuacyjne?
7. W oparciu o jakie kryteria dokonuje się pożarów na grupy?
8. Jaki znasz podręczny sprzęt gaśniczy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie odpowiednich przepisów i posiadanej wiedzy opracuj instrukcję

przeciwpożarową obowiązującą dla wybranego stanowiska pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać odpowiednie przepisy,
2) na podstawie przepisów opracować instrukcję przeciwpożarową,
3) przedstawić opracowaną instrukcję na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane akty prawne,

–

przykładowe instrukcje przeciwpożarowe,

–

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny prawidłowości rozmieszczenia sprzętu gaśniczego, znaków ochrony

przeciwpożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować treść przepisów dotyczących rozmieszczenia sprzętu gaśniczego, znaków

ochrony pożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole,

2) obejrzeć rozmieszczenie sprzętu gaśniczego, znaków ochrony przeciwpożarowej

i znaków ewakuacyjnych w szkole,

3) dokonać oceny prawidłowości rozmieszczenie sprzętu gaśniczego, znaków ochrony

przeciwpożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole,

4) przedyskutować prawidłowość rozmieszczenia sprzętu gaśniczego, znaków ochrony

przeciwpożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane akty prawne,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „pożar”?



2) określić,

podstawowe

przepisy

prawne

służące

ochronie

przeciwpożarowej?



3) scharakteryzować obowiązki pracodawcy w zakresie zabezpieczenia

przeciwpożarowego?



4) określić elementy, z których składa się instrukcja przeciwpożarowa?



5) wymienić znaki ochrony przeciwpożarowej?



6) określić, jaki kolor mają znaki ewakuacyjne?



7) określić kryteria podziału pożarów na grupy?



8) wymienić podręczny sprzęt gaśniczy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Ochrona środowiska i jej znaczenie

4.3.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska, polega na działaniu lub zaniechaniu umożliwiającym zachowanie

bądź przywrócenie równowagi przyrodniczej koniecznej do zapewnienia współczesnemu
i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia oraz realizacji prawa do korzystania
z zasobów środowiska i zachowania jego wartości. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27
kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (DzU Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) – ochrona
środowiska wyraża się w szczególności w racjonalnym gospodarowaniu zasobami
środowiska, przeciwdziałaniu lub zapobieganiu szkodliwym wpływom na środowisko
powodującym jego zniszczenie, uszkodzenie, zanieczyszczenie, zmianę cech fizycznych lub
charakteru elementów przyrodniczych. Ochrona środowiska jest obowiązkiem każdego
obywatela, organów administracji publicznej, a także jednostek organizacyjnych oraz osób
prawnych i fizycznych prowadzących działania wpływające na środowisko (wykaz przepisów
dotyczących ochrony środowiska zamieszczono na końcu rozdziału).

Obowiązki przedsiębiorców

Każdy przedsiębiorca, prowadząc działalność gospodarczą, korzysta ze środowiska, musi

podporządkować się wymaganiom związanym z jego ochroną.

Do najważniejszych obowiązków przedsiębiorców należy:

–

ochrona jakości środowiska i jego zasobów, a więc ochrona jakości powietrza, wód,
gleby

ziemi,

ograniczenie

hałasu,

promieniowania

jonizującego

pól

elektromagnetycznych, kontrola wytwarzania i gospodarowania odpadami,

–

uzyskanie odpowiednich decyzji administracyjnych (np. pozwolenia na wprowadzenie
gazów lub pyłów do powietrza),

–

ochrona

środowiska przed zanieczyszczeniami, czyli podejmowanie przez

przedsiębiorców działań umożliwiających zachowanie lub przywrócenie równowagi
przyrodniczej albo zaniechanie działań naruszających tę równowagę,

–

prowadzenie ewidencji rodzajów i wielkości korzystania ze środowiska (np. ewidencja
odpadów, poboru wody, emisji substancji do powietrza, ścieków do wód lub do ziemi),

–

prowadzenie pomiarów emisji pyłów i gazów wprowadzanych do powietrza, ścieków
wprowadzanych do wód lub do ziemi,

–

opracowania dokumentów związanych z możliwością wystąpienia poważnych awarii.

Przedsiębiorca, który chce wprowadzić: gazy lub pyły do powietrza, ścieki do wód lub do

ziemi, wytwarzać odpady – musi uzyskać odpowiednią decyzję administracyjną. Decyzja jest
również potrzebna, gdy przedsiębiorca zamierza przekroczyć dopuszczalne poziomy hałasu.

Uzyskanie decyzji wymagane jest również, aby prowadzić pobór wody z własnych ujęć

oraz prowadzić działalność w zakresie zbierania, odbioru, transportu, odzysku lub
unieszkodliwienia odpadów. Wykonanie decyzji nadzorują organy administracji publicznej
(starosta, wojewódzki inspektorat ochrony środowiska, dyrektor regionalnego zarządu
gospodarki wodnej).

Postępowanie z odpadami

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach określa tryb postępowania z odpadami.

W pierwszej kolejności wskazuje na konieczność zapobiegania powstawaniu odpadów lub
ograniczenia ich ilości, a także ogranicza negatywne oddziaływanie na środowisko lub
zagrożenie dla życia i zdrowia. W dalszej kolejności wskazuje na odzysk odpadów, ich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

unieszkodliwianie, tak aby składowane były tylko te odpady, których unieszkodliwienie
w inny sposób nie było możliwe z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn
ekologicznych lub ekonomicznych. Zasadą jest, że odpady powinny być poddawane
odzyskowi lub unieszkodliwieniu przede wszystkim w miejscu ich powstania, a dopiero
w przypadku braku takiej możliwości przekazywania do najbliżej położonych miejsc,
w których mogą zostać poddane tym procesom. Transport odpadów niebezpiecznych z miejsc
ich powstania do miejsca odzysku lub unieszkodliwienia powinien odbywać się
z zachowaniem przepisów obowiązujących przy transporcie materiałów niebezpiecznych.

Biorąc pod uwagę kategorie oraz rodzaje odpadów, Minister Środowiska określił

w drodze rozporządzenia katalog odpadów z podziałem na grupy, podgrupy i rodzaje,
uwzględniając źródła powstawania odpadów oraz listę odpadów niebezpiecznych i sposoby
klasyfikowania tych odpadów, a w drodze oddzielnego rozporządzenia warunki, w których
uznaje się, że odpady wymienione na liście odpadów niebezpiecznych nie mają właściwości
lub składników powodujących, że stanowią odpady niebezpieczne, a także sposoby ustalenia
spełnienia tych warunków.

Opakowania i odpady opakowaniowe

Opakowaniami są wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek

materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub
prezentacji wszelkich produktów, a także części opakowań i elementy połączone
z opakowaniami. Są to zarówno opakowania jednostkowe, hurtowe, jak i transportowe.
Obowiązki związane z właściwym przygotowaniem opakowań kierowane są do producentów
(importerów) tego typu wyrobów.

Sposób wykonania opakowania powinien zapewniać jego wielokrotny użytek,

a następnie recycling, ograniczenie masy i objętości opakowań, ograniczenie w składzie
opakowań ilości substancji i materiałów zagrażających życiu i zdrowiu człowieka lub
zagrażających środowisku.

Gospodarka wodno-ściekowa

Rozporządzenia wykonawcze do ustawy „Prawo wodne” ustalają standardy określające

wymagania dotyczące substancji w ściekach przemysłowych oraz wymagania związane
z ograniczeniem wprowadzania do wód substancji uznanych za szczególnie szkodliwe.
Ogólną zasadą dotyczącą ścieków jest założenie, że ścieki nie powinny wywoływać
w wodach zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych, które uniemożliwiałyby
prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów wodnych. Ustawa – Prawo wodne w np. 39
zawiera ograniczenia i zakazy dotyczące wprowadzania bezpośredniego i pośredniego
ścieków do wód podziemnych, do wód stojących, jezior i ich odpływów oraz w obrębie
kąpielisk i plaż publicznych, a także ograniczenia i zakazy dotyczące wprowadzania odpadów
do wód, spławiania śniegu wywożonego z terenów zanieczyszczonych i mycia pojazdów
w wodach powierzchniowych.

Zakłady wprowadzające ścieki do wód lub do ziemi są obowiązane zapewnić ochronę

wód przed zanieczyszczeniem, w szczególności przez budowę i eksploatację urządzeń
służących tej ochronie, a tam gdzie jest to celowe, powtórne wykorzystanie oczyszczonych
ścieków.

Ścieki garbarskie należą do najbardziej uciążliwych ścieków przemysłowych. Skład

ścieków zakładów garbarskich i futrzarskich bywa różny i zależy od rodzaju wyprawy.
W garbarniach rozróżnia się ścieki warsztatu mokrego o charakterze alkalicznym z udziałem
takich związków, jak związki wapniowe, połączenia siarkowe, białka rozpuszczalne
i produkty ich rozkładu, różnego rodzaju bakterie i domieszki mechaniczne. Drugą grupą
ścieków garbarskich są wody opadowe z garbowania o charakterze kwasowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ponieważ ilość ścieków w zakładach garbarskich jest duża powstaje poważny problem

ich oczyszczania. Stosowane są różne sposoby oczyszczania.

Oczyszczanie mechaniczne ścieków polega na użyciu krat i sit do usuwania zawiesin

łatwo opadających.

Do podstawowych procesów zalicza się cedzenie i sedymentację.
Oczyszczanie chemiczne ścieków garbarskich występuje już w chwili połączenia

ścieków różnych działów w zbiornikach wyrównawczych. Po połączeniu alkalicznych
ścieków z warsztatu mokrego i kwaśnego garbowania właściwego następuje samowytrącenie,
zwane samokoagulacją. Ponieważ proces ten jest niewystarczający stosowane są inne
koagulanty, szczególnie hydrat siarczanu żelazawego (FeSO

x 7H

O), którego użycie

powoduje wytrącenie się zawiesin i substancji koloidalnych.

Biologiczne oczyszczanie ścieków ma na celu usunięcie zanieczyszczeń, które nie mogą

być usunięte przez mechaniczne i chemiczne oczyszczanie. Jest ono oparte na działalności
bakterii, które w ośrodku bogatym w tlen utleniają substancje organiczne, rozkładając je na
proste związki mineralne.

Unieszkodliwianie osadów powstających w czasie oczyszczania polega na takim

przekształceniu zanieczyszczeń, aby ułatwiony był ich transport oraz składowanie.

Obecnie prowadzone są badania nad możliwością wykorzystywania ścieków garbarskich

jako pożywki bogatej w substraty białkowe oraz nawozy sztuczne dla rolnictwa.
W niektórych krajach problem ten został wykorzystany na skalę przemysłową.

Emisja szkodliwych substancji do środowiska

Zagadnienia ochrony jakości powietrza w sposób całościowy uregulowane są w ustawie

Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z tą ustawą ochrona powietrza ma polegać na
zapewnieniu możliwości najlepszej jego jakości, określonej za pomocą poziomów substancji.
Poziomy substancji mają charakter standardu emisyjnego. Działania ochronne mają zmierzać
do utrzymania w powietrzu ilości substancji poniżej poziomów dopuszczalnych lub co
najmniej na tych poziomach bądź gdy są przekroczone – dążyć do zmniejszenia substancji
w powietrzu do poziomu dopuszczalnego. Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu
ustalono w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów
niektórych substancji w powietrzu oraz dopuszczalnych poziomów niektórych substancji.

W rozporządzeniu uwzględniono następujące substancje: benzen, dwutlenek azotu,

dwutlenek siarki, ołów, ozon, pył zawieszony i tlenek węgla.

Zakłady, które mogą powodować znaczne zanieczyszczenie środowiska lub składników

przyrody, muszą uzyskać specjalne zintegrowane pozwolenie.

Pozwolenie zintegrowane ma obejmować całość oddziaływania na środowisko.
Uzyskanie pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenia instalacji, której

funkcjonowanie ze względu na rodzaj i skalę prowadzonej działalności może powodować
znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych lub środowiska jako
całości. Ustalając treść pozwolenia zintegrowanego należy więc pamiętać, że ma ono
obejmować całość oddziaływania instalacji na środowisko, a więc wszystkie emisje, a także
pobór wody. Pozwolenie powinno obejmować wszystkie instalacje funkcjonujące na terenie
danego zakładu, które takiego pozwolenia wymagają. Pojęcie zakład zostało zdefiniowane
w np. 3 pkt 47 ustawy – Prawo ochrony środowiska jako zespół instalacji i urządzeń
znajdujących się na terenie, do którego prowadzący instalację ma tytuł prawny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony środowiska?
2. Jakim celom służy ochrona środowiska?
3. Jakie obowiązki związane z ochroną środowiska ciążą na pracodawcy, prowadzącym

działalność gospodarczą?

4. Jakie zasady obowiązują w zakresie postępowania z odpadami?
5. Jakie zasady obowiązują w gospodarce odpadami?
6. Jakie ograniczenia obowiązują przy odprowadzaniu ścieków?
7. Jakie znasz sposoby oczyszczania ścieków garbarskich?
8. Na czym polega chemiczne oczyszczanie ścieków garbarskich?
9. Na czym polega ochrona powietrza?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj w Internecie przepisy wykonawcze do ustawy o odpadach. Wypisz

rozporządzenia, które twoim zdaniem, mają zastosowanie w działalności garbarni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w Internecie przepisy wykonawcze do ustawy o odpadach,
2) wypisać rozporządzenia mające zastosowanie w działalności garbarni,
3) przedyskutować wybrane przepisy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Wypisz z Katalogu odpadów zał. do Rozporządz. Min. Ochr. Środ. z dnia 27.09.2001 Dz.

U. Nr. 112 poz. 1206 z 2001r. odpady powstające w procesie produkcji garbarskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować „katalog odpadów”,
2) wybrać z Katalogu odpadów odpady powstające w garbarni skór surowych,
3) wypisać z Katalogu odpadów odpady powstające w garbarni skór surowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Katalog odpadów Rozp. Min. Ochr. Środ. z dnia 27.09.2007 DZ. U. Nr 112 poz. 1206 z

2001 r.,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić, podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony

środowiska?



2) określić, jakim celom służy ochrony środowiska?



3) określić, jakie obowiązki związane z ochroną środowiska ciążą na

pracodawcy, prowadzącym działalność gospodarczą?



4) określić, jakie zasady obowiązują w gospodarce odpadami?



5) określić, jakie zasady obowiązują w zakresie podstępowania

z odpadami?



6) określić, jakie ograniczenia obowiązują przy odprowadzaniu

ścieków?



7) określić, sposoby oczyszczania ścieków garbarskich?



8) scharakteryzować, chemiczne oczyszczanie ścieków garbarskich?



9) scharakteryzować, na czym polega ochrona powietrza?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Czynniki środowiska pracy: mikroklimat, skład chemiczny

i zanieczyszczenie powietrza, hałas, wibracje

4.4.1. Materiał nauczania

W procesie pracy mogą występować czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe

i niebezpieczne. Według definicji czynniki szkodliwe to te, których oddziaływanie na
pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia. Czynniki uciążliwe to takie,
których oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne
zmęczenie, nie powodujące jednak trwałego pogorszenia zdrowia. Czynniki, których
oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu nazywamy czynnikami
niebezpiecznymi.

Niebezpieczne i szkodliwe czynniki w procesie pracy dzielimy na cztery grupy:

1. czynniki fizyczne,
2. czynniki chemiczne,
3. czynniki biologiczne,
4. czynniki psychofizyczne.

Do czynników fizycznych, kształtujących środowisko należą np. mikroklimat, hałas

i wibracje.

Mikroklimat (zdefiniowany jako środowisko cieplne, w którym przebywa człowiek)

obejmuje zespół czynników fizycznych środowiska, a mianowicie: temperaturę, wilgotność
względną, prędkość ruchu powietrza i promieniowanie cieplne (podczerwone).

Wykaz czynników oddziałujących na człowieka jest o wiele szerszy i obejmuj ponadto

skład chemiczny powietrza (w tym zanieczyszczenie gazowe, parowe, pyłowe, organiczne,
promieniowanie elektromagnetyczne, ciśnienie barometryczne, np.).

Temperatura powietrza, zapewniająca dobre samopoczucie człowieka, wykonującego

pracę, wynosi około 23

C w lecie oraz około 20

C w zimie, przy wilgotności względnej

w granicach 40–60 %. W pomieszczeniach o niewielkich zyskach ciepła uznaje się jako
najwłaściwszą prędkość powietrza 0,2–0,3 m/s.

Do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego konieczne jest zrównoważenie

bilansu cieplnego i utrzymanie temperatury ciała w granicach 36,5–37,5

C. Stopień

uciążliwości środowiska cieplnego zależy nie tylko od wymienionych wyżej parametrów
mikroklimatu, ale również od ciężkości pracy (tj. od wydatku energetycznego) i od ubrania,
w którym praca jest wykonywana.

Warunki zapewniające równowagę cieplną można stworzyć dobierając różne wartości

parametrów mikroklimatu.

Zagrożenia na stanowisku pracy, związane z występowaniem niebezpiecznych gazów

i par w powietrzu, wynikają z ich właściwości toksycznych, palnych i wybuchowych.
Zasadniczy wpływ na stopień zagrożenia mają również niektóre fizykochemiczne
właściwości substancji.

Do najważniejszych można zaliczyć:

−

gęstość par i gazów w stosunku do powietrza,

−

lotność cieczy.
Inne parametry fizykochemiczne gazów i par, mające wpływ na powstanie zagrożeń to:

prężność par, współczynnik rozszerzalności objętościowej, ciepło parowania np. Aby ocenić
stopień zagrożenia, należy równolegle ocenić dwa parametry:

−

szkodliwe i niebezpieczne właściwości substancji,

−

warunki, w jakich te substancje występują w procesie technologicznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najczęstszymi powodami emisji par i gazów jest nieszczelność instalacji i urządzeń.

Przyczyną tego jest niewłaściwy dobór materiału konstrukcyjnego i jego niska odporność na
agresywne działanie stosowanych mediów.

Powietrze w warunkach naturalnych jest mieszaniną gazów. Stanowi jednak ośrodek

rozpraszania się różnych cząstek ciał stałych i cieczy, tworzących w nim układ zwany
aerozolem.

Wentylacja i ogrzewanie pomieszczeń pracy

We wszystkich pomieszczeniach pracy należy zapewnić odpowiednią wymianę

powietrza przez zastosowanie wentylacji naturalnej lub mechanicznej albo łącznie jednej
i drugiej. Wielkość wymiany powietrza jest uzależniona od wielkości pomieszczenia, liczby
osób w nim zatrudnionych i od rodzaju prac w nim wykonywanych.

Wentylacja powinna zapewnić utrzymywanie w pomieszczeniach pracy wymaganej

czystości powietrza, temperatury i wilgotności powietrza zgodnie z przepisami w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy (rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca
1998 r. oraz Polskimi Normami).

Niezbędna wymiana powietrza w pomieszczeniach pracy powinna zapewnić:

–

w przypadku, gdy w pomieszczeniu wydzielają się dwie lub więcej substancji
szkodliwych, a działanie każdej z nich na organizm jest inne i niezależne od działania
pozostałych substancji – co najmniej ilość powietrza niezbędną do rozcieńczenia stężenia
tej substancji, która wymaga największej objętości powietrza do rozcieńczenia do
wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia,

–

w przypadku, gdy w pomieszczeniu wydzielają się dwie lub więcej substancji
szkodliwych, a ich działanie na organizm jest analogiczne, lub gdy jednoczesne ich
występowania wzmaga działanie poszczególnych substancji – co najmniej ilość
powietrza równą sumie jego objętości potrzebnych do rozcieńczenia do wartości
najwyższego dopuszczalnego stężenia.
Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz za pomocą wentylacji

nawiewnej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia.
Przepływ powietrza wentylacyjnego między pomieszczeniami powinien odbywać się od
pomieszczenia mniej do bardziej zanieczyszczonego.

W pomieszczeniu, w którym proces technologiczny jest źródłem miejscowych emisji

substancji szkodliwych, w celu zapewnienia w pomieszczeniu wymaganej czystości
powietrza należy stosować miejscowe odciągi wentylacyjne współpracujące z wentylacją
ogólną.

Wentylacja nie powinna powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania

pomieszczeń pracy (nie dotyczy to wentylacji awaryjnej). Strumień powietrza pochodzący
z urządzeń wentylacji nawiewnej nie może być skierowany bezpośrednio na stanowisko
pracy.

W pomieszczeniach pracy, w których występuje narażenie na mikroorganizmy

chorobotwórcze lub znajdują się substancje trujące, cuchnące albo możliwe jest nagłe
zwiększenie stężenia szkodliwych substancji, a także w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem – nie powinna być stosowana recyrkulacja powietrza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapewnienie odpowiedniej wentylacji pomieszczeń jest szczególnie istotne w zakładzie

wyprawiającym skóry surowe. Problematyce tej poświęcone jest szereg przepisów zawartych
w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 9 sierpnia 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy przy wyprawianiu skór surowych (DzU Nr 92, poz. 1024). Szczególnie
zwraca się uwagę na to, by:

–

magazynowanie skór surowych, jak również ich części, odbywało się w chłodnych
i przewiewnych magazynach oddzielonych od pozostałych pomieszczeń produkcyjnych
w sposób zabezpieczający otoczenie przed uciążliwymi wyziewami,

–

w pomieszczeniach do wyprawiania i uszlachetniania skór były zainstalowane urządzenia
wentylacyjne w taki sposób, aby kratki lub ssawy wyciągów ssących umieszczone były
przy stanowisku dużego odprowadzenia wody i roztworów lub źródeł zapylania,

–

w magazynach substancji chemicznych, w pomieszczeniach wykończalni, przy
urządzeniach otwartych, w których przeprowadza się procesy, podczas których
wydzielają się szkodliwe opary oraz przy maszynach i innych urządzeniach technicznych
wydzielających pył, winna być zainstalowana wentylacja wywietrzna,

–

suszenie skór zwilżonych substancjami toksycznymi powinno być prowadzone przy
intensywnej wentylacji wywietrznej,

–

przed rozładowaniem bębnów używanych do prowadzenia procesów technologicznych,
podczas których wydzielają się gazy stanowiące zagrożenie dla życia i zdrowia należy
wykonywać czynności odgazowywania poprzez pozostawienie otwartego włazu bębna
przez okres co najmniej 30 minut z jednoczesnym unieruchomieniem urządzeń do
wentylacji wywietrznej pomieszczenia,

–

odtłuszczanie lub oczyszczanie skór z zastosowaniem rozpuszczalników rozpuszczalnych
odbywało w hermetycznie zamkniętych aparatach, w oddzielnych pomieszczeniach,
wyposażonych w wentylację wywiewną,

–

przygotowanie apretur wykończalniczych i lakierów odbywało się w wydzielonych
wentylowanych pomieszczeniach.
W urządzenia do wentylacji najczęściej winny być wyposażone wszystkie pomieszczenia

produkcyjne, w których zostały zainstalowane kabiny natryskowe i agregaty natryskowo-
suszarnicze.

Hałas jest określany jako nieprzyjemne, niekorzystne lub szkodliwe działanie

zewnętrznych zjawisk akustycznych na człowieka. W mowie potocznej pod określeniem hałas
rozumiemy nieskoordynowane dźwięki, głośną, zakłócającą spokój rozmowę, krzyki, głośny
stuk, trzask, odgłosy pracujących maszyn np. Hałas utrudnia porozumiewanie, przeszkadza
w pracy, zwiększa ryzyko wypadkowe. Przebywanie w hałasie o zbyt dużej intensywności
jest szkodliwe dla zdrowia, przyśpiesza zmęczenie, wpływa ujemnie na cały organizm, może
spowodować uszkodzenie, a nawet utratę słuchu.

Hałas działa przede wszystkim na narządy słuchu, ale poprzez centralny układ nerwowy

i wegetatywny wpływa również na inne narządy. Hałas przekraczający 60 dB wywołuje
reakcje i zmiany w układzie krążenia, oddechowym, trawiennym i nerwowym. Przy 8-
godzinnej ekspozycji na hałas, dopuszczalny poziom dźwięku wynosi 85 dB.

Zwalczanie hałasu odbywa się przez wytłumienie źródeł hałasu, wytłumienie

pomieszczeń oraz stosowanie indywidualnych ochron słuchu.

Wibracje występują wówczas, jeżeli energia mechaniczna drgań posadzki, maszyn lub

narzędzi przenosi się na pracownika i wpływa na narządy i tkanki organizmu. Szczególnie
niebezpieczne dla człowieka są drgania z częstotliwością do 35 Hz, bowiem w tym zakresie
występują rezonansy poszczególnych narządów i części ciała. Wibracja może spowodować
występowanie w organizmie różnych zaburzeń np. równowagi, zmiany rytmu serca,
zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego. Aby przeciwdziałać tym niekorzystnym
oddziaływaniom, prowadzącym do choroby wibracyjnej, stosuje się ograniczenie
efektywnego czasu pracy, amortyzację podłoża, rękawice ochronne i specjalne uchwyty do
narzędzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są czynniki szkodliwe dla zdrowia?
2. Co to są czynniki uciążliwe dla zdrowia?
3. Na jakie grupy dzielimy niebezpieczne i szkodliwe czynniki w procesie pracy?
4. Co rozumie się pod pojęciem mikroklimat?
5. Jakie parametry składają się na mikroklimat?
6. Jakie czynniki zanieczyszczają powietrze w środowisku pracy?
7. Jakie zagrożenia niesie ze sobą zanieczyszczenie powietrza w środowisku pracy?
8. Jakie zagrożenia powoduje hałas?
9. Jakie zagrożenia powodują wibracje?
10. Jakim celom służy wentylacja?
11. Jaka minimalna temperatura musi być zapewniona w pomieszczeniach biurowych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26

września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określ
podstawowe parametry pomieszczeń pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować treść podanego rozporządzenia,
2) określić, podstawowe parametry pomieszczeń pracy,
3) przedyskutować parametry pomieszczeń pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Opisz minimalne wymogi dotyczące ogrzewania i wentylacji pomieszczeń pracy na

podstawie znanych ci przepisów prawnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować przepisy dotyczące ogrzewania i wentylacji pomieszczeń pracy,
2) określić, minimalne wymogi dotyczące ogrzewania i wentylacji pomieszczeń pracy,
3) opisać wymogi w wyznaczonym miejscu,
4) przedyskutować opisane wymogi na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować czynniki szkodliwe dla zdrowia?



2) określić, co to są czynniki uciążliwe dla zdrowia?



3) określić, na jakie grupy dzielimy niebezpieczne i szkodliwe czynniki

w procesie pracy?



4) określić, co rozumiemy pod pojęciem „mikroklimat”?



5) określić, jakie czynniki zanieczyszczają powietrze w środowisku

pracy?



6) określić, jakie zagrożenia niesie za sobą zanieczyszczenie powietrza

w środowisku pracy?



7) określić, czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy

mogą być zawierane w drodze umów indywidualnych?



8) określić, jakie zagrożenia powoduje hałas?



9) określić, jakie zagrożenia powodują wibracje?



10) określić, jakiem celom służy wentylacja?



11) określić, jaka minimalna temperatura musi być zapewniona

w pomieszczeniach biurowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zagrożenia powodowane działaniem substancji chemicznych

stosowanych w procesie produkcji skór

4.5.1. Materiał nauczania

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy definiuje prace szczególnie
niebezpieczne jako prace, które wymienione są nie tylko w powyższym rozporządzeniu, ale
także w innych przepisach, które dotyczą bezpieczeństwa i higieny pracy, Polskich Normach,
instrukcjach eksploatacji instalacji oraz urządzeń jak również takie, które pracodawca uznaje
za niebezpieczne. Są to prace, przy wykonywaniu których występuje zwiększone zagrożenie
życia lub zdrowia pracownika.

Do prac szczególnie niebezpiecznych, cytowane wyżej rozporządzenie, zalicza również

prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych.

Materiałami niebezpiecznymi, w rozumieniu rozporządzenia, są w szczególności

substancje i preparaty chemiczne zaliczane do niebezpiecznych, na podstawie przepisów
w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia.

Przepisy w powyższej sprawie zawarte są głównie w ustawie z dnia 11 stycznia 2001 r.

o substancjach i preparatach chemicznych (DzU Nr 11, poz. 84 z późn. zm.)

Zgodnie z tą ustawą:

–

substancje chemiczne to pierwiastki chemiczne i ich związki w stanie, w jakim występują
w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, ze wszystkimi
dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości, oprócz rozpuszczalników, które
można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji i wszystkimi
zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu produkcyjnego,

–

preparaty chemiczne to mieszaniny lub roztwory składające się z co najmniej dwóch
substancji.
Substancjami niebezpiecznymi i preparatami niebezpiecznymi są substancje i preparaty

zakwalifikowane do co najmniej jednej z 15 wymienionych w ustawie kategorii.

Materiały, które mają nieznane właściwości mogą być stosowane tylko w warunkach

laboratoryjnych w celach doświadczalnych oraz badawczych przy zachowaniu wzmożonych
środków ostrożności do czasu, gdy zostaną zbadane.

Każda substancja może być toksyczna, czyli wywoływać uszkodzenie organizmu

w zależności od dawki pochłoniętej przez organizm.

Wszystkie współczesne definicje trucizn posługują się pojęciem dawki.
Dawka to ilość substancji chemicznej pobrana lub wchłonięta do organizmu dowolną

drogą wchłaniania (skóra, oczy, błony śluzowe nosa, płuca, przewód pokarmowy),
warunkująca brak lub wystąpienie efektów biologicznych, wyrażonych odsetkiem
organizmów odpowiadających na tę dawkę.

Szkodliwe czynniki chemiczne dzielimy na: toksyczne, drażniące, uczulające,

rakotwórcze, mutagenne i upośledzające funkcje rozrodcze.

Największe praktyczne zagrożenie dla zdrowia pracownika ma wchłanianie substancji

chemicznych podczas oddychania. Przez drogi oddechowe następuje wchłanianie substancji
toksycznych w postaci par, gazów, dymów, aerozoli i pyłów. Na szybkość wchłaniania ma
wpływ stan skupienia substancji oraz jej rozpuszczalność w wodzie i krwi.

Wchłonięcie substancji chemicznej drogą pokarmową na ogół wymaga udziału człowieka

i od jego środowiska i dyscypliny zależy eliminowanie tej drogi wchłaniania. Drogą
pokarmową dostaje się do organizmu np. metale i ich związki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Inną drogą wchłaniania substancji chemicznych jest skóra. Przez nieuszkodzoną skórę

proces ten zachodzi w miarę wolno w porównaniu z innymi drogami. Ale jest wiele środków
chemicznych, dla których skóra jest przepuszczalna, zwłaszcza gdy środek chemiczny
występuje w postaci cieczy lub pary. Dotyczy to np. takich związków jak: aminy, alkohole,
benzen, chlorowcopodobne węglowodorów.

Wysokość dopuszczalnych dla człowieka dawek, które można przyjąć bez szkody dla

zdrowia jest przedmiotem rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29
listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych w środowisku pracy (DzU Nr 217, poz. 1833). Są to wartości prawnie
obowiązujące dla wszystkich gałęzi gospodarki narodowej. Stanowią one podstawowe
kryterium oceny zagrożenia i ryzyka zawodowego związanego z obecnością szkodliwych
czynników w środowisku pracy oraz wytyczne dla projektantów nowych i modernizowanych
technologii i wyrobów.

NDS (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie) – wartość średnia stężenia, którego

oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego
wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności
zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie
zdrowia przyszłych pokoleń.

NDSCh (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe) – wartość średnia stężenia,

które nie powinno spowodować większych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli
występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie
zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina.

NDSP (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe) – wartość stężenia, która ze

względu na zagrożenie zdrowia lub życia nie może być w środowisku pracy przekroczone
w żadnym momencie.

Skutki oddziaływania substancji chemicznych
Narażenie na substancje chemiczne bez odpowiedniej ochrony może spowodować

zatrucie.

Zatrucia dzielimy na:

–

ostre – powstające po jednorazowym przyjęciu dużej dawki trucizny,

–

podostre – gdy przebieg zatrucia trwa ponad dobę,

–

przewlekłe – gdy trucizna jest wprowadzona do organizmu w małych dawkach, z których
żadna nie wywołuje widocznych objawów zatrucia.
W przypadku narażenia się na kilka trucizn jednocześnie, ich działanie może być

niezależne, ale może być również sumujące, może także wystąpić wzmocnienie działania
toksycznego jednej trucizny przy obecności drugiej. Mogą też wystąpić przypadki osłabienia
działania trucizny przy obecności drugiego środka toksycznego.

Do skutków miejscowych oddziaływania substancji chemicznych zaliczyć można

działanie drażniące i uczulające, głównie oczu, skóry i błon śluzowych układu oddechowego.
Działanie drażniące wywołują głównie kwasy, zasady i rozpuszczalniki organiczne. Działanie
drażniące na skórę polega na niszczeniu jej warstwy ochronnej, powodując wysuszenie,
chropowatość i owrzodzenie. Najczęściej substancjami drażniącymi są zasady, kwasy, mydła,
środki piorące, rozpuszczalniki organiczne. Drażniąco na błony śluzowe działają głównie
gazy, pary, pyły, dymy i aerozole substancji chemicznych. Wyliczając skutki oddziaływań
substancji chemicznych, nie można pominąć ich działania uczulającego. Działanie uczulające
dotyczy głównie zmian skórnych i występuje u pracowników kontaktujących się
z substancjami o właściwościach uczulających – są to np. aminy aromatyczne, terpentyna,
żywice epoksydowe, trietylenotetraamina, wyroby gumowe, tetracyklina, barwniki anilinowe,
olejki eteryczne. Uczulenia układu oddechowego mogą powodować astmę zawodową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Opisano około 400 czynników powodujących astmę zawodową: należą do nich np. żywice,
antybiotyki, lateks, detergenty, zocyjaniany, sole platyny, niklu, chromu, kobaltu, glinu,
barwniki, nadsiarczany, środki dezynfekujące, bezwodniki kwasowe.

W zależności od substancji, narażone są następujące układy: układ nerwowy, obwodowy

układ nerwowy, wątroba, nerki.

Pracodawca, w przypadku wstępowania czynników szkodliwych i uciążliwych na

stanowiskach pracy, obowiązany jest informować pracowników o ryzyku zawodowym, które
wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Obowiązany
jest także stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom
związanym z wykonywaną pracą. Pracownik powinien być pouczony o objawach,
dolegliwościach, czy innych zmianach w stanie zdrowia, jakie mogą wystąpić w następstwie
narażenia zawodowego na dany czynnik rakotwórczy i które powinny go skłonić do
zgłoszenia się do lekarza, nawet przed upływem wyznaczonego terminu następnego badania
profilaktycznego.

Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu szkodliwych i uciążliwych

czynników na pracownika są następujące:

–

eliminacja źródeł szkodliwych i uciążliwych czynników,

–

ograniczenie oddziaływania tych czynników przez odsunięcie człowieka z obszaru ich
oddziaływania,

–

ograniczenie oddziaływania na człowieka przez osłonięcie strefy narażenia,

–

ograniczenie wpływu tych czynników dzięki zastosowaniu ochron indywidualnych,

–

ograniczenie zagrożeń człowieka przez właściwą organizację pracy oraz oddziaływanie
na bezpieczne zachowanie pracowników.
Zasady powyższe znajdują odzwierciedlenie w rozporządzeniu Ministra Gospodarki

z dnia 9 sierpnia 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wyprawie skór
surowych (DzU Nr 92, poz. 1024).

Do obowiązków pracodawcy należy przede wszystkim poinformowanie pracowników

nie tylko o rodzajach stosowanych w zakładzie pracy substancjach, wyrobach gotowych czy
półfabrykatach, ale też o ich właściwościach biologicznych, fizycznych i chemicznych. Musi
on także poinformować o stopniu szkodliwości materiałów niebezpiecznych, sposobach
postępowania z nimi w razie sytuacji awaryjnych.

Materiały niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opakowaniach, które są do

tego celu przeznaczone, a także odpowiednio oznakowane. Opakowania takie powinny być
szczelne oraz zabezpieczone w taki sposób, by nie wydostawała się z niego niebezpieczna
zawartość jak również w tym celu, by do jego wnętrza nie dostały się substancje, które
podczas kontaktu z zawartością opakowania mogłaby stworzyć zagrożenie. Ponadto materiał,
z którego wykonuje się opakowania nie może powodować niebezpiecznych reakcji
chemicznych jak również nie może ulegać uszkodzeniu w wyniku działania znajdującego się
w nim materiału niebezpiecznego. Stopień wypełnienia zaś powinien zapewnić wolną
przestrzeń odpowiednio do możliwości termicznego rozszerzenia się cieczy w warunkach
stosowania, przechowywania oraz transportu.

Niedopuszczalne natomiast jest przechowywanie takich materiałów w pojemnikach

i opakowaniach służących do środków spożywczych.

Sposób w jaki substancje niebezpieczne są składowane i stosowane powinien zapewniać:

–

odpowiednie ich rozmieszczenie, które umożliwia kontrolę ich składowania,

–

stosowanie dodatkowych specyficznych wymagań w zakresie ich składowania
i stosowania,

–

w zależności od właściwości i rodzaju niebezpiecznych materiałów należy zachować
odpowiednią temperaturę, ochronę przed nasłonecznieniem oraz wilgotność,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do ilości dopuszczalnej dla
danego materiału oraz określonego pomieszczenia,

–

stosowanie oraz przestrzeganie ograniczeń, które dotyczą wspólnego stosowania
i składowania materiałów,

–

przestrzeganie zasad rotacji oraz dopuszczalnego czasu składowania poszczególnych
materiałów.
Aparatura, opakowania i środki transportu w miejscach gdzie stosowane są materiały

niebezpieczne muszą być odpowiednio dobrane do ich właściwości, a w czasie składowania
i transportu należy stosować środki ochrony zbiorowej i indywidualnej. Dodatkowo
pakowanie, składowanie i transport nie może odbywać się w sąsiedztwie innych materiałów,
które mogłyby stwarzać zagrożenie.

W przypadku przechowywania materiału niebezpiecznego w stanie ciekłym należy

zapewnić:

–

ograniczony dostęp niepowołanych osób do miejsc gdzie znajdują się zbiorniki,

–

odpowiednie

zabezpieczenia

(np.

wanny,

koryta),

które

chronią

przed

rozprzestrzenianiem i rozlaniem się cieczy w razie uszkodzenia zbiornika,

–

urządzenia umożliwiające bezpieczny pomiar cieczy, która znajduje się w zbiorniku.
W magazynach gdzie znajdują się materiały niebezpieczne powinny być wywieszone

instrukcje, które określają właściwy sposób zarówno składowania, załadunku, pakowania jak
i transportu.

Pomieszczenia, w których składuje się lub stosuje materiały niebezpieczne pod względem

wybuchowym lub pożarowym oraz takie, które z powietrzem tworzą wybuchowe mieszaniny
powinny być wyposażone w:

–

odpowiedni sprzęt, środki neutralizujące, gaśnice, apteczki oraz środki ochrony
zbiorowej i indywidualnej,

–

urządzenia, które zapewniają sygnalizację o zagrożeniach,

–

środki łączności na wypadek awarii, pożaru lub wybuchu,

–

awaryjną wentylację wyciągową, którą uruchamia się od wewnątrz i z zewnątrz
pomieszczeń zapewniającą odpowiednią wymianę powietrza dostosowaną do
przeznaczenia tych pomieszczeń.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są prace szczególnie niebezpieczne?
2. Co to są substancje chemiczne?
3. Co to są preparaty chemiczne?
4. Jakie obowiązki spoczywają na zakładzie pracy stosującym substancje i preparaty

chemiczne?

5. Jak należy przechowywać materiały niebezpieczne?
6. Jakie są wymogi dotyczące pomieszczeń, w których składuje się materiały

niebezpieczne?

7. Jakie warunki muszą spełniać opakowania materiałów niebezpiecznych?
8. Jakie wymogi winny spełniać pomieszczenia, w których składuje się materiały

niebezpieczne pod względem pożarowym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przepisów prawa określ jakie wymogi muszą spełniać zbiorniki, naczynia

i inne opakowania służące do przechowywania materiałów niebezpiecznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać i przeanalizować przepisy prawa określające wymogi, jakie muszą spełniać

zbiorniki, naczynia i inne opakowania służące do przechowywania materiałów
niebezpiecznych,

2) określić wymogi, jakie muszą spełniać zbiorniki, naczynia i inne opakowania służące do

przechowywania materiałów niebezpiecznych,

3) przedyskutować na forum grupy wymogi, jakie muszą spełniać zbiorniki i inne

opakowania służące do przechowywania materiałów niebezpiecznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane przepisy prawne,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Określ podstawowe zasady likwidacji i ograniczania czynników szkodliwych

i uciążliwych w środowisku pracy i wskaż obowiązki pracodawcy, u którego stosowane są
takie czynniki?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać i przeanalizować przepisy prawa określające zasady likwidacji i ograniczania

czynników szkodliwych i uciążliwych,

2) wypisać te zasady,
3) określić obowiązki pracodawcy, u którego stosowane są czynniki szkodliwe i uciążliwe,
4) przedyskutować wyniki ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane akty prawne,

–

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, co to są prace szczególnie niebezpieczne?



2) określić, co to są substancje chemiczne?



3) określić, co to są preparaty chemiczne?



4) określić, jakie obowiązki spoczywają na zakładzie pracy stosującym

substancje i preparaty niebezpieczne?



5) określić

jaki

sposób

należy

przechowywać

materiały

niebezpieczne?



6) określić, jakie są wymogi dotyczące pomieszczeń, w których składuje

się materiały niebezpieczne?



7) scharakteryzować, jakie warunki muszą spełniać opakowania

materiałów niebezpiecznych?



8) określić, obowiązki jakie spoczywają na pracodawcy, zatrudniającym

pracowników przy pracach gdzie występują czynniki rakotwórcze?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Zagrożenia związane z użytkowaniem maszyn, urządzeń

i narzędzi

4.6.1. Materiał nauczania

Wśród czynników powodujących zagrożenia w procesie pracy istotną grupę stanowią

czynniki mechaniczne. Do tej grupy należą narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie
i wyposażenie stanowiska pracy, surowce, materiały i półfabrykaty. Mogą one powodować
zagrożenia, głównie urazami.

Niebezpieczne czynniki mechaniczne można podzielić na kilka grup, z których

najważniejsze to:
a) przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty,
b) ruchome elementy,
c) elementy ostre (kłujące i tnące),
d) elementy wystające i spadające,
e) płyny pod ciśnieniem,
f) śliskie, nierówne, chybotliwe powierzchnie.

Zagrożenie wymienionymi wyżej czynnikami zależy od różnych czynników, wśród

których można wyróżnić:

–

rodzaj, kształt, gładkość powierzchni elementów, z którymi może się stykać człowiek
(elementy tnące, ostre krawędzie itp.),

–

położenie względem siebie elementów mogących przy poruszaniu się tworzyć strefy
niebezpieczne, np. obcinanie, wciąganie,

–

energia kinetyczna elementów urządzeń i maszyn itp.
Zagrożenia mogą być powodowane przez czynniki niebezpieczne występujące podczas

normalnego funkcjonowania maszyn oraz przez czynniki powstające w skutek zakłóceń.
Dlatego też, przedsięwzięcia podejmowane w celu wyeliminowania lub ograniczenia
aktywności niebezpiecznych czynników mechanicznych powinny dotyczyć zarówno
normalnego funkcjonowania jak i sytuacji anormalnych.

Przedsięwzięcia dotyczące normalnego funkcjonowania maszyn są ukierunkowane

bezpośrednio na ochronę życia i zdrowia człowieka, natomiast przedsięwzięcia dotyczące
sytuacji anormalnych zapewniają ochronę w sposób pośredni głównie poprzez zapobieganie
drganiom maszyn i urządzeń.

Normalnie funkcjonujące maszyny i inne urządzenia mechaniczne mogą być przyczyną

wielu wypadków. Szczególnie niebezpieczne są wszelkie elementy wirujące maszyn. Odnosi
się to m.in. do kół pasowych, linowych, łańcuchowych, obracających się sprzęgieł, wałów
oraz przekładni.

Wyjątkowo prawidłowej i fachowej obsługi wymagają narzędzia tnące oraz skrawające.

Zagrożenia występują również przy wszystkich maszynach i urządzeniach ruchomych
w miejscach stykania się napędów.

Miejsce i części maszyn, które najczęściej stanowią tzw. źródła wypadków dzielimy na:

–

miejsca zbiegania się części wirujących,

–

miejsca zbliżania się części ruchomych i stałych,

–

nie osłonięte części ruchome.
Trzeba tu jednak wyraźnie zauważyć, że podany podział nie obejmuje wszystkich

elementów maszyn, które stwarzają możliwość urazów. Należy przyjąć, że nawet najprostsza
maszyna może mieć przynajmniej kilka miejsc o potencjalnym zagrożeniu. Miejsca takie
powinny być zabezpieczone lub osłonięte.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy jest zatem najlepiej, gdy najbardziej

niebezpieczne miejsca maszyn są obudowane i ukryte w korpusach maszyn. Jednakże
warunek ten nie zawsze może być spełniony ze względu na procesy produkcyjne, eksploatację
maszyn i ich systemy sterowania. Dlatego też konstrukcje oraz działania zabezpieczeń i osłon
powinny być ściśle przystosowane do rozwiązań konstrukcyjnych poszczególnych maszyn
oraz przyjętych procesów technologiczno-produkcyjnych i metod pracy załogi czy też obsługi
określonych urządzeń.

Ogół zabezpieczeń stosowanych wyłącznie ze względu na realizowaną bezpośrednio lub

pośrednio, ochronę przed zagrożeniem człowieka nazywamy urządzeniami ochronnymi.
Można je podzielić na dwie zasadnicze grupy.

Osłony rozumiane jako wszelkiego rodzaju urządzenia stanowiące materialną przegrodę

między człowiekiem a niebezpiecznym czynnikiem mechanicznym, zastosowane specjalnie
w celu zapewnienia ochrony człowieka. Funkcję osłony mogą spełniać również pokrywy,
drzwi, ogrodzenia itp.

Pod względem wymagań i zależnie od potrzeb zwykle przyjmuje się następujący podział

osłon:
1. osłony stałe, stosowane do osłonięcia ruchomych części maszyn (silników napędowych,

wrzecion roboczych, śrub pociągowych, narzędzi trących, dźwigni sterujących), które nie
wymagają stałego dostępu pracowników. Osłony takie są wykonywane z blach, siatek
metalowych, prętów i mas przezroczystych.

2. osłony stałe uniemożliwiające dostęp do elementów ruchomych znajdujących się poza

sferą roboczą,

3. osłony blokujące z/lub bez ryglowania,
4. osłony ruchome, najczęściej z blokadą.

Urządzenia zabezpieczające rozumiane jako wszystkie, inne niż osłony, urządzenia

ochronne. Podczas normalnego funkcjonowania maszyn uniemożliwiają one uaktywnienie
czynnika mechanicznego wówczas, gdy człowiek lub części jego ciała znajduje się w strefie
niebezpiecznej. Uniemożliwiają one również wtargnięcie człowieka do tej strefy. Urządzenia
zabezpieczające zapobiegają także naruszeniu normalnego funkcjonowania maszyny lub
innego obiektu technicznego. Do tej grupy zalicza się urządzenia oburęcznego sterowania,
urządzenia fotoelektryczne, maty czułe na nacisk, ograniczniki udźwigu oraz urządzenia
blokujące, regulujące, zezwalające na uruchomienie maszyny i inne.

Z punktu widzenia funkcjonowania można podzielić je na:

–

urządzenia zabezpieczające, wybrane pod kątem konieczności dostępu do strefy
niebezpiecznej,

–

urządzenia ograniczające dostęp do elementów roboczych ruchomych w strefach, do
których dostęp ten jest konieczny ze względu na proces pracy.
Dobór osłon i innych urządzeń ochronnych do określonej maszyny musi być dokonany

na podstawie oceny ryzyka.

Przy projektowaniu i doborze osłon i urządzeń zabezpieczających należy uwzględnić

przede wszystkim zagrożenia czynnikami mechanicznymi, nie pomijając jednak innych
zagrożeń związanych z procesem pracy.

Osłony i inne urządzenia służące zapewnieniu bezpieczeństwa powinny zatem:

–

być „mocnej” konstrukcji,

–

być trudne do usunięcia lub wyłączenia,

–

być umieszczone w odpowiedniej odległości od strefy niebezpiecznej,

–

powodować jak najmniej utrudnień w procesie pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

nie

powodować

powstawania

dodatkowych

czynników

niebezpiecznych

lub

szkodliwych,

–

umożliwiać wykonywanie, jeżeli to możliwe – bez ich usuwania, koniecznych prac
związanych z instalowaniem i/lub wymianą narzędzi czy konserwacją przy ograniczonym
dostępie tylko do obszaru, w którym prace te mają być wykonywane.
Schemat doboru osłon i innych urządzeń ochronnych przedstawiamy poniżej.

Rys. 1. Schemat doboru osłon i innych urządzeń ochronnych [wg: Gierasimich J., Wróbel J.: Czynniki

zagrażające urazami mechanicznymi [w] Bezpieczeństwo pracy i ergonomia t. 1, CIOP, Warszawa 1999]

Instrukcje użytkowania maszyn

Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące

bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237 § 2 k.p.).

Zgodnie z przepisami, maszyny i inne urządzenia techniczne powinny spełniać

wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przez cały okres ich użytkowania.
W szczególności powinny być tak konstruowane, aby zabezpieczały pracownika przed
oddziaływaniem pyłu i niebezpiecznych substancji chemicznych.

Producenci maszyn powinni dokonać identyfikacji zagrożeń i ocenić przewidywalne

ryzyko powodowane ich eksploatacją.

NIEBEZPIECZNY

CZYNNIK

MECHANICZNY

ruchome elementy napędu

ruchome elementy robocze

•

osłony stałe

•

osłony blokujące
z/lub bez
ryglowania

•

osłony stałe

•

osłony blokujące
z/lub bez
ryglowania

•

urządzenia
zabezpieczające
wybrane pod
kątem
konieczności
dostępu do strefy
niebezpiecznej

•

osłony stałe uniemożliwiające
dostęp do elementów ruchomych
znajdujących się poza strefą
roboczą

•

osłony ruchome (najczęściej
z blokadą) lub inne urządzenia
ograniczające dostęp do
elementów roboczych ruchomych
w strefach, doktórach dostęp ten
jest konieczny ze względu na
proces pracy

Czy mogą być całkowicie

niedostępne podczas pracy?

TAK

NIE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Maszyny winny być wyposażone w instrukcje użytkowania.
W instrukcjach użytkowania maszyn, opracowywanych przez producenta, muszą być

wymienione niebezpieczne substancje mogące wystąpić przy ich stosowaniu. Muszą być też
podane parametry i warunki pracy maszyny, dzięki którym można osiągną zmniejszenie
ryzyka. Konieczne są również informacje o niezbędnych środkach ochrony indywidualnej
oraz zalecenia dotyczące higieny. Należy określić poziom kwalifikacji obsługi oraz zakres
ewentualnego szkolenia. Jeżeli maszyna jest wyposażona w urządzenie zabezpieczające,
należy przedstawić informacje o ich prawidłowym stosowaniu oraz o czynnikach mogących
mieć ujemny wpływ na ich działanie. Dotyczy to w szczególności elementów wentylacji
miejscowej. Jeżeli nie ma narzędzi zabezpieczających, należy określić stosowane
i sprawdzone sposoby zmniejszania ryzyka i wykaz niezbędnych badań. Jeżeli można
przewidzieć

prawdopodobieństwo

wystąpienia

przenikowych

wycieków

lub

niekontrolowanego uwolnienia się substancji niebezpiecznych, producent powinien podać
informacje o sposobach zmniejszenia ryzyka dla zdrowia, postępowania w przypadku sytuacji
awaryjnej, bezpiecznego usuwania substancji oraz zalecone wyposażenie pracowników
w środki ochrony indywidualnej. Producent maszyny powinien dostarczyć instrukcje
niezbędne do konserwacji maszyny, a użytkownik posiadać program konserwacji.

Maszyny i urządzenia w zakładzie wyprawiającym skóry surowe

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 sierpnia 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy przy wyprawianiu skór surowych stanowi, m.in. że:
1. w zakładach wyprawiających skóry surowe, prace związane z oddawaniem i odbiorem

skór z maszyn i urządzeń technicznych stosowanych przy garbowaniu skór powinny być
w miarę technicznych możliwości zmechanizowane,

2. maszyny i inne urządzenia techniczne wykonujące powtarzalne operacje wszędzie tam,

gdzie jest to możliwe do zastosowania lub wynika z procesów technologicznych,
powinny być łączone w samoczynne ciągi technologiczne,

3. transport surowców, półfabrykatów i wyrobów gotowych oraz innych materiałów

niezbędnych przy wyprawianiu skór powinny odbywać się z zastosowaniem urządzeń
ograniczających pracę ręczną pracowników,

4. maszyny do strzyżenia i czesania skór futerkowych powinny być wyposażone

w urządzenia odpylające,

5. uruchomienie urządzeń technicznych oddziałujących zespołowo powinno być

poprzedzone kontrolą obecności pracowników na wymaganych stanowiskach pracy
i ostrzeżenia ich odpowiednim sygnałem,

6. zbiorniki otwarte, cytroki, kadzie i mieszalniki poziome powinny mieć górne krawędzie

co najmniej na wysokości 1,10 m nad poziomem podłogi (podestu) lub należy je
zabezpieczyć barierką do tej wysokości.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie przepisy regulują bezpieczne użytkowanie urządzeń mechanicznych?
2. Jakie niebezpieczne czynniki mechaniczne występują w procesie pracy?
3. Które miejsca i części maszyn są najczęstszymi przyczynami wypadków?
4. Co to są urządzenia zabezpieczające?
5. Jakie znasz rodzaje osłon?
6. Jakim kryterium powinny odpowiadać osłony?
7. Kto opracowuje instrukcje obsługi maszyn?
8. Jakie wymogi winny spełniać maszyny i urządzenia w zakładach wyprawiania skór

surowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj na podstawie odpowiednich przepisów prawnych wymagania jakie muszą

spełniać urządzenia ochronne stosowane przy maszynach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać przepisy prawne regulujące wymagania, jakie muszą spełniać urządzenia

ochronne stosowane przy maszynach,

2) przeanalizować wyszukane przepisy,
3) scharakteryzować wymagania jakie muszą spełniać urządzenia ochronne stosowane przy

maszynach,

4) przedstawiciel grupy prezentuje wypracowane rozwiązania na forum.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane akty prawne,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy przy wyprawianiu skór surowych i rozporządzenia w sprawie ogólnych
przepisów bhp wskaż elementy instrukcji bezpiecznej pracy dla dowolnego urządzenia lub
maszyny w garbarni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać odpowiedni akt prawny,
2) wytypować maszyny lub urządzenia, dla których należy wyszukać instrukcję,
3) wskazać podstawowe elementy instrukcji,
4) scharakteryzować wyszukaną instrukcję na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

instrukcje obsługi maszyn i urządzeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, jakie przepisy regulują bezpieczne użytkowanie urządzeń

mechanicznych?



2) określić, jakie niebezpieczne czynniki mechaniczne występują

w procesach pracy?



3) wskazać, które miejsca i części maszyn są najczęstszymi

przyczynami wypadków?



4) scharakteryzować urządzenia zabezpieczające?



5) wymienić rodzaje osłon?



6) określić, kryteria jakim powinny odpowiadać osłony?



7) określić, kto opracowuje instrukcje obsługi maszyn?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Sprawność techniczna urządzeń i instalacji elektrycznych

4.7.1. Materiał nauczania

Czynnikiem fizycznym zagrażającym zdrowiu i życiu pracownika jest elektryczność.
Najczęściej występującymi zagrożeniami są zagrożenia porażeniami elektrycznymi

i zagrożenia pożarowe.

Zagrożenie porażeniami elektrycznymi

Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego

posługiwania się urządzeniami elektrycznymi lub z powodu złego stanu technicznego
urządzeń elektrycznych, a także wskutek nieostrożności, lekceważenia przepisów i złej
organizacji pracy. Porażenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie ciało
w wyniku bezpośredniego kontaktu z przedmiotami stanowiącymi biegun napięcia
elektrycznego. Przepływ prądu przez tkanki organizmu wywołuje w nich niekorzystne
zmiany.

W razie porażenia prądem człowiek znajduje się w obwodzie elektrycznym. Skutki

porażenia zależą przede wszystkim od natężenia prądu elektrycznego. Wartość natężenia
prądu, zależna od napięcia i oporu elektrycznego, określa prawo Ohm’a. Mokra skóra stanowi
bardzo słaby opór dla prądu elektrycznego i dlatego szczególne zagrożenie panuje
w obiektach, w których występuje woda i wilgoć.

Duże znaczenie przy porażeniach prądem ma także jego częstotliwość, czas przepływu

i droga przepływu przez ciało człowieka. Prąd zmienny jest bardziej niebezpieczny od prądu
stałego o tym samym natężeniu. Im dłuższe jest działanie prądu, tym poważniejsze
uszkodzenie może spowodować. Prąd przenika przez ciało tam, gdzie trafia na mniejszy opór.
Może powodować uszkodzenia narządów nie leżących bezpośrednio na drodze jego
przepływu. Również gęstość prądu, mierzona w amperach na metr kwadratowy, stanowi duże
zagrożenie. Porażenia dzieli się na wywołane prądem o niskim napięciu, tzn. poniżej 1000
woltów i o wysokim napięciu, powyżej 1000 woltów.

Przy powszechnym stosowaniu urządzeń elektrycznych częstą przyczyną obrażeń jest

tzw. napięcie robocze, czyli napięcie, przy którym urządzenie normalnie pracuje. Porażenie
następuje wskutek bezpośredniego dotknięcia odsłoniętej części urządzenia znajdującego się
pod napięciem lub nadmiernego zbliżenia się do tej części.

Częstą przyczyną obrażeń jest tzw. napięcie dotykowe. Definiuje się je jako napięcie

występujące między dwoma punktami, nie należącymi do obwodu elektrycznego, z którymi
mogą się zetknąć równocześnie ręce lub ręka i stopa człowieka. Porażenie takim napięciem
może nastąpić na przykład wskutek kontaktu z uszkodzoną lub niewłaściwie połączoną
instalacją.

Dochodzi również (choć znacznie rzadziej) do porażeń przez napięcie zwane krokowym-

przy wejściu człowieka na podłoże, w którym działają różne potencjały elektryczne,
np. w strefie objętej rozpływem prądu w ziemi.

Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki
Prąd wywiera wpływ na ustrój, powodując zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne.

Intensywność porażenia wzmagają: podeszły wiek, płeć żeńska, ogólny stan zdrowia,
pobudzenie emocjonalne, spożycie alkoholu. Negatywny wpływ mają także: zwiększona
wilgotność otoczenia, mokre podłoże i spocone ręce. Różna jest również odporność
poszczególnych tkanek.

Uszkodzenie prądem elektrycznym może być porażeniem cieplnym, wywołanym łukiem

elektrycznym, którego temperatura może dochodzić do 2500°C. Może powodować także

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uszkodzenia wewnętrzne, które są zwykle znacznie większe niż zewnętrzne. Do objawów
porażenia prądem elektrycznym należą: migotanie komór serca, obrażenia układu
mięśniowego i kostno-stawowego wskutek skurczów tężcowych, złamania kości
w następstwie skurczu mięśni i złamania po upadku z dużych wysokości, np. ze słupów
telefonicznych; niewydolność nerek; uszkodzenia narządów brzusznych w wyniku napięcia
tężcowego mięśni powłok, zaćma oczna po upływie kilku miesięcy od porażenia; nadmierna
pobudliwość; stany depresyjne; zaburzenia pamięci i uszkodzenie nerwów obwodowych,
a także nadciśnienie tętnicze.

Ochrona przeciwporażeniowa
Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez dłuższy czas wynosi:

−

30 mA prądu zmiennego,

−

70 mA prądu stałego.

W praktyce nie operuje się bezpiecznymi wielkościami prądów, lecz bezpiecznymi

wielkościami napięć U

w danych warunkach środowiskowych. Napięcie U

nazywa się

napięciem dotykowym bezpiecznym. Dla prądu przemiennego (w warunkach normalnych)
wartość tego napięcia wynosi 50V, dla prądu stałego 120 V.

Przy eksploatacji urządzeń o napięciu 1 kV należy stosować środki organizacyjne i środki

techniczne ochrony przeciwporażeniowej.
Środki organizacyjne to m.in.:

−

wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,

−

obowiązkowe, okresowe szkolenia pracowników,

−

popularyzacja zasad prawidłowego użytkowania urządzeń elektrycznych,

−

bezpieczna organizacja pracy.

Środki techniczne to:

−

ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa), której zadaniem jest
uniemożliwienie dotknięcia części czynnych urządzeń elektrycznych, tj. części, które
mogą się znaleźć pod napięciem w czasie normalnej pracy urządzeń,

−

ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa), która ma na celu
niedopuszczenie do porażenia w przypadku dotknięcia części przewodzących dostępnych
(np. obudowy), które znalazły się nagle pod napięciem, np. w wyniku uszkodzenia
izolacji lub zwarcia części czynnej z częścią przewodzącą dostępną (działanie ochronne
w tym zakresie ma polegać na uniemożliwieniu przepływu prądu przez ciało, albo na
ograniczeniu jego wartości lub czasu przepływu),

−

ochrona równoczesna przed dotykiem bezpośrednim lub pośrednim.
Do technicznych środków ochrony można zaliczyć również środki ochrony osobistej

(sprzęt ochronny), stosowane przy pracach konserwacyjno-remontowych, pomiarach
i operacjach łączeniowych. Zalicza się do nich izolowane narzędzia monterskie, rękawice
dielektryczne, drążki, kleszcze, uchwyty izolacyjne, wskaźniki napięcia oraz kalosze
izolacyjne, pomosty izolacyjne i chodniki gumowe.

W urządzeniach elektrycznych o napięciu powyżej 1 kV

jako ochronę

przeciwporażeniową dodatkową stosuje się uziemienie. W tym celu należy wszystkie części
przewodzące nie należące do obwodu elektrycznego połączyć z uziemieniem.

W przypadkach technicznie uzasadnionych można stosować łącznie z uziemieniem

ochronnym, uzupełniające środki ochrony przeciwporażeniowej w postaci:

–

izolacji stanowisk,

–

powłok elektroizolacyjnych,

–

wstawek izolujących w elementach przewodzących,

–

ogrodzeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W niektórych pomieszczeniach pracy występują czynniki wpływające na zmniejszenie

odporności organizmu ludzkiego na działanie napięciowe (duża wilgotność, wysoka
temperatura). Takie zagrożenia występują między innymi w działach mokrych zakładów
garbarskich, czy podczas pracy na maszynach do obróbki skór. W takich sytuacjach należy
stosować, w urządzeniach elektrycznych, izolacje o parametrach ograniczających do
minimum możliwość porażenia prądem. Taki sposób ochrony stosuje się w maszynach
i urządzeniach produkowanych fabrycznie. Polega to na zastosowaniu:

–

izolacji podwójnej,

–

izolacji wzmocnionej,

–

obudowy izolacyjnej.

Rodzaje ochrony przeciwporażeniowej
1. Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim:

−

ochrona polegająca na zastosowaniu bardzo niskiego napięcia (do 50V dla prądu
przemiennego i do 120 V dla prądu stałego),

−

ochrona za pomocą ograniczenia energii rozładowania,

2. Ochrona przed dotykiem bezpośrednim części czynnych:

−

ochrona polegająca na izolowaniu części czynnych,

−

ochrona przy użyciu ogrodzeń lub obudów,

−

ochrona przy użyciu barier,

−

ochrona polegająca na umieszczeniu poza zasięgiem ręki,

−

ochrona

uzupełniająca

pomocą

urządzeń

różnicowoprądowych

RCD

o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania 30 mA.

3. Ochrona przed dotykiem pośrednim:

−

ochrona

pomocą

samoczynnego

wyłączenia

zasilania

(wyłączniki

z wyzwalaczami nadprądowymi, bezpieczniki z wkładkami topikowymi, wyłączniki
ochronne różnicowoprądowe),

−

ochrona polegająca na zastosowaniu urządzenia II klasy ochronności

lub o izolacji

równoważnej (zastosowanie podwójnej lub wzmocnionej izolacji w celu
zapobieżenia pojawieniu się niebezpiecznego napięcia na częściach przewodzących
urządzeń elektrycznych w przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej),

−

ochrona polegająca na izolowaniu stanowiska od ziemi i innych potencjałów części
przewodzących dostępnych z tego stanowiska (np. guma lub pomost izolacyjny),

−

ochrona za pomocą nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych,

−

ochrona za pomocą separacji elektrycznej polegającej na zasilaniu odbiornika lub
grupy odbiorników za pomocą transformatora separacyjnego.

Znajomość tych znaków pozwoli na zmniejszenia ryzyka związanego z porażeniami

elektrycznymi

taki znak potwierdza, że opatrzone nim urządzenie elektryczne nie grozi
porażeniem,

taki znak ostrzega przed niebezpieczeństwem ze strony urządzenia
elektrycznego.

Rys. 2. Znaki ostrzegawcze wg PN-93/N-01256/03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na jakie niebezpieczeństwa należy zwrócić szczególną uwagę pracując z urządzeniami

elektrycznymi?

2. Na czym polega porażenie prądem elektrycznym?
3. Od czego zależy stopień porażenia prądem?
4. Jak działa prąd na organizm ludzki?
5. Jakie skutki wywołuje porażenie prądem?
6. Jakie znasz środki organizacyjne ochrony przeciwporażeniowej?
7. Jakie znasz środki techniczne ochrony przeciwporażeniowej?
8. Jakie są rodzaje ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem bezpośrednim?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie wyszukanej instrukcji obsługi dowolnej maszyny występującej

w przemyśle garbarskim wskaż zapisy dotyczące zabezpieczeń przeciwporażeniowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać odpowiednią instrukcję obsługi,
2) przeanalizować jej treść,
3) wskazać zapisy dotyczące zabezpieczeń przeciwporażeniowych,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Zaklasyfikuj środki ochrony przeciwporażeniowej do odpowiedniej kategorii wstawiając

x w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach:

Środki ochrony przeciwporażeniowej

Ochrona przed

dotykiem bezpośrednim

Ochrona przed

dotykiem pośrednim

umieszczenie urządzenia
w odpowiedniej obudowie

bezpiecznik z wkładką topikową

bariera uniemożliwiająca dostęp do
urządzenia

zastosowanie wyłączników
różnicowoprądowych

zastosowanie urządzeń ochronnych
przetężeniowych
(nadmiarowoprądowych)

stosowanie dodatkowej izolacji

stosowanie nieuziemionych połączeń
wyrównawczych miejscowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

1) przeanalizować wskazane środki ochrony przeciwporażeniowej,
2) zakwalifikować każdy z nich do odpowiedniej kategorii lub do obu kategorii,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

materiał nauczania.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować zagrożenia, które może spowodować promieniowanie

widzialne?



2) wymienić zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy z urządzeniami

elektrycznymi?



3) rozpoznać znaki informujące o grożącym niebezpieczeństwie?



4) wymienić skutki działania prądu na człowieka?



5) określić jakie parametry przepływającego prądu elektrycznego mają

wpływ na zagrożenie zdrowia i życia człowieka?



6) określić sposoby ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem

bezpośrednim i pośrednim?



7) określić, na czym polega porażenie prądem elektrycznym?



8) scharakteryzować, skutki jakie wywołuje porażenie prądem?



9) określić skutki organizacyjne ochrony przeciwporażeniowej?



10) scharakteryzować rodzaje ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem

bezpośrednim?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Sprzęt i środki ochrony indywidualnej

4.8.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej

Pracodawca jest prawnie zobowiązany dostarczyć zatrudnianym przez siebie

pracownikom nieodpłatne środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem
niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w jego środowisku
pracy. Powinność zapewnienia pracownikom środków ochrony indywidualnej stanowi jeden
z obowiązków, jakie nakładają na pracodawcę przepisy prawa pracy. Środkom ochrony
indywidualnej poświęcony jest rozdział IX działu X Kodeksu pracy, jak również przepisy
wykonawcze do Kodeksu.

Definicja środków ochrony indywidualnej

Definicję środków ochrony indywidualnej zawiera rozporządzenie Ministra Pracy

i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650,).
Przez środki ochrony indywidualnej rozumie się wszystkie środki noszone lub trzymane przez
pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych
z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym
również wszystkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.

Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz wykaz prac, przy których niezbędne jest

ich stosowanie, wymienia załącznik nr 2 do rozporządzenia. Są to:

−

odzież ochronna np. ubrania, kombinezony, fartuchy (stosowane przy pracach
w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych, mechanicznych
i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury – stwarzające ryzyko dla zdrowia lub
bezpieczeństwa pracowników, w tym np. przy pracach w narażeniu na działanie
substancji rakotwórczych; przy pracach w kanałach ściekowych, rowach, podziemnych,
kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach lub innych podobnych
miejscach – w narażeniu na kontakt z wilgotnymi lub mokrymi ściankami),

−

środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne ( przy pracach budowlanych, zwłaszcza na
rusztowaniach i w ich sąsiedztwie, przy wznoszeniu i demontażu szalowania, przy
rozbiórkach obiektów budowlanych, pracach montażowych i instalacyjnych), nakrycia
głowy (przy pracach stwarzających ryzyko pochwycenia włosów, zmoczenia głowy lub
zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi,
podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach
niskiej i wysokiej temperatury, a w szczególności np. przy pracach w narażeniu na
działanie pyłów toksycznych albo substancji żrących lub drażniących),

−

środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, kalosze (stosowane przy pracach
stwarzających ryzyko urazów kończyn dolnych, w tym oparzenia, zamoczenia lub
zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi,
podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach
niskiej i wysokiej temperatury, a w szczególności przy pracach przy rozbiórce, pracach
budowlanych, pracach przy wznoszeniu rusztowań, pracach przy deskowaniu lub
zdejmowaniu deskowania konstrukcji betonowych oraz innych pracach na budowie
w narażeniu na zranienie stóp przez gwoździe lub ostre przedmioty),

−

środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne, ochraniacze nadgarstka
i przedramienia (stosowane przy pracach stwarzających ryzyko urazów rąk, związanych
również z działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pracach w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi,
z materiałami podatnymi na gnicie i innymi mogącymi być źródłem infekcji oraz pracach
w niskiej temperaturze, w tym w szczególności np. przy pracach z użyciem przedmiotów
lub materiałów ostrych, tnących, kłujących, parzących lub szczególnie chropowatych
albo innych narażających na uszkodzenie rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze maszyn,
przy których istnieje niebezpieczeństwo wciągnięcia rękawicy),

−

środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, gogle (stosowane przy pracach, przy których
twarz lub oczy pracowników są narażone na urazy albo podrażnienia w wyniku działania
czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, przykładowo: przy pracach, przy
których oczy narażone są na kontakt z substancjami o wrażliwym działaniu drażniącym
wzrok, jak pył paku, pył węglowy i inne cząsteczki lub opary substancji żrących),

−

środki ochrony układu oddechowego, np. sprzęt oczyszczający do pracy ciągłej, w tym
filtrujący, pochłaniający i filtrująco-pochłaniający, sprzęt izolujący do pracy ciągłej,
w tym autonomiczny i stacjonarny (wykorzystywane przy pracach w warunkach ryzyka
narażenia na nadmierne zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub
w warunkach niedoboru tlenu w powietrzu, w tym w szczególności np. przy pracach
w zbiornikach, w ograniczonym obszarze i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie
może występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu),

−

środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe
(stosowane przy pracach w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyższe
dopuszczalne natężenie, np. przy pracach przy obsłudze pras do metalu),

−

środki ochrony przed upadkiem, np. uprzęże, w tym szelki bezpieczeństwa i pasy
biodrowe, urządzenia samohamowne (stosowane przy pracach wykonywanych
w warunkach narażających na upadek z wysokości, np. przy pracach na rusztowaniach,
na masztach, słupach),

−

dermatologiczne środki ochrony indywidualnej, np. środki osłaniające skórę – kremy,
pasty, maści, środki regenerujące skórę (stosowane przy pracach narażających na
podrażnienia skóry, np. przy pracach w narażeniu na działanie pyłu paku albo innych
pyłów lub oparów wywierających na skórę podobne działanie drażniące, przy
przetwarzaniu materiałów powlekanych).
Przed wykorzystaniem danego środka ochrony indywidualnej musi on uzyskać znak

bezpieczeństwa wydany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji. Nadanie znaku
gwarantuje, że przedmiot jest zgodny z określoną normą lub właściwymi przepisami prawa
(art. 5 pkt 8-12 ustawy o systemie zgodności).
Pojęcie „środków ochrony indywidualnej” należy odróżnić od terminu „środków ochrony
zbiorowej”, które stanowią środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym
pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi
pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi
stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.

Zasady stosowania środków ochrony indywidualnej
Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można
uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony
zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.
Dostarczane pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny:

−

być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie
zwiększonego zagrożenia,

−

uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,

−

uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,

−

być odpowiednio dopasowane do użytkownika – po wykonaniu niezbędnych regulacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego

stosowania kilku środków ochrony indywidualnej, środki te powinny dać się dopasować
względem siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych.

W zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska

pracy każdego pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej,
pracodawca powinien określić warunki stosowania środków ochrony indywidualnej,
a w szczególności czas i przypadki, w których powinny być używane.

Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku.
W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez

więcej niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego
użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.

Środki ochrony indywidualnej należy stosować zgodnie z ich przeznaczeniem,

z wyłączeniem szczególnych i wyjątkowych sytuacji – zgodnie z instrukcją (zrozumiałą dla
pracowników, ponadto określającą sposoby używania środków ochrony indywidualnej, ich
kontroli i konserwacji) przekazaną przez pracodawcę. W razie potrzeby – w celu zapewnienia
właściwego używania środków ochrony indywidualnej – pracodawca powinien zorganizować
pokazy używania tych środków.

Przed nabyciem środków ochrony indywidualnej pracodawca powinien ocenić, czy

środki, które zamierza stosować, spełniają określone wymagania. Dokonana przez
pracodawcę ocena powinna obejmować:

−

analizę i ocenę zagrożeń, których nie można uniknąć innymi metodami,

−

określenie cech, jakie muszą posiadać środki ochrony indywidualnej, aby skutecznie
chroniły przed zagrożeniami, uwzględniając wszelkie ryzyko, jakie mogą stwarzać te
środki same z siebie,

−

porównanie cech dostępnych na rynku środków ochrony indywidualnej z cechami,
o których mowa w punkcie poprzedzającym.
Ocenę należy powtórzyć w sytuacji wystąpienia zmian któregokolwiek z elementów.

Pracodawca zobowiązany jest wskazać w szczególności przewidywane okresy

użytkowania odzieży i obuwia roboczego.

Nie może tego dokonać bez porozumienia z zakładową organizacją związkową. Za

niedopełnienie tego obowiązku pracodawca ponosi odpowiedzialność karno-administracyjną,
jeżeli w wyniku niepodjęcia odpowiednich w tym celu kroków wyrządził szkodę.
Kwestię wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze oraz w środki ochrony
indywidualnej i higieny osobistej powinny precyzyjnie regulować postanowienia regulaminu
pracy.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznacza pojęcie „środki ochrony indywidualnej”?
2. Jakie znasz środki ochrony głowy?
3. Jakie znasz środki ochrony kończyn dolnych?
4. Jakie są wymogi prawne dotyczące środków ochrony indywidualnej?
5. Czym różnią się „środki ochrony indywidualnej” od „środków ochrony zbiorowej”?
6. Kiedy powinny być stosowane środki ochrony indywidualnej?
7. Kto ponosi koszty zakupu i konserwacji środków ochrony indywidualnej?
8. Kto określa rodzaj niezbędnych środków ochrony indywidualnej i przewidywane okresy

ich użytkowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z aktualnych przepisów w sprawie ogólnych zasad bezpieczeństwa i higieny

pracy (szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej) oraz wskazań
zawartych w tabelach określ rodzaje zagrożeń występujących w pracy garbarza i środki
ochrony indywidualnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować treść aktualnych przepisów w sprawie ogólnych zasad bezpieczeństwa i

higieny pracy,

2) określić rodzaje zagrożeń występujących w pracy technika garbarza i środki ochrony

indywidualnej,

3) przedyskutować zagrożenia występujące w pracy technika garbarza i środki ochrony

indywidualnej na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

wybrane akty prawne.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przepisów zawartych w aktualnie obowiązującym rozporządzeniu w

sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (załączniki) dobierz środki
ochrony indywidualnej na wybranych stanowiskach pracy w garbarni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować akty prawne w zakresie obowiązków pracodawcy dotyczących

wyposażenia pracowników w odzież i obuwie ochronne,

2) określić zagrożenia występujące na wybranych stanowiskach pracy,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej niezbędne do bezpiecznego wykonywania pracy na

wybranych stanowiskach,

4) przedstawić i przedyskutować wyniki wykonania ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane akty prawne,

–

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „środki ochrony indywidualnej”?



2) wymienić środki ochrony głowy?



3) wymienić środki ochrony kończyn dolnych?



4) określić wymogi prawne dotyczące środków ochrony indywidualnej?



5) określić, czym różnią się „środki ochrony indywidualnej” od

„środków ochrony zbiorowej”?



6) wskazać,

kiedy

powinny

być

stosowane

środki ochrony

indywidualnej?



7) określić, kto ponosi koszty zakupu i konserwacji środków ochrony

indywidualnej?



8) określić, jakim celom służą normy prawne dotyczące wyposażenia

pracowników w środki ochrony indywidualnej?



9) określić, kto określa rodzaj niezbędnych środków ochrony

indywidualnej i przewiduje okresy ich użytkowania?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.

Wypadki podczas pracy. Postępowania na miejscu
wypadku. Pierwsza pomoc

4.9.1. Materiał nauczania

Obowiązującą definicję wypadku przy pracy podaje ustawa z dnia 30 października

2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(DzU nr 199, poz. 1673 z późn. zm.). Jest ona następująca:
1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności
albo poleceń przełożonych,

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,

–

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między
siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze
stosunku pracy.

2. Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się – w zakresie uprawnień do świadczeń –

wypadek, któremu pracownik uległ:

–

w czasie trwania podróży służbowej, w okolicznościach innych niż określone wyżej,
chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie
pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

–

podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

–

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.

Przytoczona powyżej definicja wskazuje wyraźnie, że zdarzenie może być uznane za
wypadek przy pracy tylko wtedy, gdy spełnione są jednocześnie wymienione poniżej
warunki:

–

zdarzenie jest nagłe,

–

wystąpiła przyczyna zewnętrzna,

–

nastąpił uraz lub śmierć,

–

ma związek przyczynowy z pracą.

Nagłość zdarzenia – występuje wtedy, gdy czas zdarzenia nie przekracza jednej dniówki
roboczej. Przez pojęcie dniówka robocza należy rozumieć czas pracy od jej rozpoczęcia do
zakończenia, bez względu na ilość godzin. Z nagłością zdarzenia mamy do czynienia również
wtedy, gdy działanie przyczyny zewnętrznej nie jest jednorazowe, lecz trwa przez okres nie
przekraczający jednej dniówki roboczej, z uwzględnieniem czasu drogi do pracy lub z pracy.
Przyczyna zewnętrzna – za przyczynę taką uważa się działanie czynników materialnych, np.
maszyn i urządzeń, narzędzi, energii elektrycznej, skrajnych temperatur, promieniowania,
wstrząsów itp. Za przyczynę zewnętrzną należy uznać również nadmierny wysiłek fizyczny.
Jeśli zdarzenie nastąpiło wyłącznie na skutek działania czynników wewnętrznych (schorzenie
samoistne), zdarzenie takie nie może być uznane za wypadek przy pracy. Tego typu sytuacje
występują zwłaszcza w przypadku ataków padaczki (epilepsja).
Uraz – zgodnie z cytowaną wyżej ustawą (art. 2 pkt 13), urazem jest „uszkodzenie tkanek
ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego”.
Jeżeli nasuwają się wątpliwości, czy w wyniku wydarzenia wystąpił uraz, należy uzyskać
opinię odpowiedniej placówki służby zdrowia. Taka opinia może stanowić podstawę do
uznania wydarzenia jako wypadek przy pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dla oceny związku przyczynowego z pracą czynności podejmowanych przez pracownika
z własnej inicjatywy czy też na polecenie przełożonego, istotne znaczenie mają akty, na
podstawie których powstają stosunki pracy. Przeciwieństwem „zwykłych” czynności będą
czynności podejmowane w osobistym interesie pracownika lub osób trzecich. Tak więc np.
jeżeli pracownik, będąc na terenie zakładu pracy i w czasie godzin pracy, opuści samowolnie
swoje stanowisko pracy i wykonuje czynności w swoim osobistym interesie, to ewentualny
wypadek nie będzie miał związku z pracą, a tym samym nie będzie mógł być uznany za
wypadek przy pracy.

Wypadki, z racji ich skutków, dzielimy na: śmiertelne, ciężkie, zbiorowe

Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć
w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie
uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne
uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także
choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub
częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub
zniekształcenie ciała.
Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego
zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.
Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, jakiemu uległ ubezpieczony, będący
pracownikiem, następuje w trybie określonym przepisami Kodeksu pracy.

Tryb postępowania pracodawcy w razie wypadku przy pracy został sprecyzowany

w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także
zakresu informacji zamieszczonych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 115, poz.
744 z późn. zm.). Pracodawca, który nie reaguje na powstałe zdarzenie albo uchybia swoim
obowiązkom musi liczyć się z odpowiedzialnością wykroczeniową lub karną.

Pracodawca w razie wypadku przy pracy powinien podjąć niezbędne działania

eliminujące lub ograniczające zagrożenia, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym, ustalić okoliczności oraz przyczyny wypadku, a także zastosować
odpowiednie środki zapobiegające wystąpieniu podobnych wypadków.

Pracodawca poinformowany o wypadku przy pracy musi zabezpieczyć miejsce

zdarzenia. Powinno ono nastąpić w taki sposób, by uniemożliwić:

–

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

–

uruchomienie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które
w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,

–

dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również
zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek bądź pozwalają
odtworzyć okoliczności.

Po zaistnieniu wypadku ponowne uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych

bądź dokonywanie zmian na miejscu zdarzenia wymaga każdorazowej zgody pracodawcy.
Przed podjęciem decyzji pracodawca powinien dokonać oględzin miejsca wypadku, a w razie
konieczności sporządzić jego szkic lub fotografię. Trzeba podkreślić, że decyzji
w przedmiocie uruchomienia maszyn bądź dokonanie zmian na miejscu wypadku pracodawca
nie podejmuje samodzielnie. Jego akceptacja musi być bowiem poprzedzona uzgodnieniem
ze społecznym inspektorem pracy, a w razie wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub
zbiorowego – z właściwym inspektorem pracy lub prokuratorem. Dokonywanie zmian na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

miejscu wypadku bez uzyskania zgody powyższych organów jest dopuszczalne, jeżeli
zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieganiu grożącemu
niebezpieczeństwu.

Schemat postępowanie na miejscu wypadku przedstawiono na rysunku 3.

Rys 3. Schemat postępowania na miejscu wypadku.

Po zabezpieczeniu miejsca zdarzenia pracodawca powinien ustalić okoliczności oraz

przyczyny zaistniałego wypadku. Zadanie to należy do powołanego przez pracodawcę
zespołu powypadkowego. Zespół powypadkowy powinien między innymi dokonać oględzin
miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn oraz urządzeń technicznych i ochronnych,
a ponadto zbadać warunki wykonywani pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Przegląd poszkodowanych (liczba ofiar

wypadku, ew. dalsze zagrożenie)

Ewakuacja z zagrożonego terenu

Tamowanie dużych krwawień

Określenie stanu świadomości poszkodowanych

Brak przytomności

Świadomość utrzymana

Kontrola oddechu

Tamowanie większych

krwawień

Samoistny

oddech

Słaby oddech,

bezdech

Ułożenie

boczne

Odgięcie głowy

do tyłu

Dalsze

czynności

ratunkowe

w ramach

pierwszej

pomocy

Sztuczne

oddychanie

W razie

konieczności

masaż serca

Dalsze czynności w ramach

pierwszej pomocy (postępowanie

przeciwwstrząsowe,

unieruchamianie złamań,

opatrywanie ran, stała kontrola

czynności życiowych)

Jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

na powstanie wypadku, przesłuchać poszkodowanego (jeżeli pozwoli na to stan jego zdrowia)
oraz świadków wypadku – tych ostatnich po uprzedzeniu o odpowiedzialności karnej za
składanie fałszywych zeznań.

Efektem pracy zespołu powypadkowego powinno być sporządzenie w ciągu 14 dni od

uzyskania zawiadomienia o wypadku stosowanego protokołu.

Pracodawca

obowiązek

doręczyć

zatwierdzony

protokół

powypadkowy

poszkodowanemu bądź członkom rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika.

Pracodawca, u którego doszło do wypadku, musi niezwłocznie zawiadomić właściwego

inspektora pracy oraz prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy
pracy, a także, każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki.

Konsekwencją wypadku przy pracy jest obowiązek prowadzenia przez pracodawcę

stosownej dokumentacji. Na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych pracodawca
powinien prowadzić tzw. rejestr wypadków. Okres przechowywania przez pracodawcę
protokołów powypadkowych wraz z pozostałą dokumentacją wynosi 10 lat.

Pracodawca, który nie reaguje na wystąpienie wypadku przy pracy, ponosi konsekwencje

przewidziane prawem.

Pierwsza pomoc przedmedyczna

Pod pojęciem „pierwsza pomoc przedmedyczna” (ppp) należy rozumieć doraźne

(podstawowe) czynności (pomoc doraźną) wykonywane przez ratownika do momentu
przybycia lekarza, mające na celu utrzymanie poszkodowanego przy życiu lub zapobiegnięcie
nasileniu się zagrożenia życia w sytuacji nagłego wypadku.

Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami

udzielania pierwszej pomocy.
1) Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz

odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany jest
zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co
w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go, czy chce, aby ktoś został powiadomiony
o wypadku. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, także mów do niego, gdyż może
nastąpić chwilowy powrót przytomności.

2) Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi

szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego.

3) Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może się

błyskawicznie zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny. Jeśli
jest więcej osób poszkodowanych, zaangażuj do udzielania pomocy świadków wypadku
i osoby postronne. Najlepiej, gdy każdym poszkodowanym zajmie się jedna osoba.
Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

4) Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy

dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu, np. w razie
zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.

5) Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest

konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.

6) Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić.

Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba
przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie
przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję.

7) Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez

ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

folią. Pamiętaj, aby w czasie upału chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się
w cieniu.

8) Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to bardzo prosi.

Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub
napój. Niebezpieczeństwo polega na przedostaniu się wymiocin do dróg oddechowych.
Ponadto nakarmienie i napojenie poszkodowanego może przeszkodzić w dalszych
czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji.

Łańcuch ratunkowy

Przebieg czynności na miejscu wypadku można przedstawić za pomocą tzw. „Łańcucha

ratunkowego”, według którego następujące po sobie czynności ratunkowe zachodzą na siebie
jak ogniwa łańcucha i sprowadzają się do wykonywania najprostszych poprzedzając działania
specjalistyczne.

Na „łańcuch ratunkowy” składają się następujące działania:

CZYNNOŚCI DORAŹNE ► WEZWANIE POMOCY ► PIERWSZA POMOC ►

TRANSPORT ► POMOC LEKARSKA

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumie się pod pojęciem „wypadek przy pracy”?
2. Jakie wypadki są zrównane z wypadkami przy pracy?
3. Jakie elementy składają się na pojęcie „wypadek przy pracy”?
4. Co rozumiesz pod pojęciem „nagłość zdarzenia”?
5. Jak definiowane jest pojęcie „ciężki wypadek przy pracy”?
6. Jaki jest tryb postępowania w razie wypadku przy pracy?
7. Na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?
8. Co należy do zadań zespołu powypadkowego?
9. Jakie czynności składają się na „łańcuch ratunkowy”?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw obowiązki pracodawcy związane z zaistnieniem w jego zakładzie zbiorowego

wypadku przy pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie materiał nauczania dotyczący wypadków przy pracy,
2) przedstawić obowiązki pracodawcy związane z zaistnieniem w zakładzie zbiorowego

wypadku przy pracy,

3) scharakteryzować przedstawione obowiązki pracodawcy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– Poradnik dla ucznia,
– komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.

w sprawie ustalenia okoliczności wypadków przy pracy..., określ zadania zespołu
powypadkowego oraz elementy protokołu powypadkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.

w sprawie ustalenia okoliczności wypadków przy pracy...,

2) określić zadania zespołu powypadkowego oraz elementy protokołu powypadkowego,
3) przedyskutować wypracowane rozwiązania na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalenia okoliczności
wypadków przy pracy ....

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „wypadek przy pracy”?



2) określić, jakie wypadki są zrównane z wypadkiem przy pracy?



3) określić, jakie elementy składają się na pojęcie „wypadek przy

pracy”?



4) określić, znaczenie pojęcia „nagłość zdarzenia”?



5) zdefiniować pojęcie „ciężki wypadek przy pracy”?



6) określić, tryb postępowania w razie wypadku przy pracy?



7) określić, na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?



8) określić, zadania zespołu powypadkowego?



9) określić, jakie czynności składają się na „łańcuch ratunkowy”?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Ochrona pracy ma na celu

a) zapewnienie odpowiedniej wydajności pracy.
b) zabezpieczenie środowiska przyrodniczego.
c) zapewnienie wysokiej jakości wyrobów.
d) eliminowanie zagrożeń dla życia i zdrowia pracownika.

2. Przepisy bhp stanowią integralną część

a) prawa pracy.
b) prawa cywilnego.
c) prawa ochrony środowiska.
d) prawa administracyjnego.

3. Przepisy i zasady bhp są

a) bezwzględnie obowiązujące.
b) jednostronnie bezwzględnie obowiązujące.
c) względnie obowiązujące.
d) uzależnione od treści umowy między pracodawcą i pracownikiem.

4. Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest

a) osobiste prowadzenie szkoleń pracowników z zakresu bhp.
b) zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
c) zapewnienie pracownikom wyżywienia.
d) zapewnienie najnowocześniejszego wyposażenia stanowiska pracy.

5. Pomieszczenia pracy nie muszą być

a) dobrze oświetlone.
b) dostosowane do upodobań pracowników.
c) dobrze wentylowane.
d) zabezpieczone przed nadmiernym nasłonecznieniem.

6. Na podstawie przepisów bhp osoba kierująca pracownikami jest obowiązana

a) dbać o estetykę stanowisk pracy.
b) egzekwować punktualne rozpoczynanie i zakańczanie pracy.
c) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp.
d) pozostawić pracownikom dobór środków ochrony indywidualnej.

7. Pracownik nie jest zobowiązany

a) brać udział w szkoleniu bhp.
b) stosować środki ochrony zbiorowej.
c) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim.
d) wykonywać pracę mimo, że warunki pracy stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla

ludzi.

8. Instrukcję bezpieczeństwa przeciwpożarowego opracowuje

a) minister właściwy do spraw wewnętrznych.
b) Komenda Główna straży pożarnej.
c) organy samorządów terytorialnych.
d) przedsiębiorcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Znaki ewakuacyjne mają kolor

a) niebieski.
b) zielony.
c) czerwony.
d) biały.

10. Wypadkiem przy pracy jest

a) zdarzenie ciężkie lub śmiertelne.
b) zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, która powoduje uraz lub śmierć,

która nastąpiła w związku z pracą.

c) zdarzenie

nagłe

wywołane

pracą,

które

powoduje

uraz

lub

śmierć

u pracownika.

d) utrata zdolności psycho-fizycznych.

11. Poszczególne grupy pożarów oznacza się

a) wielkimi literami.
b) cyframi arabskimi.
c) cyframi rzymskimi.
d) piktogramami.

12. Dostęp do sprzętu gaśniczego winien mieć szerokość

a) 30 cm.
b) 50 cm.
c) 1 m.
d) 2 m.

13. W pomieszczeniach pracy dopuszczalny poziom dźwięku (hałas) nie może przekraczać

a) 60 dB.
b) 75 dB.
c) 85 dB.
d) 100 dB.

14. Materiały niebezpieczne nie mogą być przechowywane w opakowaniach lub pojemnikach

a) odpowiednio dobranych i oznakowanych.
b) szczelnych oraz odpowiednio zabezpieczonych.
c) które nie wchodząw reakcje chemiczne z przechowywanym materiałem.
d) służących do środków spożywczych.

15. Środkiem ochrony indywidualnej nie są

a) nakrycia głowy.
b) okulary ochronne.
c) nauszniki przeciwhałasowe.
d) wyposażenie sportowe.

16. Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób

zawodowych, wypadkiem przy pracy nie jest zdarzenie, które miało miejsce

a) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika poleceń przełożonych.
b) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności na

rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia.

c) w drodze do pracy lub z pracy.
d) w czasie pozostawania pracownika do dyspozycji zakładu pracy w drodze między

siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązków pracowniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Najwyższe dopuszczalne stężenie i natężenie czynników szkodliwych określa

a) ustawa.
b) minister właściwy do spraw pracy.
c) pracodawca.
d) służba bhp w zakładzie pracy.

18. Przestrzeganie przepisów o ochronie środowiska w miejscu pracy

a) zapobiega awariom i wypadkom w miejscu pracy.
b) zapobiega pożarom.
c) nie ma znaczenia na jakości wykonywanej pracy.
d) wpływa na jakość wykonywanej pracy przez pracowników.

19. Prowadzenie pomiarów emisji pyłów i gazów wprowadzonych do atmosfery należy do

obowiązków

a) przedsiębiorców.
b) organizacji ekologicznych.
c) samorządów terytorialnych.
d) organów Ministra Ochrony Środowiska.

20. W razie zaistnienia w zakładzie pracy wypadku któremu uległ pracownik, jego

bezpośredni przełożony obowiązany jest
a) zacząć dochodzenie kto spowodował wypadek lub co było przyczyną wypadku.
b) niezwłocznie zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności

i przyczyn.

c) zamknąć zakład pracy.
d) powiadomić policję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo i ergonomia. CIOP, Warszawa 2004
2. Musialski W. (red): Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2004
3. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZiU,
Warszawa 2002

4. Rączkowski B.: BHP w praktyce. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr sp. z o.o.,

Gdańsk 2007

Czasopisma

−

Przyjaciel przy Pracy

−

Atest

Literatura metodyczna
1. Dretkiewicz-Więch J.: ABC nauczyciela przedmiotów zawodowych. Operacyjne cele

kształcenia. Zeszyt 32. CODN, Warszawa 1994

2. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom, 2000

Akty prawne
1. Kodeks pracy
2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tj. DzU z 2003 r. Nr 169 poz. 1650
z późn. zm.)

3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe
(DzU Nr 148, poz. 973)

4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania

badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów przewidzianych
w Kodeksie pracy (DzU Nr 69, poz. 332 z późn. zm)

5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych

posiłków i napojów (DzU Nr 60, poz. 279)

6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie

minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie używania
maszyn przez pracowników podczas pracy (DzU Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.)

7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU Nr 73, poz. 645)

8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU Nr 180, poz. 1860 z późn. zm.)

9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 sierpnia 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy przy wyprawie skór surowych (DzU Nr 92, poz. 1024)