„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Elżbieta Małek

Charakteryzowanie budowy i fizjologii skóry
514[02].Z1.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Anna Uss-Wojciechowska
mgr Ewa-Bielak


Opracowanie redakcyjne:
mgr Małgorzata Sołtysiak



Konsultacja:
mgr Małgorzata Sołtysiak
mgr marek Rudziński











Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modu

łowej 514[02].Z1.01,

„Charakteryzowanie budowy i fizjologii skóry”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik usług fryzjerskich.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

4

3. Cele kształcenia

5

4. Przykładowe scenariusze zajęć

6

5. Ćwiczenia

10

5.1. Charakterystyka budowy i fizjologii skóry

10

5.1.1. Ćwiczenia

10

5.2. Twory nabłonkowe skóry (przydatki skórne)

12

5.2.1. Ćwiczenia

12

5.3. Włosy – budowa, rodzaje i właściwości

14

5.3.1. Ćwiczenia

14

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

19

7. Literatura

33

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela pt. „Charakteryzowanie budowy

i fizjologii skóry”, który będzie pomocny w przekazywaniu nowej wiedzy i kształtowaniu
umiejętności z zakresu anatomii i czynności skóry, a także przydatków skórnych ze
szczególnym uwzględnieniem wiadomości na temat budowy, właściwości i rodzajów włosów.
Jest to wiedza niezwykle ważna dla fryzjera, ponieważ stanowi podłoże do zrozumienia
zagadnień dotyczących patologii skóry i włosów, które zostaną przedstawione w kolejnych
poradnikach. Zamieszczony materiał nauczania zawiera najważniejsze informacje dotyczące
wymienionych zagadnień i wskazuje tematykę, z jaką uczeń powinien się zapoznać poprzez
wyszukanie odpowiednich informacji we wskazanej literaturze. Poradnik zawiera jedynie
najważniejsze informacje dotyczące budowy i fizjologii skóry. Poziom trudności
wykonywanych ćwiczeń powinien być dostosowany do możliwości i wcześniej
ukształtowanych umiejętności uczniów oraz uwzględniać wyposażenie pracowni szkolnych.
Wykonanie zaproponowanych przykładowych ćwiczeń pomoże uczniowi ukształtować
niezbędne umiejętności, wymagane programem kształcenia. Ważne jest, aby uczeń aktywnie
uczestniczył w zajęciach prowadzonych w większości metodami aktywizującymi, w pracowni
wyposażonej w różnorodne pomoce anatomiczne.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł osiągnąć cele założone w programie kształcenia,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, który zawiera niezbędne informacje teoretyczne konieczne
do podjęcia dalszych działań związanych z poszukiwaniem bardziej szczegółowych
informacji i rozwiązaniem ćwiczeń,

−

zestaw pytań przydatnych do sprawdzenia, czy uczeń wystarczająco przyswoił niezbędną
wiedzę,

−

ćwiczenia wspomagające proces ukształtowania umiejętności praktycznych intelektualnych,

−

sprawdzian osiągnięć – przykładowe zestawy pytań. Pozytywny wynik sprawdzianów
potwierdzi, że uczeń osiągnął założone w jednostce modułowej cele,

−

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

514[02].Z1

Anatomia, fizjologia i choroby skóry

514[02].Z1.01

Charakteryzowanie budowy i fizjologii skóry

514[02].Z1.02

Rozpoznawanie patologicznych zmian skórnych

514[02].Z1.03

Rozpoznawanie zaburze

ń wzrostu, uszkodzeń

i chorób w

łosów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

czytać tekst ze zrozumieniem i umiejętnie dokonywać selekcji potrzebnych informacji,

−

stosować podstawowe techniki uczenia się,

−

analizować schematy i rysunki,

−

dostrzegać różnice między opisami,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

dobrać przybory i materiały do wykonania ćwiczenia,

−

stosować zasady prezentacji i ekspozycji prac plastycznych oraz projektów,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

–

scharakteryzować budowę skóry,

–

określić cechy skóry,

–

scharakteryzować funkcje skóry,

–

scharakteryzować gruczoły skóry,

–

omówić budowę korzenia włosa,

–

określić warstwy trzonu włosa,

–

scharakteryzować barwnik włosa,

–

wyjaśnić proces siwienia włosów,

–

określić rodzaje włosów ludzkich,

–

scharakteryzować cykl wzrostu włosa,

–

określić kierunki porastania włosów na ciele człowieka,

–

scharakteryzować właściwości włosów,

–

rozróżnić kształty włosów głowy,

–

rozpoznać cechy zdrowych włosów,

–

omówić owłosienie pierwotne, wtórne i ostateczne,

–

określić wpływ żywienia na stan skóry i włosów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania: Technik usług fryzjerskich 514[02]
Moduł:

Anatomia, fizjologia i choroby skóry

Moduł 514[02].Z1

Jednostka modułowa:

Charakteryzowanie budowy i fizjologii skóry 514[02].Z1.01

Temat: Charakterystyka budowy skóry.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności rozpoznawania cech charakterystycznych budowy

poszczególnych warstw skóry.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

wymienić warstwy skóry,

−

określić warstwy naskórka,

−

omówić znaczenie poszczególnych warstw naskórka,

−

scharakteryzować elementy skóry właściwej i tkanki podskórnej,

−

rozpoznać poszczególne warstwy skóry na schematach/modelach.

Metody nauczania – uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego,

−

ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

indywidualna,

−

w 2 grupach.

Strategia: uczenie się przez doświadczenie.

Środki dydaktyczne:

−

model budowy skóry,

−

opis budowy poszczególnych warstw skóry,

−

przybory do pisania,

−

arkusz białego papieru.

Czas: 90 minut.

Przebieg zajęć:
Zadanie dla ucznia

Przedmiotem zadania jest rozpoznanie i scharakteryzowanie poszczególnych warstw

skóry na modelu.

FAZA WSTĘPNA

Czynności organizacyjno-porządkowe, podanie tematu lekcji, zaznajomienie uczniów

z pracą metodą tekstu przewodniego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

FAZA WŁAŚCIWA
INFORMACJE
1. Z jakich warstw zbudowana jest skóra człowieka?
2. Jakie charakterystyczne elementy występują w każdej warstwie skóry?
3. Jak rozpoznać poszczególne warstwy, z czym graniczą?
4. Jak przeprowadzić charakterystykę budowy skóry?

PLANOWANIE
1. Ustal sposób rozpoznawania elementów budowy skóry
2. Zaplanuj wykonanie ćwiczenia
3. Ustal metody charakteryzowania poszczególnych warstw skóry
4. Zaplanuj kolejność czynności
5. Ustal formę zaprezentowania charakterystyki warstw skóry

UZGODNIENIE
1. Omów wszystkie punkty z fazy planowania z nauczycielem.
2. Odnieś się do uwag i propozycji nauczyciela.

WYKONANIE
1. Przeprowadź dokładną obserwację modelu skóry.
2. Rozpoznaj i nazwij poszczególne warstwy skóry.
3. Dokonaj ustalenia cech charakterystycznych poszczególnych warstw skóry.
4. Zapisz cechy charakterystyczne rozpoznane na modelu.
5. Przeanalizuj granice poszczególnych warstw skóry.
6. Przygotuj się do zaprezentowania swojej pracy.

SPRAWDZANIE
1. Czy poprawnie zostały rozpoznane wszystkie warstwy skóry?
2. Czy prawidłowo zostały nazwane i wskazane warstwy naskórka?
3. Czy prawidłowo została opracowana charakterystyka skóry?
4. Czy scharakteryzowano wszystkie istotne cechy poszczególnych warstw skóry?
5. W jaki sposób zostało zaprezentowane wykonanie zadania?

ANALIZA

Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy ćwiczenia sprawiły im najwięcej

trudności. Nauczyciel podsumowuje całe ćwiczenie, wskazuje, jakie umiejętności zostały
wykształcone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać w przyszłości.

FAZA KOŃCOWA
Zakończenie zajęć

Praca domowa

Odszukaj w literaturze medycznej informacji na temat cech zdrowej skóry.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności
podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania: Technik usług fryzjerskich 514[02]
Moduł:

Anatomia, fizjologia i choroby skóry

Moduł 514[02].Z1

Jednostka modułowa:

Charakteryzowanie budowy i fizjologii skóry 514[02].Z1.01

Temat: Określanie cech własnej skóry.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności określania cech skóry.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń będzie potrafił:

−

wymienić cechy skóry zdrowej,

−

scharakteryzować poszczególne cechy skóry,

−

opisać metody sprawdzania określonych cech skóry,

−

rozpoznać cechy własnej skóry.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna uczniów.

Środki dydaktyczne:

−

lupa,

−

urządzenie do pomiaru grubości skóry,

−

lusterko,

−

przybory do pisania,

−

kartki papieru na brudnopis.

Czas: 90 minut.

Przebieg zajęć:
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Realizacja tematu:

−

scharakteryzowanie poszczególnych cech skóry i metod ich sprawdzania,

−

nauczyciel przeprowadza instruktaż i pokazuje metody rozpoznania poszczególnych

cech skóry,

−

nauczyciel zleca uczniom przygotowanie stanowisk pracy do wykonania ćwiczenia,

−

nauczyciel przypomina uczniom kolejność czynności przy wykonywaniu ćwiczenia,

−

uczniowie przeprowadzają analizę cech własnej skóry,

−

nauczyciel nadzoruje pracę uczniów i udziela dodatkowych wyjaśnień, w razie

potrzeby pomaga w wykonaniu ćwiczenia,

−

uczniowie notują na kartkach swoje spostrzeżenia dotyczące cech własnej skóry,

−

po wykonaniu ćwiczenia uczniowie porządkują stanowiska pracy.

4. Uczniowie próbują dokonać analizy wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

5. Uczniowie wskazują swoje mocne i słabe strony.
6. Uczniowie porównują wyniki oceny cech własnej skóry z oceną skóry przeprowadzoną

przez innych uczniów z grupy.

7. Klasa wspólnie z nauczycielem dokonuje oceny wykonanej pracy.

Praca domowa

Odszukaj w literaturze medycznej dodatkowych (nie omawianych na lekcji) informacji

na temat cech skóry zdrowej.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności
podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5. ĆWICZENIA

5.1. Charakterystyka budowy i fizjologii skóry

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj cechy własnej skóry na dłoniach z cechami skóry koleżanki/kolegi z grupy.

Swoje obserwacje przedstaw w postaci plakatu. W ćwiczeniu określ wszystkie cechy skóry
uwzględniając również zarys linii papilarnych i obecność zmian patologicznych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z opisem cech skóry (materiał nauczania 4.1.1.),
2) dostrzec i opisać cechy własnej skóry rąk,
3) dostrzec i opisać cechy skóry rąk koleżanki z grupy,
4) dokonać porównania poszczególnych cech i przedstawić wnioski,
5) opracować graficznie plakat i wpisać swoje obserwacje dotyczące cech skóry,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia indywidualne i w 2-osobowych grupach.

Środki dydaktyczne:

−

duży arkusz białego papieru,

−

grube markery w ciemnym kolorze do pisania na papierze (przynajmniej 3 sztuki),

−

lupa,

−

kartki papieru na brudnopis,

−

przybory do pisania,

−

notatki z zajęć dotyczące omawianego tematu,

−

literatura zgodna z punktem 7.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Ćwiczenie 2

Opisz budowę i funkcje poszczególnych warstw skóry na podstawie analizy

zaprezentowanego schematu/modelu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z opisem budowy i funkcji skóry (materiał nauczania 4.1.1.),
2) wypisać warstwy skóry,
3) scharakteryzować poszczególne warstwy skóry.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

model bądź schemat skóry,

−

przybory do pisania,

−

duże kartki papieru – format A3,

−

literatura zgodna z punktem 7.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

5.2. Twory nabłonkowe skóry (przydatki skórne)

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Naszkicuj na arkuszu papieru gruczoły łojowe i potowe, przedstaw ich charakterystykę.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z charakterystyką gruczołów skóry (materiał nauczania pkt.4.2.1),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować elementy skóry zaznaczone na rysunku w podręczniku,
4) naszkicować i podpisać gruczoł potowy i łojowy,
5) przedstawić charakterystykę gruczołów, uwzględniając ich funkcje,
6) przedstawić wnioski w postaci plakatu zawierającego rysunek i charakterystykę każdego

z gruczołów,

7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

–

rysunek skóry w powiększeniu,

–

duży arkusz białego papieru,

–

grube markery w ciemnym kolorze do pisania na papierze (przynajmniej 2 sztuki),

–

kartki papieru na brudnopis,

–

przybory do pisania,

–

notatki z zajęć dotyczące gruczołów skóry,

–

literatura zgodna z punktem 7.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj elementy budowy paznokcia i podpisz je na rysunku.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z charakterystyką budowy paznokcia (materiał nauczania pkt.4.2.1),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować elementy paznokcia zaznaczone na powyższym rysunku,
4) dostrzec i podpisać wyszczególnione elementy budowy paznokcia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

–

rysunek paznokcia w powiększeniu,

–

grube markery w ciemnym kolorze do pisania na papierze (przynajmniej 2 sztuki),

–

kartki papieru na brudnopis,

–

przybory do pisania,

–

notatki z zajęć dotyczące budowy paznokcia,

–

literatura zgodna z punktem 7.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

5.3. Włosy – budowa, rodzaje i właściwości

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy budowy korzenia włosa na podstawie zaprezentowanego schematu.

Włos w skórze – elementy przekroju podłużnego włosa

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z charakterystyką budowy włosa (materiał nauczania pkt.4.3.1),
2) odszukać w atlasie anatomicznym dokładny schemat budowy włosów,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) przeanalizować elementy wypunktowane na schemacie,
5) dokonać analizy porównawczej schematu ze zdjęciem w atlasie anatomicznym,
6) podpisać wszystkie elementy zaprezentowane na schemacie,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

–

schemat włosa w skórze w powiększeniu,

–

atlas anatomiczny z dokładnym zdjęciem włosa (na przykład: Atlas anatomii człowieka,
tom III, pod red: F. Kiss, J. Szentagothai),

–

grube markery w ciemnym kolorze do pisania na papierze,

–

kartki papieru na brudnopis,

–

przybory do pisania,

–

notatki z zajęć dotyczące budowy włosów i skóry,

–

literatura zgodna z punktem 7.

Ćwiczenie 2

Wykorzystując informacje na temat wpływu witamin na stan skóry i włosów, uzupełnij

poniższą tabelę.

l.p. Witamina

Wpływ na skórę i włosy Efekty niedoboru

1.

witamina A (retinol)

2.

witamina E (tokoferol)

3.

witamina H (biotyna)

4.

witaminy z grupy B

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) korzystając z różnych źródeł, wyszukać i przynieść na zajęcia, informacje dotyczące

wpływu poszczególnych składników odżywczych na stan skóry i włosów,

2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaznaczyć w przyniesionych materiałach informacje na temat witamin, ich roli

w organizmie i konsekwencji niedoborów,

4) zapoznać się z opisem wpływu żywienia na stan skóry i włosów, przedstawionym na

lekcji (materiał nauczania pkt.4.3.1),

5) odszukać i podkreślić fragmenty tekstów dotyczące wpływu witamin na skórę i włosy,
6) przeanalizować rubryki tabeli,
7) dokonać analizy zaznaczonych fragmentów tekstów pod kątem informacji służących do

wypełnienia tabeli,

8) uzupełnić treściami rubryki tabeli,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

–

schemat tabeli narysowany na brystolu,

–

przyniesione przez uczniów materiały dotyczące tematyki ćwiczenia,

–

notatki z zajęć dotyczące wpływu żywienia na stan skóry i włosów,

–

grube markery w ciemnym kolorze do pisania na papierze,

–

kartki papieru na brudnopis,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 7.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj poszczególne fazy wzrostu włosa, korzystając z poniższego schematu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z charakterystyką faz wzrostu włosa (materiał nauczania pkt.4.3.1),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wypunktować najważniejsze informacje dotyczące poszczególnych faz wzrostu włosa,
4) przeanalizować zaprezentowany schemat,
5) podpisać na schemacie poszczególne fazy wzrostu włosa,
6) wypisać cechy charakterystyczne faz,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

–

schemat faz wzrostu włosa,

–

kartki papieru na brudnopis,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

–

przybory do pisania,

–

notatki z zajęć dotyczące faz wzrostu włosa,

–

literatura zgodna z punktem 7.

Ćwiczenie 4

Na podstawie próbek analitycznych włosów określ:

a) rodzaj oglądanego włosa,
b) kształt włosów pochodzących z głowy,
c) cechy charakterystyczne rozpoznanych włosów pod względem wyglądu zewnętrznego

i spełnianej funkcji.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z charakterystyką różnych rodzajów włosów (materiał nauczania pkt.4.3.1),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) obejrzeć makroskopowo przygotowane próbki włosów o długości 1 cm,
4) porównać makroskopowy wygląd włosów,
5) ułożyć preparat pod mikroskopem,
6) określić rodzaj oglądanych włosów, nazwać je,
7) odpowiedzieć na pytanie skąd pochodzi włos,
8) określić kształt włosów stanowiących owłosienie głowy,
9) opracować kryteria charakteryzowania włosów,
10) scharakteryzować oglądane włosy według ustalonych kryteriów,
11) zaprezentować wnioski z pracy,
12) porównać własne wyniki z wynikami pracy innych osób w grupie,
13) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

–

lupa,

–

mikroskop,

–

kilka preparatów włosów z różnych miejsc na szkiełkach podstawowych (wszystkie
preparaty o długości 1 cm),

–

kryteria opisu preparatów,

–

karki na brudnopis,

–

przybory do pisania,

–

notatki z zajęć dotyczące charakterystyki włosów,

–

literatura zgodna z punktem 7.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Charakteryzowanie budowy
i fizjologii skóry”

Test składa się z 20 zadań, z których:

−

zadania 1–15 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 16–20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

-

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

-

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

-

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

-

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. a, 4. a, 5. b, 6. d, 7. d, 8. c, 9. b, 10. c, 11. a,
12. b, 13. b, 14. d, 15. d, 16. c, 17. a, 18. a, 19. d, 20, b.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić wagę % skóry

C

P

c

2

Rozróżnić grubość skóry

B

P

a

3

Zidentyfikować granice skóry
właściwej

D

P

a

4

Wskazać najbardziej aktywną
biologicznie warstwę skóry

C

P

a

5

Rozróżnić czynniki odpowiedzialne
za elastyczność skóry

B

P

b

6

Wyliczyć warstwy skóry właściwej

B

P

d

7

Określić położenie melanocytów
w skórze

C

P

d

8

Wskazać największą grupę włókien
występujących w skórze

C

P

c

9

Określić, co zawiera duże ilości
komórek tłuszczowych

C

P

b

10 Wyjaśnić, co tworzy emulsję

B

P

c

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

olejowo – wodną na skórze

11

Określić powstawanie gruczołów
potowych

C

P

a

12

Wskazać gruczoły produkujące
sebum

C

P

b

13 Określić czas regeneracji paznokcia

C

P

b

14 Rozróżnić rodzaje włosów

B

P

d

15

Rozróżnić zawartość barwnika we
włosach blond

B

P

d

16

Określić nazwę badania służącego
do oceny stanu włosów

C

PP

c

17 Rozróżnić właściwości włosów

B

PP

a

18 Rozpoznać kształt włosów

D

PP

a

19 Rozróżnić unaczynienie skóry

B

PP

d

20

Określić przez co jest utworzona
kora włosa i naskórek

B

PP

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,

jakie będą w teście.

5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony

na udzielanie odpowiedzi.

8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.

Prawidłowa jest tylko jedna odpowiedź.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności:

I część – 15 zadań, poziom podstawowy,
II część – 5 zadań, poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Skóra człowieka dorosłego waży około

a) 2% masy ciała.
b) 4% masy ciała.
c) 6% masy ciała.
d) 12% masy ciała.

2. Skóra człowieka jest cieńsza

a) po stronie przedniej ciała.
b) po stronie tylnej ciała.
c) w dolnej połowie ciała.
d) w przedniej i dolnej części ciała

3. Skóra właściwa graniczy od góry z

a) warstwą podstawną naskórka.
b) warstwą kolczystą naskórka.
c) z tkanką tłuszczową.
d) z nabłonkiem rogowaciejącym.

4. Najbardziej aktywną biologicznie warstwą skóry jest

a) naskórek.
b) skóra właściwa.
c) warstwa siatkowata.
d) tkanka tłuszczowa.

5. Elastyczność skóry zapewnia

a) tonus i tumor.
b) tonus i turgor.
c) tumor i turgor.
d) tonus i kolagen.

6. W skórze właściwej występują dwie warstwy

a) podstawna i kolczysta.
b) kolagenowa i tłuszczowa.
c) ziarnista i brodawkowata.
d) brodawkowata i siateczkowata.

7. Melanocyty znajdują się w

a) a)warstwie kolczystej naskórka.
b) b)warstwie jasnej naskórka.
c) skórze właściwej.
d) d)warstwie podstawnej naskórka.

8. W skórze najwięcej występuje włókien

a) sprężystych.
b) retikulinowych.
c) kolagenowych.
d) jest ich porównywalna ilość.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

9. Duże ilości komórek tłuszczowych zawiera

a) skóra właściwa.
b) tkanka podskórna.
c) naskórek.
d) wszystkie warstwy skóry.

10. Emulsję olejowo – wodną na powierzchni skóry tworzy mieszanina

a) potu i wydzieliny gruczołów apokrynowych.
b) sebum i komórek naskórka.
c) potu, łoju i keratyna naskórka.
d) żadna odpowiedź nie jest prawdziwa.

11. Gruczoły potowe powstają z

a) naskórka.
b) warstwy brodawkowatej skóry właściwej.
c) komórek potowych.
d) wszystkie odpowiedzi są błędne.

12. Sebum to wydzielina produkowana przez

a) gruczoły potowe.
b) gruczoły łojowe.
c) gruczoły apokrynowe.
d) gruczoły cewkowe.

13. Całkowicie uszkodzony paznokieć regeneruje się w ciągu

a) 50 dni.
b) 100 dni.
c) 150 dni.
d) 2 tygodni.

14. Włosy terminalne to

a) owłosienie pierwotne.
b) owłosienie wtórne.
c) meszek płodowy.
d) owłosienie ostateczne.

15. Włosy blond zawierają

a) więcej feomelaniny.
b) nie mają barwnika.
c) równą ilość eumelaniny i feomelaniny.
d) więcej eumelaniny.

16. Do oceny stanu włosów służy

a) badanie trychograficzne.
b) badanie ultrasonograficzne.
c) badanie trychologiczne.
d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

17. Higroskopijność włosów to

a) zdolność do wchłaniania wilgoci z powietrza.
b) zdolność do reagowania na substancje chemiczne.
c) właściwość długotrwałego utrzymania ułożenia włosów.
d) zdolność wchłaniania substancji chemicznych.

18. Na poniższym schemacie zaprezentowano

a) włosy skręcone.
b) włosy kędzierzawe.
c) włosy faliste.
d) włosy zniszczone.

19. Tętniczki doprowadzające krew do skóry pochodzą głównie od

a) wszystkich naczyń skórnych.
b) naczyń kostnych.
c) tętnic zaopatrujących narządy wewnętrzne.
d) tętnic zaopatrujących mięśnie.

20. Kora włosa i naskórek utworzony jest przez

a) keratynę amorficzną.
b) keratynę włóknistą.
c) obie postacie keratyny.
d) materiał scalający.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko………………………………………………………………………………….

Charakteryzowanie budowy i fizjologii skóry

Zakreśl prawidłową odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

TEST 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Charakteryzowanie budowy
i fizjologii skóry”

Test składa się z 20 zadań, z których:

−

zadania 1–15 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 16–20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

-

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

-

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

-

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

-

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. d, 4. a, 5. a, 6. c, 7. b, 8. a, 9. d, 10. a, 11. c,
12. b, 13. d, 14. b, 15. c, 16. b, 17. c, 18. a, 19. c, 20. d.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Zidentyfikować nabłonek tworzący
naskórek

D

P

c

2

Rozróżnić warstwę skóry, w której
znajdują się melanocyty

B

P

b

3

Wymienić, gdzie nie występuje
tkanka podskórna

A

P

d

4

Określić funkcję skóry

C

P

a

5

Wyjaśnić, gdzie jest najgrubsza
skóra

B

P

a

6

Rozróżnić, co stanowi podłoże ciała
i korzenia paznokcia

B

P

c

7

Wyjaśnić, co określa pojęcie
„lanugo”

B

P

b

8

Porównać, gdzie w skórze jest
najwięcej gruczołów potowych

C

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

9

Rozróżnić warstwę skóry, z której
powstają włosy

B

P

d

10

Zidentyfikować, co nie jest stałym
składnikiem włosa

D

P

a

11 Określić czym jest keratyna

C

P

c

12

Wskazać co tworzy korę włosa
i naskórek

C

P

b

13

Określić, jaki pigment zawiera
eumelanina

C

P

d

14 Rozróżnić fazy wzrostu włosa

B

P

b

15 Nazwać elementy budowy włosa

A

P

c

16

Zaproponować nazwę łacińską dla
określenia warstwy skóry

D

PP

b

17 Określić, co wytwarzają fibrocyty

C

PP

c

18

Zaproponować, co stanowi matriks
skóry

D

PP

a

19

Zanalizować, które włosy nie mają
mięśni przywłosowych

D

PP

c

20 Wyjaśnić zdolności włosów

B

PP

d

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,
5. jakie będą w teście.
6. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
7. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
8. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony

na udzielanie odpowiedzi.

9. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
10. dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).
11. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

12. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
13. Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
14. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

15. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
16. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.

Prawidłowa jest tylko jedna odpowiedź.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności:

I część – 15 zadań, poziom podstawowy,
II część – 5 zadań, poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Naskórek utworzony jest przez

b) nabłonek jednowarstwowy sześcienny.
c) nabłonek jednowarstwowy płaski.
d) nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący.
e) nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący.

2. Melanocyty znajdują się między komórkami

a) warstwy skóry właściwej.
b) warstwy podstawnej naskórka.
c) warstwy rogowaciejącej naskórka.
d) warstwy kolczystej naskórka.

3. Tkanka podskórna nie występuje

a) w oczodołach.
b) na podeszwach stóp.
c) na brzuchu.
d) na powiekach.

4. Układ naczyniowy i czynność gruczołów potowych związane są z następującą funkcją

skóry
a) termoregulacyjną.
b) percepcyjną.
c) mechaniczną.
d) ochronną.

5. Najgrubsza skóra znajduje się na

a) podeszwach stóp.
b) dłoniach.
c) grzbiecie.
d) dłoniach.

6. Podłoże ciała i korzenia paznokcia nosi nazwę

a) paliczka.
b) mięśnia podpaznokciowego.
c) macierzy.
d) obrąbka.

7. Lanugo to

a) owłosienie pach.
b) meszek pokrywający skórę płodu.
c) włosy łonowe.
d) owłosienie dziecka.

8. Gruczoły potowe najgęściej ułożone są

a) w obrębie dłoni, na podeszwie, czole, w okolicach pach.
b) w obrębie dłoni, grzbietu, brzucha.
c) w obrębie stóp, pach, krocza.
d) jest ich porównywalna ilość na całej skórze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

9. Włosy powstają z

a) warstwy ziarnistej naskórka.
b) z tkanki podskórnej.
c) z warstwy siateczkowatej.
d) z warstwy rozrodczej naskórka.

10. Stałym składnikiem włosa nie jest

a) rdzeń.
b) kora.
c) osłonka.
d) żadna odpowiedź nie jest prawidłowa.

11. Keratyna włosów pod względem chemicznym to

a) węglowodany.
b) tłuszcz.
c) białko.
d) wszystkie odpowiedzi są błędne.

12. Kora włosa i naskórek utworzony jest przez

a) keratynę amorficzną.
b) keratynę włóknistą.
c) obie postacie keratyny.
d) wszystkie odpowiedzi są błędne.

13. Eumelanina zawiera pigment

a) żółto – pomarańczowy.
b) czerwony.
c) brązowy.
d) brązowo – czarny.

14. Anagen to faza

a) inwolucji mieszków włosowych.
b) wzrostu i pełnej czynności mieszków włosowych.
c) spoczynku mieszków włosowych.
d) wszystkie odpowiedzi są błędne.

15. Nasadę, część środkową i końcówkę posiada

a) korzeń włosa.
b) macierz włosa.
c) łodyga włosa.
d) mieszek włosowy.

16. Corium, to łacińskie określenie

a) naskórka.
b) skóry właściwej.
c) tkanki podskórnej.
d) wszystkie odpowiedzi są błędne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

17. Fibrocyty wytwarzają

a) barwnik skóry.
b) kuleczki tłuszczu.
c) włókna kolagenowe.
d) naczynia krwionośne.

18. Matriks skóry to

a) substancja podstawowa.
b) substancja scalająca komórki.
c) substancja pierwotna skóry.
d) żadna odpowiedź nie jest prawdziwa.

19. Mięśni przywłosowych nie posiadają

a) włosy głowy.
b) meszek.
c) rzęsy.
d) włosy wtórne.

20. Zdolności sorpcyjne włosów to

a) zdolność do trwałego ułożenia fryzury.
b) zdolność do ochrony przed działanie substancji szkodliwych.
c) zdolność do ochrony przed wchłanianiem wody.
d) zdolność do wchłaniania wody i innych cieczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko………………………………………………………………………………….

Charakteryzowanie budowy i fizjologii skóry

Zakreśl prawidłową odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

7. LITERATURA

1. Kiss F, Szentagothaj J.:Atlas anatomii człowieka. PZWL Warszawa 1979
2. Marcinkowski J.T.: Podstawy higieny. Wolumen, Wrocław 1997
3. Marek Z.: Fryzjerstwo. Wyd. WSiP, Warszawa 1999
4. Michalik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka. PZWL., Warszawa2006
5. Rudowska I.: Higiena pracy fryzjera. WSiP, Warszawa 1987
6. Schmidt W. (red.): Fryzjerstwo wraz z poradami kosmetycznymi. Podręcznik do nauki

zawodu. Wydawnictwo REA s. j., Warszawa 2000

7. Sokołowska – Pituchowa (pod red.): Anatomia człowieka. PZWL., Warszawa 2005
8. Sumirska Z. (red.): Nowoczesne fryzjerstwo, chemia, technologie, techniki.

Wyd. P.P.H.U, „SUZI”, Warszawa 2005

9. Sumirska Z.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w zawodzie fryzjer. Podręcznik dla

zasadniczych szkół zawodowych. P.P.H.U. „SUZI”, Warszawa 2002

10. Urbanowicz Z.: Podstawy anatomii człowieka. Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o.

Lublin 2000

Czasopisma specjalistyczne:

−

Świat fryzjerstwa,

−

Zdrowie,

−

Samo zdrowie.