Rozdział XXV. Konstrukcja „państwa prawnego”
1. Geneza i treść państwa prawnego w I połowie XIX wieku
- Francja XVI wiek , J. Bodin prawo jako sprawiedliwy rozkaz suwerena
- ideologia niemiecka doby reformacji tj pokój augsburski 1555r.,
- H. Grocjusz, K. Monteskiusz
- zasady ustroju angielskiego
- doktryna J.J. Rousseau źródło prawa jako wola powszechna
- E. Kant
- Twórca terminu „państwo prawne” Robert von Mohl
Podział prawa państwowego na administracyjne i konstytucyjne
Prawo konstytucyjne - chroni prawa jednostki przed ingerencją państwa
- Zasady konstytucyjne składające się na koncepcję państwa prawnego :
a) zasada wolności jednostki
b) zasada równości wobec ustawy ( eliminacja przywilejów)
c) zasada kontroli
d) zasada legitymowalności
e) związanie działania władzy z prawem i prawne uregulowanie stosunków między
obywatelami a państwem
2. Pozytywizm prawniczy
- XVII i XVIII wiek - prawo natury
- powoływały się na nie Deklaracja Niepodległości z 1776r. i Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789r.
- prawo natury - krytyka państwa feudalnego i stanowej struktury społecznej
- prawo jako czynnik stabilizujący życie społeczne i ustrój państwa burżuazyjnego - odejście od prawa natury
- pozytywizm -> prawo jako rozkaz zwierzchnika skierowany do obywatela pod groźbą sankcji w wypadku jego niewykonania
- suwerenna władza
- pewność prawa
- prawo stoi ponad obywatelem i państwem
- źródłem prawo jest wyłącznie prawo pozytywne, stanowione.
- hierarchia aktów prawnych i wymóg zgodności z konstytucją aktów niższego rzędu
3. Koncepcja państwa prawnego z II połowie XIX wieku
- zasady nowoczesnego konstytucjonalizmu
a) zasada praw naturalnych
b) zasada kodyfikacji prawa
c) zasada umowy społecznej
d) zasada praw obywatelskich
e) zasada rządów prawa
f) pośredni udział obywateli w sprawowaniu władzy
- Lorenz von Stein rządy prawa są systemem zasad ustalonych przez prawo oraz środków prawnych, przy pomocy których gwarantuje się, iż administracja utrzyma się w podstawowych ramach zarówno co do wydawania przepisów, jak i innej działalności”
- praworządność - obowiązek przestrzegania prawa pozytywnego przez organy państwowe
a) w sensie formalnym - wykonywanie przez państwo ustaw
b) w sensie materialnym - wnikanie w treść przepisów prawnych i eliminowanie tych o charakterze
niedemokratycznym
- upowszechnienie zasady odpowiedzialności ministrów przed parlamentem
- rozwój sadownictwa administracyjnego
- ugruntowanie systemu przedstawicielskiego
4. Sądownictwo administracyjne
- system państwa wymiaru sprawiedliwości - W. Brytania , kontrolę decyzji administracyjnych sprawowały sady powszechne
- Francja system podwójnego sadownictwa - utworzono odrębne sady administracyjne
+ rozdzielenie funkcji sadowych od administracji w 1790r. i w tzw. Konstytucji konsularnej z 1799r.
Rada Stanu , w 1800r. sad adm. I instancji - rady prefekturalne dwuinstancyjne sadownictwo
administracyjne ; rada Stanu - sąd kasacyjny - wypracowała reguły procedury administracyjnej
+ Dwie grupy spraw rozstrzygały:
spory o prawa - stosunek prawny miedzy państwem i obywatelem
spory o legalność, czyli o uchylenie aktu administracyjnego z powodu sprzeczności z prawem
- W systemie sądownictwa administracyjnego państw niemieckich
1) północnoniemiecki - w Prusach
Ustawa z 1875r. o ustroju sadowo- administracyjnym
Ustawa z 1883r. o powszechnej administracji krajowej
Trójinstancyjne sadownictwo administracyjne
a) I instancja - wydział powiatowy
b) II instancja - wydział obwodowy
c) III instancja Najwyższy Trybunał Administracyjny w Berlinie
2) południowoniemiecki - Austria
1868r. rozdział sadownictwa od administracji
Ustawa z 1875r. - jednoinstancyjne sadownictwo administracyjne - Trybunał Administracyjny w Wiedniu
Warunkiem wniesienia skargi było wyczerpanie drogi wewnątrzadministracyjnej
- Określenie właściwości sądów administracyjnych
a) klauzula enumeracyjna - wyraźnie określano kategorie spraw należących do właściwości sadów administracyjnych np. Prusy
b) klauzula generalna - czyni sady administracyjne kompetentnymi we wszystkich przypadkach naruszenia prawa przez organy administracyjne, jeśli w efekcie naruszenia prawa szkodę poniósł obywatel np. Francja
- środek zaskarżenia - kasacja albo rewizja
- kasacja sad miał prawo uchylenia sprzecznej z prawem decyzji administracyjnej ( z klauzulą kompetencyjną )
- rewizja - sad administracyjny miał prawo wydania nowej decyzji zgodnej z prawem po uprzednim przeprowadzeniu postępowania dowodowego ( z klauzulą enumeracyjną)