Temat 7:

„Ekonomiczne metody oceny.”

Wstęp.

1. Zasady ustalania wielkości nakładów, kosztów
   i przychodów.

2. Wartość dodana.

3. Wybrane wskaźniki ekonomicznej analizy projektów.

Wstęp.

Metody finansowej oceny projektów inwestycyjnych:

• pozwalały ocenić rentowność projektu w ujęciu finansowym;

• nie pozwalały na kompleksową ocenę efektów wdrożenia projektu z punktu widzenia całej gospodarki.

Metody ekonomiczne określają wkład projektu inwestycyjnego w rozwój gospodarczy kraju. Uwzględniają efekty pośrednie, mierzalne i niemierzalne (np. zwiększenie wygody, jakości usług).

Podstawą jest analiza ekonomiczna przedsięwzięcia inwestycyjnego. Bazuje na tzw. cenach społecznych (ang. social prices).

Czynniki czasu i zmiany wartości pieniądza w czasie uwzględniane są poprzez tzw. społeczną stopę dyskontową (ang. social rate of discount).

1. Zasady ustalania wielkości nakładów, kosztów
   i przychodów.

Różnice w wycenie wartości nakładów, kosztów i przychodów dla potrzeb analizy ekonomicznej i wyceny do wykorzystania w analizie finansowej wynikają z faktu, że krajowe ceny rynkowe i międzynarodowe (bieżące i prognozowane), wykorzystywane przy wycenie w analizie finansowej, mogą nie odzwierciedlać kosztów społecznych.

Ceny, które dobrze odzwierciedlają realne koszty społeczne to takie, które ukształtowałyby się w otoczeniu gospodarki wolnej konkurencji (za ich przybliżenie przyjmuje się ceny światowe).

W związku z tym podstawą ekonomicznej oceny projektu inwestycyjnego jest:

1. przegląd aktualnych cen rynkowych,

2. identyfikacja czynników zniekształcających relacje pomiędzy cenami rynkowymi i społecznymi,

3. korekta aktualnych cen rynkowych do poziomu realnych kosztów społecznych.

W projekcie dzieli się:

• przychody na:

• eksport,

• sprzedaż na rynku krajowym,

• substytuty importu,

• usługi infrastrukturalne.

• nakłady i koszty na:

• pochodzące z importu,

• wyprodukowane w kraju,

• usługi infrastrukturalne,

• ziemię i nakład pracy.

Metodyka ustalania wartości przychodów, nakładów i kosztów zależy od ich rodzaju. Przykładowo:

• Wartość eksportu - szacować według aktualnych cen f.o.b. (free on board), zwracając uwagę na stosowanie dumpingu lub subsydiów państwowych;

• Rozpoczęcie produkcji towaru lub usługi związane z zaniechaniem importu - szacować według ceny c.i.f. (cost, insurance and freight - koszt, ubezpieczenie, fracht) - one faktycznie odzwierciedlają rzeczywisty koszt społeczny.

• Dobra z importu - szacować według cen c.i.f. powiększonych o krajowe opłaty transportowe, ubezpieczenie itp.;

• Dobra produkowane w kraju i jednocześnie importowane - szacować według niższych z cen aktualnych rynkowych krajowych lub aktualnych c.i.f.

Makroekonomiczne parametry oceny projektu inwestycyjnego:

1. Społeczna stopa dyskontowa SDR (ang. social discount rate)

2. Skorygowany kurs wymiany walut (SKWW).

Społeczna stopa dyskontowa SDR.

Umożliwia porównywanie korzyści i kosztów w czasie. Wyraża stopień preferencji społeczeństwa dla przyszłych korzyści i kosztów (tempo, z jakim maleje znaczenie przyszłych korzyści i kosztów dla obecnego społeczeństwa).

Realizacja według zasady: poziom przyjętej społecznej stopy dyskontowej powinien być jednakowy dla wszystkich ocenianych projektów w danym kraju.

Procedura ustalania poziomu SDR:

1. Ustalić poziom oprocentowania, przy którym dane państwo pożycza lub udziela kredytów na międzynarodowym rynku kapitałowym.

2. Ustaloną stopę procentową dostosować do warunków krajowych według poniższych zasad:

• Jeżeli kraj udziela kredytu innemu krajowi, ponosi określone ryzyko kredytowe. Przyjmowana do oceny projektów inwestycyjnych społeczna stopa dyskontowa powinna być niższa (odzwierciedla mniejsze ryzyko utraty kapitału). Szacowanie według formuły:

SDR = (1 - i_k)*i_m

gdzie:

i_m - stopa oprocentowania kredytów na międzynarodowym rynku kapitałowym,

i_k - premia dla projektów krajowych (poziom premii może być ustalony np. w oparciu o ocenę przewidywanej stopy inflacji w kraju, oczekiwanej stopy zwrotu z projektów krajowych itp.);

• Jeżeli na międzynarodowym rynku kapitałowym kraj jest pożyczkobiorcą, to poziom SDR powinien być nie niższy niż oprocentowanie otrzymywanych kredytów:

SDR ≥ i_m

3. Gdy zamierza się rozwijać pewne gałęzie przemysłu, zacofane regiony (projekty są realizowane na tych obszarach), społeczna stopa dyskontowa powinna być obniżona:

r₀ = SDR - i₀

gdzie:

r₀ - promocyjna wartość SDR dla danego regionu lub branży,

i₀ - premia obniżająca wartość SDR.

4. Społeczna stopa dyskontowa powinna być podwyższona, gdy planuje się zahamowanie tempa rozwoju określonych gałęzi przemysłu, regionów (dla projektów tam realizowanych), zgodnie z formułą:

r₀ = SDR + i₀

gdzie:

i₀ - premia podwyższająca wartość SDR.

Przykład.

Kraj jest pożyczkobiorcą. Stopa oprocentowania kredytów na międzynarodowym rynku kapitałowym:

i_m =8%.

Potrzeby kapitałowe kraju są znacznie większe od jego możliwości kredytowych. Z tego względu krajowe Centrum Planowania Strategicznego zaleciło

przyjęcie do oceny projektów inwestycyjnych
społecznej stopy dyskontowej wyższej o 20%

od oprocentowania uzyskiwanych kredytów, a więc

SDR = i_m + 0,20 * i_m = 9,6%

Spełniona jest własność SDR ≥ i_m:

Przyjęcie wyższej stopy dyskontowej zaostrza kryteria oceny przedsięwzięć i pozwala na wybór projektów najkorzystniej wpływających na rozwój gospodarczy kraju.

Skorygowany kurs wymiany walut (SKWW).

SKWW pozwala oszacować rzeczywistą wartość obcej waluty dla społeczeństwa bez względu na obowiązujący, oficjalny kurs wymiany.

Wartość skorygowanego kursu wymiany walut (SKWW) zależy od obecnego i przyszłego bilansu płatniczego kraju po wdrożeniu projektu.

Stosowane są dwie metody szacowania SKWW:

1. oparta na bilansie płatniczym,

2. oparta na turystycznym kursie wymiany.

W metodzie opartej na bilansie płatniczym kraju SKWW szacuje się na podstawie następującej formuły:

gdzie:

k_s- - skorygowany kurs wymiany walut,

k_o - oficjalny kurs wymiany walut,

RP - wartość płatności zagranicznych wyrażona w walucie krajowej,

O - wartość wpływów wyrażona w walucie krajowej.

Przykład.

Wyznaczyć skorygowany kurs wymiany walut na podstawie danych przedstawionych w tabeli. Oficjalny, rynkowy kurs wymiany walut wynosi:

jednostka obcej waluty = 4 jednostki waluty krajowej

Rok	Przychody			Wydatki
		Eksport	Pozostałe	Suma	Import	Pozostałe	Suma
1995	2000	50	2050	2460	110	2570
1996	3500	80	3580	3200	70	3270
1997	3600	90	3690	3890	90	3980
1998	2700	70	2770	4150	90	4240
1999	1900	100	2000	4230	120	4350
1995 - 1999	13700	390	14090	17930	480	18410

Podstawiając do odpowiedniej formuły:

Skorygowany kurs wymiany walut według metody opartej na turystycznym kursie wymiany walut jest z reguły wyższy niż kurs oficjalny: opisuje popyt na określone dobra, które opłaca się wywozić z kraju.

Metody nie można opisać wzorami matematycznymi. Jeżeli istnieje kurs czarnorynkowy - SKWW jest do niego zbliżony.

4. Wartość dodana.

Wartość dodana - to jeden z parametrów oceny wpływu projektu inwestycyjnego na gospodarkę narodową.

Oczekiwana wartość dodana netto generowana przez projekt inwestycyjny:

NVA = O - (MI + I)

gdzie:

NVA - oczekiwana wartość dodana netto generowana przez projekt inwestycyjny,

O - oczekiwana wartość efektów (przychodów),

MI- oczekiwana wartość ponoszonych kosztów materialnych (zakup surowców i materiałów, energii itp.),

I - nakłady inwestycyjne.

Wartość dodaną netto tworzą:

• wynagrodzenia P (płace) - odzwierciedlenie liczby zatrudnionych osób i średniej płacy,

• nadwyżka społeczna NS - odzwierciedlenie rentowności przedsiębiorstwa:

NVA = P + NS

Wartość dodana netto dla t-tego roku funkcjonowania przedsięwzięcia:

NVA_t = O_t - (MI_t + I_t)

Krajowa wartość dodana netto projektu - to wartość dodana dla całego okresu funkcjonowania przedsięwzięcia:

gdzie:

n - liczba lat trwania przedsięwzięcia.

Narodowa wartość dodana netto (NNVA) - nie obejmuje płatności zagranicznych. Definiowana zależnością (dla całego okresu trwania):

gdzie:

RP_t - płatności zagraniczne związane z projektem w t-tym roku.

Kryterium wartości dodanej wykorzystuje się do oceny:

• nowych projektów inwestycyjnych,

• modernizacyjnych/rozwojowych projektów inwestycyjnych,

• kompleksów przemysłowych.

Wykorzystanie kryterium wartości dodanej do oceny nowych projektów inwestycyjnych:

Do szacowania wartości dodanej generowanej przez nowy projekt inwestycyjny stosuje się dwa testy:

• test efektywności absolutny (bezwzględny),

• test efektywności relatywny (względny).

Test efektywności absolutny.

Może być przeprowadzany według dwóch formuł:

• prostej (statycznej) i

• dyskontowej (dynamicznej).

Absolutny test efektywności prostej przeprowadza się na podstawie zależności:

E_st = O_t - (MI_t + D) > P_t

gdzie:

E_st - wartość absolutnego testu efektywności (wartości dodanej) w t-tym roku,

O_t - oczekiwana wielkość produkcji w t-tym roku,

MI_t - oczekiwana wartość nakładów materialnych w t-tym roku,

D - oczekiwana wartość amortyzacji w normalnym roku (tzn. w takim roku, w którym w 100% wykorzystywane są zdolności produkcyjne),

P_t - płace w t-tym roku.

E_st > P_t - wyniku testu pozytywny: projekt wstępnie oceniony jako korzystny dla gospodarki narodowej;

E_st < P_t - wynik testu stanowi sygnał ostrzegawczy.

Przykład.

Projekt inwestycyjny o danych jak w tabeli. Dla tego projektu przeprowadzić test absolutny efektywności.

Wyszczególnienie	Wartość (w tys. zł)
Oczekiwana wartość efektów w normalnym roku Ot	150
Oczekiwana wartość nakładów materiałowych w normalnym roku MIt	90
Oczekiwana amortyzacja kapitału trwałego w normalnym roku D	13
Oczekiwane płace w normalnym roku Pt	24

Obliczenia:

E_st = 150 - (90 + 13) > 24

E_st = 47 > 24

Wynik jest pozytywny. Projekt wygeneruje nadwyżkę społeczną:

Est - Pt = 47 - 24 = 23 tys. Zł.

Relatywny test efektywności.

Test używany do wyboru między wariantami projektu spełniającymi absolutny test efektywności. Stosowane miary:

1. Zaktualizowana wartość dodana netto na jednostkę zainwestowanego kapitału:

gdzie:

A(NVA) - zaktualizowana wartość dodana netto,

A (I) - zaktualizowana wartość nakładów inwestycyjnych.

2. Zaktualizowana wartość dodana netto na jednostkę zainwestowanej waluty obcej:

gdzie:

A(FE) - zaktualizowana wartość obcego kapitału zaangażowanego w projekt w postaci nakładów i kosztów.

3. Zaktualizowana wartość dodana netto na jednostkę ponoszonych kosztów siły roboczej (wynagrodzeń):

gdzie:

A(P) - zaktualizowana wartość wynagrodzeń pracowników.

Relatywny test efektywności szereguje oceniane projekty inwestycyjne i zapewnia wybór tego, który jest najbardziej opłacalny z makroekonomicznego punktu widzenia.

5. Wybrane wskaźniki ekonomicznej analizy projektów.

Inne wskaźniki oceny ekonomicznej projektu związane są efektami występującymi przy wdrażaniu projektu. Są to np.:

• efekt zatrudnienia,

• efekt dystrybucji wartości dodanej,

• efekt dewizowy

• efekt związany z konkurencyjnością gospodarki,

• dodatkowe efekty nie dające się ująć w kategoriach ekonomicznych (efekty infrastrukturalne, efekty wprowadzenia nowej technologii, wpływ na środowisko naturalne).

Wybór odpowiedniego wskaźnika zależy od eksperta oceniającego projekt.

Efekt zatrudnienia

Wskaźnik związany z tworzeniem nowych miejsc pracy.

Wykorzystanie wskaźnika ma na celu oszacowanie liczby nowych miejsc pracy (bezpośrednich i pośrednich) tworzonych dzięki wdrożeniu ocenianego projektu inwestycyjnego.

Procedura szacowania:

1. Obliczyć liczbę przewidzianych do zatrudnienia pracowników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych w normalnym roku funkcjonowania projektu.

2. Określić liczbę dodatkowo zatrudnionych pracowników (wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych) w innych przedsiębiorstwach „powiązanych" z danym projektem,

3. Obliczyć wielkość nakładów inwestycyjnych, potrzebnych do stworzenia tych miejsc pracy.

Wskaźniki związane z efektem zatrudnienia:

• całkowita liczba utworzonych miejsc pracy (bezpośrednich
  i pośrednich) dla pracowników wykwalifikowanych
  i niewykwalifikowanych na jednostkę zainwestowanego kapitału:

gdzie:

Z_C - całkowity efekt zatrudnienia,

L_C - całkowita liczba utworzonych miejsc pracy,

I_C - całkowite nakłady inwestycyjne;

• całkowita liczba utworzonych miejsc pracy dla pracowników wykwalifikowanych na jednostkę zainwestowanego kapitału:

gdzie:

- całkowity efekt zatrudnienia dla pracowników wykwalifikowanych,

- całkowita liczba utworzonych miejsc pracy dla pracowników wykwalifikowanych;

• całkowita liczba utworzonych miejsc pracy dla pracowników niewykwalifikowanych na jednostkę zainwestowanego kapitału:

gdzie:

- całkowity efekt zatrudnienia dla pracowników niewykwalifikowanych,

- całkowita liczba utworzonych miejsc pracy dla pracowników niewykwalifikowanych;

• bezpośrednio utworzona przez projekt liczba miejsc pracy dla pracowników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych na jednostkę zainwestowanego kapitału:

gdzie:

Z_B - bezpośredni efekt zatrudnienia,

L_B - bezpośrednia liczba utworzonych miejsc pracy przez projekt,

I_B - bezpośrednie nakłady inwestycyjne;

• pośrednio utworzona przez projekt liczba miejsc pracy dla pracowników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych na jednostkę zainwestowanego kapitału:

gdzie:

Z_P - pośredni efekt zatrudnienia,

L_P - pośrednia liczba utworzonych miejsc pracy przez projekt,

I_P - pośrednie nakłady inwestycyjne.

Dystrybucja wartości dodanej.

Projekt inwestycyjny w trakcie realizacji generuje wartość dodaną. Analizując korzyści płynące z realizacji projektu inwestycyjnego należy brać pod uwagę efekt dystrybucji wygenerowanej przez ten projekt wartości dodanej netto pomiędzy poszczególne grupy społeczne lub poszczególne regiony.

Ocena efektu dystrybucji wartości dodanej netto wykonywana jest według następującej procedury:

1. zdefiniowanie grup społecznych lub regionów, które pozwolą na zaspokojenie określonych celów państwa (np. dochód przypadający na osobę),

2. oszacowanie korzyści materialnych netto uzyskiwanych przez daną grupę społeczną lub region,

3. ustalenie wartości wskaźników korzyści grupowych i regionalnych wynikających z projektu inwestycyjnego.

Podstawowe wskaźniki korzyści grupowych i regionalnych wynikających z realizacji projektu inwestycyjnego:

• ogólny wskaźnik korzyści grupowych WK:

gdzie:

NNVA_g - narodowa wartość dodana netto dla grupy,

NNVA_c - całkowita narodowa wartość dodana netto wygenerowana przez projekt;

• wskaźnik korzyści dla pracowników WK_p:

gdzie:

VA_p - wielkość świadczeń pracowniczych (płace oraz inne);

• wskaźnik korzyści dla krajowych właścicieli kapitału WK_k:

gdzie:

VA_k - wielkość pozostająca w dyspozycji krajowych właścicieli kapitału;

• wskaźnik korzyści dla rządu WK_rz:

gdzie:

VA_rz - wielkość pozostająca w dyspozycji rządu;

• wskaźnik zysku nierozdzielonego WK_n:

gdzie:

VA_n - wielkość nierozdzielona, pozostająca w przedsiębiorstwie;

• wskaźnik korzyści regionalnej WK_r:

gdzie:

VA_r - wartość (część) NNVA_c rozdzielona dla regionu;

• wskaźnik korzyści dla całego kraju (udział narodowej wartości dodanej netto generowanej bezpośrednio przez projekt w całej bezpośredniej rocznej wartości dodanej netto) WK_ck:

Należy podkreślić, że zachodzi zależność:

NNVA_c = VA_p + VA_k + VA_rz + VA_n

Dr inż. Jerzy GOGOLEWSKI „METODY OCENY PROJEKTÓW GOSPODARCZYCH”

Wykład 7: „Ekonomiczne metody oceny.”

Slajd 14

---