Periodyzacja literatury polskiej po 1945 roku:

• Polska po 45 nie jest suwerenna politycznie, system totalitarny opanowuje też literaturę

• Edward Balcerzan- periodyzacja:

• 1 1945-56

• 2.1956-76

• 3.1976-89

• 4. od 1989

• dwa kryteria- różnorodność w literaturze i rozbicie literatury

• 1 1945-56- zakończenie II wojny, układ w Jałcie, podział Europy na dwie strefy wpływu. Porządek jałtański- wpływ ideologii totalitarnej- podział literatury na krajową i emigracyjną- rozbicie literatury- „diaspora”- rozdział, rozbicie, odrębny ośrodek

• podział ten z dwóch stron- pisarze emigracyjni- „Związek Pisarzy Polskich na obczyźnie”- podjęli decyzję o nie wydawaniu literatury w kraju- rodzaj buntu

• podział też dzięki instytucji cenzury krajowej (1948 w oficjalnym kształcie)- kontroluje wszystkie dziedziny wypowiedzi- lit. publicystyczna, kabarety, prace naukowe itd..

• cenzura decydowała o odmowie publikacji w kraju przez pisarzy emigracyjnych

• różnorodność- względna swoboda twórcza do roku 1948, nadzieje powojenne, odbudowa instytucji kulturalnych, 19450 Uniwersytet Jagielloński, odnawiają się wydawnictwa prywatne- miejsce na publikacje, teatry państwowe i filharmonie, Związek Literatów Polskich

• powstają czasopisma opiniotwórcze, o różnorodnym charakterze:

• „Tygodnik Powszechny”- Marzec 1945- w Krakowie, pismo katolickie, profil społeczno-kulturalny

• „Odrodzenie” 1945- pismo społeczno- polityczna, redaktor Karol Kuryluk, Kraków, neutralne światopoglądowo, władza komunistyczna przejmuje to pismo

• „Twórczość”- 1946- pismo o charakterze literackim, redaktor Kazimierz Wyka

• „Kuźnica” - pismo marksistowskie, o charakterze społeczno- kulturalnym, red. Stefan Żółkiewski, pisze tu Jan Kott (ten od teatru)- cykl artykułów uderzających w pisarzy i w model polskiego patriotyzmu

• do 1948 powstaje wiele wybitnych tekstów: „Medaliony” Nałkowskiej, formy autobiograficzne: Borowski- opowiadania, Szczepański- „Polska jesień”, teksty dokumentalne, reportażowe” Dymy nad Birkenau” - Seweryna Szmaglewska

• teksty rozliczające wojnę, zwrot ku dokumentaryzmowi, poszukiwania literackie

• teksty emigracyjne jeszcze docierały do Polski- Andrzej Borkowski- „Szkice piórkiem”- pamiętnik z czasów okupacji Francji, rozważania o totalitaryzmie, prorocze diagnozy podziału Europy, przeciwnik komunizmu

• tematy powieściowe-

• powieści historyczne- podążały ku czasom Piastowskim- Antoni Gołubiew- „Bolesław Chrobry”, Teodor Parnicki „ Srebrne Orły”- odnoszą się do początków polskiej państwowości, państwo silne, mocne, parabola aktualnej sytuacji polskiej. Kazimierz Wyka uważa te powieści za cenne jeśli chodzi o kształtowanie świadomości

• rozrachunki inteligenckie- wyrażają rozrachunek z przegraną wojną, rozgoryczenie okupacją i upadkiem Powstania Warszawskiego, rozrachunek z aktualną sytuacją

• termin Kazimierza Wyki, dotyczy czterech przykładów-

• „Drewniany Koń” Kazimierz Brandys 1946

• „Jezioro Bodeńskie” Stanisław Dygat 1946

• „Sedan”- zbiór opowiadań Paweł Hertz 1946

• „Sprzysiężenie”- Stefan Kiesielewski 1947

• tematem rozliczenie z II RP, polską międzywojenną, z klęską kampanii wrześniowej, okupacją niemiecką, radziecką oraz klęską PW

• skierowanie na postawy inteligenckie które rozwijały się w okresie II RP

• główny bohater- ma inteligenckie korzenie i system wartości- inteligencja XIX wieku wyrosła ze szlachty, tradycja szlachecka, patriotyzm, przywary- wzorzec sarmacki

• etos inteligencki- funkcja nauczyciela, odpowiedzialność za społeczeństwo. patriotyzm- tradycja romantyczna- patos, bezkompromisowość

• bohaterowie- w sytuacji klęski państwa- rozmyślania dotyczące wartości inteligenckich, czy są dalej aktualne, żywotne

• rozrachunki nie z perspektywy grupy, tylko indywidualnej- cecha inteligenta- skrajny indywidualizm, niezdolność dokonania wyboru, hamletyzowanie)

• bohater dostrzega niemożność wyboru wartości- dotychczas były oczywiste, okazują się niewystarczające w nowej sytuacji

• głównym tematem rozterki wewnętrzne, charakterystyczna narracja 1 os., pamiętniki, monolog wewnętrzny, silne zsubiektywizowanie, zpsychologizowanie

• przeformułowanie wartości, rewizja światopoglądu

• żadna z tych powieści nie zawierała konstruktywnego programu, niemoc działania

• „Jezioro Bodeńskie”- pomysł zrodził się jeszcze przed wojną (1937, inspiracja Ferdydurke)

• podsumowanie okresu literackiego dwudziestolecia międzywojennego

• główny bohater- narracja 1 osobowa, nie znamy jego imienia, ma korzenie francuskie, osadzony w obozie dla internowanych w Konstancji nad jeziorem Bodeńskim

• środowisko zamknięte- obóz w szkole, kilkaset osób

• poczucie tożsamości narodowej- bohater pośród cudzoziemców, ma mieszane korzenie, musie się opowiedzieć jako Polak

• konstruuje siebie jako Polaka wobec cudzoziemców- poprzez system wartości, lektury ( Mickiewicz, Słowacki), pamięć o tradycji szlacheckiej- jest to rodzaj pozy, maski

• wiwisekcja duszy- Gombrowiczowskie opozycje- błahość/powaga, uczucie prywatne/społeczne

• bohater zdaje sobie sprawę z wpływu wzorców romantycznych na siebie, ale nie jest w stanie się od nich odciąć- są to jedyne wzorce które rozumie i które są mu bliskie- jest to główna problematyka powieści

• ucieczka bohatera z obozu- aluzja do sytuacji Kordiana- te same rozterki, chęć odwrotu, nachodzą go wątpliwości, wraca do obozu

• stylizacje i aluzje językowe- np. w odczycie głównego bohatera, tytuł odczytu „ Ja i mój naród”- improwizacja, odwołania mesjanistyczne, romantyczne

• powieść kończy się klamrą- zamknięcie głównego bohatera w skorupie stereotypów, wzorców literacko- kulturowych

• 2 1956-76- granicą- przełom polityczny (po 1956- odwilż terroru stalinowskiego, zmiana władzy, I sekretarzem PZPR Władysław Gomułka)- rok 1976- protesty robotnicze, powstanie opozycji politycznej ( KOR- po wydarzeniach czerwcowych)

• Uniwersytety latające- alternatywa wobec oficjalnych uczelni

• Rok 1956- rozbicie- nieco zelżało, odwilż dotyczy także sfery literackiej, publikowano pisarzy emigracyjnych- „Utwory zebrane” Gombrowicza, otwarcie na literaturę powszechną

• Cenzura istnieje nadal, rozbicie w ramach literatury krajowej- literatura aktywna ideologicznie i polityczni/ literatura neutralna

• Lit. aktywna- rozliczenie z systemem stalinowskim- Jarzy Andrzejewski „Ciemności kryją ziemię”, Jan Józef Szczepański „Pojedynek”, Brandys „ Matka królów”

• Postawa neutralna- różnorodność, pewna swoboda twórcza wobec eksperymentów literackich

• Poezja, dramat- Białoszewski, Różewicz

• Jerzy Andrzejewski „Idzie skacząc po górach”, powieść eksperymentalna „Miazga”

• 3 1976-89- powstanie opozycji politycznej, drugi obieg- system niezależnych od państwa wydawnictw- publikowały utwory pisarzy zaangażowanych ideowo- tych którzy byli zdjęci przez cenzurę- literatura ulega jeszcze większej różnorodności- Barańczak, Herbert, Konwicki- nie mogli publikować oficjalnie-tylko drugi obieg

• okres przenikania literatury krajowej i emigracyjnej, wydawnictwa nieoficjalne publikowały także pisarzy emigracyjnych ( Grudziński, Miłosz, Gombrowicz, Czapski)

• rozbicie- wyraźne w literaturze krajowej- podział na oficjalną i drugoobiegową

• 4 1989- przełom polityczny, gospodarka wolnorynkowa, przemiany gospodarcze- zmiany w literaturze- literatura poddana mechanizmom rynkowym- wydawnictwa prywatne nastawione na zysk

• 1990- oficjalnie zniesiono cenzurę państwową, odzyskanie swobody twórczej

• koniec rozbicia, duża różnorodność

---