8. Sejm i senat
Organy ustawodawcze - zaliczamy do nich sejm i senat posiadają one szerokie kompetencje: 1) stanowią normy prawne po przez ustawy oraz podejmują mające dużą doniosłość uchwały, 2) posiadają funkcje ustawodawcze dysponując prawem dokonywania zmian w konstytucji, 3) funkcje kreacyjno-kontrolne obejmujące powoływanie i odwoływanie konstytucyjne wskazanych organów centralnych oraz prawo kontroli wykonywania ustaw. 4) sejm ma wyłączne prawo kontroli rządu i ministrów, może ich postawić w stan oskarżenia przed trybunałem stanu. Zgromadzenie Narodowe może podjąć uchwałę o postawieniu przed trybunałem Prezydenta RP.
Sejm składa się z 460 posłów, a senat z 100 senatorów. Wybory są powszechne, równe , bezpośrednie i tajne. Za przyzwoleniem sejmu i zgodą senatu zostają powołani Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes NIK, Generalny Inspektor Danych Osobowych, Prezes instytutu pamięci narodowej oraz komisji ścigania zbrodni przeciwko narodowi polskiemu. Sejm samodzielnie dokonuje wyborów zastępców przewodniczącego i członków Trybunału stanu, oraz sędziów Trybunału konstytucyjnego, jak również na wniosek Prezydenta RP prezesa NBP. Do innych funkcji kreacyjnych sejmu zaliczyć należy powoływanie 4 członków KRR i TV, oraz 4 posłów do składu Krajowej Rady Sądowniczej, senat do KRR i TV przegłosowuje 2 członków , ponadto sejm i senat powołują 1/3 członków do Rady Polityki Pieniężnej.
Sejm podejmuje regulamin który może być potraktowany jako źródło prawa powszechnie obowiązującego, gdyż jest gwarancją autonomii izby wobec innych organów. Jest to akt wewnętrzny, ale nakłada obowiązki na inne organy i określa tryb pracy sejmu podobnie jak regulamin senatu. O autonomii sejmu i senatu świadczy oddzielny budżet oraz odrębnie prowadzone posiedzenia.
Pojęcie kadencji jest to okres udzielony parlamentowi pełnomocnictw, parlament sprawować ma w tym okresie swoją funkcję w składzie pochodzącym z wyborów. Sejm i senat wybierane są na 4 letnią kadencję. Rozpoczyna się ona z dniem zebrania się izby na pierwsze posiedzenie i trwa nieprzerwanie do dnia poprzedzającego dzień zebrania się izby następnej kadencji. Przewidziano jednak sytuację w których kadencje izb mogą ulec skróceniu. Prezydent może skrócić kadencję sejmu w dwóch sytuacjach: 1) obligatoryjnie (obowiązkowo) gdy sejm nie może udzielić rządowi powołanemu przez Prezydenta votum zaufania większością głosów, 2) fakultatywnie jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia sejmowi projektów ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu. Nowa konstytucja dopuszcza także podjęcie przez sejm uchwały o skróceniu swej kadencji podjętej większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów.
Izby działają ciągle co oznacza że mocą własnych decyzji lub decyzji swojego prezydium, a nie innego organu zwołują posiedzenia, obradują i podejmują ustawy i uchwały w ciągu całej kadencji. Sesja to okres pracy izby w którym odbywa się jej posiedzenie. Posiedzenie to czas obrad sesji objętej jednym i tym samym porządkiem trwać może więcej niż 1 dzień, może mieć przerwy w obradach. Posiedzenie izby są jawne i mają charakter publiczny. Tajność obrad w sejmie mogą uchwalić posłowie w grupie co najmniej 30, a w senacie 30 senatorów, lub na wniosek prezydium może być podjęta z uwagi na dobro państwa jak i tzw. sprawy teczkowej. Obywatel ma prawo do informacji o działaniu władz publicznych w tym sejmu i senatu, przy czym obecnie trwają prace w sejmie dostosowujące postanowienia konstytucyjne zgodnie z nimi prawo to obejmuje: 1) dostęp do dokumentów, 2) wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy pochodzących z wyboru z możliwością rejestracji dźwięku i obrazu. Ograniczenia w tej mierze mogą nastąpić na okoliczności wymienione tylko w ustawach tj. ochrony wolności i praw innych ludzi oraz podmiotów gospodarczych, ochronę porządku i bezpieczeństwa publicznego.
Status posła i senatora - przyjmuje mandat wolny jest on: 1) generalny co oznacza że poseł i senator wyrażają wolę całego narodu, a nie wolę wyborców danego okręgu czyli jakieś grupy. Mają oni wykonywać swój mandat kierując się dobrem narodu, 2) niezależny co oznacza ze poseł i senator nie muszą składać sprawozdań swoim wyborcom czy też uzgadniać z nimi swoich postępowań w parlamencie. Niezależność mandatu gwarantuje między innymi immunitet parlamentarny i nietykalność osobistą. 3) nieodwołalny co oznacza że wyborcy nie mogą cofnąć posłowi udzielonego pełnomocnictwa, nie ma tu odpowiedzialności osobistej, ale funkcjonalna gdyż partie mogą zrezygnować z tego kandydata w następnych wyborach, poddają go ciągłej kontroli, aż do wyrzucenia z klubu włącznie. Poseł czy senator nie są związani programem partii głoszonym w toku wyborców.
Kompetencje posłów i senatorów;
1) prawo do uzyskiwania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność całej administracji publicznej i spółek z udziałem skarbu państwa, 2) prawo podjęcia interwencji w tych wszystkich podmiotach, może również podjąć interwencję w jednostkach gospodarki niepaństwowej czyli prywatnej gdy wnosi sprawy we własnym imieniu lub grupy wyborców, 3) ma prawo uczestniczyć w sesjach rad samorządowych w okręgu wyborczym w którym został wybrany i ma prawo zgłaszania tam uwag i wniosków, 4) ma prawo tworzyć biura poselskie lub poselsko-senatorskie za co otrzymuje ryczałt, może się w tej mierze domagać od administracji rządowej i samorządu terytorialnego lokalu na czas odbycia doraźnego dyżuru w miejscowości w której nie ma biura. 5) ma prawo zrzeszania się w kołach i klubach poselskich, klub w sejmie może tworzyć 15 posłów, a w senacie 7, Przynależność do klubu parlament w sposób istotny wpływa na wykonywanie mandatu w sytuacjach np. dyscypliny partyjnej przy głosowaniu składaniu podpisów pod projektami ustaw i w czasie występowania z interpelacjami i zapytaniami.
Organizacja wewnętrzna sejmu i senatu:
Wynika ona z funkcji przy danych sejmowi przez konstytucje, a rozwinięty w sposób ostateczny w regulaminach obu izb, z tego też względu uważa się na gruncie prawa konstytucyjnego że w przepisach tych regulaminów zawierają się normy Juns Congens. Organy wewnętrzne sejmu i senatu dzielimy na: 1) organy wewnętrznego kierownictwa to jest marszałek i prezydium, 2) organy pomocnicze to jest komicje i sekretarze i konwent seniorów. W okresie tworzenia i ewoluowania się naszej demokracji zauważalne jest ogromne znaczenie komicji, utrwaliła się już dobra praktyka konstytucyjna , że przewodniczącymi lub zastępcami tych komisji , są często parlamentarzyści ugrupowań partii mniejszościowych.
Posiedzenie sejmu i senatu odbywa się w następującym porządku: 1) zwoływanie posiedzenia i przestrzeganie porządku obrad, 2) obrady i dyskusje zgodne z określonym planem , 3) głosowanie.
Do najważniejszych funkcji sejmu należy: wyrażanie jego woli i istoty władzy publicznej przez: 1)uchwalanie ustaw, 2) tworzenie uchwał, 3)wydawanie innych aktów prawnych jak rezolucje, deklaracje, oświadczenia i apele.
Tryb uchwalania ustaw zawarty jest w regulaminach. Konstytucja, prawo inicjatywy ustawodawczej przyznaje posłom , senatorom Prezydentowi i Radzie Ministrów, Ponadto prowadzono instytucje tzw. inicjatywy ludowej , co oznacza że ponad 100 tyś. obywateli ma również prawo wnieść projekt ustawy. Za najbardziej naturalne uznaje się dzisiaj prawo Rady Ministrów do projektu wnoszenia ustaw w zakresie prowadzonej przez nią polityki państwa. Rozpatrywanie projektów ustaw odbywa się przez 3 czytania w tym: pierwsze na posiedzeniu komisji, z wyjątkiem niektórych ustaw. Komicja przekłada sprawozdanie na posiedzeniu plenarnym i wówczas odbywa się drugie czytanie, natomiast trzecie czytanie obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania, debatę nad poprawkami i wnioskami, oraz głosowania nad nimi i nad całym projektem. Prezydent na podpisanie ustawy ma 21 dni , a 7 gdy jest to projekt pilny. Obok ustaw parlament wyraża swoją wolę i stanowisko w najważniejszych sprawach dla państwa po przez: 1) rezolucje zwierające wskazanie pożądanego działania przez dany organ państwa, 2) oświadczenia zawierające stanowisko w aktualnie ważnych sprawach, 3) deklaracje i apele zobowiązujące również do działania organu państwa przy czym te formy działania sejmu, winny być wyeliminowane z praktyki w ogóle jako godzące w równowagę władz publicznych.
Drugą niezmiernie ważną obok ustawodawczej funkcji jest funkcja kontrolna oznaczająca kontrole i ocenę działań rządu, tę funkcję nazywa się kontrolą polityczną. Sejm oddziałowuje na pracę rządu po przez opinie, interpretacje oceny pracy danego resortu na posiedzeniach komisji. Zazwyczaj te działania podejmowane są przez ugrupowania stanowiące mniejszość parlamentarną aczkolwiek w ostatnich latach funkcja ta uległa zniekształceniu. W skutek specjalnych zacisków związków zawodowych i ich udziału w partiach rządzących. Działania kontrolne sejmu ponadto mogą być podejmowane w trakcie rozpatrywania wniosku o votum nieufności gdy jest rozpatrywany budżet oraz gdy rząd różne informacje. Formą kontrolną jest również wyrażenie zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej. Sejm sprawuje kontrole nad całokształtem działalności administracji publicznej i czyni to na mocy konstytucji. Odpowiedzialność parlamentarna rządu oznacza odpowiedzialność solidarna i indywidualną. Wnioski o uchwalenie votum nieufności prezydium sejmu kieruje do odpowiednich komisji. W przypadku gdy sejm takie votum wyraża Prezydent musi odwołać ministra. Sejm sprawuje wyłączną kontrole wykonania budżetu.
Najczęszczymi środkami omawianej kontroli sejmu są interpretacje i zapytania. Interpretacja składa się zazwyczaj w sprawach o zasadniczym znaczeniu i zawierają krótkie przedstawienie stanu faktycznego i wynikające z stąd pytania. Składane są na piśmie, a odpowiedź winna nastąpić w ciągu 21 dni. Zapytania mają podobny tryb formalny i dotyczą aktualnych problemów polityki państwa.
9. Prezydent RP
Organy wykonawcze- zalicza się tu zgodnie z postanowieniami konstytucji Prezydenta RP i Radę Ministrów. Wypełniają one istotne funkcje organizacyjne, władcze za pomocą wykonywania ustaw, ale również po przez stanowienie prawa. Przyjęta w naszej konstytucji formuła władzy wykonawczej jest konstytucją dualistycznej egzekutywy istotnym jej członem jest Prezydent RP jest on głową państwa, jest najważniejszym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy publicznej. Wybierany przez naród nie ma statusu jego przedstawicielstwa, ale status najwyższego przedstawiciela państwa... ma szansę stać się istotnym elementem przyszłego silnego demokratycznego państwa.
Będąc organem egzekutywy Prezydent wypełnia 2 funkcje: 1) jest strażnikiem przestrzegania konstytucji po przez takie instrumenty jak np. odmowa podpisania ustawy, czy prawo jej zaskarżenia do trybunału Konstytucyjnego, ponadto swoje obowiązki ustrojowe musi wykonywać zgodnie z porządkiem konstytucyjnym i ściśle określonymi kompetencjami, 2) jest gwarantem suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorialnej. W polskim systemie parlamentarno-gabinetowym prezydent nie odpowiada za swoje czynności urzędowe, ani przed parlamentem , ani cywilnie, może być tylko pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem stanu. Odpowiada on przed TS za naruszenie konstytucji lub ustaw, jak również za inne przestępstwo i wówczas ma się do czynienia z odpowiedzialnością karną ale także przed TS. Prezydenta w stan oskarżenia może postawić Zgromadzenie Narodowe w wyniku uchwały 2/3 głosów.
Wybór - wybory prezydenta odbywają się w sposób równy, bezpośredni i w głosowaniu tajnym. Wybór dwustopniowy jest analogiczny do zastosowanego we Francji. Ważność wyborów zatwierdza Sąd Najwyższy w składzie całej izby administracyjnej, pracy i ubezpieczeń społecznych. Prezydent wybierany jest na 5-letnią kadencję a maksymalny okres urzędowania to dwie kadencje. Ograniczenie to wywodzi się z tradycji republikańskiej, gdyż chciano uniknąć między innymi dziedziczność władzy.
Akty urzędowe- wyrazem woli prezydenta są akty urzędowe które są prawnymi czynnościami urzędowymi podejmowanymi w zakresie konstytucyjnych i ustawowych kompetencji.
Do I grupy zaliczamy rozporządzenie z mocą ustawy wydawane wyłącznie w czasie stanu wojennego na wniosek Rady Ministrów i rozporządzenie zwykłe lub wykonawcze które są aktami prawa powszechnie obowiązującego. Jednocześnie Prezydent w sferze wewnętrznej wydaje zarządzenia i postanowienia.
Do II grupy zaliczamy akty które podejmuje korzystając ze ściśle określonych kompetencji między innymi: Zarządzenie wyborów do sejmu i senatu, zwoływanie pierwszego posiedzenia tych izb, zarządzania referendum, powoływania i odwoływania z urzędu i stanowisk. W zakresie form i procedur związanych z tymi aktami ważne jest iż będzie orzecznictwo TK. Po za wymienionymi formami są takie akty Prezydenta które nie mają cechy aktu prawnego np. podpis pod ratyfikowaną umową międzynarodową czy też wnioski do TK w ramach tzw. pytania o treść prawa. Na akcie urzędowym głowy państwa pierwszej grupy musi złożyć podpis premier który z tego tytułu ponosi odpowiedzialność przed sejmem, nazywa się to kontrasygnatą, nie jest to ubezwłasnowolnienie Prezydenta lecz cecha naszego systemu parlamentarno-gabinetowego który zapewnia współdziałanie prezydenta z rządem i jednolitość kształtowania praktyki dualistycznej egzekutywy. Prerogatywy Prezydenta czyli akty urzędowe podejmowane osobiście bez obowiązku kontrasygnaty. Klasyfikacja jego kompetencji jest następująca: 1) w zakresie spraw zagranicznych współdziała z rządem i ratyfikuje za zgodą wyrażona w ustawie umowy międzynarodowe, 2) w zakresie zwierzchnictwa sił zbrojnych obronności i bezpieczeństwa państwa na czas wojny i pokoju między innymi zarządza stan wojenny, mobilizację i użycie sił zbrojnych. W tej mierze jest to symboliczne skupienie władzy wojskowej i realizowane jest głównie po przez czynności polityczne, 3) ma klasyczne uprawnienia głowy państwa to jest stosuje prawo łaski, nadaje obywatelstwo, nadaje ordery itp.