POLISTRATEGIA - CECHY I ANALIZA, AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ


CECHY POLISTRATEGII I ANALIZA POLISTRATEGICZNA

POLISTRATEGIĄ nazywamy strategię uniwersalną, sprzęgającą wszystkie dziedziny krajowe i międzynarodowe. Polistrategia posiada instrumentalny i pomocniczy charakter wobec polityki ogólnej czy zagranicznej państwa. Dlatego koncentruje się ona na aspektach operacyjno-prakseologicznych obu polityk. Wydaje się jednak, że takie ujęcie polistrategii w relacji do polityki pozbawia ją twórczego charakteru i niezbędnej autonomii, koniecznej w dłuższej perspektywie czasowej. Nie jest wprawdzie rzeczą strategii wyznaczać cele polityce, jednak strategiczny instynkt i dyscyplina wykonania właściwa rygorom podejścia strategicznego jest warunkiem koniecznym (choć nie wystarczającym) optymalnego urzeczywistnienia żywotnych interesów państwa (bezpieczeństwo, rozwój), które nie powinny podlegać kaprysom polityki.

Proces konstruowania polistrategii powinien być poprzedzony sformułowaniem wiodących celów polityki bezpieczeństwa państwa. Natomiast polistrategia winna być narzędziem realizacji tych celów. Skuteczna realizacja polistrategii wymaga jednak uwzględnienia uwarunkowań i sytuacji w środowisku międzynarodowym. Zgodnie
z wcześniejszymi ustaleniami niezbędne jest uwzględnienie występujących w nim zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa państwa. Polistrategia powinna być reakcją na te zagrożenia i wyzwania, stwarzając odpowiednie warunki dla bezpieczeństwa narodowego. Nadrzędne, wiodące cele polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego państwa są jej wskazywane przez politykę, dla której, w tym przypadku, punktem odniesienia jest racja stanu i wynikające z niej interesy bezpieczeństwa państwa. Natomiast cele bardziej szczegółowe lub pośrednie są częścią procesu formułowania strategii sektorowych i w znacznej mierze określone przez dany rodzaj zagrożeń
i wyzwań. Innymi słowy, każdemu rodzajowi wyzwania lub zagrożenia odpowiadają cele strategii sektorowych, poprzez osiągnięcie których polistrategia bezpieczeństwa zewnętrznego państwa zabezpiecza określone wartości będące częścią racji stanu.

Przy formułowaniu poszczególnych strategii sektorowych (cząstkowych) niezbędne jest określenie i zdefiniowanie celów specyficznych dla danej dziedziny, które ta strategia ma realizować w odpowiedzi na poszczególne rodzaje zagrożeń i wyzwań.

W przyjętym tu modelu wyznaczanie celów to początkowa faza formułowania strategii sektorowej, którą określić można planowaniem. Zagrożenia i wyzwania odnoszące się do danego obszaru bezpieczeństwa mogą pojawiać się w określonym fragmencie środowiska międzynarodowego. Stąd też ważnym elementem modelu strategii sektorowej jest stan tego środowiska, wyznaczony przez rozgrywające się w nim procesy o długim horyzoncie czasowym, specyficzne dla danej dziedziny rzeczywistości. Możemy przy tym mówić o różnych stanach środowiska międzynarodowego wpływającego na formułowanie strategii. Mianowicie strategia może obejmować postępowanie państwa
w warunkach pokoju, kryzysu i wojny. Każdy taki stan warunkuje inną strategię, zwłaszcza w jej warstwie realizacyjnej. Jednym z aspektów środowiska międzynarodowego państwa, który należy uwzględnić przy formułowaniu strategii sektorowej, a zwłaszcza jej warstwy realizacyjnej, są struktury międzynarodowe związane z bezpieczeństwem międzynarodowym oraz międzynarodowe systemy polityczno-gospodarcze. Należy przy tym mieć na uwadze różne możliwe
i prawdopodobne scenariusze rozwoju sytuacji i procesów odnoszących się do danej dziedziny otoczenia międzynarodowego.

Przy tworzeniu strategii przydatne są oba rozumienia pojęcia „środki".
W poszczególnych strategiach sektorowych mamy zatem do czynienia obok celów wiodących z celami o charakterze szczegółowym lub pomocniczym albo krótszym horyzoncie czasowym, będącymi w istocie środkiem do realizacji celów głównych. Odnoszą się one do sfery wykonawczej strategii. W naszym modelu strategii sektorowej będą one określane właśnie jako środki. W takim ujęciu cele główne są zazwyczaj osiągane krok po kroku poprzez realizację celów szczegółowych
i krótkofalowych zamierzeń pełniących funkcje najpierw celów, a potem środków.
Z drugiej strony częścią składową każdej strategii sektorowej są środki, które mają charakter zasobów wyrażanych rzeczowo lub wartościowo. Przez zasoby należy rozumieć ludzi i inne rzeczy, których wprowadzenie do procesu działania może przyczynić się do osiągnięcia celu. Ta bardzo ogólna definicja wymaga uszczegółowienia. Otóż w przypadku ludzi mamy na myśli ich umiejętności
i kwalifikacje. Wydaje się, że do zasobów rozumianych tu jako instrumenty zaliczyć można także różnego rodzaju instytucje. W sumie stanowią one możliwości, jakimi dysponuje dane państwo i są one częścią jego ogólnego potencjału. Ich wielkość
i różnorodność wynika z wielkości danego państwa i jego pozycji w systemie stosunków międzynarodowych.

CECHY POLISTRATEGII

Cechą, która niejako winna konstytuować tożsamość polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski, musi być jej przyszłościowy charakter. Powinna ona bowiem być sztuką wytyczania i osiągania doniosłych i odległych celów. Mająca całościowy charakter polistrategia, powinna proponować cele raczej o dłuższym niż to jest w przypadku strategii sektorowych horyzoncie czasowym. Jej przyszłościowy charakter powinien polegać ponadto na tym, że przy jej formułowaniu muszą być uwzględniane uwarunkowania i okoliczności, które mogą się pojawić, i to w stosunkowo odległej perspektywie. Powinna ona też zakładać zjawiska i sytuacje hipotetyczne.

Oprócz oczywistej tu cechy wyrażającej się calościowością ujęcia problemu, kolejną istotną cechą polistrategii powinna być jej synergiczność. Cecha ta oznacza, że powinna posiadać ona zdolność do skutecznego koordynowania w warstwie realizacyjnej sposobów i metod postępowania, charakterystycznych dla poszczególnych sektorowych strategii zewnętrznego bezpieczeństwa Polski, a zwłaszcza stosowanych przez nie instrumentów. Chodzi o to, aby wzajemnie się one wzmacniały i dodawały, dając efekt synergiczny.

Inną cechą polistrategii powinien być jej mobilizacyjny charakter. Należy przez to rozumieć, z jednej strony, zdolność wywierania przez nią poprzez sferę realizacyjną skutecznego wpływu na wszystkie organy, instytucje i organizacje, w tym międzynarodowe i pozarządowe, będące instrumentami poszczególnych strategii sektorowych, a z drugiej strony po winna ona posiadać właściwość powodowania, że strategie sektorowe będą komplementarne z nią jako strategią nadrzędną.

Następną cechą polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski musi być profilaktyczność. Powinna ona bowiem zakładać wyprzedzanie wydarzeń i zjawisk rozgrywających się w otoczeniu międzynarodowym Polski i zawczasu inspirować działania w przypadku pojawienia się nawet najmniejszych symptomów zagrożeń
i wyzwań dla bezpieczeństwa Polski. Z tą cechą związana jest inna, a mianowicie aktywizm, co oznacza, że polistrategia nie powinna być jedynie bierną reakcja na postępowanie innych państw, podmiotów międzynarodowych i pozapaństwowych oraz odpowiedzią na zaistniałe już zagrożenia, lecz przede wszystkim winna mieć na ile sytuacja na to pozwala charakter ofensywny i inicjujący konkretne działania, zgodne
z przyjętymi celami.

Istotną cechą polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski powinien być jej państwowo-centryczny charakter. Cecha ta oznacza, że polistrategia ma na celu ochronę podstawowych wartości państwa na czele z jego przetrwaniem i powinna być realizowana przez organy państwowe. Oznacza również to, iż powinna wyrażać ogólną politykę państwa, zwłaszcza politykę zagraniczną. W odróżnieniu od niej, sektorowe strategie bezpieczeństwa zewnętrznego państwa powinny być realizowane w ramach poszczególnych polityk publicznych państwa, za które odpowiadają oddzielne resorty państwowe.

Cechą polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski powinien być szeroki zakres przestrzenny. Zakres ten w przypadku polistrategii jest znacznie szerszy aniżeli zakres przestrzenny poszczególnych strategii sektorowych. Obejmuje on wszystkie zakresy działań realizowanych przez te strategie sektorowe i w zasadzie z uwagi na zasięg i naturę niektórych zagrożeń, takich jak zagrożenia ekologiczne, ekonomiczne i ze strony terroryzmu obecnie musi mieć zakres globalny.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, szczególnego znaczenia nabrał wymiar europejski polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski.

Z rozszerzającego się ostatnio zakresu przestrzennego polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego państwa wynika jeszcze jedna jej cecha, którą jest kooperatywność. Przejawia się ona tym, że w warunkach rosnącej współzależności między państwami,
a zarazem pojawienia się zagrożeń nie tylko w bliskim środowisku danego państwa, ale także w odległym środowisku międzynarodowym, narasta potrzeba przeciwstawienia się im w kooperacji z innymi państwami., We współczesnych realiach bowiem działanie
w pojedynkę w zakresie bezpieczeństwa narodowego, a więc w sposób unilateralny, już nie wystarcza i nie zapewnia odpowiedniej skuteczności w realizacji celów polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego państwa. Kooperatywność polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego państwa polega na odpowiednim wiązaniu własnych wysiłków
z wysiłkami innych narodów i państw, których długofalowe interesy i cele są lub mogą być zbieżne z nimi.

Wyżej przedstawione cechy w pełni i w całości odnoszą się jedynie do polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski. Niektóre jednak z nich, w różnym stopniu w zależności od przedmiotu działań dotyczą także strategii sektorowych; chodzi tu o takie cechy jak: przyszłościowy i profilaktyczny charakter strategii oraz aktywizm
i kooperatywność. Wynika to z samej istoty pojęcia strategii.

ANALIZA POLISTRATEGICZNA

Proces formułowania całościowej polistrategii musi obejmować zarówno sferę projektującą, jak i realizacyjną, to zaś wymaga współpracy ośrodka prezydenckiego z rządem i jego ekspertami, powołanymi do opracowania części realizacyjnej polistrategii.

W polistrategii mamy dwie warstwy celów. Pierwszą stanowią najważniejsze wiodące cele, wyznaczone przez nadrzędne wartości składające się na treść bezpieczeństwa państwa, takie jak przetrwanie, suwerenność, niepodległość polityczna czy integralność terytorialna. Natomiast warstwę drugą stanowią cele związane z treścią i charakterem zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa zewnętrznego państwa. Cele te stają się celami strategii sektorowych.

Wspomniany pierwszy rodzaj celów w zasadzie cechuje największy stopień ogólności i stałości, ponieważ są one ściśle związane z nadrzędnymi wartościami, określającymi treść racji stanu. Z tego też względu celom tym powinny być podporządkowane lub co najmniej być z nimi spójne cele poszczególnych strategii sektorowych.

Cele drugiego rodzaju mają raczej charakter wykonawczy w stosunku do nadrzędnych celów pierwszego rodzaju. Można więc stwierdzić, że cele wyznaczone przez nadrzędne wartości posiadają zdolność sprzęgania celów szczegółowych, związanych z poszczególnymi strategiami sektorowymi. Jeśli zaś chodzi o główne
i pośrednie cele strategii sektorowych, to z jednej strony odpowiadają one określonemu rodzajowi zagrożeń, a z drugiej są one określane przez okoliczności i uwarunkowania będące elementem środowiska międzynarodowego naszego kraju, które podlega nieustannej ewolucji.

Całokształt uwarunkowań, w jakich rodzą się określone zewnętrzne zagrożenia bezpieczeństwa państwa oraz które mogą wywierać wpływ na realizację strategii sektorowych, ulega nieustannym zmianom, stąd też w odróżnieniu od wynikających
z racji stanu nadrzędnych celów polistrategii bezpieczeństwa cele strategii sektorowych cechuje określona zmienność. Planowanie strategiczne, którego podstawowym elementem jest definiowanie i określanie celów, ma bowiem za zadanie doprowadzenie do swego rodzaju równowagi miedzy strategicznymi celami a zmieniającym się otoczeniem. Również sprzęganie tych celów jest procesem dynamicznym, zmiennym
w czasie i w przestrzeni.

W trakcie wypracowywania części realizacyjnej (albo inaczej mówiąc części wykonawczej) polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski powinny być sprzęgane i koordynowane cele szczegółowe czyli środki poszczególnych strategii sektorowych,
a także przyjęte przez nie sposoby i metody postępowania oraz przewidziane do użycia instrumenty. W tej fazie formułowania polistrategii następuje jej operacjonalizacja, czyli przejście do koncepcyjnego przygotowania działań, które należy podjąć w celu osiągnięcia założonych celów. Mówiąc konkretnie, ma tu miejsce określenie kierunków, środków i sposobów realizacji tych celów. Istotą operacjonalizacji polistrategii jest powiązanie jej głównych celów z celami szczegółowymi w stosunku do głównych pomocniczymi określonymi w poszczególnych strategiach sektorowych, formułowanych na niższych szczeblach 0x08 graphic
aparatu państwa. Te szczegółowe, pomocnicze cele w procesie tym staja się środkami całościowej polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski. To przechodzenie od celów całościowej polistrategii do bardziej szczegółowych
i konkretnych celów sektorowych strategii zewnętrznego bezpieczeństwa Polski stanowi kluczowe ogniwo sprzęgania tych strategii przez polistrategię bezpieczeństwa zewnętrznego Polski. W praktyce mogłoby to wyglądać w ten sposób, że na przykład jeden z celów wiodących polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski, jakim jest zapewnienie suwerenności państwa, powinien znaleźć swoje rozwinięcie i konkretyzację w postaci celów strategii bezpieczeństwa ekonomicznego Polski, dotyczących zabezpieczenia jej suwerenności ekonomicznej czy też celów sektorowej strategii bezpieczeństwa politycznego Polski. Albo też w przypadku istotnego celu polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski, jakim jest pewność istnienia i przetrwania państwa i społeczeństwa, jego uszczegółowieniem i rozwinięciem są cele związane z realizacją sektorowej strategii bezpieczeństwa ekologicznego oraz strategii bezpieczeństwa militarnego.

W tym procesie sprzęgania i koordynowania, rozgrywającym się w sferze realizacyjnej, poszczególne strategie sektorowe wchodzące w skład całościowej polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski. Tracą swój autonomiczny charakter i zostają jej podporządkowane. Jednocześnie polistrategia w procesie sprzęgania
i koordynowania różnych składników sektorowych strategii bezpieczeństwa powinna nadać im ostateczny kształt. Polistrategia bezpieczeństwa zewnętrznego Polski nie powinna zatem być zwykłą sumą sprzęgniętych przez nią strategii sektorowych, lecz winna stanowić nową jakość, będącą wyrazem i narzędziem ogólnej polityki państwa
w zakresie jego bezpieczeństwa zewnętrznego.

Jedną z podstawowych zasad, którą należy się kierować w tym procesie, jest zasada nadania sferze realizacyjnej polistrategii charakteru długofalowego i całościowego planu działania, będącego syntezą planów strategicznych stanowiących część poszczególnych strategii sektorowych.

Kolejną ważną zasadą opracowania planu działań wynikających z polistrategii powinno być uwzględnienie rozpoznanych szans państwa dla stworzenia warunków wewnętrznych i zewnętrznych (międzynarodowych), umożliwiających osiągnięcie wytkniętych przez politykę celów. W przypadku polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego państwa rozpoznanie szans i zagrożeń niemożliwe jest bez regularnej analizy otoczenia międzynarodowego wykrywania w nim określonych trendów i zmian.

Natomiast silne i słabe strony państwa będącego podmiotem polistrategii powinny ujawnić jego rzeczywisty potencjał, od którego zależy m.in. zasób instrumentów niezbędnych dla realizacji jej celów. Chodzi tu o instrumenty
i zasoby, które określić można autonomicznymi, a więc będące atrybutem samego państwa formułującego polistrategię bezpieczeństwa zewnętrznego. Niezależnie od nich całościowa polistrategia powinna także uwzględnić instrumenty, które są efektem międzynarodowej kooperacji. Z jednej strony mogą to być instrumenty jak to jest na przykład w przypadku sektorowej strategii bezpieczeństwa militarnego będące częścią zasobów państw sojuszniczych, a z drugiej strony instrumenty i zasoby organizacji międzynarodowych, których członkiem jest Polska. Taki charakter mogą mieć instrumenty przewidziane do zastosowania przez strategię bezpieczeństwa ekologicznego czy też przez strategię bezpieczeństwa społecznego Polski jak to może być w przypadku wspólnej pomocy udzielanej przez organizacje międzynarodowe państwom upadłym, mogącym stanowić zaplecze dla terroryzmu międzynarodowego (najnowszym tego przykładem jest Afganistan). Stąd uwzględniając zjawisko rozszerzania się stosunków międzynarodowych i narastania współzależności między państwami, a co za tym idzie coraz większego zakresu przestrzennego polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego państwa, proces sprzęgania sektorowych strategii zewnętrznego bezpieczeństwa Polski
w aspekcie scalania stosowanych przez nie różnych instrumentów powinien mieć w coraz większym stopniu charakter kooperatywny i polegać na umiejętnym łączeniu instrumentów i zasobów autonomicznych z międzynarodowymi. Jest to kolejna zasada sprzęgania przez polistrategię strategii sektorowych. Stąd też całościowa polistrategia bezpieczeństwa zewnętrznego Polski powinna określać zasady współdziałania
z organizacjami międzynarodowymi i organizacjami sojuszniczymi w procesach realizacji jej głównych celów i sprzęgniętych przez nią celów szczegółowych, będących w istocie celami sektorowych strategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski.

Ta zasada kooperatywności w procesie sprzęgania instrumentów powinna mieć również zastosowanie przy łączeniu sposobów i metod postępowania i działania, zawartych w polistrategii.

Analizując sferę realizacyjną polistrategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski, wskażemy jeszcze na wybrane aspekty sprzęgania sposobów i metod postępowania oraz instrumentów, którymi posługują się poszczególne strategie sektorowe zewnętrznego bezpieczeństwa Polski. One bowiem stanowią istotę koncepcyjnego przygotowania działań realizujących zarówno cele całościowej polistrategii, jak i strategii sektorowych. Należy przy tym zdać sobie sprawę z tego, że niektóre sposoby i metody działań, a także stosowane instrumenty, mogą być takie same lub podobne w przypadku różnych sektorowych strategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski. Dotyczy to przede wszystkim działań, które powinny być podejmowane w kooperacji z inny­mi państwami. W tym bowiem przypadku niezbędne jest stosowanie takich sposobów postępowania, które w pewnym sensie stanowią element dyplomacji międzynarodowej i są typowe dla resortu spraw zagranicznych. Również w przypadku przeciwdziałania zagrożeniom, które mogą wystąpić w tym samym czasie (np. zagrożenia dla bezpieczeństwa politycznego
i ekonomicznego państwa), całościowa polistrategia bezpieczeństwa zewnętrznego Polski, powinna proponować sposoby i metody postępowania, które wzajemnie się wspomagają i uzupełniają. Podobnie winno być przy stosowaniu określonych instrumentów. Przykładowo, takie instrumenty jak zawieranie różnego rodzaju umów
i porozumień międzynarodowych oraz wykorzystanie możliwości, jakie dają organizacje międzynarodowe, do których Polska należy, powinny być stosowane przez większość uwzględnionych w niniejszej rozprawie strategii sektorowych. To zaś umożliwia koncentrowanie wysiłków strategicznych, zwłaszcza poprzez wykorzystanie instrumentów i zasobów znajdujących się w dyspozycji danej organizacji międzynarodowej, do przeciwdziałania różnego rodzaju zewnętrznym zagrożeniom. Istnieje tu potrzeba koordynowania współpracy z różnymi organizacjami międzynarodowymi w procesie wypracowania sfery wykonawczej poszczególnych sektorowych strategii bezpieczeństwa zewnętrznego Polski. W sensie koncepcyjnym
i realizacyjnym, taką funkcję powinna spełniać całościowa polistrategia bezpieczeństwa zewnętrznego Polski, która dzięki sprzęganiu sposobów i metod działania związanych
z wykorzystaniem możliwości i zasobów różnych organizacji międzynarodowych może wiązać bezpieczeństwo narodowe z bezpieczeństwem międzynarodowym.

Polistrategią powinna być odpowiedzią na zagrożenia i wyzwania: zarówno te, które już ujawniły się, jak i te, które są potencjalne i mogą pojawić się
w przyszłości bliższej i dalszej, to zaś wymaga uwzględnienia przy jej formułowaniu także sytuacji hipotetycznych, możliwych do zaistnienia. Powinna także zakładać wykorzystanie pojawiających się szans na umocnienie bezpieczeństwa zewnętrznego państwa.

LITERATURA:

1


Wyszukiwarka