WYKŁAD I

Pomoc psychologiczna:

• pomoc, która oparta jest na wiedzy i doświadczeniu,

• doświadczenie każdego człowieka,

• doświadczenie społeczne.

Jakie decyzje podejmuje osoba pomagająca?

Niejasne, indywidualne kryteria ze względu na indywidualne osobowości, temperament. Pomoc jest bardzo indywidualna, nie ma raczej sztywnych wzorców.

Decyzje osoby pomagającej zależą m.in. od : wiedzy, wartości, wytycznych, kompetencji czy doświadczenia.

POMOC PSYCHOLOGICZNA - to zdarzenie społeczne przybierające następujące formy:

1. pomoc materialna - np. sms pomagam;

2. pomoc emocjonalna - możliwość odreagowania, nazywania, ekspresji emocji. Ważna jest empatia na optymalnym poziomie osoby pomagającej. Za duża empatia - brak dystansu, za mała - nie zrozumie, nie pomoże II osobie. Ważne jest ujawnianie uczuć, emocji, w celu uporządkowania myśli.

3. pomoc instrumentalna - konkretne rady, informacje, wskazówki.

ODMOWA POMOCY

Gdy: koszty > zyski

Reakcją na to jest poczucie winy, co pociąga za sobą tworzenie systemu usprawiedliwień. (Camus „Upadek”)

Pomoc psychologiczna z punktu widzenia psychologii społecznej

Altruizm - robi się coś dla dobra kogoś bez chęci uzyskania własnych korzyści, lub ze szkodą dla samego siebie (np.: wsparcie grupie emigrantów może spowodować ataki miejscowej ludności). Również, altruizm - chcemy sami siebie dowartościować udzielając pomocy innym. Są różne motywy pomagania. Pomaganie w tej perspektywie jest jakimś procesem /model decyzyjny/.

Model decyzyjny- etapy:

1. zauważenie danej osoby/sytuacji

Sytuacje, kiedy nie zauważamy:

• możemy być za bardzo skupieni na czymś innym,

• może wystąpić obronność percepcyjna - zawężenie widzenia sytuacji, które konfrontuje nas ze sobą, z wewnętrzną trudnością.

2. interpretacja sytuacji

Problem z sytuacjami niejednoznacznymi. W miarę jak sytuacja konkretyzuje się, staje się jednoznaczna szybciej podejmuje się konkretne działania.

Zjawisko rozproszenia odpowiedzialności - jesteśmy mniej skłonni pomagać, gdy wokół jest dużo ludzi.

3. wzięcie odpowiedzialności za sytuację

4. ocena własnych kompetencji;

W sytuacji zdarzeń ekstremalnych ważna jest kompetencja i wykonywana profesja. Czy jestem w stanie podołać zadaniu ?

5. podjęcie decyzji o działaniu;

Sytuacja lęku jako konsekwencja niepodjęcia działania, podjęcia działania lub możliwości ośmieszenia się (czy jestem kompetentny). Lęk może zatrzymać proces pomagania.

TEORIA POBUDZENIA - pomaga się innym po to, aby usunąć własne negatywne doświadczenia; aby pomóc sobie, tj. zmniejszyć nieprzyjemny stan napięcia emocjonalnego (film Niebieski).

TEORIE NORM - działanie służące pomaganiu jest uleganiem, spełnianiem danych norm społecznym. Mamy dwie normy: (a) norma odpowiedzialności społecznej - jestem zobligowany do pomagania tym, którzy są ode mnie zależni, (b) norma wzajemności - jak ty mi, tak ja tobie.

Częściej pomagamy osobom:

• zależnym od nas, słabsi (np.: starszym, niemowlakom)

• których problem nie zależy od nich

• lubianym

• atrakcyjnym

• podobnym do nas

Poczucie winy - to ważny element regulujący pomaganie (wstyd nie jest takim elementem, nie ma takiego wpływu na udzielenie pomocy).

MACHIAWELIZM

• życie jako pewien rodzaj gry,

• brak uczuć wyższych,

• instrumentalne traktowanie innych,

• celem pomagania nie jest dobro II osoby, ale moje własne.

Podział pomagania ze względu na motyw pomagania:

• MOTYWACJA ENDOCENTRYCZNA

- działanie jest związane z polepszaniem własnego samopoczucia i chęci uniknięcia kary (poczucia winy),

- pomagam dla uzyskania wewnętrznej nagrody (dumy, satysfakcja, zadowolenie),

- podejmowanie działania pomocy z nudów,

- spełnienie oczekiwań, które ja mam wobec samego siebie,

- bardzo duża empatia powodująca dyskomfort z powodu cierpienia drugiej osoby, pomagam bo nie potrafię wytrzymać cierpienia,

- pomagam, aby zbliżyć się do innych/grupy, motywacja jest wymuszana,

- satysfakcja jest celem działania.

• MOTYWACJA EGZOCENTRYCZNA

- działanie związane jest z polepszeniem samopoczucia komuś innemu,

- przyjmowanie przyjętych kulturowo zewnętrznych norm, zachowań pomagania (interioryzacja norm od rodziców etc. = superego),

- koncentracja na stanach emocjonalnych otoczenia, koncentracja na innych a nie na sobie,

- motywacja jest wynikiem dysonansu poznawczego, ale nie zmienia się siebie przy redukowaniu go ale świat,

- satysfakcja nie jest celem działania, ale może się pojawić jako następstwo działania.

Świadomość własnych motywów - bardzo ważna jest samoświadomość, co wyznacza moje zachowania i relacje pomagania (wnoszenie jej w kontakt między ludźmi).

HISTORIA

W latach 80-tych psychologowie kliniczni rozwinęli praktyczną działalność obejmującą nowe grupy osób. Nie tylko osoby przebywające w szpitalach psychiatrycznych, ale także inne grupy, osoby z doświadczeniem traumy, kryzysów, osób szukających pomocy w innych formach pomocy takich jak interwencja kryzysowa, rehabilitacja.

Osoby korzystające z interwencji wyróżnia to, że są zdrowe, ale znajdują się w kryzysowej sytuacji wynikającej z nagłej sytuacji lub kryzysu rozwojowego.

Zaczęła powstawać coraz większa liczba grup związanych z rozwojem, samorozwojem.

Pojawiło się zainteresowanie promocją zdrowia, opracowywanie form działalności prewencyjnej - zanim pojawią się zaburzenia, trudności.

POMOC PSYCHOLOGICZNA - DEFINICJA:

1. pomaganie jest zachowaniem prospołecznym, tj. zachowaniem nastawionym na dobro innych osób, grup lub instytucji;

2. charakteryzuje się wykorzystywaniem wiedzy, teorii badań psychologicznych;

3. element kreatywny (duża część form pomocy psych. opiera się na współpracy osoby pomagającej i potrzebującej pomocy);

4. ważne są kwestie etyczne - na ile mamy prawo decydowania za kogoś, prawo wpływania na drugą osobę - jej decyzje w sytuacji kiedy osoba ma ograniczoną zdolność decydowania (silny stres itp.).

WYKŁAD II

Odwoływanie się w ramach pomocy psychologicznej do koncepcji teoretycznych (w zależności od preferencji osoby pomagającej, które pasują do sposobu ich myślenia, osobowości).

W szczególności odwołuje się do 2 koncepcji:

• charakterystyczne dla terapii krótkoterminowych

Koncepcje systemowe (relacja między przewodnikiem a jego otoczeniem);

• charakterystyczne dla terapii długoterminowych

Sposoby rozumienia i nawiązywania relacji długoterminowych odnoszą się do idei łączonych na dwa sposoby:

EKLEKTYZM

- stosowane są techniki pracy pochodzące z różnych koncepcji;

- bez odwoływania się do łączącej te techniki teorii;

- podejście pragmatyczne;

INTEGRACJA

- dokonywanie scalania na poziomie teorii (nie tylko techniki, ale też na poziomie koncepcji);

- uwzględnia się pojęcia w teorii, uwspólnianie pojęć, definicji;

- osoba sama dokonuje wyboru najlepszej opcji pod wpływem doświadczenia;

- Koncepcje dobiera się też w zależności od problemu z jakim przychodzi osoba. Do niej dostosowujemy też nasz styl myślenia. Stosuje się różne techniki pracy w odwołaniu do danej koncepcji - ważne to jest to do JAKIEJ koncepcji się odwołujemy.

Co różne koncepcje mogą wnieść do pomagania?

• PODEJŚCIE PSYCHOANALITYCZNE

Pomoc psychologiczna nie jest tym samym co psychoterapii. Nie dochodzi tu do tak dużego/głębokiego związku, relacji emocjonalnej. Osoba może działać pod wpływem nieuświadomionych tendencji. Uwzględnia się procesy nieświadome, niezaspokojone potrzeby, z którymi przychodzi osoba nie uświadamiając sobie ich. Rozumienie przez pryzmat mechanizmów obronnych. Mechanizmami, przeżyciami pokazuje próby niepokazania źródeł swojego problemu. Przydatna do rozumienia tego co się dzieje w relacji jest wiedza dotycząca mechanizmów obronnych - np.: wyparcie /obrona siebie/. Ważne są również doświadczenia z dzieciństwa do próby rozwiązania danego problemu.

• PODEJŚCIE HUMANISTYCZNO - EGZYSTENCJALNE

Docenienie relacji (ważnego elementu - empatii), ujawnianie własnych przeżyć, emocji - świadomość odczuwania tego wobec danej osoby. Empatia nie może być jednak zbyt duża (bo można utracić dystans do relacji). Warto powstrzymywać empatię, mimo, że może to prowadzić do frustracji (mogącej być elementem rozwojowym).

Ważna jest akceptacja człowieka - w kwestii czy akceptuje się kogoś czy jego zachowanie najważniejsza jest akceptacja osoby. Akceptacja KOGOŚ, a nie zachowania. Być może jest tak, że sama relacja jest dużo ważniejsza niż techniki (badania pokazują, że relacja ma dużo większe znaczenie niż dobrane techniki). Ważniejsze jest stosowanie relacji niż skupianie się na technikach. Więcej efektów jest przy tworzeniu relacji nawet jeśli teoria nie jest trafna.

Nacisk na samoświadomość - monitorowanie tego co się z nami dzieje (tego co się wnosi w kontekst), samoświadomość to większa odpowiedzialność.

Podkreślenie istotności komunikacji werbalnej czy niewerbalnej. Czy zachodzi między nimi spójność ? U osób w kryzysie będzie zachodziła niespójność, nieadekwatność słów i gestów.

Koncepcja nie odwołuje się do dzieciństwa, ale do tego co w tej chwili dzieje się z osobą, koncentracja na teraźniejszości.

• PODEJŚCIE BEAHAWIORALNE

Mniej ważna jest relacja, najważniejsza jest dobrze dobrana technika. Osoba pomagająca skupia się na danym zachowaniu przejawianym przez osobę, na tym co wzmacnia te zachowania. Rola pomagającego jest bardzo aktywna, określa on techniki, co zastosować, jak długo, kiedy zakończyć.

• PODEJŚCIE POZNAWCZE

Osoba instruuje osobę co ma zrobić, żeby analizowała sposób myślenia - prowokowanie do analizowania swoich myśli, przekonań, bo emocje są wtórne do tego jak się myśli.

Podejście poznawcze, tak jak i behawioralne jest podejściem pragmatycznym (nastawione na to czy dana technika działa czy nie działa). Możliwość badań metodologicznych.

• PODEJŚCIE SYSTEMOWE (EKOLOGICZNE, INTERAKCYJNE)

Z tej perspektywy człowiek jest traktowany jako fragment otoczenia, element pewnej większej całości. Funkcjonuje w pewnym kontekście (rodziny, społeczeństwa, kultury) mającym wpływ na nasze zachowanie (założeniem jest to, że problemy jednostki są związane z interakcjami w jakich ona jest, funkcjonowaniem rodziny, grupy rówieśniczej). Oddziaływania są dwustronne - środowisko na osobę i osoba na środowisko /międzyludzkie interakcje/. Patrzymy na to czy te oddziaływania są jedno czy dwukierunkowe. Ważna jest interakcyjność pomiędzy jednostką a otoczeniem.

Pewnych interakcji między ludźmi (oddziaływanie na siebie nawzajem) kiedy mamy do czynienia z kłótnią trzeba brać pod uwagę obydwie interakcje, różne elementy danego problemu oddziałują na siebie nawzajem.

Przejście od myślenia linearnego (a działa na b) do cyrkularnego (a działa na b, ale i b działa na a - powiązanie elementów). Problem danej osoby może być rozumiany jako problem szerszej grupy. Trzeba patrzeć na szerszy kontekst, a potem zacząć pracę nad szkołą, rodziną, systemem. Kiedy się wyjmie osobę z otoczenia to nie rozumie się skąd się biorą jej zachowania. Rozumienie w kategorii intrapsychicznych do interpsychicznych. Rozpoznajemy u osoby procesy intrapsychiczne, ale też musimy rozumieć osobę w kontekście (interpsychiczne). Problemy są rozumiane w kategoriach interpersonalnych.

KLASYCZNE MODELE POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ

1. MODEL MORALNY

Zarówno osoba pomagająca, jak i ta której się pomaga mają poczucie odpowiedzialności za powstawanie i rozumienie problemu. Obie strony są zmotywowane. Osoba, która potrzebuje pomocy ma świadomość tego, że sama jest odpowiedzialna za rozwiązanie tego problemu i jest zmotywowana do podjęcia działań. Przychodzi po wskazówki. Ma świadomość tego, że jest odpowiedzialna za powstanie rozwiązania problemu. Podświadomie osoba pomagająca może obwiniać osobę potrzebującą pomocy.

2. MODEL KOMPENSACYJNY

Przyczyna problemu jest niezależna, poza osobą np. przewlekła choroba, sytuacja w pracy. Oboje biorą odpowiedzialność za rozwiązanie problemu. Osoba oczekuje specjalnego traktowania przez osobę pomagającą, co może się to przekształcić w postawę roszczeniową, że osobie należą się różne rzeczy. Może być to niebezpieczne - ponieważ zraża pomagającego.

3. MODEL MEDYCZNY

Osobie której pomagamy nie towarzyszy poczucie odpowiedzialności za problem (powstanie i rozwiązanie). Rozpoznaje się u takich osób niemożność kierowania własnym życiem. Jest to model pomocy dyrektywnej (mówi się tej osobie co ma robić) z elementami uzależnienia osoby wymagającej pomocy. Występuje tu jednokierunkowe działanie. Model ten ma taki plus dla pomagającego, że może mieć on duże poczucie skuteczności własnego działania, poczucie kompetencji, poczucie kontroli /np.: lekarze/.

4. MODEL OŚWIATOWY

Osoba przeżywa swoją sytuację w taki sposób, że to ona jest odpowiedzialna za powstanie problemu, ale nie jest odpowiedzialna za jego rozwiązanie (np.: rodzice dzwoniący po super nianię).

Osoba potrzebująca pomocy oddaje się pod opiekę osoby pomagającej, która działa z pozycji autorytetu (np.: leczenie uzależnień - osoba potrzebująca pomocy musi się podporządkować).

Specyficzna forma relacji - mało empatii, ustrukturyzowana forma oparta na autorytecie. W relacji tej należy się podporządkować - skuteczne przy uzależnieniach np. w alkoholizmie (wywołuje obwinianie). Pomiędzy obiema stronami musi zaistnieć porozumienie.

Obserwuje się potrzebę afiliacji z ludźmi podobnymi sobie, np.: grupy wsparcia AA. Występuje wspólne branie odpowiedzialności. Ten model jest bardzo przydatny np.: w resocjalizacji, w której też stosuje się model medyczny.

WAŻNE - osoba pomagająca i osoba potrzebująca pomocy mają być w tym samym modelu.

Na ile relacja pomagania jest sztuką a na ile techniką?

Istotna jest relacja - przy sztuce ważne jest to czy osoba ma talent /cechy osobowości, temperament, pozytywne nastawienie etc./.

Technika - myśląc o relacji mówi się o tym, że można jej nauczyć wszystkich.

Złoty środek - jest to trochę sztuka trochę technika, trzeba „coś” mieć i trzeba się nauczyć.

Co jest celem relacji, w której występuje pomaganie ?

• Zaspokojenie potrzeb potrzebującego pomocy, a nie pomagającego.

• W relacji pomagania chodzi o to, żeby komuś pomóc podjąć decyzję, zmobilizować ją do działania, zmusić do odpowiedzialności.

Może się okazać, że osobie potrzebującej terapia nie pomogła. Jeśli się jej udało to może to oznaczać, że udało się tą osobę zmobilizować do działania.

• Zwraca się uwagę na to jak pomóc. Jest to koncentracja na problemach a nie na potrzebach potrzebującego pomocy. Należy się koncentrować na rozwiązywaniu konkretnych problemów osób z problemami.

• Rozwiązanie problemu jest ważniejsze od zmiany osobowości !

• Pomaganie to nie pocieszanie (w stylu „nie martw się”, „weź się w garść” etc).

Relacja pomagania opiera się na następujących założeniach:

1. Osoba, która przychodzi po pomoc ma zdolność do podejmowania decyzji (jedynie sytuacja stresu blokuje tą zdolność). Ważne jest by nasze porady nie zablokowały tego procesu, należy dać tej osobie szanse samodzielnego wymyślenia rozwiązania, a potem sami dajemy porady. Nie podejmujemy decyzji za kogoś !

2. Kwestia odpowiedzialności za podjęte decyzje dotyczy obu stron (zarówno pomagającego, jak i potrzebującego). Zawsze trzeba sobie zadać pytanie o konsekwencje tego, co się stanie po naszej interpretacji („nie sztuką jest otworzyć kogoś - sztuką jest zamknąć”).

3. Człowiek pozostaje pod wpływem interakcji ze środowiskiem, co nie ogranicza jego zdolności podejmowania decyzji. Może on dokonywać zmian w otoczeniu.

4. Celowość działania - w działaniu człowieka jest pewien sens. Musimy przyjąć założenie, że skądś się wzięło to zachowanie - wtedy łatwiej jest zrozumieć, wyjaśnić, ocenić spójność zachowania tej osoby.

5. Każdy potrzebuje potwierdzenia poczucia swojej wartości. Ważne jest jak osoba, której pomagamy odbiera naszą pomoc. Może to też obniżać poczucie czyjejś wartości /np.: akcje pomocowe dla bezdomnych, alkoholików/. Wiele osób nie jest w stanie skorzystać z pomocy dlatego, że to uderza w ich poczucie wartości. Nie chcą przyznać się do tego, że sobie nie radzą, a jest to bardzo ważne, bo pozwala rozpocząć proces pomocy.

6. Sposoby rozwiązywania obecnych problemów są związane z naszą przeszłością. Odwoływanie się do wcześniejszych doświadczeń. Jak ta osoba wcześniej sobie radziła z trudnościami i podobnymi sytuacjami.

Ważne jest to na ile relacja ma charakter formalny, a na ile nieformalny.

• FORMALNY - związany z pełnieniem funkcji, na jakiej zasadzie pomagamy, czy komu - zależy to od specyfiki instytucji, która to określa. Jest bardzo duża różnorodność. Czasami ważna jest konieczność nawiązania szybkich relacji (np. interwencja kryzysowa) albo wydłużonych (np. szkoła). Ważne jest to w jaki sposób osoby postrzegają instytucję do której przychodzą - szpital psychiatryczny, gabinet szkolny - kontekst wyznaczający różne formy działania. Instytucja = autorytet.

• NIEFORMALNY - relacja pomagania jest wtórna w stosunku do innej relacji (kolegowanie się, przyjaźń). Trudność z pomaganiem osobie bliskiej polega na braku dystansu. Pomagający wnosi w tę relacje swoje kompetencje a potrzebujący problemy. Zaś obydwie osoby wnoszą w relację swoje własne potrzeby, postawy, oczekiwania, wartości, uprzedzenia.

Świadomość własnych stereotypów myślowych. Ważne są takie elementy jak wiek, płeć, rasa, klasa społeczna. Ważne jest zajęcie pozycji w relacji. Różnice mogą być wzbogacające np. spojrzenie z perspektywy wnuczki w przypadku starej babci przychodzącej do młodej pani psycholog.

DWIE FAZY POMAGANIA

• FAZA I

- Faza nawiązywania relacji, która ma doprowadzić do postawienia diagnozy i/lub zawiązania kontraktu związanego z pomocą.

- Budowanie relacji opiera się przede wszystkim na komunikacji werbalnej, ale też niewerbalnej.

Komunikacja spełnia dwie funkcje: (a) funkcję poznawczą - zdobywanie informacji, (b) funkcję budowania relacji (za pomocą tych samych pytań). Te dwie funkcje występują jednocześnie.

- Ważne jest słuchanie na różnych poziomach (problem, intencje), co znajduje się na poziomie jawnym i niejawnym.

- Obserwowanie dotyczy: (a) aspektu poznawczego (co myśli, co przekazuje) i (b) aspektu afektywnego (świadomość emocji jakie osoba przeżywa).

Aspekt afektywny jest ważniejszy niż aspekt poznawczy. Większość osób zwłaszcza na początku pracy psychologa częściej, szybciej koncentruje się na aspekcie poznawczym.

- Umiejętność spostrzegania komunikatów niewerbalnych i ich wpływu na nas.

- Nierozróżnianie pomiędzy opisem zachowania a interpretacją (często na wyrost dokonujemy interpretacji).

- Niezgodność między kanałem werbalnym a niewerbalnym polega na uwzględnieniu obydwóch, żeby nie było niespójności - nie tylko osoby, której się pomaga, ale u pomagającej.

- Co pomaga budować relacje ?

+ używanie znanych, odpowiednich słów

+ odzwierciedlanie, powtarzanie - danie do zrozumienia, że osoba słucha i rozumie

+ klasyfikowanie, porządkowanie

+ wzmacnianie na poziomie werbalnym (yhm, aha)

+ mimika

+ kontakt wzrokowy

+ upodobnianie głosu

+ odpowiednie tempo rozmowy

+ nieocenianie

+ interpretowanie - bardzo ostrożnie !!!

- Co utrudnia relacje ?

+ przerywanie

+ pouczanie

+ radzenie

+ nadinterpretacja

+ obwinianie

+ zbyt szybko stawianie intymnych pytań

+ duży dystans fizyczny, meble pomiędzy pomagającym a potrzebującym

+ gesty, kontakt wzrokowy: zbyt dużo, zbyt mało

- konsekwencją fazy I jest utrzymanie relacji.

• FAZA II

- Faza planowania konkretnej strategii, wykonania jej i oceny.

Po zbudowaniu relacji następuje dobieranie strategii. Konsekwencją jest uzgodnienie jaka ma być relacja - w czym mamy pomagać, jak długo będzie trwała relacja. Trzeba mieć przy tym świadomość kontekstu, trzeba być elastycznym (umiejętność rezygnowania z pewnych strategii).

- Zakończenie relacji

• często relacja jest zrywana, ktoś przystaje przychodzić

• gotowość osoby

• musi dojść do emocjonalnego zakończenia relacji (omówienie relacji, emocji, „zamknięcie” osoby); zrozumienie tego, co dzieje się podczas relacji

• ważny jest dystans - nie branie bezpośrednio emocji osoby, której pomagamy (może to być istotna informacja na temat tej osoby)

Elementy służące /lub nie/ przyjściu po pomoc: (a) zaufanie i (b) bilans korzyści i strat.

Bilans zysków i strat - często straty są zbyt duże (np.: rezygnacja z pozycji społecznej, utratą poczucia samooceny). Często osoby przychodzące po pomoc są raczej ambiwalentne - i chcą i nie chcą pomocy.

Zaufanie - podstawowa cecha relacji pomagania.

Wymiana informacji, emocji. Osoba dokonuje bilansu przez przyjście. Osoba musi oddać kontrolę, zrezygnować z kontrolowania sytuacji. Osoba przychodząca po pomoc - pozycja zależna, przyjmująca.

Co wzbudza zaufanie ?

• empatia

• szacunek (dla odrębności, inności)

• kompetencje

• zapewnienie poczucia bezpieczeństwa (zachowanie autonomii i odrębności)

Za duże czy też niemożność zaufania może odzwierciedlać pewne zaburzenia.

Stereotypy występujące u osób pomagających mają negatywny wpływ na zaufanie. Osoba, która potrzebuje pomocy może stać się ofiarą pomagacza. „Ofiara pomagacza” - osoba pomagająca chce zaspokoić swoje potrzeby bardziej niż chce pomóc II osobie.

Superwizja - dana relacja jest omawiana z kimś, kto ma większą wiedzę; z kimś, kto ma większy dystans emocjonalny. Gdyż istnieje niebezpieczeństwo uwikłania się w relacje. Oddzielenie swoich potrzeb od osoby, której pomagamy. Znać swoje obszary trudności. Samoświadomość pomaga w zrozumieniu dlaczego dana relacja nie wychodzi - co mi w niej przeszkadza lub gdy przychodzi ktoś z podobnym problemem do mojego, i obydwoje go omijamy.

Co zrobić z własną potrzebą kontroli ? Kontrolowanie - sytuacja pomagania może prowokować do kontrolowania całej sytuacji.

Ważny jest kontekst kulturowy. Np.: kultura, w której naturalne jest posłuszeństwo - osoby te będą wyrażały pozytywną relację poprzez pokazywanie biernej postawy /okazywanie szacunku/. Zaś kultura indywidualistyczna - dyskusja jako zaangażowanie w relacje.

Dwa rodzaje wsparcia:

• emocjonalne

• instrumentalne.

W zależności od wchodzenia w relacje mamy różne sposoby wsparcia, które się stosuje.

Koncepcja przywiązania:

• różne style przywiązania

• gotowość do przyjęcia pomocy lub jej brak

• na przykład:

1. styl unikowy - wsparcie emocjonalne obniża dobrostan. Bardziej przydatne może być wsparcie instrumentalne.

2. styl lękowo - ambiwalentny - wsparcie instrumentalne obniża dobrostan.

Zaburzenie tworzenia więzi - praca w oparciu o „coś”, co u tych osób jest bardzo zaburzone. Trudność właśnie polega na budowaniu, tworzeniu relacji.

WYKŁAD III

PROTODIAGNOZA

• „to proces poznawczy zachodzący w społeczeństwie, który ma na celu wyodrębnienie spośród jego członków tych, którzy nie są w stanie poprawnie regulować własnych stosunków z otoczeniem i którzy w wyniku tego wstępnego rozpoznania trafiają do odpowiednich specjalistów (…), aby podjęto wobec nich specjalne postępowanie” (Sęk, 2000).

Celem tych mechanizmów jest doprowadzenie do pomocy. Czy osoba udała się do specjalistów po pomoc ? Procesy te wyznaczają kontekst przyjścia po pomoc psychologiczną. Ważny jest kontekst - zdefiniowanie problemu przez otoczenie. Kontekst kulturowy utrudnia przyznanie się do problemów psychicznych, emocjonalnych. Łatwiej przyjść z chorobami somatycznymi niż psychicznymi (emocjonalnymi).

Najczęściej takie jednostki nie realizują wymagań społecznych, bądź też zaniedbują siebie, własne potrzeby, przeżywają smutek. Grupa społeczna niejako wyodrębnia jednostki, które powinny iść po pomoc.

W pierwszym kontakcie następuje postawienie diagnozy mającej za zadanie potwierdzić bądź obalić protodiagnozę.

MECHANIZMY PROTODIAGNOZY: stabilność (kontrola) i tożsamość

Zadaniem protodiagnozy jest:

• Stabilność - jej utrzymanie jest to pewna kontrola nad tymi osobami, które do grupy należą, a także z perspektywy całej grupy;

• Tożsamość - całej grupy; osoby, które odstają uważane są za innych, wymagają pomocy.

PROTODIAGNOZA JAKO SYSTEM:

• selekcyjny - możliwość zdiagnozowania osoby stanowiącej zagrożenie dla innych lub siebie samej.

Grupą zawodową, która często dokonuje takiej protodiagnozy są nauczyciele (ze względu na długi kontakt).

Mechanizm stygmatyzacji - wyodrębnioną grupę opisuje się przez pryzmat stereotypizacji /najbardziej typowych objawów/ zachowań wziętych pod uwagę w pierwszym momencie diagnozowania. Stygmatyzacja - opisywanie grupy na podstawie tych wykluczających zachowań, dewiacji etc.

Dewiacja /diagnoza?/ pierwotna - początek diagnozowania.

Dewiacja /diagnoza?/ wtórna - zachowanie jednostki prowokowane przez otoczenie, tak że następuje potwierdzenie wstępnej diagnozy.

• kreacyjny - dana grupa tworzy, rozpoznaje jakąś grupę lub jednostkę (grupa wykluczenia) i jest to wytłumaczeniem trudności w danej grupie; np. mechanizm kozła ofiarnego, bezobjawowa schizofrenia w ZSRR, mniejszości narodowe (Żydzi, Cyganie). Rekrutacja do takich grup odbywa się na zasadzie inności - wygląd, pochodzenie, zachowanie etc.

PROTODIAGNOZA

• w jaki sposób osoba trafiła po pomoc ?

• czy problem rozpoznany jest przez nią czy przez grupę ?

• czy zgadza się z tym, co mówią o niej inni ? (czy rodzina diagnozuje jej problemy jako trudności)

RODZAJE POMOCY

1. indywidualna

• czasami ten rodzaj pomocy jest pierwszym takim kontaktem (relacją) w ich życiu.

• krótkotrwała - przy interwencji kryzysowej

• długotrwała - przy psychoterapii

2. grupowa

• wykorzystywanie dynamiki grupowej

• pomoc w przejściu przez fazy - czasami grupa fiksuje się, zatrzymuje na pewnym etapie rozwoju

• np.: obozy rehabilitacyjne, klasa szkolna

3. pośrednia - jednostce bądź grupie

• Pomoc nie poprzez kontakt z osobą potrzebującą pomocy, ale dzięki innym - np.: praca z rodzicami, pedagogiem nad problemem dziecka lub reklamy społeczne (np.: „kocham - nie bije”)

Kiedy osoba przychodzi po pomoc to punktem wyjścia jest budowanie relacji. Na początku samego kontaktu jest wywiad - w zależności od szkoły ma on różną postać. Przez zadawanie pytań budujemy relację (tj. aspekt relacyjny wywiadu). Wywiad charakteryzuje się również aspektem treściowym, czyli zbieraniem informacji.

Kwestie organizacyjne spotkania:

• czas, miejsce, ilość - odpowiednie /dostosowanie do pacjenta, stałość, intymność/, przewidywalne, co w efekcie daje poczucie bezpieczeństwa;

• gdy przeprowadzamy wywiad to robimy notatki;

• zabezpieczenie notatek (tajemnica zawodowa !) oraz nierozmawianie o pacjencie;

• rejestrujemy spotkanie - najlepiej pisemna zgoda pacjenta;

• nie zadawać zbyt szybko zagrażających /zbyt osobistych/ pytań, osoba musi się wpierw z nami oswoić;

• być naturalnym w kontakcie, sztuczność bowiem może „zamknąć” pacjenta;

• należy rozwijać relację poprzez:

1. prośby o rozwinięcie tematu

2. parafrazowanie - powtarzanie tego, co osoba powiedziała własnymi słowami; jest to wyrażenie zainteresowania, sprawdzenia czy dobrze rozumiemy słowa pacjenta. Parafraza to nie jest interpretacja !

3. odzwierciedlanie uczuć, emocji

4. nazywanie emocji czy stanu, np.: widzę, że jest pani trudno o tym mówić, co stwarza możliwość rozmowy o rozmowie

5. milczenie - może być złością, oporem, zakłopotaniem, zastanawianiem się, wyrazem szacunku, wycofaniem etc. Należy nie zaburzać ciszy, a zastanowić się skąd się ona bierze - jakie ma znaczenie, jakie wywołuje uczucia etc.

Rozpoznawanie trudności dokonuje się drogą introspekcji - na podstawie własnych doświadczeń rozpoznaje to, co się dzieje w relacji z daną osobą. W ten sposób mogę rozpoznać co się dzieje z człowiekiem, np.: odczuwanie znudzenia, irytacji, złości - które mogę przerwać.

Problem nadmiernej empatii - możliwe są problemy z utrzymywaniem dystansu. Co takiego się dzieje, że tak łatwo tracę dystans (przeciwprzeniesienie) ?

Jeśli mamy wrażenie, że osoba nie mówi prawdy:

• należy się zastanowić dlaczego mam takie wrażenie

• jakie inne potrzeby ona komunikuje ?

• osoba chce zrobić dobre wrażenie

• osoby często mówią to, co sądzą, że psycholog chciałby usłyszeć (nieświadomie)

Osoby przychodzące po pomoc czasami starają się zmienić relację na bardziej kumpelską, bliższą (np.: mówienie na „ty”, umówienie się poza instytucją). Najczęściej skracają relację (dystans) z powodu lęku, aby poczuć się bezpieczniej.

Osoba potrzebująca pomocy może też mieć poczucie braku kompetencji ze strony osoby pomagającej (czynnik blokujący).

OPÓR

• zachowania świadome lub nieświadome, których celem jest zatrzymanie pewnych procesów (niedopuszczenie pewnych tematów)

• np.: odmowa odpowiedzi na pytanie lub w ogóle pójścia po pomoc

• niekoniecznie jest czymś złym, może być elementem rozwojowym

• brak oporu (nadmierna otwartość, brak granic, zbyt szybkie wchodzenie w relacje etc.) również może świadczyć o danym zaburzeniu

PRZECIWOPÓR

• opór ze strony osoby pomagającej

• np.: unikanie pewnych tematów (np. przemoc, seks, agresja), gdyż są emocjonalnie zbyt trudne dla osoby pomagającej

• np.: niedostrzeganie charakterystycznych symptomów - niedostrzeganie ich.

Jak sobie radzić z oporem ?

• nie naciskać

• możemy ominąć opór

• przeformułować pytanie

• zostawić trudny temat

• dać więcej czasu

• znaleźć pomost, aby można było porozmawiać na dany temat

• rozmawiać na tematy pokrewne

• wrócić później do trudnych tematów

• nazywanie trudności - rozmowa o oporze

• parafraza

Nie wolno brać zachowań osoby potrzebującej pomocy zbyt personalnie. Uruchamia się mnóstwo projekcji, wzorców, fantazji z naszej przeszłości. De facto mamy do czynienia z własnymi fantazjami - trzeba to zrozumieć i wiedzieć skąd to się bierze.

Co utrudnia kontakt u osoby pomagającej ?

• Nawyk oceniania - zazwyczaj nieświadomy, blokuje osobę potrzebującą pomocy

• Nadmierna odpowiedzialność

• Tendencja do dominacji - chcemy mieć wszystko pod własną kontrolą

• Lęki - osoba pomagająca też ma swoje lęki np.: przed własną bezradnością; lęk, który dopiero osoba potrzebująca otwiera.

Podstawowa technika - ZADAWANIE PYTAŃ

• dla osoby potrzebującej pomocy nasze pytania są informacją zwrotną, jakie obszary nas interesują

• najbardziej niebezpieczne pytania dla relacji to: pytania zagrażające, zaskakujące oraz niezrozumiałe (używanie żargonu psychologicznego)

• podział pytań:

1. pytania otwarte

• swoboda wypowiedzi

• o źródło poglądów

• gdy nie mamy pewności co dana osoba wie

2. pytania zamknięte

• założenie, że badany ma wiedzę na dany temat

• najlepsze pytania: proste i wprost zadawane

• pytania zadawane nie wprost - np.: gdy podejrzewamy, że ktoś bije swoje dzieci to można zapytać „co sądzi pan/i o karaniu dzieci ?”.

Pytania te mogą również być odebrane jako zagrażające.

Pytania te są rodzajem pytań projekcyjnych.

• pytania sugerujące są pomocne w dwóch sytuacjach:

- np. czy często pani każe dzieci ? /sugestia przyzwolenia na karanie dzieci/

- odmowa - pokazem siły danej osoby, nie wchodzi w zależność, uległość

• pytania przejściowe - np.: dobra, było o rodzinie to teraz o pracy.

Pytaniami ujawniamy swój sposób myślenia.

OSOBY TRZECIE

• Osoba potrzebująca pomocy przychodzi z osobą III . Dzięki temu można uzyskać dodatkowe informacje (możliwość zobaczenia relacji), ale też może to być sytuacja utrudniająca kontakt (np.: nastolatek przychodzi z rodzicami, żona z mężem).

• Problem istnieje, gdy III osobą jest zleceniodawca diagnozy/pomocy - oczekiwanie, że osoba potrzebująca pomocy będzie postępować zgodnie z jej życzeniami.

Problem etyczny - psycholog powinien zadbać o swoją niezależność zawodową.

• Jaka jest motywacja przyjścia III osoby ?

• troska

• kontrola (lęk co osoba powie)

• przedstawienie siebie w lepszym świetle (redukcja własnej winy) - np.: jako osoby troskliwej, opiekującej

• Dlaczego osoba potrzebująca pomocy zgodziła się na obecność osoby III ?

(np.: problem z odmową, zależność, problem separacyjny)

• Tyle osób ile przyjdzie - każdy ma prawo do wypowiedzenia się

UJAWNIANIE PROBLEMU

• wymaga czasu, jest to proces

• sprawdzanie terapeuty - rzucanie małych, tzw. zastępczych problemów (oswajanie się z terapeutą)

• zarzucanie wieloma problemami - zrobić ich hierarchię

• czy ja jestem w stanie pomóc danej osobie, zająć się danym problemem ? Konfrontacja z własnymi ograniczeniami, kompetencjami.

ZAWARCIE KONTRAKTU

• jasne zasady, co ja mogę zrobić dla osoby potrzebującej

• wspólne cele - co ma być zrobione i jak

• ocena czy nie potrzebujemy konsultacji, wsparcia (prawnego, medycznego, socjalnego etc.), czy też nie trzeba przekazać osoby dalej. W chwili przekazywania osoby łatwo ją stracić, bo musi ponownie nawiązać relację. Dlatego warto przekazywać ją z rąk do rąk, przy obecności osoby z innej instytucji.

Praca nad problemem - nie ma szczególnych wskazówek.

RODZAJE POMOCY:

• Psychoprofilaktyka (promocja zdrowia)

• Celem jest zapobieganie problemom psychicznym, emocjonalnym, lub zdrowotnym.

• Wykorzystuje działania psychologiczne.

• Działania skierowane na jednostkę lub grupę.

• Promocja zdrowia, zwłaszcza psychicznego.

• Podejście interdyscyplinarne - aspekt ekonomiczny.

• Działalność edukacyjna do lekarzy, nauczycieli, osób zajmujących się opieką społeczną.

Promocja zdrowia

• Proces, który umożliwia człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie, jego poprawę i podtrzymanie.

• Np.: przekazywanie wiedzy psychologicznej, kierowanie zdrowych nawyków.

• Rozwinęła się w XIX wieku, gdy zmieniono definicję zdrowia (jako brak zaburzeń)

Zdrowie

• redefinicja terminu

• rozumieć jako brak zaburzeń

• długo funkcjonował model medyczny (albo - albo)

ZDROWIE PSYCHICZNE - definicja:

• jako brak zaburzeń psychicznych

• jako zintegrowane funkcje i struktury psychiczne

• jako stan równowagi psychicznej

• jako zdolność do działań produktywnych i efektywnych

• jako zdolność do harmonijnego współżycia z otoczeniem

• jako zdolność przystosowania się do zmieniających się warunków życia

Definicja ZDROWIA wg WHO

• zdrowie jest pełnym dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie tylko brakiem choroby lub niedomagania.

Brak zdrowia (Rosenheim, Seligman)

• cierpienie

• trudności w przystosowaniu indywidualnym

• naruszanie norm społecznych

• nieracjonalność, dziwaczność

• zachowania niekontrolowane, nieprzewidywalne, niekonwencjonalne

• dyskomfort obserwatora

Poczucie koherencji (Aaron Antonowsky, 1995)

• jest to globalna orientacja życiowa, polegająca na spostrzeganiu świata jako zrozumiałego, sterowanego oraz mającego sens i wobec tego wartego podejmowania wysiłku i inwestowania emocjonalnego w życie

• składa się z poczucia zrozumiałości, zaradności i sensowności

• A.A. badał byłych więźniów obozów koncentracyjnych i zauważył, że nie wszyscy cierpią na choroby, będące efektem traumatycznych doświadczeń.

Ruch higieny psychicznej

• rozpoczął się w XIX/XX wieku

• inicjator Clifford W. Beers /USA/

• obok szpitali psychiatrycznych powstawały miejsca zrzeszające ludzi wychodzących ze szpitali psych., a później zajmowali się zdrowymi osobami.

Instytut Higieny Psychicznej

• założony przez Kazimierza Dąbrowskiego /psychiatra, psycholog kliniczny; twórca teorii „dezintegracji pozytywnej”/ w 1932 roku

• pierwsze adaptacje testów Wechslera i Rorschacha

• liczne poradnie, a po wojnie - zainteresowanie zdrowiem

Higiena psychiczna

• nauka o zdrowiu psychicznym jednostek i grupy lub nauka o warunkach zdrowia psychicznego jednostki i grupy oraz umiejętność praktyczna stosowana do jednostki i grupy wskazań opartych na poznaniu tych warunków.

Wyższa Szkoła Higieny Psychicznej

• zawód: psychohigienista

• założona przez Kazimierza Dąbrowskiego

• wiedza z zakresu psychiatrii

• praca bardziej pragmatyczna

• ataki na psychologów: kliniczni nazywani jako pomoc psychiatryczna, zamykanie zakładów

• Prewencja (wczesna interwencja, psychohigiena)

Podział Kaplana:

1. Prewencja I stopnia /właściwa/

Cel: zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia danego zaburzenia; działanie na czynniki, które mogą przyczynić się do powstania zaburzenia (np.: co może prowadzić do uzależnienia od narkotyków; wizyta w szkole, rozmowa z młodzieżą).

2. Prewencja II stopnia

Pewne wczesne sygnały zaburzeń . Np.: gdy mamy do czynienia z osobami, które już sięgnęły po narkotyki.

3. Prewencja III stopnia

Cel: zapobieganie skutkom przebytych chorób, nawrotom.

Zamiennie określa się mianem rehabilitacji.

Np.: oddziały dzienne przy szpitalach - pomoc w powrocie do społeczeństwa.

Dwa sposoby zmniejszenia prawdopodobieństwa pojawienia się danego zaburzenia:

1. Zapobieganie negatywnym czynnikom

Np.: straszenie negatywnymi skutkami brania narkotyków.

2. Wzmacnianie zasobów osoby

CZYNNIKI RYZYKA:

• biologiczne: genetyczne, wady wrodzone etc.

• psychologiczne: cechy osobowości, doświadczenia, przeżycia, deficyty poznawcze, wydarzenia traumatyczne (trauma w dzieciństwie - mniej połączeń w hipokampie - zachowania emocjonalne) etc.

• społeczne: niski status, bezrobocie, dysfunkcje rodzinny, brak wsparcia społecznego - najważniejsze !

• ekologiczne: zanieczyszczanie środowiska etc.

DWIE STRATEGIE W PROFILAKTYCE:

1. negatywne: minimalizacja zagrożeń

2. pozytywne: maksymalizacja zasobów /lepsze strategie !/

• Interwencja kryzysowa

• Rehabilitacja

• Psychoterapia

WYKŁAD IV

Modele, wg których bada się kwestie zdrowia /modele zachowań zdrowotnych/:

1. Model MOTYWACYJNY

Jakie czynniki motywują jednostkę do podejmowania aktywności prozdrowotnych (zmiany) ?

• Kontrola zachowania

• Sprawstwo

• Spostrzeganie powagi choroby

• Oczekiwania dotyczące rezultatów

Znalezienie takiego czynnika, który będzie najsilniej związany z motywacją, intencją.

Motywacja związana z: (a) straszeniem, (b) pokazywaniem korzyści (np.: organizowanie akcji prozdrowotnych). Wg badań, lepiej pokazywać korzyści.

Nie wychodzą poza fazę podejmowania decyzji, zajmują się jednym aspektem zachowania prozdrowotnego.

Model ten nie mówi o utrzymaniu stanu prozdrowotnego.

2. Model POSTINTENCJONALNY

Zajmuje się przejściem z fazy motywacyjnej do fazy wolicjonalnej.

Co wpływa na jednostkę w momencie, gdy już podjęła decyzję o zmianie zachowania ?

• Poczucie skuteczności

• Ocena prawdopodobieństwa osiągnięcia celu

• Kontrola celów (osoba sama uczestniczy w wyznaczaniu celów)

• Przyjemność

Model ten nie mówi o utrzymaniu stanu prozdrowotnego.

3. Model ETAPÓW ZMIANY ZACHOWANIA

Jakie czynniki podtrzymują zachowanie w dłuższych jednostkach czasu ?

Jak powinien wyglądać etap planowania - jak powinniśmy postępować, aby utrzymać dane zachowanie ?

Najważniejsze czynniki w fazie motywacyjnej:

• Ryzyko zachorowania /korelacja wraz z wiekiem/

• Prawdopodobieństwo zmiany zachowania

• Oczekiwania dotyczące warunków

• Konsekwencje danego zachowania (również dla otoczenia; pozytywne i negatywne)

• Skuteczność oceniania przez samą osobę

Czynniki w fazie wolicjonalnej:

• Poczucie własnej skuteczności

• Zasoby zewnętrzne: wsparcie społeczne, bliskich, rodziny etc.

• Interwencja kryzysowa

Pojęcie kryzysu:

• Moment zwrotny w życiu jednostki, któremu towarzyszy napięcie, silny stres, lęk przed utratą kontroli, poczucie bezradności, brak poczucia kontroli, zdezorganizowanie w obszarze działań zachowań (mogą towarzyszyć objawy somatyczne).

• Emocjonalna reakcja na szeroko rozumianą utratę (może dotyczyć różnych elementów życia - utrata majątku etc.) lub rozumiane przez pryzmat danej osoby np. utrata społecznego znaczenia - stanowiska związanego z poczuciem wartości, poczuciem bezpieczeństwa (np. w rodzinach w których występuje przemoc, alkohol). Należy przyjąć perspektywę osoby potrzebującej pomocy - jakie znaczenie utracona rzecz miała dla osoby ?

• Kryzys można opisywać jako sytuację, w której dotychczasowe mechanizmy radzenia sobie są niedostępne, nie ma możliwości skorzystania z tych mechanizmów. Należy sobie radzić stosując inne mechanizmy niż do tej pory.

• Kryzys mogą wywołać również pozytywne zdarzenia związane z sytuacją kryzysową, w której musi, np.: zmiana miejsca zamieszkania, pracy.

• Jest zjawiskiem, który dzieje się pomiędzy osobą a otoczeniem. Zależy od interpretacji sytuacji przez daną osobę. W jaki sposób osoba jest w stanie korzystać z dostępnych zasobów (wsparcia społecznego i innych) ?

Sytuacja kryzysowa a stres

Sytuacja kryzysowa przypomina stres. Różnica - w sytuacji kryzysowej istnieje konieczność dokonania pewnej zmiany, a w stresie - nie.

Pozytywne ujęcie kryzysu występuje u Erika Eriksona. Traktuje on życie w sposób rozwojowy, dzieli życie na osiem faz. Kryzys to trudna sytuacja powodująca pozytywną zmianę. Rozwój przebiega wg epigenezy, czyli przechodzi przez określone fazy w toku rozwoju. Żeby doszło do rozwoju, osoba musi pozytywnie rozwiązać kryzysy (progresja vs regresja). Mechanizmy związane z progresją, ekspansją życia. Regresja - chęć powrotu do wcześniejszych faz (kryzys pojawia się, kiedy jednostka spostrzega narastające trudności, konflikty, a dotychczasowe sposoby radzenia nie są skuteczne).

WIEK	KRYZYS	CNOTA
Niemowlęctwo (0 - 1)	ufność - nieufność	nadzieja
Dzieciństwo (2 - 3)	autonomia - wstyd/zwątpienie	wola
Wiek zabawy (4 - 5)	inicjatywa - poczucie winy	przedsiębiorczość
Wiek szkolny (6 - 12)	produktywność - poczucie niższości	kompetencja
Wiek adolescencji (13 - 18)	tożsamość (grupowa, indywidualna) - rozproszenie tożsamości (dyfuzja ról)	wierność sobie
Wczesna dorosłość (23 - 34)	intymność - izolacja	miłość
Średnia dorosłość (35 - 60)	kreatywność - stagnacja	opiekuńczość
Późna dorosłość (65+)	integralność ego - rozpacz	mądrość

Kryzys rozwojowy

• pojęcie Eriksonowskie

• wskazujące na wymiar normatywny, że nie jest to wkraczanie w patologię

• stosuje stałe sposoby rozwiązywania zadań w nowych sytuacjach

Główne fazy rozwiązywania konfliktu wg Eriksona:

1. faza narastania/powstania sprzeczności

2. faza szczególnej wrażliwości - tendencja do regresji

3. faza rozwiązania problemu - integracja społecznych wymagań i własnych możliwości, wzrost potencjału do rozwiązań i zmian.

Interwencja kryzysowa zajmuje się kryzysem krótkotrwałym, tj. do kilku tygodni. Jeśli objawy kryzysu przedłużają się to wkraczamy w wymiar patologii - wtedy już stosowana jest psychoterapia, a nie interwencja.

Kryzys będzie się manifestował w bardzo różny sposób:

• poczucie beznadziejności

• poczucie bezradności

• poczucie utraty kontroli /zwłaszcza nad własnym życiem/

• poczucie zależności

• niezdolność do działania

• napady lęku

• niepokój

• brak emocji /przy konfrontacji z bardzo trudną sytuacją, w szoku)

• odcięcie od świata zewnętrznego

• wewnętrzne znieczulenie

• paradoksalne objawy, jak np.: śmiech z napięcia (charakterystyczne - nie udziela się innym)

• niezdolność do podejmowania obowiązków

Objawy somatyczne w kryzysie:

• męczliwość

• trudności ze spaniem, jedzeniem

• bóle, zawroty głowy

• zaburzenia percepcji (halucynacje)

• lęk przed popadaniem w szaleństwo (duże zmiany w otoczeniu związane są z trudnością kontrolowania własnych reakcji i tego co się dzieje)

• potrzeba pośpiechu, gorączkowego działania (np. nocne szukanie pomocy - telefony zaufania)

• niekontrolowane zachowania

• pobudzenie fizyczne, psychiczne, ruchowe

• stany emocjonalne mogą udzielać się najbliższym (sytuacja para kryzysowa)

INTERWENCJA KRYZYSOWA

• metoda systemowego, interdyscyplinarnego, wielowątkowego oddziaływania na osobę (zdrową) w sytuacji kryzysu, dostarczającego wszechstronnego wsparcia, wielostronnej pomocy (materialnej, prawnej, bytowej, medycznej), ale przede wszystkim pomocy psychologicznej.

Interwencję należy rozumieć zawsze w kontekście nie tylko tej osoby, ale też środowiska. Bardzo często będziemy oddziaływać na jej środowisko (rodzina, szkoła).

INTERDYSCYPLINARNOŚĆ - psycholog jest członkiem zespołu o różnych specjalizacjach - lekarz, psychiatra, pracownik socjalny, prawnik etc.

WIELOWĄTKOWOŚĆ - lepiej by interwencją nie zajmowała się tylko jedna osoba, bo jest to praca w bardzo silnym napięciu emocjonalnym (można się wypalić zawodowo) i lepiej by był to duży zespół ze względu na obciążenie emocjonalne, a także na mnogość aspektów pomocy /finansowa, prawna, medyczna/.

Co będziemy robić zależy od diagnozy. Przy nasileniu objawów np.: tendencje autoagresywne, samobójcze od razu skierowanie do szpitala psychiatrycznego. Trudny kontakt, bo osoby tylko dzwonią z pytaniami. Bardzo ważnym pytaniem jest to czy i jak zabezpieczyć osobę potrzebującą pomocy. To jakie działania zostaną podjęte zależy od diagnozy i od tego na ile jest możliwe korzystanie z mechanizmów obronnych.

TRZY ETAPY DZIAŁANIA W INTERWENCJI

1. Ocena aktualnego stanu - decyzja o dodatkowych konsultacjach, ocena głębokości kryzysu, ryzyka samobójstwa, zabójstwa.

2. Decyzja dotycząca tego jakiej pomocy udzielamy. Pytanie o to, jakie zasoby ma osoba, z których możemy korzystać - możliwości jej przystosowania się do nowej sytuacji.

3. Przeprowadzenie konkretnych działań, wprowadzenie danego planu w realizację. Trzeba kontrolować stanu emocjonalny danej osoby („wentylowanie uczuć”). Problemem jest z tymi emocjami, których osoba nie ujawnia, tylko zachowuje dla siebie.

Ważne jest rozszerzanie możliwości tego co osoba może zrobić - różne sposoby rozwiązania problemu. Z osobą, która przychodzi w kryzysie formułuje się plany krótkoterminowe tak, aby doświadczyła sukcesu, aby miała poczucie skuteczności i kompetencji swojego działania.

Specyfika więzi

To co jest tworzone w relacji z osobą w kryzysie to więź pracy z klientem, a nie więź emocjonalna. Interwencja jest oddziaływaniem krótkoterminowym. Bardzo szkodliwe jest uzależnienie - nie można doprowadzić do sytuacji zależności. Bowiem może wystąpić kolejny kryzys po rozejściu się /utrata relacji/. Więź emocjonalna przedłuża działanie.

Więź pracy zostaje przekroczona, gdy wystąpi mechanizm identyfikacji z klientem (zbyt dużo empatii) - pomagający patologizuje relację.

Musimy wiedzieć czego klient chce od nas i dopiero wtedy tworzymy więź, która toczy się wokół tego, co należy zrobić z danym problemem.

Ważna jest umiejętność zachowania spokoju, dystansu. Należy pokazywać swoje emocje, a nie maskować się.

Z osobą w kryzysie przeprowadza się szczegółowy wywiad, najczęściej ukierunkowany.

Informacje: (a) co wywołało tą sytuację, (b) dlaczego teraz (np. zwiększona jest podatność w związku z innymi czynnikami), (c) jak wcześniej osoba radziła sobie z kryzysem (czy ma tendencje do ucieczki, zaprzeczania, rozwiązywania kryzysów).

I ZASADA INTERWENCJI KRYZYSOWEJ - należy używać tego, co tkwi w ludziach, a nie zmieniać osobowości (wtedy wkracza się w wymiar psychoterapii).

• Rehabilitacja

• Polega na przystosowaniu jednostki do otoczenia społecznego i przygotowaniu jej do uczestnictwa w życiu społecznym. Osobę przygotowuje się aby umożliwić jej normalne funkcjonowanie, do radzenia sobie, do uzyskania niezależności, przystosowanie do życia etc. - w wyniku choroby, kalectwa, ograniczeń wrodzonych (np.: upośledzenie umysłowe). Również przystosowanie psychiczne do niepełnosprawności (np.: po wypadkach z utratą kończyn, z niemożliwością samodzielnego poruszania się). A także osób chorych psychicznie, z różnymi zaburzeniami psychicznymi.

Rodzaje oddziaływań:

• Lecznicze

• Społeczne (np.: akcja - schizofrenia: otwarte drzwi - dzienne oddziały, zmniejszenie lęku związanego z niepełnosprawnością)

• Zawodowe (przygotowanie do podjęcia pracy)

• Pedagogiczne (w przypadku dzieci)

Cel rehabilitacji:

• przywrócenie sprawności lub życia z tą niepełnosprawnością, którą ma dana osoba

• przystosowanie do nowych warunków

Jakie są konsekwencje doświadczenia choroby ?

• dochodzi do zmiany znaczenia hierarchii poszczególnych bodźców

• wpływ objawów (np.: bólu)

Wpływ może być: (a) bezpośredni - bezpośredni ból. Oraz (b) pośredni - ból może być oznaką pogorszenia stanu. Symptomem może być lęk przed przyszłością (co będzie ze mną). Ważne - co oznacza od dla danej osoby, w jaki sposób ból jest interpretowany. Symptomy niosą za sobą pewne ograniczenia (np.: w poruszaniu się, odpowiednia dieta, w samodzielności wykonywania różnych czynności).

Dwa obszary wpływu choroby:

1. Obraz własnej choroby /diagnoza samego pacjenta/

• jak choroba jest spostrzegana, jak rozumie ją pacjent

• rozumienie musi być tym samym, co my o niej myślimy

• choroba doświadczana jest w sposób subiektywny

• ogólne informacje o chorobie (z prasy, Internetu, od znajomych, lekarzy, innych pacjentów) mogą wzmagać lęk

• własne informacje o sobie, samoobserwacja

• zazwyczaj pacjent tworzy uproszczony obraz choroby, pełen zafałszowań, trudny do zmiany

• wybór informacji przez pacjenta jest selektywny

• ważna jest kwestia czego pacjent nie wie, gdyż puste miejsca będzie wypełniać fantazjami, przypuszczeniami

2. Kwestia osobowości pacjenta

• sytuację pacjenta można opisać jako konfliktową

Rodzaje konfliktów:

1. dążenie - dążenie (chęć wypełniania zaleceń lekarza a samodzielność)

2. unikanie - unikanie (lęk przed operacją i lęk przed konsekwencjami)

3. dążenie - unikanie (im więcej dążenia tym więcej przeszkód - prowadzi to do ambiwalencji).

Sytuacja ambiwalencji może prowadzić do frustracji (gdy pojawiają się przeszkody wewnętrzne lub zewnętrzne), może pojawić się również agresja.

Pokonujemy, unikamy lub rezygnujemy z rozwiązania konfliktu.

Formy zachowania w sytuacji frustracji:

• pokonanie przeszkody

• obejście przeszkody

• zastąpienie celu innym

• atak na przeszkodę

• rezygnacja

• emocje strachu

• agresja (złość na siebie)

Reakcje na diagnozę:

• zaprzeczanie

• reakcja paradoksalna

• wyparcie: nie słyszą, nie reagują na bardzo niekorzystną diagnozę - konfrontacja z obrazem samego siebie

• gdy naciskamy może dojść do reakcji błędnego koła

• pomniejszanie

• to nie jest poważna choroba, ale przemęczenie

• powiększanie, wyolbrzymianie

• przyjęcie diagnozy

Sześć etapów przystosowania się do uszkodzenia somatycznego:

1. Szok

• to nie mnie dotyczy, to nie ja.

• emocjonalna obojętność, nie dopuszczają do siebie tych informacji

• zdziwione, zirytowane, że są w szpitalu

• nie dopuszczają do świadomości, że to ich dotyczy

2. Oczekiwania

• zaprzeczanie trwałości tego, co się wydarzyło

• wyjdą z tego

• aktywne poszukiwania rozwiązań

3. Lament

• uświadomienie konsekwencji tego, co się stało

• wszystko stracone

• postępuje w sposób gwałtowny

• nagłe, gwałtowne załamanie

• bierność

• tendencje samobójcze

4. Zdrowa ochrona

• podjęcie próby przystosowania

5. Neurotyczna ochrona

• głównie zaprzeczanie

• dodatkowo otoczenie może wzmacniać taką postawę („wszystko będzie dobrze”)

• osoba pomagająca sama musi się z tym skonfrontować

6. Przystosowanie

• podjęcie działań, ale w nowy, adekwatny sposób

Przy chorobach zagrażających życiu - rozmowy o śmierci (”Rozmowy o śmierci i umieraniu” E. Kubler - Ross). Najczęściej otoczenie zaprzecza umieraniu - traktowanie śmierci jako tabu. Inna postawa - mówienie wszystkiego wprost. Bardzo często rozmowa daje wiele osobie umierającej. Trudność, żeby umieć rozmawiać. Rozmowy ujawniają pewne emocje. Pozwalają uporządkować życie i mogą powodować w nim zmiany. Rozmowa o śmierci daje możliwość skonfrontowania się - badania wykazały, że osoby pomagające poprawiają ich stan somatyczny.

Etapy żałoby (osoby umierającej i rodziny):

1. zaprzeczenie

2. złość

3. targowanie się

4. depresja - najważniejsza kwestia: smutek utraty

5. akceptacja

WYKŁAD V

• Psychoterapia

• to świadome i zamierzone zastosowanie wywodzących się z uznanych zasad psychologii metod klinicznych i postaw interpersonalnych w celu pomagania ludziom w modyfikacji ich zachowań, procesów poznawczych, emocji i/lub innych cech osobowych w kierunku, który korzystający z terapii uważają za pożądany.

(Prochaska, Norcross, 2006)

Stosowane są techniki psychologiczne, ale też tworzenie specyficznych relacji interpersonalnych.

Celem terapii jest modyfikacja na różnych poziomach (poznawczym, emocjonalnym) - w zależności od danej szkoły.

Czasami przerywa się psychoterapię ze względu na jakiś konkretny problem (np.: przemoc) i przechodzi się na interwencję kryzysową. Jednak częściej kierunek odwrotny: od interwencji kryzysowej do psychoterapii.

DWIE TENDENCJE W PSYCHOTERAPII

• Chęć zbliżenia psychoterapii do medycyny (skończenie psychologii, medycyny)

• „Rozszerzenie” zawodu (np.: dla pielęgniarek, pedagogów) i wyłączenie ze świata medycyny /propagowana przez APA/

Pacjent w psychoterapii uzyskuje jakiś rodzaj diagnozy medycznej lub psychologicznej; następuje opis problemu.

P. PSYCHOANALITYCZNA - psychopatologia jako wynik konfliktu wewnętrznego, inter- personalnego lub deficytu.

P. BEHAWIORALNA - koncentruje się na nawykach, zachowaniach nieprzystosowanych.

P. POZNAWCZA - akcent na sposób myślenia, pewne założenia doprowadzają do zmiany zachowania. Beck - koncepcja depresji.

P. HUMANISTYCZNO - EGZYSTENCJALNA - relacje są podstawowym narzędziem, zwłaszcza empatia, poparcie i akceptacja drugiej osoby prowadząca do zrozumienia jej osobowości, nie pacjent a klient.

P. SYSTEMOWA - przeniesienie akcentu na elementy interpersonalne, interpsychiczne; zwrócenie uwagi na to co dzieje się między ludźmi - np.: na sposoby komunikacji.

Specyficzne przygotowanie do bycia terapeutą:

• wiedza i umiejętności

• przygotowanie osobowościowe: zwłaszcza na poziomie tego, co się dzieje ze mną w relacji z drugim człowiekiem; ważna jest samoświadomość w relacji ze względu na niebezpieczeństwo przeniesienia, utraty dystansu, wplątania się.

POMOC PSYCHOLOGICZNA DLA DZIECI I MŁODZIEŻY

Pomoc może być skierowana już do bardzo małych dzieci. Pomoc dotyczy DIADY (dziecko i matka) - nie tylko dotyczy tego, co się dzieje z dzieckiem, ale z samą relacją z innymi. Trudno odłączyć dziecko i zajmować się nim samym. W okresie rozwojowym (do ok. 18 roku życia) musi być uwzględniony kontakt relacyjny, rodzinny.

Sytuację dziecka poznaje się poprzez analizę pewnych aspektów relacji, w których dziecko pozostaje, a zwłaszcza z matką. Np.: czas trwania, częstotliwość, intensywność relacji, adekwatność reakcji do wieku dziecka i do sytuacji, zdolność do podążania za dzieckiem i rozpoznawanie dawanych przez niego sygnałów.

Wychowanie w którym występuje podążanie za dzieckiem wpływa na rozwój mózgu - badania amerykańskie (dot. sfery emocjonalnej). Uwzględnianie systemu rodzinnego wynika z tego, że dzieci i młodzież są silnie uzależnione od rodziców (dziecko odbija wzory zachowania). Nawet jeśli zmienimy coś u dziecka to powrót do rodziny spowoduje ich zniszczenie. Stąd warto pracować z całą rodziną. W rodzinie muszą następować zmiany, nowe wzorce, bo potem dziecko nie będzie umiało samo wprowadzać nowych wzorców.

Należy zbadać stosunek rodziców do pomocy i osoby pomagającej. Dziecko identyfikuje się z postawami rodziców.

Należy uważać z wejściem w rywalizację z rodzicem (stawania się lepszym rodzicem). Może to stworzyć silny konflikt u dziecka i brak zaufania u rodziców, a dalej - sami rodzice mogą wejść w rolę dziecka (zrzucenie odpowiedzialności na pomagającego). Rodzice, a nie tylko dziecko potrzebują pomocy i kolejną trudną sytuacją są pytania jak pracować, aby rodzice poczuli się odpowiedzialni za dokonywanie zmian.

Bardzo trudno nawiązać relację z dzieckiem - na przeszkodzie stoi lęk dziecka. Dlatego na pierwsze spotkanie zaprosić rodziców, osobę towarzyszącą.

Wyrażanie negatywnych emocji przez dziecko - może świadczyć o dobrych relacjach z nim, że czuje się w relacji terapeutycznej na tyle bezpiecznie, że może je wyrazić.

Specyficzne techniki pracy z dzieckiem: rysunek, bajki, zabawy ruchowe etc.

Pełnią one poniższe funkcje:

• mogą one pełnić funkcje diagnostyczne, terapeutyczne

• możliwość odreagowania napięć emocjonalnych

• wypracowanie nowych wzorców zachowania, funkcjonowania

Aspekty relacji z młodzieżą:

• Zmienności emocjonalna (powiązane jest to z burzą hormonalną, konfliktem między ja realnym a idealnym, seksualnością, rolą w grupie, kontekst psychologiczno - społeczny)

• Trudności z wejściem w bliską emocjonalną relację z kimś wobec kogo się buntuje.

Zachowanie nastolatków nie jest złością skierowaną bezpośrednio na nas.

Dwa błędy pomocy nastolatkom

1. Przejęcie młodzieżowego stylu (sposób ubierania się, sposób mówienia, fryzury) wiąże się to z utratą autorytetu. Młodzież wyczuwa udawanie przez dorosłych. Nastolatek chce mieć przeciw komu się buntować.

2. Na nieświadomym poziomie - wejście w koalicję z dzieckiem przeciwko rodzicom. Dziecko ma skłonność przedstawiania swoich rodziców jako oprawców i wówczas przy wejściu w bliską relację pojawia się takie niebezpieczeństwo. Zawsze bezpieczniej jest opowiedzieć się po stronie dorosłych, gdyż jest to naturalne do naszej pozycji.

Częstą formą pracy jest terapia grupowa - nauka form, sposobów komunikowania się, rozwiązywania problemów, ważne jest w niej to poczucie, że nie jest się samemu. Grupa rówieśnicza jest w pewnym sensie rodziną zastępczą (małe grupy).

Ważna jest też spójność grupy - jeden z czynników leczących bardzo ważnych w terapii grupowej - którą w przypadku młodzieży trudno zachować.

Dla dzieci przedszkolnych - grupy 3/4 osobowe.

FORMY POMOCY DZIECIOM I MŁODZIEŻY

• Porada psychologiczna (psychoedukacja)

• cykl spotkań na dany temat, głównie edukuje się rodziców

• Psychoterapia: grupowa, indywidualna

• Metoda z wyboru - najbardziej polecana jest terapia rodzinna

• Reedukacja

• dot. dzieci z trudnościami szkolnymi

• usprawnianie funkcji intelektualnych, percepcyjnych etc. (np.: dzieci z dyslekcją)

• ważna jest współpraca z innymi specjalistami

• Rehabilitacja (rewalidacja)

• praca z dziećmi z jakimiś uszkodzeniami /układ nerwowy, ruchowy etc./

• cel: usprawnienie funkcji lub zastępcze formy radzenia sobie z deficytem

• Resocjalizacja

• dot. osób, które złamały prawo

• umożliwienie powrotu do społecznego funkcjonowania

KODEKS ETYCZNO - ZAWODOWY PSYCHOLOGA (1991)

Tekst Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa w obecnej wersji zatwierdzony został przez Walne Zgromadzenie Delegatów Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w 1991 roku. Kodeks ten stanowi podstawową wykładnię zasad etycznych obowiązujących członków Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, co zostało wyrażone w statucie Towarzystwa.

Psychologia jako profesja i jako dyscyplina naukowa należy do tych dziedzin ludzkiej aktywności, w których centrum zainteresowania i oddziaływań jest człowiek. Relacje interpersonalne nawiązywane przez psychologa występującego zarówno w roli praktyka jak badacza czy nauczyciela podobnie jak wszelkie relacje międzyludzkie posiadają zawsze wymiar etyczny. Relacje te mają jednak szczególny, niesymetryczny charakter wynikający z przewagi kompetencji interpersonalnych po stronie psychologa, który dysponuje specjalistyczną wiedzą i technikami służącymi do poznawania innych ludzi i oddziaływania na nich. Rola zawodowa psychologa obejmuje ingerencję w sposób istnienia drugiego człowieka jako indywidualnej i niepowtarzalnej całości, ingerencję, której skutki mogą być nieodwracalne. Te okoliczności decydują o znaczeniu przestrzegania zasad etyki zawodowej w działalności psychologów i uzasadniają stawianie im wysokich wymagań etycznych.

Naczelną wartością dla psychologa jest dobro drugiego człowieka. Celem jego działalności profesjonalnej jest niesienie pomocy innej osobie w rozwiązywaniu trudności życiowych i osiąganiu lepszej jakości życia na drodze rozwoju indywidualnych możliwości oraz ulepszaniu kontaktów międzyludzkich.

W badaniach cel ten istnieje w dalszej perspektywie. Kontakt nawiązywany w celach badawczych, jeśli w swoich założeniach nie ma być pomocny, to w każdym razie nie powinien przynieść uszczerbku osobom uczestniczącym w badaniach.

Mimo różnych porządków moralnych i światopoglądowych istnieje zespół podstawowych wartości humanistycznych, które znalazły wyraz w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ. W swoich czynnościach zawodowych psycholog zawsze powinien respektować te podstawowe wartości, zwłaszcza godność osoby ludzkiej, podmiotowość i autonomię człowieka i jego prawo nieskrępowanego rozwoju. Psycholog uznaje prawo każdego człowieka do kierowania się własnym systemem wartości, dokonywania własnych wyborów, jak również prawo do intymności. Jednocześnie psycholog świadomy jest skutków, jakie przynosi lub przynieść może w przyszłości jego oddziaływanie - ostatecznie powinny to być skutki pomyślne dla odbiorcy lub odbiorców czynności zawodowych psychologa. W każdym przypadku na psychologu ciąży odpowiedzialność za następstwa kontaktu, jaki w ramach swojej roli zawodowej nawiązuje z drugim człowiekiem. Granice ingerencji psychologa wyznaczone są z jednej strony - jego kompetencjami profesjonalnymi, z drugiej strony - celami i oczekiwaniami formułowanymi przez osoby zgłaszające się po pomoc psychologiczną.

Współpracując z przedstawicielami innych zawodów, psycholog nie przekracza granic swoich kompetencji i szanuje kompetencje innych specjalistów. Jednocześnie dba o utrzymanie własnej tożsamości zawodowej, respektuje cele i wartości właściwe własnej profesji i wystrzega się identyfikacji z postawami innych specjalistów, jeśli te postawy są niezgodne z zasadami etycznymi zawodu psychologa. Zasada ta obowiązuje zawsze, ilekroć psycholog występuje w swojej roli zawodowej, bez względu na to, jakie specyficzne są cele i zadania

instytucji, w której jest on zatrudniony.

W przypadku rezygnacji z wykonywania zawodu psychologa na rzecz innych ról zawodowych ( np. administracyjnych) osoba z wykształceniem psychologicznym nie powinna celowo wykorzystywać związanej z kierunkiem wykształcenia wiedzy oraz umiejętności poznawania ludzi i oddziaływania na nich w sposób niezgodny z etyką zawodową psychologa. Psycholog angażujący się w działalność polityczną nie powinien wykorzystywać prestiżu zawodu psychologa jako argumentu popierającego prezentowane poglądy.

Zasady ogólne

1. Wykonując czynności zawodowe, psycholog zawsze dąży do tego, żeby kontakt z nim był pomocny dla drugiego człowieka czy grupy osób. Psycholog z racji swojego zawodu poczuwa się do udzielania pomocy psychologicznej w każdych okolicznościach, gdy zachodzi taka potrzeba.

2. Psycholog jest świadomy szczególnej odpowiedzialności wynikającej ze specyfiki wykonywanego zawodu. Powinien znać granice swoich kompetencji i nie podejmuje się zadań przekraczających jego możliwości. Dokłada wszelkich starań, aby zapewnić jak najwyższy poziom wykonywanej pracy.

3. Przyjmując określoną postawę wobec norm moralnych i obyczajowych w życiu prywatnym psycholog zdaje sobie sprawę, że jego decyzje w sprawach osobistych mogą wpływać na jakość jego czynności zawodowych a także rzutować na zaufanie społeczne do psychologii i psychologów. W społecznych oczekiwaniach zawarte są przy tym wysokie wymagania dotyczące przestrzegania zasad etycznych w życiu prywatnym przez osoby, których rola zawodowa obejmuje oddziaływania na drugiego człowieka.

4. Obowiązkiem psychologa jest stały rozwój zawodowy i dążenie do stałego rozwoju osobistego. Kwalifikacje psychologa powinny odzwierciedlać aktualny poziom wiedzy i technik psychologicznych. Psycholog korzysta z dorobku nauki światowej. Przyjmowanie twierdzeń i metod wypracowanych w innych warunkach społecznych i kulturowych powinna poprzedzać krytyczna analiza możliwości ich wykorzystania w naszych warunkach.

5. Psycholog ustosunkowuje się twórczo do zastanego dorobku swojej dyscypliny. Przyczynia się do rozwoju wiedzy, ulepszania metod badawczych, narzędzi diagnostycznych i technik terapeutycznych. Jest krytyczny wobec własnych dokonań, rozpowszechniając je ujawnia sposoby dotychczasowej weryfikacji. Dąży do bezstronności i obiektywizmu w ocenie nowych technik oddziaływania psychologicznego i nieprofesjonalnych form pomocy psychologicznej oraz powstrzymuje się od działań utrudniających ich rozwój, nie mając po temu merytorycznych powodów.

6. Psycholog udostępnia własny dorobek naukowy, przestrzegając zasad odpowiedzialności zawodowej, dobra osoby i dobra społecznego.

7. Psycholog nie przedstawia niezgodnie z prawdą swojego wykształcenia , kompetencji profesjonalnych i doświadczenia zawodowego.

8. Psycholog powstrzymuje się od wykonywania czynności zawodowych, jeżeli okoliczności zewnętrzne lub jego własny aktualny stan fizyczny czy psychiczny są tego rodzaju, że mogą istotnie obniżyć poziom wykonywanej pracy lub zakłócić bezstronność osądu zawodowego.

9. Relacje między psychologami opierają się na wzajemnym szacunku i koleżeństwie, wynikającymi ze wspólnoty wartości i celów, świadomości rangi społecznej wykonywanego zawodu oraz przyjętej na siebie odpowiedzialności zawodowej.

10. Psycholog nie jest obojętny na odstępstwa od zasad etyki zawodowej ze strony innych psychologów. Stwierdzając nieetyczne postępowanie kolegi w sprawach zawodowych lub dowiadując się o takim zachowaniu, psycholog stara się przekonać go o niewłaściwości jego czynów, korzystając gdy trzeba, z pomocy innych kolegów. Jeśli taka interwencja okazuje się nieskuteczna, psycholog zgłasza sprawę do zarządu oddziału PTP, który określa dalszy sposób jej załatwienia.

11. Krytyczna ocena pracy i działalności innych psychologów nie powinna mieć charakteru deprecjonującego osobę i w żadnym przypadku nie może służyć do rozgrywek osobistych. Psycholog powstrzymuje się od wydawania takich ocen w obecności osób postronnych, dbając o nie podważanie zaufania do psychologii i psychologów.

12. Psycholog wykazuje stałą troskę o prestiż i poziom wykonywania zawodu. Nie udostępnia specyficznych technik diagnozy psychologicznej osobom nieprzygotowanym do ich kompetentnego stosowania. Psycholog przeciwstawia się podejmowaniu działalności psychologicznej, a zwłaszcza stosowaniu specyficznych technik diagnostycznych i terapeutycznych przez osoby nie posiadające kwalifikacji psychologicznych.

13. Psycholog nie może akceptować warunków pracy, które ograniczają jego niezależność zawodową, a zwłaszcza takich, które uniemożliwiają stosowanie zasad etyki zawodowej. Psycholog powinien domagać się poszanowania dla własnej niezależności, bez względu na pozycję jaka zajmuje w hierarchii zawodowej. Każdy psycholog ma obowiązek występować w obronie niezależności swych kolegów.

Psycholog jako praktyk

14. Podejmując działalność praktyczną, psycholog akceptuje fakt, że jego odpowiedzialność zawodowa przybiera wówczas konkretna formę odpowiedzialności za drugiego człowieka, czy grupę osób.

15. Psycholog powinien wykonywać swoje czynności zawodowe dążąc do osiągnięcia możliwie najwyższego poziomu swej pracy, bez względu na to, kto jest odbiorcą jego czynności i jaki jest jego osobisty stosunek do tej osoby czy osób. W szczególności intencja niesienia pomocy i staranność w wykonywaniu czynności zawodowych przez psychologa nie zależy od takich właściwości klienta /1/, jak: pozycja społeczna, sytuacja , materialna, poglądy polityczne, światopogląd i system wartości, rasa, narodowość i wiek a także charakter problemów wymagających interwencji psychologicznej.

16. Psycholog powinien poinformować klienta o ewentualnym ryzyku związanym ze stosowanymi metodami terapeutycznymi oraz o istniejących metodach alternatywnych, z uwzględnieniem metod niepsychologicznych. Jeśli psycholog nie jest w stanie udzielić skutecznej pomocy wskutek braku kwalifikacji potrzebnych w danym wypadku lub powstania wadliwej relacji z klientem, kieruje go do innego psychologa lub do innego specjalisty. Psycholog podejmuje się jedynie tych czynności zawodowych, do których posiada kwalifikacje potwierdzone odpowiednim szkoleniem i doświadczeniem praktycznym.

17. Rozpoczynając pracę, psycholog każdorazowo uzgadnia z klientem cel i zakres swoich oddziaływań oraz zasadnicze sposoby postępowania. Ustalenia te mają charakter wstępny i mogą ulec zmianie w toku dalszych kontaktów. W przypadku istnienia niezgodności poglądów należy dążyć do uzgodnienia jednolitego stanowiska. Psycholog respektuje system wartości klienta i jego prawo do podejmowania własnych decyzji, nie powinien jednak podejmować się interwencji, jeśli jej cele lub stosowane metody nie byłyby zgodne z jego etyką zawodową.

18. Osoby zgłaszające się do psychologa nie z własnej inicjatywy zarówno dorośli jak dzieci, (kierowane na badania diagnostyczne lub zabiegi psychokorekcyjne) powinny być przez niego informowane o celu postępowania, stosowanych metodach, wynikach i sposobie ich udostępnienia. Psycholog stara się uzyskać akceptację planowanych czynności zawodowych przez te osoby.

19. Osoby małoletnia powinny być traktowane w sposób szczególny. Podstawową zasadą psychologa w pracy z osobami małoletnimi jest ich dobro, co oznacza, że osoby te w kontaktach z psychologiem maja prawa nie mniejsze niż klienci dorośli. Kontakty z psychologiem w żadnym razie nie mogą być realizowane pod presją ze strony instytucji i osób dorosłych decydujących w imieniu małoletniego. W takim przypadku oraz z razie stwierdzenia naruszenia przez instytucję lub osoby dorosłe dobra małoletniego psycholog ma prawo odmówić współpracy z tymi instytucjami i osobami. Psycholog ma moralny obowiązek stać w obronie praw małoletniego. Psycholog ma prawo i też obowiązek respektować decyzję małoletniego jako osoby ludzkiej w zakresie kontaktów z nim.

20. Osobom korzystającym z diagnozy i terapii psychologicznej psycholog udziela informacji o stosowanych metodach i uzyskanych wynikach, kierując się dobrem tych osób. Psycholog unika postępowania stwarzającego ryzyko zagrożenia wartości cenionych przez klienta a także okazji do błędnej interpretacji podawanych informacji. W wypadkach wątpliwych psycholog upewnia się, czy informacje zostały właściwie zrozumiane.

21. Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej. Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób. Jeśli jest to możliwe, decyzję w tej sprawie należy dokładnie omówić z doświadczonym i bezstronnym kolegą. Materiały poufne powinny być komisyjnie zniszczone, jeżeli zaistnieją warunki grożące ich ujawnieniem.

22. Wnikanie w intymne, osobiste sprawy klienta dopuszczalne jest jedynie w takim zakresie, jaki wynika z celów pomocy psychologicznej.

23. Współpracując ze specjalistami z innych dziedzin lub korzystając z ich konsultacji (tj. wykonując badanie na ich zlecenie), psycholog udostępnia wyniki własnych badań tylko w takim stopniu, w jakim jest to potrzebne. Informuje przy tym o konieczności utrzymania tych danych w tajemnicy.

24. Korzystając z pomocy personelu pomocniczego bez pełnych kwalifikacji (np. asystenci psychologiczni, studenci, pielęgniarki itp.) psycholog odpowiada za realizację zasad etyki zawodowej. W szczególności psycholog powiadamia asystentów o obowiązku bezwzględnego przestrzegania tajemnicy zawodowej, z wyjątkiem zagrożenia bezpieczeństwa osób, a materiały powierzone asystentom do opracowania zabezpiecza w miarę możliwości przed imienną identyfikacją.

25. Psycholog zachowuje wrażliwość etyczną, nie unika rozstrzygania konfliktów moralnych, lecz stara się je dostrzegać, dokładnie rozważa sytuację i podejmuje decyzje kierując się własnym rozeznaniem, w oparciu o naczelne wartości etyczne swojego zawodu. Nawet nie akceptując postępowania osoby, psycholog powinien starać się jej pomóc.

26. Gdy w swoich czynnościach zawodowych psycholog zostanie uwikłany w konflikt interesów, zarówno między osobami, jak między osobami i instytucja, postępuje tak, aby nie spowodować szkody dla którejkolwiek z zainteresowanych stron. Jeśli w grę wchodzi konflikt między interesami osoby i instytucji, psycholog zachowuje bezstronność

27. Ogłaszając lub reklamując usługi zawodowe, psycholog rzetelnie przedstawia swoje kwalifikacje i zakres oferowanych czynności.

28. Psycholog jako psychoterapeuta jest świadomy niebezpieczeństw wynikających z jego możliwości wpływania na innych ludzi, w związku z czym poddaje się superwizji lub konsultacji.

Psycholog jako badacz

29. Psycholog w roli badacza zdaje sobie sprawę z tego, że wyniki badań naukowych nie tylko stanowią poszerzenie obszaru ludzkiej wiedzy, lecz mogą także być wykorzystane w praktyce społecznej. Psychologia ze względu na swą bliskość z życiem społecznym jest tą dziedziną nauki, której wyniki mogą być nadużywane w celu kształtowania przekonań i zachowania ludzi. Podejmując badania naukowe psycholog starannie rozważa ich stronę etyczną, a zwłaszcza możliwe pozytywne i negatywne konsekwencje udostępnienia wyników badań i ich wykorzystania w praktyce społecznej.

30. Psycholog prowadzący badania naukowe podejmuje tematy zgodne z wartościami etycznymi swojej profesji, jest odpowiedzialny za dobór metod badawczych umożliwiających uzyskanie wiarygodnych wyników i za rzetelne przedstawienie rezultatów badań. W sprawach tych psycholog podejmuje decyzje nie ulegając presji osób ani okoliczności.

31. Podejmując badania z udziałem ludzi, psycholog starannie rozważa zgodność planowanego przedsięwzięcia z ogólnymi zasadami etyki zawodowej. Przy zatwierdzaniu planów badań podległych członków zespołu badawczego, doktorantów czy magistrantów kierownik lub promotor powinien uwzględniać kryteria etyczne. Osoby pracujące pod czyimś kierunkiem również ponoszą odpowiedzialność za stronę etyczną badań, w tym zakresie, w jakim zależy to od ich własnej decyzji.

32. Psycholog przestrzega zasady dobrowolności uczestniczenia w badaniach psychologicznych, a także respektuje prawo uczestników do wycofania się w dowolnym momencie z dalszego udziału w badaniach. Jeżeli uczestnicy badań pozostają w stosunku zależności wobec prowadzącego badania jako jego studenci, klienci lub pracownicy, a także wtedy, gdy istnieje możliwość społecznej presji na udział w badaniach, należy szczególnie zadbać o to, aby zasada dobrowolnego udziału nie była naruszona.

33. Psycholog nie podejmuje badań, które mogłyby narazić osoby uczestniczące na cierpienia lub utratę cenionych wartości. Jeżeli ważne względy poznawcze i praktyczne przemawiają za przeprowadzeniem tego rodzaju badań i nie istnieją inne sposoby uzyskania danych, należy bezstronnie rozważyć, czy spodziewane korzyści z badań uzasadniają i usprawiedliwiają ich prowadzenie. Przed uzyskaniem zgody na udział w badaniach należy w takich wypadkach szczególnie starannie poinformować przyszłych uczestników o ich przebiegu. Uczestnikami takich badań nie mogą być osoby pozostające w stosunku zależności wobec prowadzącego badania. Psycholog zobowiązany jest również podjąć wszelkie dostępne kroki w celu zminimalizowania przykrości związanych z badaniami i ich negatywnych skutków dla osób uczestniczących.

34. Przed rozpoczęciem badań psycholog ma obowiązek poinformowania uczestników o ich celu, przebiegu, a zwłaszcza o tych aspektach badania, co do których w sposób uzasadniony można oczekiwać, że będą wpływać na gotowość uczestniczenia oraz wyjaśnić wszystkie inne aspekty badania, o które pytają uczestnicy i uzyskać ich zgodę. Jeżeli planuje się zastosowanie urządzeń rejestrujących zachowanie uczestników badań (kamera, magnetofon albo obserwacja z ukrycia ) bezwzględnie należy o tym poinformować badanych i uzyskać ich zgodę. Dotyczy to zarówno dorosłych jak i dzieci. W wyjątkowych wypadkach informację te można przekazać po zakończeniu badań, należy jednak wtedy zapewnić badanym możliwość odmowy zgody na wykorzystanie uzyskanych od nich danych.

35. W każdym przypadku powoływania się na konkretne wyniki badań psycholog usuwa z nich wszystko, co mogłoby się przyczynić do identyfikacji osób uczestniczących.

36. Posługując się w badaniach zwierzętami, psycholog unika zadawania im cierpień, jeśli ze względu na szczególnie ważne cele badawcze cierpienie zwierzęcia jest nie do uniknięcia, psycholog usilnie dąży do jego złagodzenia.

37. Psycholog dba o rzetelne przedstawienie wyników swych badań i stara się zapobiec ich niewłaściwemu wykorzystaniu. Dlatego należy zawsze uwzględniać wyniki, które nie potwierdzają hipotez badawczych, istnienie alternatywnych hipotez i alternatywnych sposobów interpretacji wyników oraz ograniczenia zasięgu generalizacji uzyskanych rezultatów. Szczególną ostrożność należy zachować przy formułowaniu praktycznych wniosków z badań.

38. Psychologa obowiązuje prawdziwe i wyczerpujące informowanie o źródłach, z których korzystał. Psycholog nie zataja, że korzystał w swoich publikacjach lub pracach badawczych z materiałów innych autorów oraz z pomocy i konsultacji innych osób.

39. Uczestnicząc w pracach zespołowych, psycholog respektuje prawa autorskie innych członków zespołu i dba o ochronę własnych praw autorskich. Zasada ta jest szczególnie ważna przy prowadzeniu badań interdyscyplinarnych.

40. Psycholog nie firmuje swoim nazwiskiem żadnych publikacji lub prac, w których nie brał udziału, ani nie przedstawia swojego udziału w sposób niezgodny z rzeczywistym wkładem wniesionym w te prace.

41. Psycholog opiniujący prace badawcze innych autorów zdaje sobie sprawę ze znaczenia krytyki naukowej w rozwoju dyscypliny i ciążącej na nim osobistej odpowiedzialności za rzetelność wydawanych ocen. Psycholog nie podejmuje ocen pracy, jeśli istnieją okoliczności uniemożliwiające wydanie bezstronnej, rzetelnej i kompetentnej oceny .

42. Psycholog jako członek społeczności akademickiej realizuje naczelne wartości etyczne swojego zawodu, jak godność, podmiotowość i autonomia człowieka. W kontaktach z przedstawicielami innych dziedzin nauki stara się upowszechniać typ relacji oparty na tych wartościach.

Psycholog jako nauczyciel i popularyzator

43. Psycholog jest świadomy faktu, że ze względu na specyfikę dyscypliny jego osobiste przekonania, wartości i prywatne normy etyczne wpływać mogą na dobór i sposób przekazywania treści dydaktycznych. Występując w roli nauczyciela pokazującego wiedzę psychologiczną, psycholog powinien zaznaczyć, kiedy prezentuje osobisty punkt widzenia; obowiązuje go jednak znajomość i rzetelne przedstawienie innych stanowisk.

44. Przygotowując studentów i absolwentów do praktycznego wykonywania zawodu, należy kłaść nacisk na jego aspekty etyczne, akcentując naczelne wartości etyczne zawodu. Psycholog wykorzystuje konkretne przykłady dla rozwijania wrażliwości etycznej przyszłych psychologów i ich umiejętności rozstrzygania dylematów moralnych towarzyszących wykonywaniu czynności zawodowych. Pokazuje i przybliża studentom wzorce etycznego postępowania w sprawach zawodowych.

45. Psycholog jako nauczyciel, zwłaszcza przy nauczaniu umiejętności praktycznych, zdaje sobie sprawę, że jego postępowanie w stosunku do klientów czy podopiecznych kształtuje postawy zawodowe uczniów.

46. W zajęciach dydaktycznych, podczas których prowadzone są demonstracje osób lub wytworów, psycholog unika momentów o charakterze widowiskowo-sensacyjnym. Wszelkie demonstracje powinna cechować dyskrecja i takt. Jeśli demonstracja dotyczy osób, udział w niej powinien być w pełni dobrowolny a osoby uczestniczące powinny być chronione przed jakimikolwiek skutkami ujemnymi. Jeśli pojawi się ryzyko zaistnienia takich skutków, należy demonstrację przerwać.

47. Zajęcia w charakterze laboratoryjno - ćwiczeniowym dostarczające uczestnikom okazji do wglądu we własne problemy emocjonalne mogą być prowadzone jedynie przez psychologów posiadających odpowiednie przeszkolenie. Psycholog prowadzący tego rodzaju zajęcia odpowiada za ich bezpośrednie i odległe skutki i dla uczestników.

48. Psycholog nie prowadzi żadnego wycinkowego szkolenia dla niepsychologów w zakresie funkcji i prac wymagających pełnego wykształcenia i kwalifikacji psychologa.

49. Psycholog w miarę swoich możliwości przeciwdziała nauczaniu psychologii przez osoby nie posiadające wykształcenia psychologicznego, np. zgłaszając takie fakty do Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.

50. Upowszechniając wiedzę psychologiczną, psycholog dba o zgodność przekazywanych treści ze współczesnym stanem nauki, uwzględnia różnice między hipotezami i dobrze udokumentowanymi twierdzeniami i w sposób rzetelny przedstawia praktyczne możliwości psychologii. Szczególnie starannie psycholog przedstawia te treści, które są niezgodne z obiegową wiedzą psychologiczną lub podatne na różnorakie interpretacje.

51. Zasady Kodeksu Etyczno-Zawodowego obowiązują wszystkich polskich psychologów. Wstępując do Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, psycholog przyjmuje na siebie zobowiązanie skrupulatnego przestrzegania zasad Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa i upowszechniania ich wśród psychologów niezrzeszonych w PTP. Postępowanie członka PTP sprzeczne z Kodeksem Etyczno-Zawodowym pociąga za sobą sankcje, o których orzeka Sąd Koleżeński

UWAGI:

• Istnieje kodeks, ale nie ma narzędzi jego egzekwowania.

• Odwoływanie się do Deklaracji Praw Człowieka.

• Prawa Pacjenta, Deklaracja Praw Dziecka, Kodeks Cywilny - na tej podstawie można być pociągniętym do odpowiedzialności prawnej.

• Psychoterapeuta pozostający w relacji z pacjentem nie może być świadkiem na procesie.

• Pytając o intymne sprawy muszę mieć uzasadnienie !

• Na ile mogę prowadzić terapię osoby, która posiada odmienny system wartości ?

• Psycholog powinien być świadom pośrednich i bezpośrednich skutków swoich działań.

• Tajemnica zawodowa - żeby udzielać informacji musimy mieć pisemną zgodę pacjenta. Nawet nie możemy powiedzieć, że ktoś w ogóle jest w psychoterapii. Tajemnica dotyczy też dokumentacji, stąd lepiej posługiwać się numerami na niej.

• Wyjątki od zachowania tajemnicy - gdy pacjent zagraża życiu lub zdrowiu innych osób lub sobie samemu. Jednak zawsze należy to skonsultować. Za ujawnienie tajemnicy bierze się odpowiedzialność karną. Ujawnia się tylko to, co jest istotne.

Jatrogenne postawy (Krevelen):

• Alarmistyczna

• przejaskrawienie problemu przez terapeutę

• pacjent wpada w panikę i ucieka

• Polipragmatyczna

• pokazywanie zbyt szerokiej gamy rozwiązań, popisywanie się wiedzą

• efekt: nadmierny lęk, wzrost optymizmu i spadek motywacji, ucieczka

• Demonstratorska

• odwoływanie się do fachowej wiedzy, książek, specjalistycznego słownictwa

• charakterystyczne dla początkujących psychologów

• wiedza jest dla nas

• powoduje lęk u pacjenta

• Nihilistyczna

• sam pomagający definiuje problem jako nierozwiązywalny

• technika paradoksu

• Nadmiernego zaangażowania

• za dużo empatii

• Zarozumiałości

• zajmowanie się problemami, na których się nie znamy bądź deprecjonowanie ich

Pomoc psychologiczna

1

1

Interwencja kryzysowa

Psychoterapia

---