BADANIA SPOŁECZNE W POLSCE

1. Źródła danych w polskiej statystyce społecznej

2. Wybrane badania społeczne Głównego Urzędu Statystycznego

3. Wybrane specjalne badania społeczne

ŹRÓDŁA DANYCH W POLSKIEJ

STATYSTYCE SPOŁECZNEJ

• spisy i mikrospisy ludności i mieszkań;

• reprezentacyjne badania gospodarstw domowych;

• sprawozdawczość statystyczna;

• systemy ewidencyjne;

• rejestry cywilne;

• rządowe dane administracyjne;

• pozarządowe dane administracyjne;

• specjalne badania naukowe.

SPISY I MIKROSPISY LUDNOŚCI I MIESZKAŃ

Cel spisów i mikrospisów:

dostarczenie informacji o strukturze demograficznej i społeczno-zawodowej ludności, jej wykształcenia, a także o gospodarstwach domowych i rodzin w różnych układach

• spisy ludności i mieszkań

• przeprowadzane co kilkanaście lat na całej populacji

• ostatnie spisy: 1970, 1978, 1988, 2002

• mikrospisy ludności i mieszkań

• przeprowadzane między spisami w oparciu o metodę reprezentacyjną

• ostatnie mikrospisy: 1974; 1984; 1995

NARODOWY SPIS POWSZECHNY

LUDNOŚCI I MIESZKAŃ 2002 r.

Podstawowe cele:

• zaspokojenie potrzeb informacyjnych kraju w zakresie informacji demograficzno-społecznych oraz mieszkaniowych dla jednostek lokalnych, tj. takich danych, których nie można pozyskać z innych źródeł,

• poznanie zmian jakie zaszły w czasie w podstawowych strukturach demograficzno-społecznych ludności, gospodarstw domowych i rodzin oraz w ich sytuacji mieszkaniowej,

• zebranie informacji niezbędnych do międzynarodowych porównań.

WYKORZYSTANIE DANYCH ZE SPISÓW POWSZECHNYCH

• weryfikacja danych pozyskanych z innych źródeł (z badań reprezentacyjnych, bieżącej sprawozdawczości),

• w latach pospisowych - szacowanie stanu i struktury ludności, zasobów pracy, gospodarstw domowych, sporządzanie bilansów zasobów mieszkaniowych, określenie stanu wyposażenia mieszkań w instalacje techniczno-sanitarne, ustalanie bieżących i perspektywicznych potrzeb mieszkaniowych,

• tworzenie operatorów losowania prób do badań reprezentacyjnych prowadzonych w latach międzyspisowych, np. do mikrospisów, do badań aktywności ekonomicznej ludności, budżetów gospodarstw domowych, lub innych badań dotyczących specyficznych grup ludności, gospodarstw domowych, gospodarstw rolnych itp.,

• prowadzenie różnych prac prognostycznych w dziedzinie problematyki ludnościowej,

• porównania międzynarodowe - w myśl ustawy o statystyce publicznej Polska jest zobowiązana do przekazywania danych statystycznych organizacjom międzynarodowym.

PUBLIKACJE WYNIKÓW SPISU 2002 r.

• publikacje ogólnopolskie GUS:

• Raport z wyników

• Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna

• Gospodarstwa domowe i rodziny

• Ludność i gospodarstwa domowe. Stan i struktura społeczno-ekonomiczna

• Osoby niepełnosprawne oraz ich gospodarstwa domowe

• Aktywność ekonomiczna ludności Polski

• Metodologia NSP 2002

• Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i rodzin

• Mieszkania

• Mieszkania niezamieszkane

• Zamieszkane budynki

• Aktywność ekonomiczna ludności związanej z rolnictwem

• Mniejszości narodowe w Polsce

• Dzietność rodzin

• publikacje wojewódzkie urzędów statystycznych:

• Raport z wyników województwa ...............

• Ludność. Stan i struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna w województwie ................

• Gospodarstwa domowe i rodziny w województwie .............

• Ludność i gospodarstwa domowe związane z rolnictwem w województwie ..............

• Mieszkania w województwie .................

• Zamieszkane budynki w województwie ...............

• Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i rodzin

• Aktywność ekonomiczna ludności

• Migracje ludności

• Osoby niepełnosprawne

• publikacje urzędów statystycznych z wynikami dla gmin:

• Podstawowe informacje z Narodowego Spisu Ludności i Mieszkań 2002 w gminie ............... województwa .................

REJESTRY ADMINISTRACYJNE

• Powszechny elektroniczny system ewidencji ludności - PESEL. Prowadzony jest on w formie centralnego i terenowych banków danych. PESEL jest wykorzystywany jako ważne źródło informacji o stanie i ruchu ludności oraz jako narzędzie wspomagające inne rodzaje badań, w których wykorzystuje się dane o ludności.

• Krajowa ewidencja podatników POLTAX. Tworzony od 1989 r. POLTAX obejmuje podatników podatku od towarów i usług lub podatku akcyzowego od osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, podatników podatku dochodowego od osób fizycznych, którzy samodzielnie obliczają zaliczki na ten podatek lub opłacają go w formach zryczałtowanych. Dane tego rejestru mogą być wykorzystywane zarówno w badaniach charakteryzujących działalność gospodarczą (podatek VAT, wartość sprzedaży towarów i usług netto itp.), jak i w badaniach warunków życia.

• System informacyjny ZUS. Zawiera on szereg danych dotyczących m. in. podatków od dochodów indywidualnych osób pobierających emerytury, renty, zasiłki i alimenty, dane mające wpływ na wielkość świadczeń, wpływów ze składek ZUS, wypłacanych zasiłków, alimentów, emerytur i rent.

• Systemy informacyjne urzędów miast i gmin. Obejmują one m. in. system ewidencji gruntów, system naliczania i ewidencji podatków, system ewidencji zasiłków, system ewidencji pojazdów.

• Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - KRUS. System ten zawiera dane dotyczące ubezpieczenia rolników.

• Systemy informacyjne innych resortów, w tym zwłaszcza Ministerstwa Skarbu Państwa, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej, Ministerstwa Sprawiedliwości, Głównego Urzędu Ceł.

WYBRANE BADANIA

GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO

• Badania budżetów gospodarstw domowych

• Badania aktywności ekonomicznej ludności

• Wieloaspektowe badania warunków życia gospodarstw domowych

BADANIA BUDŻETÓW GOSPODARSTW DOMOWYCH

GŁÓWNEGO URZĄDU STATYSTYCZNEGO

1. Cele badania budżetów gospodarstw domowych

2. Jednostka badania

3. Przedmiot badania

4. Metoda badania

5. Dobór próby do badania

6. Klasyfikacja przychodów i rozchodów gospodarstw domowych

7. Podstawowe klasyfikacje gospodarstw domowych

8. Badania modułowe

CELE BADANIA BUDŻETÓW

GOSPODARSTW DOMOWYCH

Zakres informacji dostarczanych przez badania budżetów gospodarstw domowych

• struktura demograficzna gospodarstw domowych tj. liczba, wiek, płeć, wykształcenie, aktywność ekonomiczna osób wchodzących w skład badanego gospodarstwa domowego,

• poziom i źródło osiąganych dochodów,

• poziom i struktura realizowanych wydatków, źródła pozyskiwania towarów i usług,

• poziom spożycia podstawowych artykułów żywnościowych w ujęciu ilościowym oraz w przeliczeniu na wartości energetyczne i składniki odżywcze,

• ceny płacone przez gospodarstwo domowe za wybrane towary i usługi,

• wyposażenie gospodarstwa domowego w dobra trwałego użytku,

• warunki mieszkaniowe,

• subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstwa domowego.

Podstawowe kierunki wykorzystania wyników badań budżetów gospodarstw domowych

• analiza poziomu i zróżnicowania warunków bytu podstawowych grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych oraz przyczyn powodujących to zróżnicowanie,

• analizy poziomu oraz zróżnicowania warunków życia podstawowych grup gospodarstw domowych w ujęciu dynamicznym,

• tworzenie wag służących do obliczania indeksów cen towarów i usług konsumpcyjnych,

• ustalanie poziomu minimalnego wynagrodzenia,

• szacowanie obciążeń podatkowych gospodarstw domowych,

• badanie spożycia oraz zachodzących zmian w dochodach nominalnych i realnych poszczególnych grup gospodarstw domowych,

• szczegółowe badania rynku konsumpcyjnego, opracowania prognostyczne oraz inne analizy ekonomiczne.

JEDNOSTKA BADANIA

• Jednostką obserwacji w badaniach budżetów rodzinnych jest prywatne gospodarstwo domowe jedno- lub wieloosobowe. Przez gospodarstwo domowe rozumiemy zespół osób spokrewnionych ze sobą lub nie spokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się (gospodarstwo domowe wieloosobowe) lub osobę utrzymująca się samodzielnie bez względu na to, czy mieszka sama czy też z innymi osobami (gospodarstwa domowe jednoosobowe).

• Nie podlegają badaniu gospodarstwa domowe, jeżeli:

• chociaż jedna z osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego jest obywatelem obcego państwa,

• zamieszkują w obiektach zbiorowego zakwaterowania (internat, hotel robotniczy, dom rencisty, klasztor itp.) z wyjątkiem gospodarstw domowych pracowników zamieszkałych w tych obiektach z tytułu wykonywanej pracy (np. kierownik hotelu, dozorca).

PRZEDMIOT BADANIA

Przedmiotem badania jest przede wszystkim budżet gospodarstw domowych, tzn. wielkość przychodów i rozchodów (pieniężnych i niepieniężnych) wszystkich członków badanego gospodarstwa domowego oraz ilościowe spożycie wybranych artykułów i usług. Ponadto w badaniu zbierane są informacje o cechach demograficzno-ekonomicznych osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego, warunkach mieszkaniowych, wyposażeniu gospodarstwa w dobra trwałego użytku oraz o subiektywnej ocenie sytuacji materialnej gospodarstwa domowego.

METODA BADANIA

W badaniu budżetów rodzinnych zastosowana została metoda rotacji całkowitej, z miesięcznym okresem wymiany rodzin. Oznacza to, że co miesiąc w każdym terenowym punkcie badania (tpb) w badaniu uczestniczą gospodarstwa domowe zamieszkałe w dwóch innych mieszkaniach. Pod pojęciem tpb rozumiemy rejon statystyczny albo zespół rejonów liczących minimum 250 mieszkań w miastach lub 150 mieszkań w odniesieniu do obszarów wiejskich.

DOBÓR PRÓBY DO BADANIA

• W celu wylosowania próby zastosowany został schemat losowania warstwowego, dwustopniowego z różnymi prawdopodobieństwami wyboru na pierwszym stopniu. Jednostkami losowania pierwszego stopnia były terenowe punkty badań (tpb), a na drugim stopniu losowane były mieszkania.

• Jako operat losowania pierwszego stopnia wykorzystano rejestr rejonów statystycznych. Utworzony w ten sposób operat liczył ponad 29 tys. tpb. Jednostki losowania pierwszego stopnia powarstwowane zostały według województw, zaś w poszczególnych województwach utworzono warstwy miejskie (od 2 do 9) oraz od jednej do trzech warstw wiejskich. Łącznie utworzono 96 warstw, w tym 31 wiejskich.

• Do próby wylosowano 1350 terenowych punktów badań, tj. dwie podpróbki po 675 tpb. W każdym tpb wylosowano 24 mieszkania (po dwa na każdy miesiąc) oraz próbę rezerwową liczącą 150 mieszkań. Ostatecznie w każdym miesiącu badanych jest 1350 gospodarstw domowych. Pierwsza podpróbka weszła do badań budżetów gospodarstw domowych od 1 stycznia 2000 r., a druga od 1 stycznia 2001 r. Przewiduje się coroczną wymianę jednej podpróbki. 50% każdej z podpróbek uczestniczy w badaniu w tym samym miesiącu przez kolejne 2 lata.

KLASYFIKACJA PRZYCHODÓW

GOSPODARSTW DOMOWYCH

• Dochody z pracy najemnej

• Dochody z pracy na własny rachunek

• Dochody z własności

• Dochody z wynajmu budynków i budowli nie związanych z działalnością gospodarczą

• Świadczenia z ubezpieczeń społecznych

• Inne świadczenia socjalne

• Inne dochody

• Sprzedaż użytkowanych artykułów konsumpcyjnych

• Przychody finansowe

• Przychody z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego

KLASYFIKACJA ROZCHODÓW

GOSPODARSTW DOMOWYCH

• Żywność i napoje bezalkoholowe

• Napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe i narkotyki

• Odzież i obuwie

• Użytkowanie mieszkania i nośniki energii

• Wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego

• Zdrowie

• Transport

• Łączność

• Rekreacja i kultura

• Edukacja

• Restauracje i hotele

• Pozostałe wydatki na towary i usługi

• Pozostałe wydatki

• Podatki i inne opłaty

• Przychody kapitałowe (rzeczowe)

• Rozchody finansowe

• Rozchody bieżące związane z gospodarstwem rolnym

• Rozchody inwestycyjne na gospodarstwo rolne

PODSTAWOWE KLASYFIKACJE

GOSPODARSTW DOMOWYCH

• Grupa społeczno-ekonomiczna wyodrębniona ze względu na źródło utrzymania

• Klasa miejscowości zamieszkania

• Typ gospodarstwa, ustalany na podstawie liczby rodzin i typu rodziny biologicznej

GRUPY SPOŁECZNO-EKONOMICZNE

GOSPODARSTW DOMOWYCH

• Gospodarstwa pracowników

Wyłącznym lub głównym źródłem utrzymania tych gospodarstw jest dochód z pracy najemnej.

• Gospodarstwa pracowników użytkujących gospodarstwo rolne

Wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania tych gospodarstw jest łączny dochód z pracy najemnej i użytkowania gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie.

• Gospodarstwa rolników

Wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania tych gospodarstw jest dochód z użytkowanego gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie.

• Gospodarstwa pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem indywidualnym w rolnictwie, wykonujących wolny zawód

Wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania tych gospodarstw jest praca na własny rachunek poza gospodarstwem indywidualnym w rolnictwie, wykonywanie wolnego zawodu.

• Gospodarstwa emerytów

Wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania tych gospodarstw jest emerytura.

• Gospodarstwa rencistów

Wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania tych gospodarstw jest renta.

• Gospodarstwa utrzymujących się z niezarobkowych źródeł innych niż emerytura lub renta

Wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania tych gospodarstw są źródła niezarobkowe poza emeryturą lub rentą.

KLASA MIEJSCOWOŚCI ZAMIESZKANIA

• miasta:

• powyżej 500 tys. mieszkańców,

• 200-500 tys. mieszkańców,

• 100-200 tys. mieszkańców,

• 20-100 tys. mieszkańców,

• poniżej 20 tys. mieszkańców.

• wieś

TYP RODZINY BIOLOGICZNEJ

• gospodarstwa jednorodzinne:

• małżeństwa bez dzieci,

• małżeństwa z dziećmi (1 dziecko, 2 dzieci, 3 i więcej dzieci),

• rodziny niepełne.

• gospodarstwa wielorodzinne

• gospodarstwa nierodzinne:

• jednoosobowe,

• wieloosobowe.

BADANIA MODUŁOWE

• pomoc społeczna (1993),

• potrzeby żywnościowe (1993),

• warunki mieszkaniowe (1993),

• potrzeby edukacyjne (1994),

• gospodarstwo domowe w gospodarce rynkowej (1994),

• zdrowie rodziny i wydatki na ochronę zdrowia (1994),

• wyposażenie gospodarstw domowych w dobra trwałego użytkowania (1995),

• zaspokojenie potrzeb rodzin (1995),

• uczestnictwo w turystyce i kulturze (1995),

• korzystanie z video (1998),

• ochrona zdrowia (1998),

• turystyka i wypoczynek (1998),

• badanie zużycia paliw i energii w gospodarstwach domowych (2002),

• ochrona zdrowia w gospodarstwach domowych (2003),

• uczestnictwo w kulturze (2004),

• ścieżki edukacyjne Polaków (2004),

• wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnej w gospodarstwach domowych (2005).

BADANIA AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ LUDNOŚCI

1. Przedmiot badania

2. Jednostka badania

3. Metoda badania

4. Dobór próby do badania

5. Podstawowe definicje i klasyfikacje

6. Badania modułowe

PRZEDMIOT BADANIA

Przedmiotem badania są:

• sytuacja w zakresie aktywności ekonomicznej ludności, tzn. fakt:

• wykonywania pracy,

• pozostawania bezrobotnym,

• pozostawania biernym zawodowo.

• struktura gospodarstw domowych według:

• aktywności ekonomicznej członków gospodarstwa,

• liczby osób pracujących i bezrobotnych.

• sytuacja w zakresie aktywności ekonomicznej osób niepełnosprawnych.

JEDNOSTKA BADANIA

• obserwacja populacji objętej badaniem dokonywana jest poprzez gospodarstwa domowe

• do członków gospodarstwa domowego zaliczono osoby:

• obecne w gospodarstwie domowym (zameldowane na pobyt stały lub czasowy, przebywające bez zameldowania przez okres powyżej 2 miesięcy),

• nieobecne przez okres do 2 miesięcy (np. przebywające w sanatoriach, w delegacji służbowej),

• nieobecna przez okres dłuższy niż 2 miesiące, jeżeli nieobecność wynikała z charakteru wykonywanej przez nich pracy (marynarze, rybacy, geodeci).

• od I kwartału 2004 r. badaniem objęci są również cudzoziemcy będący członkami gospodarstw domowych w wylosowanych mieszkaniach, jeżeli spełniają powyższe kryteria

METODA BADANIA

• badanie aktywności ekonomicznej ludności przeprowadzane jest metodą reprezentacyjną; umożliwia ona uogólnianie wyników badania na populację generalną,

• od IV kwartału 1999 r. BAEL prowadzony jest w sposób ciągły; oznacza to, że w każdym z 13 tygodni danego kwartału ankieterzy odwiedzają określoną liczbę (aktualnie 1900) losowo wybranych mieszkań i zbierają dane o aktywności ekonomicznej w tygodniu poprzednim,

• badaniem objęte są wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, zamieszkałe w wylosowanych mieszkaniach,

• próbka mieszkań przeznaczonych do odwiedzin jest zmieniana z tygodnia na tydzień; próbki tygodniowe otrzymuje się z losowego podziału na 13 części próby kwartalnej, liczącej obecnie 24700 mieszkań. Próba kwartalna została skonstruowana tak, aby każda z 13 próbek tygodniowych miała nie tylko jednakową wielkość, ale i jednakową budowę.

DOBÓR PRÓBY DO BADANIA

• Dobór prób kwartalnych odbywa się wg zasad tzw. schematu rotacyjnego, który pozostał niezmieniony od drugiego kwartału 1993 r. Schemat rotacyjny zastosowany w BAEL w skrócie można przedstawić następująco:

• co kwartał dokonuje się częściowej wymiany prób elementarnych: do ankietowania w danym kwartale przeznacza się dwie próby elementarne badane w kwartale poprzednim, jedną próbę elementarną nowowprowadzoną do badania oraz jedną próbę elementarną nie badaną w kwartale poprzednim, a która została wprowadzona do badania dokładnie przed rokiem,

• poszczególne próby elementarne losowane są w sposób wzajemnie niezależny: losując daną próbę elementarną nie bierze się pod uwagę wyników losowania innych prób.

W efekcie tego schematu każda próba elementarna używana jest wg zasady 2-(2)-2: dwa kwartały w badaniu, dwa kwartały przerwy, znów dwa kwartały w badaniu i koniec służby.

• Losowanie prób do BEAL przebiega wg zasad losowania dwustopniowego. Jednostkami losowania pierwszego stopnia są w miastach rejony statystyczne, a na wsi obwody spisowe. Jednostkami losowania drugiego stopnia są mieszkania.

• Jednostki pierwszego stopnia (JPS-y) losowane są z zastosowaniem tzw. warstwowania. Podstawą podziału na warstwy jest podział na województwa. Ustalając liczbę mieszkań losowanych z poszczególnych województw, dla polepszenia precyzji wyników dla województw mniejszych (o mniejszej liczbie ludności i mieszkań) zastosowano nadreprezentowanie województw małych połączone z niedoreprezentowaniem województw dużych.

Liczba mieszkań losowanych z poszczególnych województw do tygodniowej próbki elementarnej waha się od 20 do 45, zaś liczba losowanych JPSów od 3 do 7.

Losowanie JPSów wewnątrz warstw przeprowadzono ze zróżnicowanymi prawdopodobieństwami wyboru, proporcjonalnymi do liczby mieszkań w JPSie.

PODSTAWOWE DEFINICJE I KLASYFIKACJE

Ludność aktywna zawodowo (inaczej mówiąc siła robocza) obejmuje wszystkie osoby uznane za pracujące lub bezrobotne, zgodnie z definicjami podanymi poniżej.

• Do pracujących zalicza się wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, które w okresie badanego tygodnia:

• wykonywały przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszącą zarobek lub dochód tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowały we własnym (lub dzierżawionym) gospodarstwie rolnym lub prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem,

• nie wykonywały pracy (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu, trudnych warunków atmosferycznych, strajku), ale miały pracę (od I kwartału 2003 r. dotyczy to również pomagających członków rodzin).

• Do bezrobotnych zalicza się osoby w wieku 15-74 lata, które spełniły jednocześnie trzy warunki:

• w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi,

• aktywnie poszukiwały pracy, tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni - tydzień badany), aby znaleźć pracę,

• były gotowe (zdolne) podjąć pracę w ciągu dwóch tygodni następujących po tygodniu badanym.

Do bezrobotnych zostały zaliczone także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące oraz były gotowe tę pracę podjąć.

• Ludność bierna zawodowo, tzn. pozostająca poza siłą roboczą są to wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, które nie zostały zaklasyfikowane jako pracujące lub bezrobotne tzn. osoby, które w badanym tygodniu:

• nie pracowały, nie miały pracy i jej nie poszukiwały,

• nie pracowały, poszukiwały pracy, ale nie były zdolne (gotowe) do jej podjęcia w ciągu dwóch tygodni następujących po tygodniu badanym,

• nie pracowały i nie poszukiwały pracy, ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie w okresie:

• dłuższym niż trzy miesiące,

• do 3 miesięcy, ale nie były gotowe tej pracy podjąć (od 2004 r.).

BADANIA MODUŁOWE

• społeczno-ekonomiczne położenie bezrobotnych (1993)

• wiejski rynek pracy (1993)

• efektywność polityki rynku pracy (1994 i 1996)

• losy zawodowe absolwentów (1994 i 1997)

• sytuacja na rynku pracy oraz warunki bytu osób niepełnosprawnych (1995 i 2000)

• praca nierejestrowana (1995, 1998 i 2004)

• kształcenie ustawiczne (2003)

• badanie organizacji i rozkładu czasu pracy (2004)

• praca a obowiązki rodzinne (2005)

• przejście z pracy na emeryturę (2006)

• wypadki przy pracy i problemy zdrowotne związane z pracą (2007)

• sytuacja na rynku pracy migrantów i ich potomków (2008)

• wejście ludzi młodych na rynek pracy (2009)

WIELOASPEKTOWE BADANIA WARUNKÓW

ŻYCIA GOSPODARSTW

1. Cele badania

2. Jednostka badania

3. Przedmiot badania

4. Dobór i wielkość próby

CELE BADANIA

• uzyskanie informacji na temat zróżnicowania warunków życia ludności,

• określenie w jakich grupach społeczeństwa występuje kumulacja niekorzystnych aspektów warunków życia,

• zbadanie przyczyn relatywnie gorszej sytuacji niektórych grup ludności,

• ustalenie relacji między poszczególnymi aspektami warunków życia.

JEDNOSTKA BADANIA

• jednostką badania było gospodarstwo domowe oraz wylosowana osoba dorosła w wieku 18 lat i więcej w badanym gospodarstwie domowym

• badaniem nie objęto ludności zamieszkałej w gospodarstwach zbiorowych i specjalnych oraz gospodarstwach domowych obcokrajowców oraz osób bezdomnych

PRZEDMIOT BADANIA

• sytuacja materialna gospodarstw domowych, w tym m. in.

• ich sytuacja finansowa,

• zasobność,

• poziom zaspokojenia podstawowych grup potrzeb,

• zakres korzystania z pomocy społecznej.

• niematerialne czynniki wpływające na poziom życia gospodarstw domowych, w tym: m.in.

• stan zdrowia,

• sytuacja zawodowa,

• poczucie integracji społecznej,

• formy spędzania wolnego czasu.

DOBÓR I WIELKOŚĆ PRÓBY

• badanie z 1997 r.

• wylosowano około 15 tys. mieszkań w losowaniu dwustopniowym warstwowym ze względu na województwa

• ostatecznie w badaniu wzięło udział 12524 gospodarstwa domowe

• na mniejszą skalę badania poziomu życia powtórzono w latach 1998, 1999 i 2000, stosując 50% panel

• badanie z 2001 r.

• wylosowano próbę liczącą ok. 25 tys. mieszkań - w przybliżeniu po 1,5 tys. - w każdym województwie

• w badaniu wzięło udział 18052 gospodarstwa domowe, z tego w 17571 gospodarstwach przeprowadzono wywiad z osobą dorosłą

• badanie powtórzono w 2002 r. oraz w 2003 r. na mniejszej próbie wynoszącej 4,5 tys. gospodarstw domowych (50% panel gospodarstw z poprzedniego roku i 50% nowych gospodarstw domowych)

DIAGNOZA SPOŁECZNA

1. Organizacja badania

2. Cele badania

3. Jednostka badania

4. Dobór próby do badania

5. Podstawowe klasyfikacje

ORGANIZACJA BADANIA

• Badanie Diagnoza Społeczna 2005 jest wspólnym przedsięwzięciem naukowym członków Rady Monitoringu Społecznego.

• Koncepcję badania i jego logistykę opracowała oraz analizę uzyskanych wyników wykonała Rada Monitoringu Społecznego przy współpracy z grupą ekspertów.

• Badania w ramach Diagnozy społecznej mają charakter panelowy: w odstępach kilkuletnich wracamy do tych samych gospodarstw i osób. Dotychczas zostały przeprowadzone trzy rundy panelu: w marcu 2000 r., w marcu 2003 r. oraz w marcu 2005 r. Kolejna runda panelu zostanie przeprowadzona w marcu 2007 r.

• W badaniu zastosowano dwa rodzaje nawzajem uzupełniających się ankiet:

• pierwsza z nich stanowi źródło informacji o warunkach życia gospodarstw domowych i jest skierowana do głów gospodarstw domowych. Ankieta ta zawiera informacje charakteryzujące gospodarstwo domowe i poszczególnych jego członków oraz wyszczególnione w badaniu obszary warunków życia,

• druga z ankiet, przeznaczona dla wszystkich członków badanych gospodarstw domowych, którzy ukończyli 16 lat, miała na celu uzyskanie informacji o jakości życia poszczególnych ludzi.

CELE BADANIA

Podstawowymi celami badania były:

• warunki życia gospodarstw domowych:

• sytuacja dochodowa gospodarstwa domowego i sposób gospodarowania dochodami,

• zasobność materialna gospodarstwa domowego, w tym wyposażenie w nowoczesne technologie komunikacyjne (telefon komórkowy, komputer, dostęp do internetu),

• warunki mieszkaniowe,

• kształcenie dzieci,

• uczestnictwo w kulturze i wypoczynek,

• korzystanie z usług systemu opieki zdrowotnej,

• sytuacja gospodarstwa domowego na rynku pracy,

• korzystanie z pomocy społecznej,

• ubezpieczenia i zabezpieczenia emerytalne,

• ubóstwo i inne aspekty wykluczenia społecznego.

• jakość i styl życia członków gospodarstw domowych:

• ogólny dobrostan psychiczny (w tym: wola życia, poczucie szczęścia, zadowolenie z życia, symptomy nieprzystosowania psychicznego),

• objawy psychosomatyczne (miara dystresu),

• zadowolenie z poszczególnych dziedzin i aspektów życia,

• subiektywna ocena materialnego poziomu życia,

• różne rodzaje stresu życiowego (w tym: stres „urzędniczy” związany z administracją publiczną, stres zdrowotny, stres rodzicielski, stres finansowy, stres pracy, stres ekologiczny, stres małżeński, problemy związane z opieką nad osobami starszymi, stresowe wydarzenia losowe, jak napad, włamanie, aresztowanie),

• strategie radzenia sobie ze stresem,

• ocena kontaktów z systemem opieki zdrowotnej,

• finanse osobiste (w tym: dochody osobiste, ubezpieczenia i zabezpieczenie emerytalne, opłacalność inwestowania w wykształcenie),

• system wartości, samoocena, poziom optymizmu, skłonność do ryzyka, styl życia oraz indywidualne zachowania i nawyki (m. in. palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, używanie narkotyków, praktyki religijne),

• postawy i zachowania obywatelskie,

• wsparcie społeczne,

• ogólna ocena procesu transformacji i jego wpływu na własne życie respondentów,

• korzystanie z komputera i internetu.

JEDNOSTKA BADANIA

• dla warunków życia jednostką badaną jest całe gospodarstwo domowe, a dla jakości życia poszczególni jego członkowie,

• warunki życia mierzone były metodą wywiadu ankieterskiego z jednym przedstawicielem gospodarstwa domowego (osobą najlepiej zorientowaną w sytuacji; najczęściej była to głowa gospodarstwa),

• jakość życia mierzona była metodą samodzielnego wypełniania kwestionariusza przez respondentów, którymi byli wszyscy dostępni członkowie badanych gospodarstw domowych w wieku 16 i więcej lat.

DOBÓR PRÓBY DO BADANIA

• gospodarstwa domowe były losowane do badań, zarówno w pierwszej, jak i w drugiej fazie badania, z użyciem losowania warstwowego dwustopniowego

• przed losowaniem gospodarstwa powarstwowano według województw, a następnie w ramach województw według klasy miejscowości zamieszkania, wyróżniając duże miasta (powyżej 100 tys. mieszkańców), małe miasta (poniżej 100 tys. mieszkańców) oraz wieś,

• jednostkami losowania pierwszego stopnia w warstwach miejskich w poszczególnych województwach były rejony statystyczne (obejmujące co najmniej 250 mieszkań), a w warstwach wiejskich obwody statyczne,

• na drugim stopniu losowano systematycznie po dwa mieszkania z uporządkowanej losowo listy mieszkań, niezależnie wewnątrz każdej z warstw utworzonych na pierwszym stopniu,

• w pierwszej fazie badania (2000 r.) zastosowano losowanie tej samej liczby gospodarstw domowych z każdego województwa, aby uzyskać stosunkowo dużą liczebność gospodarstw także w województwach o względnie niskiej ogólnej liczbie gospodarstw domowych; założono, że oszacowania parametrów dla całej Polski będą otrzymywane jako średnie ważone z danych wojewódzkich,

• w drugim i trzecim etapie badania (2003 r. i 2005 r.) liczebność gospodarstw domowych wylosowanych do próby w poszczególnych województwach była wprost proporcjonalna do udziału tych województw w liczbie gospodarstw całego kraju, czyli w populacji generalnej,

• w przypadku odmowy uczestniczenia w badaniu wybrane gospodarstwo zastępowano gospodarstwem z próby rezerwowej, należącym do tego samego rejonu (obwodu) statystycznego.

• wielkość próby

• w pierwszym etapie badania przeprowadzonym w marcu 2000 r. obserwacją objęto 3006 gospodarstw domowych, a w ich ramach wszystkie dostępne osoby dorosłe (w liczbie 6625)

• w drugiej fazie badania, zrealizowanej w marcu 2003 r. założono, że obserwacja obejmie przynajmniej 4000 gospodarstw domowych (przede wszystkim podjęto próbę ponownego ankietowania tych samych gospodarstw domowych co w pierwszej fazie panelu). W efekcie zbadano 3962 gospodarstwa domowe i 9597 osób dorosłych (w tym 2393 gospodarstwa domowe, które brały udział w pierwszej fazie badania oraz w ich ramach 4683 osób dorosłych).

• w trzecim etapie badania, zrealizowanego w marcu 2005 r., zbadano 3858 gospodarstw domowych (w tym 1931 wzięło udział we wszystkich rundach badania) i 8790 osób dorosłych (w tym 3211 wzięło udział we wszystkich rundach badania).

• uzyskane w badaniu wyniki podlegały odpowiedniemu ważeniu w celu zachowania ich reprezentatywności, tak dla badania w 2003 r., jak dla panelu 2000-2003 w skali kraju oraz dla poszczególnych województw i wyróżnionych klas miejscowości zamieszkania.

PODSTAWOWE KLASYFIKACJE

• Przekroje klasyfikacyjne gospodarstw domowych

• grupa społeczno-ekonomiczna, wyodrębniona na podstawie źródła utrzymania,

• klasa miejscowości zamieszkania,

• typ gospodarstwa, ustalony na podstawie liczby rodzin w gospodarstwie i typu rodziny biologicznej,

• województwo zamieszkania,

• typ aktywności.

• Przekroje klasyfikacyjne członków gospodarstw domowych

• płeć,

• wiek,

• poziom wykształcenia,

• poziom dochodów w gospodarstwie na jedną osobę,

• status społeczno-zawodowy.

---