Prawny i ekonomiczny aspekt opodatkowania
aspekt ekonomiczny
W sensie ekonomicznym podatek jest formą przejęcia na rzecz państwa lub związku publicznoprawnego, od podmiotów im podporządkowanych rezultatów ich działalności gospodarczej (części przychodu, dochodu lub majątku tych podmiotów) . Świadczenie podatkowe nie wynika ze związków rynkowych pomiędzy państwem a podatnikiem, lecz ma swoje źródło we władztwie podatkowym(przymusowa ofiara materialna). Zakres świadczeń zależy od granic potrzeb publicznych, które należy rozważać w 2 aspektach:
politycznym - aspekt ten jest subiektywny i zmienny w czasie, zależy od tego jak daleko władza wkracza w życie gospodarcze i społeczne, stopień tej ingerencji zależy od tego, w jakim zakresie państwo dokonuje korekty podziału produktu społecznego poprzez podatki oraz wydatki publiczne (idea państwa świadczącego, podatkowego). Zwiększenie ciężarów podatkowych to wzrost roli państwa przy równoczesnym ograniczeniu funkcjonowania mechanizmów rynkowych w procesach produkcji i wymiany, a także ograniczeniu swobody ekonomicznej jednostki. Wzrost opodatkowania nie zawsze prowadzi do wzrostu dochodów budżetowych (ucieczki i oszustwa podatkowe).
gospodarczym - aspekt ten jest związany z efektywnością ekonomiczną systemu gospodarczego, jest zmienny, uzależniony od koniunktury gospodarczej, jej wpływu na zatrudnienie, konsumpcję, inwestycje. Dobra koniunktura nie zawsze jest związana ze wzrostem opodatkowania, który zależy od zapotrzebowania budżetu na środki pieniężne, zakresu wykonywanych zadań publicznych; granicą opodatkowania powinno być zachowanie sprawności(wydajności) gospodarczej.
Forma, tryb i zakres przejęcia dochodów podatkowych nie mogą być arbitralne, gdyż powinny uwzględniać zdolność podatnika do poniesienia ciężaru podatkowego w taki sposób aby zapłata podatku nie niszczyła źródła opodatkowania (funkcjonowanie systemu podatkowego musi respektować rynkowe mechanizmy gospodarcze, pozostając z nimi zbieżne kierunkowo).
Właściwe działanie podatków jest uzależnione od ich zgodności z zasadami funkcjonowania rynku (np. zasada wolności gospodarczej i konkurencji)
Podatki powinny automatycznie dostosowywać się do zmiennych w czasie zjawisk gospodarczych (skutek: zapewnienie trwałości pokrycia potrzeb publicznych, stworzenie podmiotom gospodarczym możliwości wydłużania horyzontu czasowego rachunku ekonomicznego).
Państwo ustalając ciężary podatkowe powinno przestrzegać zasady lojalności, która w skali wydajności podatkowej podatnika nie może prowadzić do degradacji majątkowej podatnika
Ekonomiczny aspekt podatku wiąże się nie tylko ze zmniejszeniem dochodu bądź majątku podatnika, ale oddziaływuje również na proces gospodarczy (kierunek, umiejscowienie oraz strukturę działalności gospodarczej)
aspekt prawny
Zgodnie z normatywną definicją podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy wynikające z ustawy podatkowej. Nie towarzyszy mu wzajemne świadczenie państwa.
Istota prawna podatku wyraża się w szczególnej legitymacji prawnej państwa do żądania ze strony podatnika świadczenia pieniężnego. Obowiązek podatnika wynika z ustawy, która niejako zastępuje umowę cywilnoprawną. Stosunek zobowiązaniowy w prawie podatkowym nie jest jednak następstwem woli podmiotu zobowiązania (podatnika), lecz występującego u niego stanu faktycznego (z reguły określonej czynności prawnej lub sytuacji gospodarczej), odpowiadającego hipotezie normy prawnej. Istnieje przy tym znaczna swoboda prawodawcy w wyborze rodzaju zjawisk społecznych, które poddawane są opodatkowaniu. Wierzycielem w tym stosunku zobowiązaniowym jest administracja podatkowa, która występując w imieniu państwa , powinna być nie tyle reprezentantem Skarbu Państwa, co podmiotem realizującym prawo.
Publicznoprawny charakter podatku oznacza, że prawo do opodatkowania pozostaje wyłącznym atrybutem władzy państwowej.
Z ideą suwerenności państwa wiąże się idea władztwa podatkowego (prawo państwa do nakładania podatków, wynika z tego także przymusowość podatku).
Obowiązek podatkowy istnieje bezwarunkowo, bowiem podatek ma charakter jednostronnego aktu prawnego. Władczość ustanawiania podatku jest wyróżnikiem świadczeń podatkowych
Moc obowiązków podatkowych sięga wszędzie tam gdzie sięga władza państwowa. Państwo realizuje władztwo podatkowe w drodze stanowienia ustaw podatkowych. Czyni to władza ustawodawcza.