ROZDZIAŁ XIV PERSONEL WIĘZIENNY

1. Służba więzienna - funkcje i zasady organizacyjne

Zadania realizowane przez administracje aresztów śledczych, ośrodki przystosowania społecznego i zakłady karnych są do siebie podobne.

M. Porowski (1979, 1984) sprowadza je do 5 funkcji:

• izolacyjna

• socjalno-bytowa - związana z działaniami, które dotyczą uprawnień osób skazanych w odniesieniu do wyżywienia, pracy, higieny, odzieży, ochrony zdrowia oraz warunków mieszkaniowych i klimatycznych; uprawnienia te maja charakter praw podmiotowych i powinny być jasno określone w regulaminie, a skazani powinni być wyposażeni w środki prawne służące ich dochodzeniu; obowiązkiem administracji jest zapewnienie skazanym minimum świadczeń niezbędnych do normalnego funkcjonowania organizmu

• ekonomiczna

• gospodarcza

• resocjalizacyjna - należy stale dążyć, by izolacja nie stanowiła głównego i jedynego celu administracji i nie zatracała celu ważniejszego - resocjalizacji; jej organizacja i przebieg zależy przede wszystkich od funkcjonariuszy, a zwłaszcza - wychowawców

Kara pozbawienia wolności - zorganizowana w określony sposób izolacja człowieka od jego dotychczasowego środowiska.

Należy stale dążyć, by izolacja nie stanowiła głównego i jedynego celu administracji i nie zatracała celu ważniejszego - resocjalizacji. Jej organizacja i przebieg zależy przede wszystkich od funkcjonariuszy, a zwłaszcza - wychowawców.

Służba więzienna zorganizowana jest na wzór wojskowy i ma paramilitarny charakter. Przejawia się w obowiązku umundurowania, uzbrojeniu i przepisach określających możliwość użycia broni, w hierarchii stopni służbowych oraz w posłuszeństwie służbowym i nakazie bezzwłocznego wykonywania poleceń i rozkazów przełożonych.

Paramilitarny charakter pociąga za sobą autokratyczny styl kierowania instytucją.

Sieć nieformalnych powiązań wśród pracowników więziennych. Jest zawiązywana kiedy np. dla „wspólnego dobra” zgłoszenia o wykroczeniach funkcjonariuszy zostają przez zwierzchników przemilczane lub ich załatwianie zostaje odwleczone. Jest to pułapka dla winnych przekroczeń, bo przełożony za przysługę może zażądać informacji, np. o tym co dzieje się wśród personelu.

Komórki organizacyjne funkcjonujące w zakładach karnych i aresztach śledczych: dział ochrony i dowodzenia, dział penitencjarny, ewidencji i zatrudnienia, finansowy, gospodarczy, służba zdrowia, więzienna szkoła

Na czele zakładów karnych i aresztów śledczych stoją naczelnicy (dyrektorzy), którzy integrują prace poszczególnych działów. Dyrektor ma liczne uprawnienia w dziale kontroli, karania, nagradzania zarówno personelu zakładu i osób skazanych.

Ośrodkami działalności penitencjarnej są działy penitencjarne. Ciąży na nich odpowiedzialność za przebieg pracy wychowawczej, Decydują o warunkowych przedterminowych zwolnieniach lub orzeczeniu nadzoru ochronnego po odbyciu kary pozbawienia wolności zamiast umieszczenia w ośrodku przystosowania społecznego.

Organizację i styl funkcjonowania działów penitencjarnych określa zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 19 listopada 1975 roku.

2. Możliwe źródła stresu zawodowego personelu więziennego i dotychczasowe badania nad nimi

Na stres narażeni są uwięzieni, ale i ci, którzy powołani są do resocjalizacji i pilnowania.

Stres zawodowy - stres wywołany przez czynniki stresogenne tkwiące w środowisku pracy bądź związane z zawodowo wykonywaną pracą.

Koncepcja badaczy z Uniwersytetu Michigan pod kierunkiem J.P.R. Frencha

Do stresu może prowadzić obiektywna niezgodność, jaka zachodzi pomiędzy człowiekiem, a jego środowiskiem pracy. Do niezgodności prowadza wymagania, których nie może spełnić lub niewystarczające wzmocnienia pozytywne środowiska. Obiektywna niezgodność przyczynia się do powstawania subiektywnie odczuwanej niezgodności, do tzw. spostrzeganego stresu pracy.

Jego empiryczne wskaźniki to: poczucie, ze ma się za dużo zadań do wykonania w stosunku do przydzielonych środków, konflikt roli, poczucie, ze środowisko pracy nie stwarza warunków do wykorzystania swoich zdolności i umiejętności.

Oficerowie - wychowawcy stanowią szczególną grupę funkcjonariuszy. Usytuowani w środku miedzy administracja i ochrona zakładu a skazanymi musza działać pod naciskiem zadań dwóch zasadniczo odmiennych grup.

Istotnym i prawie niemożliwym do wyeliminowania źródłem stresu sa sprzeczności wynikające z realizowanych ról zawodowych. Ciężko pogodzić nakaz humanitarnego traktowania z nakazem utrzymania porządku i dyscypliny.

Inna sprzeczność to pragnienie wiernego realizowania poleceń a potrzeba utrzymania marginesu swobody w sposobie postępowania z więźniami. Kolejne źródło stresu to świadomość, ze represyjna siła izolacji, jej negatywne skutki pozostają w sprzeczności z celem wychowania.

Sposoby adaptacji funkcjonariusza do roli i pracy zawodowej (Ciosek, 1990.1991): rutynowy autsajder, dobry kontroler, miłosierny samarytanin, racjonalny resocjalizator

Trzy zmienne:

• preferowany typ komunikacji - od dystansu przez relacje względnej bliskości i otwartości

• emocjonalny stosunek - od wrogości do życzliwości

• stosunek do resocjalizacji jako głównego zadania zawodowego - od akceptacji celu jako możliwego do osiągnięcia czy tez odrzucenia jako nieosiągalnego

Trzeci i czwarty sposób pełnienia roli zawodowej sa bardziej stresogenne niż pozostałe

Zalety hierarchicznej organizacji służby to zajmowanie określonych pozycji w strukturze władzy, jasno określone obowiązki i przywileje. Rozkazy wydane przez jednostki ze szczytu drabiny wykonywane sa sprawnie i bez dyskusji. Wyraźnie określona droga awansu. Jednak w związku z tym pojawia się służalczość, karierowiczostwo, dążenie do osiągnięcia wyższej pozycji. Poczucie pogardy dla usytuowanych niżej, poczucie bezkarności.

Poczucie zagrożenia przez pracowników - do maksymalizacji tego poczucia prowadzi przeludnienie zakładów karnych

Badania nad personelem więziennym

• -stres personelu stanowi ulubiony temat badań

• -poziom ciśnienia krwi, ilość wydzielanej adrenaliny, rytm pracy serca są bardziej niekorzystne niż u innych grup zawodowych; także większa zachorowalność na choroby sercowe

• -rezultatem stresu są choroby, absencja oraz zmiana zawodu dania

Badania nad cechami osobowości i postawami wobec kary pozbawienia wolności

• - wiekowo najstarsza grupa badanych wykazywała istotny wzrost postawy tolerancji wobec więźniów, lecz okazało się że prawie połowę osób w tej grupie stanowiły kobiety

• - po 6 miesiącach funkcjonariuszki stały się bardziej tolerancyjne wobec uwiezionych, natomiast funkcjonariusze przeciwnie, wykazywali większą agresję i większy rygoryzm wobec skazanych

• - gwałtowne zmiany postaw w kierunku negatywnym występują nawet w krótkotrwałej symulowanej izolacji więziennej (znany wszystkim eksperyment Zimbardo)

• - badania B. Shamir i A. Drory wykazali, że postawy funkcjonariuszy są bardziej wspierające, nie stracili wiary w resocjalizację ani w możliwości przemiany wewnętrznej więźniów w sferze społecznej

• - J.M. Schuerger wykazali, że wśród pracowników dominuje realistyczny typ osobowości, którego cechami sa: wysoka samokontrola, niski niepokój, introwersja

Władza przysługująca pracownikom służy: kontroli społecznej, realizacji zadań wychowawczych oraz stabilizacji środowiska więziennego

Idealny portret wychowawcy

• najwyższą ocenę zyskali wychowawcy demokratyczni

• tyle samo zwolenników i przeciwników ma wychowawca autokrata

• najmniej urzędnik

Negatywne cechy wychowawcy: chłód emocjonalny, bezduszność, niedostępność, agresywność, arogancja, wulgarność, bezduszność, nieszczerość

---