Prowadzący: dr Przemysław Piekarski

Forma: wykład 30 godz., konwersatorium 30 godz.

Warunki zaliczenia: egzamin

Punktacja: 6 ECTS

Zagadnienia:

1. Wedy i literatura wedyjska; cztery Wedy (Rig-, Jadżur-, Sama-, Atharwa-); brahmany, aranjaki, upaniszady; podział na objawienie (śruti) i tradycję (smriti); wedanga

2. Społeczeństwo wedyjskie: cztery warny (bramini, kszatriowie, wajśjowie, siudrowie) - geneza (ofiara Puruszy); cztery etapy życia; samskaras - hinduistyczne „sakramenty”

3. Religie nieortodoksyjne - buddyzm, dżinizm (dżajnizm): podstawy buddyzmu - Gautama Siddharta Buddha i jego życie jako symbol; cztery szlachetne prawdy; ośmioraka ścieżka; odmiany buddyzmu; kanon; ikonografia i sztuka buddyjska

4. Wielkie eposy: Mahabharata i Ramajana; purany

5. Hinduistyczna Trójca (Brahma, Wisznu, Śiwa) - Śakti - ikonografia

6. Główne święta: Diwali, Holi, Ganeśaczaturthi, Kumbha mela - święte rzeki, miejsca pielgrzymkowe

7. Indyjski mistycyzm - bhakti: saguna (kształt) Alwarowie, krisznaici, ramaici, mistycyzm pogranicza - nirguna (bezkształt) - Kabir i santowie, sufizm indyjski, sikhowie

8. Odrodzenie indyjskie - Arja Samadż, Brahmo Samadż, Wiwekananda, Ramakriszna, Krisznamurti, rodzina Tagore

9. Teatr indyjski; podstawy estetyki (teoria smaku - rasa); teatr tańca: kathakali, bharatantjam, kathak; dramat: klasyczny, raslila, Ramlila, jatra

10. Architektura indyjska: konstrukcja światyni (ardhamandapa - przedsionek, antaralaja - korytarz, mahamandapa - wielka sala - sanktuarium - garbhagriha), ewolucja wieży (piramida schodkowa, sikhara, sklepienie kolebkowe i drawidyjski), pańczaram miniatury budowli głównej - świątynie-rzeźby (Kajlasanatha w Ellorze, rathy w Mahabalipuram); architektura muzułmańska

11. Malarstwo: freski - Adżanta; miniatury (szkoły, technika, tematyka)

12. Muzyka: skala, rytm, instrumenty, raga

Materiały zawierają zebrane notatki z wykładów + wyróżnione inną czcionką uzupełnienia z Wikipedii i innych internetowych źródeł - dla rozjaśnienia i uporządkowania wykładów

Historia Indii - okres wedyjski

Indie - obecnie nazwa geograficzna państwa, ale Indie to również to, co zostało odłączone w 1947r, po rozpadzie Indii m.in. na Pakistan (Wschodni i Zachodni - Bangladesz), Cejlon, Nepal, Iran, Afganistan, Kambodżę - tzn. Great India

„Iti hasa” [tak właśnie było] określa historię, to w co ludzie wierzą, że tak było; wyobraźnia religijna pełni rolę historii (dlatego, że religia spełnia rolę najważniejszą)

granica - na rzece Indus, którą wcześniej nazywano Sindhu [Rzeka]

Rodzina języków indoeuropejskich

ok. 3,5 tys. lat one istniała rodzina, wspólnota indoeuropejska (jeden język, jedna kultura etc.), niewiele o tym wiadomo, nawet nie wiadomo gdzie była kolebka tej kultury, byś może u podnóża Kaukazu (stąd mówi się o rasie kaukaskiej), częścią tej rodziny były ludy indoirańskie. Ludy te przesuwały się na wschód.

ci, którzy przeszli na drugą stronę Indusu, wschodnią, zostali nazwani Ariowie [szlachetny, jasny], reszta otrzymała różne nazwy - Irańczycy, Persowie etc.

Ariowie starli się z istniejącą tam kulturą

Zniszczenie Harappy i Mohandżo-Daro (tzn. Cywilizacja Doliny Indusu, cywilizacja protoindyjska)

podejrzewa się, że Ariowie zepchnęli żyjącą tam ludność na dolinę Hindustanu, potem dochodząc aż po góry Windhja i spychając zamieszkujące te ziemie ludy drawidyjskie dalej na południe półwyspu

zepchnięte ludy nazwano dasowie - dasa [niewolnicy]

istnieją ślady „kłótni religijnej” pomiędzy Zachodnim a Wschodnim Indusem

Zachód: Awesta - święta księga Zaratustry, bogowie - Ahura Mazda (najważniejszy bóg, w tamtejszym języku Ahura - bóg; pismo napisane w starym języku i trochę podobny m do Wed

daiwa - demon; ahura - bóg

Wschód : Asura - demon; dewa - świetlista istota, bóstwo, potem bóg

Zachód - nie potrafił powiedzieć „sindhu”, mówili Hindu

w języku arabskim - Hind

w języku hebrajskim - Hoddu (nazwa wspominana w Księdze Estery)

od Greków z Hind zrobił się Ind, bo zamienił im się przydech (tyle pan P., a gwoli wyjaśnienia, jakby ktoś nie znał greckiego - z tego co wiem to chodzi o to, że grecy mają dwa przydechy - jeden głośny, tzn. taki, który się wmawia właśnie jako „h” i drugi niemy, którego się nie wymawia, stąd to h „pojawia się i znika”)

Hindi [kraj za Rzeką], hindi [język za Rzeką]

Pierwsze cywilizacje

Pierwsze ślady uprawy roli na subkontynencie indyjskim pochodzą z Mergarth, na wyżynach Beludżystanu. Pierwsza cywilizacja miejska tego regionu to tzw. Cywilizacja doliny Indusu. Okres jej trwania to mniej więcej lata 2600 - 1700 p.n.e. Nie wiemy nic na temat elementu etnicznego, który ją stworzył, ale przypuszcza się, że mogła to być ludność drawidyjska, która po najeździe Ariów zachowała się tylko na południu Półwyspu Indyjskiego. Społeczność doliny Indusu znała obróbkę miedzi, a od ok. 2000 lat p.n.e. także brązu. Zamieszkiwała w miastach, otoczonych murem, z wyraźnym prostopadłym rozplanowaniem ulic. Wyodrębniono nawet spichlerze, a w mieście Lothal nawet obmurowane doki portowe. Dwa największe miasta: Harappa i Mohendżo-Daro mogły w okresie świetności liczyć ok. 30-40 tys. mieszkańców. Społeczności te używały również pisma piktograficznego, którego próbki zachowały się na pieczęciach. Do dziś pozostaje ono jednak nieodczytane. Cywilizacja Indusu upadła prawdopodobnie na skutek najazdów z zewnątrz, przypisywanych Ariom. Datuje się je na ok. 1500 lat p.n.e.

Indie starożytne i średniowieczne

Ariowie przynieśli swój język - sanskryt, znajomość konia i rydwanu, od ok. 1100 p.n.e. nauczyli się również wytopu i obróbki żelaza. Ich religią był wedyzm oparty na autorytecie ksiąg objawionych - Wed. Religijną sankcję w społeczeństwie Ariów posiadały podziały na stany społeczne - (warny). Około 900 r. p.n.e. ukształtowały się aryjskie państewka zwane dżanapadas. Najstarszym z nich była zapewne federacja Bharatów, którym Indie zawdzięczają swoją nazwę w sanskrycie - Bharat. W VI w. miał miejsce ferment religijny, który doprowadził do wyłonienia się buddyzmu, dźinizmu i innych, mniej żywotnych grup, jak adźiwikowie. W 518 p.n.e. król perski Dariusz podbił dolinę Indusu i w ten sposób odnowił łączność pomiędzy cywilizacjami Indii i Bliskiego Wschodu. Pendżab stał się również zdobyczą Aleksandra Wielkiego, który po ciężkich walkach zdobył go w 327 p.n.e. W połowie IV w. p.n.e. dynastia Nandów opanowała Indie północne, zaś około 320 r. p.n.e. Czandragupta Maurja dokonał przewrotu, a następnie utworzył pierwsze indyjskie imperium, które rozszerzył jego wnuk Aśoka. Za jego rządów dynastia Maurjów panowała nad większością subkontynentu. W 185 p.n.e. ostatniego Maurję obalił Puszjamitra Śiunga, który zapoczątkował dynastię podtrzymującą dominującą rolę Magadhy na subkontynencie. Na początku I w. p.n.e. Indie nawiedziła fala koczowników z Azji Środkowej.

1. Wedy i literatura wedyjska

Wedy

(z sanskrytu "wiedza"; podobieństwo tych słów wynika ze wspólnego, indoeuropejskiego pochodzenia sanskrytu i języka polskiego) - to święte księgi hinduizmu, najstarsza grupa religijnych tekstów sanskryckich, które stanowiły całość ówczesnej wiedzy człowieka o świecie ludzi i bogów; antologia tekstów z różnych okresów, o różnej tematyce, budowie i przeznaczeniu. Wedy to teksty z grupy śruti ("objawienie", dosłownie "to, co usłyszane"), czyli prawda o świecie, która istniała od zawsze; nie była tworem ludzkim, lecz jedynie została objawiona riszim - wieszczom-poetom.

Najstarsze i najświętsze księgi to cztery sanhity (zbiory), które służyły jako "mszały" w obrzędzie ofiary wedyjskiej (śrauta, jadźńa):

• Rygweda - "wiedza hymnów pochwalnych" (ryć) - 1028 hymnów ułożonych w dziesięć mandali

• Jadźurweda - "wiedza formuł ofiarnych" (jadźus)

• Samaweda - "wiedza śpiewów ofiarnych" (saman)

• Atharwaweda - "wiedza zaklęć magicznych" - zbiór formuł magicznych, zaklęć i egzorcyzmów najpóźniej włączony do kanonu.

Poszczególne sanhity przypisano kapłanom biorącym udział w odprawianiu ofiary wedyjskiej:

• Hotar - recytował hymny Rygwedy, głosząc chwałę bogów i zapraszając ich do udziału w ofierze.

• Udgatar ("kantor") - śpiewał teksty Samawedy.

• Adhwarju (wykonywał wszelkie czynności manualne związane z obrzędem) - recytował półgłosem formuły Jadźurwedy.

• Brahman (główny kapłan, który czuwał nad poprawnością wszelkich czynności związanych z ofiarą) - miał recytować w myślach zaklęcia Atharwawedy, chroniąc w ten sposób uczestników przed niebezpiecznymi skutkami potencjalnych uchybień w obrządku.

Z każdą sanhitą wiążą się młodsze teksty: brahmany, aranyaki i upaniszady. Czasem mianem "Weda" określa całą taką grupę tekstów.

Za moment powstania Wed przyjmuje się umowną datę przybycia Ariów do Indii - czyli ok. 1800 r. p.n.e. (choć prawdopodobnie część tekstów powstała wcześniej). Nie ma zgody co do tego, kiedy zakończono tworzenie zbiorów, ponieważ jednak kanoniczne teksty buddyjskie cytują fragmenty sanhit (a także brahman, aranyak i wczesnych upaniszad), zakłada się, że redakcję zakończono przed drugą połowa VI w. p.n.e. Wobec tego umowne daty powstawania Wed to 1500-500 r. p.n.e.

Początkowo Wedy przekazywano tylko ustnie. Dopiero później wszystkie zbiory zebrano i skodyfikowano. Miał to uczynić wieszcz Wjasa (to postać legendarna; imię Wjasa (Vyasa) wywodzi się od słowa sanskryckiego "porządkować, redagować"). W rzeczywistości proces kodyfikacji zapisu Wed był długotrwały i angażował wielu ludzi, a początek zapisu prawdopodobnie miał miejsce ok. VIII w. p.n.e.

Wedy zapisano w archaicznej formie sanskrytu zwanej językiem wedyjskim. Jest on jednym z najstarszych języków indoeuropejskich, w którym zachowały się zabytki pisane.

Stopniowo wokół Wed narosła olbrzymia literatura: studia, glosy, komentarze. Najsłynniejszym komentatorem Wed był Sajana, żyjący w drugiej połowie XIV wieku.

Mitologia wedyjska

Bogowie wedyjscy (dewa) to nadludzkie, nieśmiertelne istoty, przede wszystkim uosabiające zjawiska natury (np. Agni - ogień, Surja - słońce, Waju - wiatr, Uszas - świt, Ratri - noc, itd.). Najważniejsi pośród nich to bóstwa związane z powstaniem wszechświata i utrzymaniem jego porządku: Agni (pośrednik między człowiekiem sprawującym ofiarę a przyjmującym ją bogami), Mitra, Waruna, Wisznu (który zyska jeszcze na znaczeniu w późniejszym hinduizmie), Soma i Indra (król bogów, uosobienie wojowniczego charakteru Ariów). To te bóstw przede wszystkim należy pokrzepić świętym napojem - somą, topionym masłem (ghi) i świętymi słowami Wed w trakcie ofiary wedyjskiej. Wielu bogów okresu wedyjskiego ma swoje starsze odpowiedniki w Aweście, choć często ich role uległy w wedyzmie znacznemu przekształceniu.

Należy pamiętać, że Wedy, a w szczególności Rygweda ukazywały wierzenia najwyższych warstw społecznych (warn), ignorując w znaczniej mierze mitologię tworzącą się w warstwach niższych oraz przenikające elementy niearyjskie, które najprawdopodobniej zadecydowały o późniejszym kształcie hinduizmu. Prawdopodobnie taki „ludowy” rodowód ma Wisznu i Rudra.

Kosmologia: Świat dzieli się na trzy części: Ojciec-Niebo (Djaus), Matka-Ziemia (Prythiwi) i oddzielające ich powietrze. W najwyższej części nieba mieszkają bogowie, Surja (słońce), Soma (księżyc). Powietrze wypełnia ciemność i deszczowe chmury. Wszelki porządek wszechświata wyznacza jedna zasada - ryta.

Kosmogonia: Według najstarszych mitów świat zbudowali bogowie jak cieśle stawiający dom. Późniejsze wersje mitów ukazują powstanie świata jako narodziny z pierwiastka żeńskiego i męskiego, bądź jako dzieło stwórcze Pradźapatiego (bóstwo późnowedyjskie, które szczególnego znaczenia nabiera w braminizmie).

xoid - wiedzieć, widzieć (w indoeuropejskim)

weda - wiedza (w j. staroindyjskim), Wedy podstawa religii, filozofii, objawienia

riszi [wiedzący], pojęcie związane z napojem soma [księżyc]; byli nimi poeci i filozofowie, którym objawiały się Wedy a oni je przekazywali

rdzeń śru - słyszeć,

śruti - to co objawione (por. revelacio, łac. apokalipsa; w tradycji zachodniej objawiane wiąże się z oczami, są zobaczone, w tradycji wschodniej - usłyszane

smriti - pamiętanie, tradycja ("nadbudowa nad śruti")

ad. Śruti - umieszczone w czasoprzestrzeni historycznej; cywilizacja indyjska powstaje od 1300 lat pne, początkowo w dolinie Indusu, potem zaczyna się przesuwać geograficznie

powstaje rigweda - wiedza hymnów (10tys.? hymnów, podzielone na 10 mandali, a te z kolei dzielą się na mandale wewnętrzne,4-8 i zewnętrzne, późniejsze), wyrażone są w nich najstarsze, najważniejsze koncepcje, opis które hymny powinno się odmawiać w którym momencie ofiary, wyznaczone są funkcje ludzi dokonujących ofiar

podział kapłanów według tego czym się zajmują:

• purochita - najwyższy kapłan

• akwarit - kapłan który wlewa łyżką roztopione masło do ognia ofiarnego

• uggatar - taki „zapiewajło”

• cenzor - recytuje hymny,

jadżus [ofiara, religijne misterium]; jadżurweda - ofiara wed, jak gdyby religijne didaskalia; są podzielone na krisznajadżurwega (tzn. czarne - od komentarzy) i śuklajadżurweda - jasna, z mniejsza ilością komentarzy

saman [melodia]; samaweda - wiedza melodii

te trzy Wedy są skierowane do świata wyższego, do bóstw, ich początek podobny jest trochę do mitologii indoeuropejskiej, podobne losy bogów, ich czyny etc.

potem pojawia się potrzeba jednego boga nad innymi bogami (w XI w. powstała Księga Indii (niestety, nie mam napisane kto jest autorem), w której można przeczytać: „w szalonym zamęcie wielu bóstw można odnaleźć wiarę w jednego boga”, czyli henoteizm - wieloaspektowość jednego boga)

atharwaweda - magiczna formuła, zaklęcie; potem tą nazwę stosowano również do kapłanów, którzy przechowywali teksty tych wed (strikarmani - dosł. babskie sprawy; zawierają różne zaklęcia etc.)

wedy stoją na czele objawienia śruti

Dość szybko tylko kapłani pamiętali teksty święte, powstawały do nich komentarze:

brahmana - księgi kapłańskie, wyjaśniające to co w wedach niejasne

aranjaki - traktaty leśne, dotyczące etapu w życiu mężczyzny kiedy udaje się do puszczy by dokonać rozrachunku życia (o tym w którymś następnym wykładzie)

upaniszady - wiedza ezoteryczna, dla tych, którzy zerwali kontakt ze światem

Rigweda Jadżurweda Samaweda Atharwaweda

trzy pierwsze są skierowane do bóstw, ostatni tylko pozornie do bóstw, tak naprawdę do drugiego człowieka (np. „zamawianie snu”, „o miłość dziewczyny” etc.)

darśana - odsłonięcie wizerunków bóstw

om (aum) - pojawia się w chrześcijaństwie jako symbol Ducha świętego

riszi - widzący

wiedza usłyszana i przekazywana z pokolenia na pokolenie

Wedanga - 6 dyscyplin pomocniczych, wśród których nauka gramatyki, zwanej „wedą wed", stanowiła paradygmat metody mający wykształcać w uczniu dyscyplinę logiki, porządku i zasad. 6 wedang to: fonetyka, metryka, gramatyka, etymologia, astrologia, wiedza rytuału. Wywodzono z nich później inne dyscypliny (śastry).

śruti (księgi, tzn. Wedanga - cztery wedy); smriti - tradycje

6 wedant, 4 spośród nich noszą piętna filologii (miłowanie słów) - kolejność nie jest ważna

czhanda - metrum podaje przepisy jak ułożyć tekst, by był łatwy do zapamiętywania; przystosowuje tekst do mentalności indyjskiej

śiksza - (uczeń, student), fonetyka dzięki niej wiadomo jak wymawiano poszczególne głoski - cała fonetyka sprzed 3 tys. lat

nirukta (Jaska - to chyba autor) - etymologia, o pochodzeniu wyrazów; „nic bez mówienia” - to, co niewypowiedzialne

wjakarana - gramatyka, składnia, o czynieniu, komponowaniu języka

Panini „8 rozdziałów Asztadjaji”, Patańdżali - każdy z nich był kompilatorem, skompilowali całą wiedzę w obrębie gramatyki

dżjotisza - zajmuje się gwiazdami - np. potrzeba ustalania kalendarza, ustalania dat świąt etc, astronomia i astrologia - wiara w tą ostatniąjest do dziś bardzo silna

kalpa - rytuał, opisy wilekich rytuałów wedyskich; grihjasutra - podręczniki domowe; maakalpa - wielki rytuał (np. ofiara z konia - aśwametha?)

idea pisma przyszła dość późno - z Iranu, tam zanieśli ją Żydzi

kalendarz indyjski jest słoneczno - księżycowy,

tithi - data, odwoływanie się do dni księżycowych, majacych swoje kolejne fazy

np. 4 dzień - poświęcony Ganeśi, Samkanti - przejście w ciemną stronę roku, uroczystość skierowana w stronę słońca)

obecnie - 2062 rok

podział literetury wedyjskiej łączy się z podziałem na warny:

wedy

brahmana - księgi dla braminów, komentarze bramińskie (źródło wiedzy, zarówno geograficznej, historycznej etc. na temat Indii, literatury wedyjskie i takich różnych)

aranjaki - „leśnidła”, taktaty leśne; najważniejsza - wielka Aranja

Upaniszady - traktaty ezoteryczne (XIXw. przetłumaczone na perski, stamtąd „wracają do Indii”)

liniowość czasu

w Upaniszadach - Czandogja - opowieść o Świetaketu, który zadawał pytania o samego siebie,

Brahman jako „duchowa materia”, wszechogarniajacy, wszechobecny, byt najwyższy

Atman - dusza jednostkowa

Mahawakjan - wielkie stwierdzenia, np. tat twam asi, aham brahma asi

Monizm - jedność bytu jednostkowego i najwyższego

Adwajta- niedwoistość, jedność (adwajta wedanta)

czatur - cztery, mocno akcentowana liczba (np. warny 3+1, literatura 1+3)

aśrama - schronienie, klastor, etapy życia

sutra - nić, mnemotechnika - taki układ wierszy, że łatwo je zapamiętać (stosowana w literaturze indyjskiej)

upaniszady - dosł. siedząc u stóp mistrza

młodzi ludzie są tu bohaterami, nie słuchaczami

dopiero w XX wieku zostały „odtajnione” dla wszystkich

ontologia - nauka o bycie - o duszy jednostkowej, atman - brahman (stąd np. wegetarianizm)

monizm - adwajta

popełnianie niepotrzebnych uczynków nie zawsze złych, ale niepotrzebnych też jest przeszkodą w drodze do wyzwolenia

dżiwanmukta - za życia wyzwolony

prawo Karmana - każdy dąży do tego, by wyzwolić się naprawdę

Upaniszady (Upanişad) - najpóźniejsze, bo pochodzące z VIII-III w. p.n.e., teksty, należące do wedyjskiego obajwienia (śruti) o treści religijno-filozoficznej. Stanowią kontynuację filozofii spekulatywnej brahman, rozwinęły m.in. doktrynę brahmana, atmana, transmigracji (sansara), karmana.

Nazwa ich pochodzi od sanskryckich słów: sad - oznacza siedzieć, a upa ni obok, w pobliżu.

W upaniszadach istotna jest właściwa recytacja, zazwyczaj przez braminów. Znanych jest ponad sto upaniszadów, lecz tylko dwanaście z nich nosi miano "Większych" i właśnie one mają honor bycia częścią czterech świętych wed i noszą nazwę WEDANTA, co oznacza właśnie "koniec wed".

Bramini uważają, że upaniszady znane były zawsze, lecz 10 tysięcy lat temu zostały przekazanie przez rikszich warnie braminów do powtarzania. Rikszi są uznawani za protoplastów kasty braminów.

Brahmany - obszerne komentarze prozą do Wed, zawierające egzegezę rytuału śrauta (ofiary wedyjskiej) oraz tekstów sanhit niezbędnych do wykonania tego rytuału. Każda brahmana odnosi się do określonej sanhity (Wedy) w konkretnej redakcji.

W brahmanach można odnaleźć m.in. uzasadnienie różnych elementów rytuału ofiarnego oraz objaśnienie ich sensu; rozwinięcie mitów i legend w sanhitach jedynie sygnalizowanych itp. Brahmany stanowią podwaliny indyjskiej myśli spekulacyjnej.

Proza brahman jest prosta, jasna, bardzo precyzyjna, ale monotonna stylistycznie (zawiera m.in. szereg długich list, nie obfituje w środki stylistyczne), często przybiera formę dialogu.

2. Społeczeństwo wedyjskie

M. Eliade - axis mundi (oś świata) - rodzaj medium, łączyła ludzi z bogami, świat żywy ze światem przodków, światem podziemnym; może to być:·

• góra (np. Meru, Abu, Kaliasa)

• drzewo

• słup ponad świątynia

jeżeli oś świata stanowi centrum wspólnoty to musi być elita, jacyś kapłani, którzy będą mieć kontakt z bóstwem

oś świata - punkt centralny społeczny, który gromadzi elitę społeczną kapłani

tę elitę otacza armia ochronna

potem - najniższa warstwa, która żywi i produkuje różne potrzebne rzeczy

i czwarta strefa „przez którą przechodzi się dalej” (tak mam zanotowane, cokolwiek to ma znaczyć)

tu następował rysunek czterech koncentrycznych kół, tzn. o wspólnym środku; w samym środku kropka - czyli oś świata, dookoła niej okrąg symbolizujący kapłanów, i tak dalej...

hymn „Puruszasukta”, czyli ofiara Puruszy

(tak na marginesie - leksykalizacja pojęcia Puruszy, kiedyś oznaczało ono praczłowieka (w hebrajskim - Adamkadman - praczłowiek); dziś purusza to toaleta dla mężczyzn)

Purusza kazał się poćwiartować i spalić swoje członki na ofiarę bogom; oto co powstało:

• z głowy - Bramini

• z ramion - Kszatriowie (wojownicy)

• z bioder - Wajśjowie (rzemieślnicy) - posiadają środki produkcji

• ze stóp - Siudrowie - nie posiadają nic, tylko pracują u kogoś

ten podział nazywa się czaturwarna - cztery barwy (podział 3+1; siudrowie mają mniejsze obowiązku religijne, więcej pracy, są ekadżati - tylko jeden raz urodzeni; pozostali są dwidżati, czyli podwójnie urodzeni, przechodzą obrzęd przejścia, przyjmują wtedy święty sznur, każda warna inny; bramini jedwabny, kszatriowie bawełniany, wajśjowie wełniany; dowiadują się wtedy tajemniczego imienia, które ojciec wyszeptał im do ucha zaraz po urodzeniu, którego nikt poza ich dwójką nie zna)

słowo „kasta” jest pochodzenia portugalskiego i jest w użyciu od XVI w.

dżati (kasty) coś pomiędzy klanem a gildią kupiecką etc. ludzie spokrewnieni i wykonujący podobny zawód

Hinduizm - religia nieprozelityczna, Hindusem się trzeba urodzić

awans społeczny i religijny jest możliwy, ale zajmuje tysiące lat (przykład: Nambudiri, Ajengar, dżati z południa, kiedyś byli na samym dole hierarchii społecznej, obecnie są poważanymi braminami, ale takie zmiany zachodzą bardzo wolno, nie w jednym życiu)

małżeństwo „z włosem” i „pod włos” - awans społeczny dzieci lub ich degradacja

oś świata łączy ze sobą trzy światy, mówi się o tzn. trójświecie: Pitriloka - świat wyższy, w którym mieszkają bogowie, czyli ci, którzy życie przeżyli godnie i po śmierci spotkała ich nagroda; świat ludzi i świat najniższy - Patala, podziemny, tych którzy nie zasłużyli sobie na nagrodę

czas cykliczny, a okrąg przedstawiony jako wykres to sinusoida (zarówno wykres świata jak i jednostek)

Czaturaśrama - cztery etapy życia

Podstawowy model edukacyjny

Rozpoczynał go okres nauki zwany brahmaczarją. Rozpoczynał go uroczysty obrzęd inicjacji upanajana stanowiący przejście do nowego etapu życia. Prócz edukacji zawierał posługę w domu nauczyciela oraz ćwiczenia w samodyscyplinie wraz z obowiązkiem celibatu. Trwał 12 lat (od ok. 8. roku życia), podczas których uczeń brahmaćarinem - pozostawał w domu nauczyciela. Ceremonia samawartana wyznaczała czas powrotu do domu rodzinnego i dojrzałość do przejęcia obowiązków pana domu. Rytuały początku i końca nauki wskazują na traktowanie edukacji jako procesu radykalnej transformacji osobowości ucznia. Symboliczny gest uznania autorytetu guru stanowiło ofiarowanie mu wiązki drewna opałowego. Występuje również w kontekście rywalizacji wielkich nauczycieli-mędrców: w uznaniu wyższości wiedzy swego przeciwnika składa się mu w darze wiązkę drewna uznając się za "ucznia". Przed rozpoczęciem nauki obowiązuje ucznia (śiszja) gest podniesienia pyłu ze stóp guru, powtarzany po skończonej lekcji.

Aśrama (sanskr.) - w hinduistycznym systemie społecznym etap życia osoby pochodzącej z jednej z trzech wyższych warn (klas, stanów społecznych).

Wyróżnia się cztery aśramy:

1. brahmaćarja - etap intensywnych studiów pism wedyjskich

2. gryhastha - etap życia rodzinnego

3. wanaprastha - etap wyrzeczenia się związków rodzinnych, pielgrzymowania lub przebywania w pustelni

4. sannjasa - etap porzucenia wszelkiej własności, oddania się na łaskę Boga i ludzi, podróżowania i nauczania o Absolucie

brahmaczarja - etap nauki, zdobywania wiedzy społecznej, uczenia się religii, wielu zakazów i nakazów, np. nie wolno współżyć, nazwa ta stała się synonimem wstrzemięźliwości; oddawany na służbę i naukę do guru, który staje się jego ojcem, żona guru - matką

guru - ważna rola w społeczeństwie, w sanskrycie oznacza to ciężki, auctoritas - powaga, waga, ktoś kto ma poważanie; powstaje krąg dookoła guru

garhastja - etap bycia panem domu; girhastha - pan domu, iwaha - małżnstwo, etap bycia mężem; długość tego etapu nie jest określona

gdy mężczyzna:

• ma męskiego potomka (tj kogoś, kto podpali stos pogrzebowym na którym on spłonie)

• zapewnił dobrobyt rodzinie

• ma zmarszczki i siwe włosy (dlatego mężczyźni się farbują)

• (i ma wewnętrzne poczucie wewnętrznego spełnienia)

to przechodzi w etap

wanaprastha - leśny odludek, etap życiowych rekolekcji; pod opieką guru, z którym wspólnie decyduje czy wraca do swojego poprzedniego życia - do żony i dzieci, czy przechodzi w kolejny, czwarty etap życia, tj

sanjasja -odrzucenie, wyrzecznie, takich ludzi nazywa się sanjasjin, sadhu - noszą wyblakłe, pomarańczowe szaty, żyją w społeczeństwie, choć nie są ich częścią, nie podlegają prawu - np. mogą spać na ulicach, ludzie doświadczeni, z siwiejacymi włosami, mają szal modlitewny i opaskę na biodrach, kubek do picia, mycia i wszystkich innych rzeczy no i są bosi

te etapy nie dotyczą siudrów, tylko trzy wyższe warny

Samskary - hinduistyczne „sakramenty”

Wybrane samskary:

• Poczęcie (garbhodhana)

• Ceremonia o zdrowie dziecka (pumsawana samskara)

• Ceremonia o zdrowie matki (simantonnajana samskara)

• Ceremonia o udany poród (śoszjanti homa)

• Poród (dżata karma)

• Pierwsze wyjście na zewnątrz (niszkramana)

• Nadanie imienia (nama karana)

• Podanie pierwszy raz zboża (anna praśana)

• Obcięcie włosów (czuda karana)

• Rozpoczęcie nauki (widjarambha)

• Małżeństwo (wiwaha)

• Rozpoczęcie budowy (bhumi pudża i wastu homa)

• Wprowadzenie się do domu (griha praweśa)

In Hinduism, samskaras are also ritualistic practices a Hindu is expected to follow at various stages of his/her life. The numerous samskaras are outlined in the Grihya Shastras (Grihya-sutras). Gautama Dharmasutras specify 40-48 samskaras. However, the latter Smritis brought down this number to 16 (Shodasha Samskaras). These are as follows:

Pre-natal

1. Garbhadharana: Conception

2. Pumsavana: Rite for consecrating a male child in the womb

3. Simantonnayana: Rite for parting the hair of a pregnant woman

Childhood

1. Jatakarma: Birth ceremony

2. Namakarana: Naming ceremony

3. Nishkarmana: First outing

4. Annaprasana: First feeding (solid)

5. Chudakarana, or Mundan ceremony: First tonsure

6. Karnavedha: Piercing of the ear lobes

Educational

1. Vidhyarambha: Starting of education

2. Upanayana: Thread ceremony (Initiation)

3. Vedarambha: Starting of the study of the Vedas

4. Keshanta or Godana: First shaving of the beard

5. Samaavartana or Snaana: Ending of studentship

Adulthood

1. Vivaha: Marriage

2. Anthyesthi: Funeral rites

Nazwy są pisane niestety ze słuchu, więc mogą być kiepskie...

kumbhana - święto dzbana, z którego wypływa amrita - nektar nieśmiertelności:

arthakumbhana - co 6 lat

kurnakumbhana - co 12 lat

mahakumbhana - co 144 lata

miejsca:

Sandhan - Illa - gdzie łączą się Ganges i Alma

Kalkuta - ujście Gangesu

samskaras - ryty przejścia, trochę podobne do naszych sakramentów

widzialny znak, uświęcają życie; takie rytuały w jakiś sposób pokrywają się we wszystkich religiach ludów księgi; niektóre z tych obrzędów są rzadko wykonywane, lokalnie, inne powszechne

początek życia w hinduizmie jest niejednoznaczny, np. aborcja jest czasem traktowana tylko jako zabieg mechaniczny, ale czasem obowiązuje tam absolutny nakaz ochrony wszelkiego życia

w abosolutnej większości rodzin najpierw jest ślub, potem kilkudniowy okres wstrzemięźliwości związany z długim weselem, kiedy goście bawią się kika dni, a państwo młodzi muszą z nimi być

wyobrażenie, że im dłużej jest „przygotowywane” nasienie, tym mądrzejsze będzie dziecko

seks nastawiony jest na prokreację, zwłaszcza na męskiego potomka aborcje płodów żeńskich - ogromne nasilenie; zjednoczenie się różnych organizacji, żeby nie zabijano dziewczynek, z drugiej strony w Indiach jest ponad miliard ludzi, stąd próba ograniczenia płodności, np. terror ekonomiczny, wierszyki „ograniczające” - jaka miła nasza mała rodzina, model 2+2, albo nawet 2+1 - my dwoje, nasz jeden (w domyśle - syn); potomek męski jest gwarancją, że będzie miał kto się modlić za zmarłych rodziców

pierwsze akty płciowe są poprzedzane modlitwami o płodność

dżatakarman - różnego rodzaju rytuały związane z narodzinami

płodność jest błogosławieństwem - ceniona jest wielodzietność, wbrew oficjalnej polityce, bezpłodność jest uważana za grzechy popełnione w poprzednich wcieleniach; istnieje wiele „kapliczek” etc. gdzie hinduski modlą się o potomstwo, np. kobieta modląc się nakłada sari na arbuza, udając ciążę albo guru modli się nad kobietą i mężczyzną

Tadżmahal, gdzie pochowana jest Muntazmahal - urodziła 170 dzieci, przy ostatnim porodzie zmarła; hinduski nie mają swoich świętych, więc modlą się do tej muzłumańskiej księżnej

garhadrana - zapłodnienie, tak nazywana jest modlitwa o płodność

kiedy kobieta jest w ciąży mężczyzna wykonuje nad nią obrzęd rozdzielenia włosów igłą jeżozwierza; maluje jej przedziałek na czerwono, podczas modlitw i przy zgromadzonej rodzinie; od tego czasu mąż bierze kobietę pod specjalną opiekę (w hinduskiej rodzinie głową jest babka, matriarchat króluje wbrew pozorom, kobieta jest znacząca)

po 9 miesiącach, 10 księżycowych, następuje ceremonia narodzin - dżatakarman, asystuje przy tym mąż, po porodzie szepce do ucha dziecku tajemne imię, które znają tylko oni dwoje, nikt go nie używa, a dziecko dowiaduje się o nim podczas „podwójnych narodzin” - namakarama

niszkramana - „wyjście”, tj. wyjście na zewnątrz, uroczystość po pierwszym wyjściu poza mieszkanie

głównym celebransem jest ojciec - przystrojone podwórko, goście, jedzenie etc. hymny, ofiary etc.; zwraca główkę dziecka w stronę słońca - pokazując co jest najważniejsze

annapraśana - przełknięcie pokarmu - przyjęcie pierwszego stałego pokarmu (kheer ryż na mleku, ryż ma się rozpuścić w mleku na papkę; kheer jest też pokarmem ascetów, którzy się nie spieszą i mają dużo czasu, bo przygotowanie go zajmuje bardzo dużo czasu)

wedaarampha - pierwszy rytuał związany z nauką - dosł. początek wiedzy, edukacji; dzieci dostają nowe ubranka, słodycze etc.

obowiązek nauki - dzieci od 4 roku życia, rocznikowo, chodzą do szkoły na parę godzin dziennie, z sobotami włącznie

instytucja „rodziny wokół guru”; choć guru ma oprócz tego również swoją żone i swoje dzieci; ale bierze pod opieke malych chłopców

akszarampha - pierwsza litera, dosł. początek litery „a”

czudakarana - „postrzyżyny”, jak gdyby negatyw tonsury, tzn. włosy zostają tylko na czubku głowy, z czego robi się kucyk, warkoczyk etc. obecnie taką fryzurę maja tylko bramini dla podkreślenia swojej ważności

upanajana - przyjęcie świętego sznura, ponowne narodziny, dotyczy tylko trzech wyższych warstw

sznur ten nie powinien nigdy być zdejmowany; dotyczy tylko chłopców

bramini - jedwabny

kszatriowie - bawełniany

wajśiowie - wełniany

jeżeli ojciec umarł, to imię wymyśla mu guru

godan - dar z krowy - koniec nauki, specjalnie podziekowania dla guru - podarunek krowy właśnie koniec etapu brahmaczarii (podział młodości - do 7 roku - książe, 7-14 - niewolnik, sługa, potem staje się przyjacielem)

garchastchija

te trzy prowadzą do mokszy:

• dharma - powinności religijne, moralność

• artha - sposób na życie, zawód

• karma - płodność, przekazanie życia

małżeństwo

• czasem pojawienie się dziecka oznacza koniec współżycia

• problem antykoncepcji jest przemilczany

• regułą jest współżycie po ślubie

• małżeństwa aranżowane - np. przy pomocy astrologa (ważne są daty); koniecznie ta sama warna i dżati

• często ludzie kiedy widzą się po raz pierwszy są już małżeństwem

• przed małżeństwem musi być zawarty kontrakt - posag, goście, prezenty

• ceremonia zaślubin - młodzi robią razem 7 kroków i obchodzą święty ogień - albo trzymając się za ręce albo on idzie pierwszym a ona trzyma koniec jego szala

antieszti - zejście, czyli śmierć i to co jej towarzyszy

• bardzo dokładne opisy, fizjologia śmierci etc.; wiedza indyjska na temat śmierci jest nieprawdopodobna

• śmierć nie jest końcem życia - sansara i kołowrót powtórnych narodzin

• ich „pogrzeb” jest niezwykle radosny (zwłaszcza, jeżeli ktoś umarł jako stary człowiek, bo wiadomo, że zdążył sobie zapracować na natepne wcielenie)

• ciało jest niepotrzebnym opakowaniem, stąd kremacja

• nie dotyczy to niemowląt i dzieci do pewnego wieku - chowane są do ziemi

• zwłoki ludzi, którzy zmarli na jakąś chorobę, np. zakaźną, albo od ukąszenia kobry, czasem kobiety w ciąży też, są wrzucani do wody

• przed kremacją ciało musi być oczyszczone - zwłaszcza wszystkie otwory, stąd wlewa się wodę do uszu, ust, obmywa oczy etc.

• ludzi kremuje się bardzo szybko - głównie ze względu na klimat, najpóźniej drugiego dnia

• człowiek jest żegnany w domu przez kobiety, które jednak nie mogą być przy kremacji

• mężczyźni są ubierani w biały całun, kobiety - w kolorowe sari

• sapinda (?) - ten który daje kulki ryżowe duszy na drogę

• ciało przenosi się w „lektyce” na miejsce kremacji - najczęściej koło wody, gdzie wrzuca się zwłoki po kremacji

• drewno na stos dużo kosztuje, bo tam nie ma drzew za dużo, więc często robi się kremację zbiorową

• pęknięcie czaszki - tj taki charakterystyczny dźwięk jest oznaką, że ciało uległo spaleniu (polewanie masłem, potem wodą - i „pyk”)

nagababa - ekstaza religijna, sekta religijna (chcą być bliżej, czasem wgryzaja się z mięso ludzkie)

potrzebny jest „naturalny ogień” (np. od pioruna, albo pocieranie drewienkiem o drewienko), trawa „kusi”

mężczyźni na znak żałoby pozbawiają się całego owłosienia

kulki ryżowe - zapewnienie pokarmu po śmierci; jeżeli się ich nie dostaje to człowiek zostaje preta - upiorem, który przebywa w tym miejscu gdzie żył

wewnętrzny człowieczek, który wychodzi przez pęknięta czaszkę z człowieka, wielkości kciuka, i udaje się do miasta Jama

3. Religie nieortodoksyjne - dżinizm i buddyzm

Dżinizm

Dżinizm (sanskr. jina - zwycięzca), (uwaga: w niektórych tekstach pojawia się także forma dżajnizm, która jest kalką z angielskiego i nie powinno się jej używać; niektórzy używają formy dźinizm, która jest sprzeczna z zasadami ortografii polskiej, zob. Dyskusja) - system filozoficzny i religijny który powstał w Indiach około VI wieku p.n.e. w reakcji na silnie zrytualizowany braminizm.

Za twórcę tej religii uważany jest Parśwa żyjący w VIII p.n.e., znacząco zreformował ją jednak Wardhamana Mahawira który stworzył zbiór zasad regulujących życie wyznawców dżinizmu. Są to:

• ahinsa - powstrzymanie się od zadawania cierpienia wszelkim istotom żywym

• asatja - powstrzymanie się od kłamstwa

• asteja - powstrzymanie się od kradzieży

• abrahmaćarja - powstrzymanie się od cudzołóstwa (w przypadku mnichów i mniszek - powstrzymanie się od wszelkich stosunków seksualnych)

• aparigraha - powstrzymanie się od posiadania własności zbędnych (w przypadku mnichów i mniszek - powstrzymanie się od posiadania wszelkiej własności)

Zasady te podkreślają wielki szacunek wyznawców dżinizmu dla wszystkich istot żywych. Dżiniści wierzą w możliwość wyrwania się z kręgu sansary - kołowrotu wcieleń, i osiągnięcia stanu wyzwolenia - mokszy. Droga do tego celu wiedzie poprzez "trzy klejnoty", czyli:

• należyte spojrzenie

• należyte poznanie

• należyte postępowanie (co osiąga się przestrzegając 5 wyżej wymienionych zasad)

Liczbę wyznawców dżinizmu ocenia się na ok. 4,5- 5 mln (z czego 97-98% w Indiach)

Wyznawcy dżinizmu wierzą, że świat nigdy nie powstał, ani nigdy się nie skończy. Przechodzi on przez cykle wznoszące lub opadające, składające się z 4 wieków. Wyższy, "urdhva-loka", to świat niebiański, składający się z siedmiu niebios. Świat ziemski, "madhya-loka", to kraina potępiona, obejmująca siedem piekieł, piętrzących się jedno na drugim, niczym połączone ze sobą parasole.

Współcześnie istnieją 2 główne gałęzie dżinizmu:

• digambarowie

• śwetambarowie

Buddyzm

Notatki z filmu Mały Budda

Życie Buddy

Gandhastha Siddharta (ten drugi człon oznacza ten, który przynosi dobro)

Budda - oświecony, ale też ten który się przebudził

był kszatrią, synem Radży; jego żona nazywała się Jasiadhara

4 tajemnicze spotkania które doprowadzają go do zmiany:

• widok starów

• poznanie choroby

• dowiedzenie się o śmierci (po tych trzech zostawia Jasiadharę z małym synkiem)

• spotkanie z ascetami (ucieczka od ludzkiego losu)

dla Buddy ma to być droga wyjścia, chce osiągnąć zbawienie, wyzwolenie; żeby wybawić wszystkich od cierpienia - tj chyba wskazać drogę

Budda jest kszatrią, nie braminem!; potem wchodzi w przestrzeń religijną, ale mówi o kondycji ludzkiego losu

ascetów poznał i zaczął ich nauczać gdzieś na płn od Bennares, potem ich zostawia i idzie ok. 200 km, gdzie medytuje przez 40 dni, przeszkadza mu w tym czasie demon

zarówno narodziny jak i śmierc jak i oświecenie - wszystko wydarzyło się w tą samą pełnie księżyca - purima, tzw. Buddhapurima

cd. buddyzmu purima - pełnia księżyca -trzy najważniejsze momenty w życiu Buddy (żył w latach 566-486pne.)

żył 80 lat

nie przyjął z powrotem swojej żony i synka - był dla wszystkich

Nauka i zwyczaje

• chrześcijanie - pośćcie a będzie wam dobrze; buddyści - zrozumcie a będzie wam dobrze

• tzw. ścieżka środkowa

• buddyzm na początku nie był religią tylko drogą życia; milczy na temat atmana czy brahmana

• kiedy struna jest zbyt mocno naciągnięta - pęka, ale naciągnięta za słabo nie wyda dźwieku

• potwierdza że jest cierpienie, ale ma ono przyczyny - lgnięcie do świata, do życia za wszelką cenę

• można się cierpienia pozbyć, można się od niego uwonić ośmioraka szlachetna ścieżka

• kanoniczne teksty buddyjskie - dharmapada (ścieżka dharmy, scieżka pada)

• pierwsze kazanie buddyjskie - jak wrócił do tych swoich porzuconych ascetów:

• dharmaczakraprawartanasutra - kazanie o wprawieniu w ruch koła dharmy

• nie użwa sanskrytu tylko języka ludowego

początkowo sztuka buddyjska jest ikonoklastyczna, Budda jest przedstawiany jako symbol, np., koło - koło Prawa

potem: w pozycji lotosu, w lewej ręce trzyma koło Dharmy, a drugą wprawia je w ruch

abhajamudra - gest wyzbycia się strachu- wyciągnięta prawa dłoń

dhajanamudra - kontemplacja, medytacji (dwie ręce razem na podołku), kwiat lotosu, w którym się ręce (kciuki) i nogi stykają

w BradżaGraika - pierwszy sobór buddyjski - 486r, który ustalił kanon spisany na liściach palmowych i ułożony w trzy koszyki: kosz kazań, kosz dyscypliny, kosz prawdy - dharmy

rozłam na dwa główne odłamy buddyzmu - problem czy można praktykować nie będąc uczestnikiem sandhy- zakonu mnichów i mniszek: mahajana (na płn) i kinajana - czyli mały buddyzm (na płd)

buddyzm pierwotny nie był religią, mieścił się w systemie religijnym Indii, nazywany przez Buddę „Dhrama” - prawo (na początku nawet bramini wykorzystywali ceremonie buddyjskie); buddyzm jako droga życia, raczej jako doktryna niż religia (np. brak odniesień do ontologii)

dżapaka - legendy o poprzednich zwierzęcych wcieleniach Buddy

mahajana - wielki wóz, wehikuł pochód - dołączenie wszystkich świeckich buddystów - szansa dla wielkich rzesz ludzkich kwestia dostępu do nauki

mahajana - powrót do sanskrytu (który to język Budda odrzucił, głosząc kazania w prakrycie, a naukę jego zapisano w palijskim - języku ludowym); przy języku palijskim została hinajana

therarada - wiedza starszych; strawira wadin - ten, który uznaje wiedzę starszych

naastika - nie czczący, odrzucajacy - autorytet Wed źródło wewnętrznego rozłamu, ludzie zostali pozbawieni sacrum, zabrakło „wymiaru pionowego”; a nie tylko wymiary społecznego, czyli jak się zachowywać wobec innych

buddyzm płd - Sri Lanka, Cejlon - ok. 200 lat po śmierci Buddy, siostra cesarza Arioka zabrała za sobą szczepkę drzewa pod którym siedział Budda gdy doznał oświecenia

buddyzm z płn. idzie na płd., na płn. powstają nowe dzieła w sanskrycie

w buddyzmie płd i hinajanie do nauk Buddy podchodzi się literalnie, choć pojawiają się problemy z koszykiem 3, skąd pojawia się problem polaryzacji postaw wobec Buddy

Budda zmarł w czerwonce z odwodnienia- z prawą ręką podłożoną pod głowę - przeszedł w stan najwyższej nirwany, Budda nie jest, ale też nie niejest, wszedł w stan mokszy, wyzwolenia, poza koło sansary pokazał drogę innym

w buddyzmie płn pojawia się idea mesjańska - bóg i mesjasz równocześnie;

bodhisattwa - istota równa Buddzie w swojej doskonalości, ale ślubująca że nie wejdzie do stanu mokszy dopóki wszyscy nie przejdą w ten stan

wadżrajana -wóz diamentowy

ekspansja nauki Buddy do Tybetu na płn; tamtejsza religia miała wpływ na tamtą odmianę buddyzmu

tantra - nić, element płci, uzupełnianie - żeńskie dopełnienie aspektu Buddy - Tara

Buddyzm to religia powstała ok. V w. p.n.e. w północnych Indiach.

Jej założycielem i twórcą podstawowych założeń był, żyjący od około 560 do 480 roku p.n.e. Siddhartha Gautama, syn księcia z rodu Śakjów, władcy jednego z państw-miast w północnych Indiach. Termin Budda przyjęty przez Gautamę oznacza w językach sanskryckim i pali tyle, co "przebudzony".

Buddyzm od początku swojego istnienia był religią o bardzo luźnej strukturze, zarówno od strony organizacyjnej, jak i doktrynalnej. W trakcie rozwoju historycznego powstały liczne jego odmiany i szkoły, które jednak zazwyczaj (choć nie zawsze) nawzajem się tolerowały a nawet wspierały. Buddyzm jest jedną z najstarszych, wciąż istniejących religii.

Budda Siakjamuni (Śakjamuni - mędrzec z (rodu) Śakjów) - założyciel jednej z religii powszechnych - buddyzmu. Właściwie nazywał się Siddhartha Gautama z rodu (klanu, plemienia) Śakjów. Urodzony ok. 560 roku p.n.e., jako syn władcy jednego z królestw leżących u podnóży Himalajów, na granicy dzisiejszego Nepalu i Indii. Zmarł (lub jak uważają buddyści - wszedł w stan nirwany) w wieku 80 lat.

Zgodnie z legendą, ojciec Buddy chciał go wychować na swojego następcę. Dowiedział się jednak, że jego synowi jest przeznaczone zostać mędrcem. Chcąc go odwieść od tych planów stworzył mu sztuczny świat w obrębie pałacowych murów, otoczył luksusem i zabronił kontaktu z ludźmi starymi, chorymi czy w jakikolwiek inny sposób nieszczęśliwymi. W końcu jednak Budda zetknął się przypadkowo ze starcem, człowiekiem chorym oraz zobaczył ludzkie zwłoki i to wywarło na nim takie wrażenie, że postanowił uciec z pałacu, aby zrozumieć przyczyny istnienia starości, chorób i cierpienia.

Od tego czasu Budda wędrował po północnych Indiach, zapoznając się z różnymi odmianami medytacyjnych i ascetycznych praktyk religijnych ówcześnie panujących, osiągając w każdej z nich mistrzostwo, żadna go jednak nie przekonała.

W końcu postanowił odrzucić je wszystkie i wypracować własną technikę dotarcia do prawdy. Zgodnie z legendą usiadł po prostu pod drzewem Bodhi, w miejscu obecnie zwanym Bodhgaja (niedaleko miasta Benares) i zaczął testować kolejno wszystkie techniki medytacyjne, które wcześniej poznał doprowadzając się przez 7 lat niemal do skrajnego wyczerpania. Wówczas pojął, że zbyt skrajnie ascetyczne techniki medytacyjne nie prowadzą do celu i zaczął normalnie odżywiać się i dbać o swoje zdrowie.

Po tej decyzji zaczął robić błyskawiczne postępy i stosując kombinację umiarkowanej medytacji i zdrowego odżywiania się osiągnął szybko stan pełnego oświecenia. Było to anuttara samjak sambodhi - najwyższe pełne oświecenie, wyzwolenie od cierpienia i zrozumienie jego przyczyn. Od tego momentu zwano go Buddą - przebudzonym.

Po osiągnięciu tego stanu siedział jeszcze pod drzewem Bodhaja medytując nad tym co zrobić po osiągnięciu oświecenia. W tym czasie opracował podstawy swojego systemu nauczania zwanego Dharmą - składającego się z Czterech Szlachetnych Prawd i Ośmiorakiej Ścieżki prowadzącej do osiągnięcia Oświecenia, będących do dzisiaj podstawą buddyzmu.

Resztę swojego życia spędził wędrując po północnych Indiach nauczając zasad swojej religii, nie stworzył jednak (a nawet zabronił dokonania tego) jakiejś spójnej hierachii ani nie zdecydował się świadomie spisać zasad buddyzmu, pozostając do końca życia wędrownym kaznodzieją. M.in. dlatego buddyzm do dzisiaj nie ma czegoś co można by uznać za jego świętą księgę oraz nie ma żadnej instytucji władnej wydawać ostateczne sądy w sprawie wiary.

Odłamy buddyzmu

Rozmaite doktryny i odłamy buddyjskie szukają różnych ścieżek osiągnięcia oświecenia i mają rozmaite teorie na temat tego, kto i jak może ten stan osiągnąć. Sam Budda Śiakjamuni udzielał nauk o różnym stopniu złożoności i charakterze, przeznaczonych dla różnych odbiorców. Nauki te stanowią podstawę rozmaitych tradycji:

• Hinajana (Therawada, Mały Wóz),

• Mahajana (Wielki Wóz),

• Tantrajana (Wadżrajana, Mantrajana, Diamentowa Droga),

• Zen.

Podstawowe założenia buddyzmu

Nauki Buddy zostały spisane w zbiorze pism Tipitaka. Podstawę buddyzmu stanowią cztery szlachetne prawdy sformułowane przez Buddę w pierwszej sutrze. Wskazują one na cierpienie człowieka i drogę uniknięcia cierpienia poprzez osiągnięcie oświecenia, do którego prowadzi ośmioraka ścieżka. Doświadczenie oświecenia jest centralnym punktem buddyzmu, bez którego utraciłby on sens. Propagowanie metod samodzielnego odkrywania, że cierpienie jest iluzją (medytacja), stanowi żywą treść buddyzmu, o wiele istotniejszą od doktrynalnego skostnienia wielkiej religii. Jeśli chodzi o szczegółowe rozwinięcie tej idei, poszczególne odłamy różnią się tu w znaczący sposób, buddyzm jest ogromnie różnorodny, tworzy i pielęgnuje wiele koncepcji, poglądów i rytuałów, dzieli się na wiele odłamów, szkół i tradycji. Jednocześnie wykazuje on dużą tolerancję dla licznych wewnętrznych sprzeczności, jako odzwierciedlających różne drogi i ślady poszukiwań metod przekształcenia cierpienia.

Cztery szlachetne prawdy - podstawa nauk buddyzmu. Zostały one wygłoszone przez Buddę na pierwszym kazaniu: 1. Wszelkie życie jest cierpieniem;

2. Źródłem cierpienia jest niewiedza, wywołująca egoistyczne pożądanie i przywiązanie;

3. Istnieje droga prowadząca do kresu cierpienia;

4. Drogą tą jest ośmioraka ścieżka.

Ośmioraka ścieżka - Zgodnie z tzw. czwartą szlachetną prawdą wygłoszoną przez Buddę na pierwszym kazaniu, droga do oświecenia złożona jest z ośmiu części:

• słuszny pogląd (właściwy pogląd) - głównie wiara w naukę Buddy;

• słuszne postanowienie (właściwe myślenie) - wykorzenienie żądzy i nieżyczliwości;

• słuszne słowo (właściwa mowa) - wstrzymanie się od kłamstwa i obmowy;

• słuszny czyn (właściwe postępowanie) - przestrzeganie Pięciu Przykazań;

• słuszny żywot (właściwe życie) - utrzymywanie się z zajęcia nie wymagającego łamania przykazań;

• słuszne dążenie (właściwe dążenie) - dążenie do oświecenia;

• słuszne skupienie (właściwe rozważanie) - zastanowienie się nad sprawami myśli i uczuć;

• słuszna medytacja (właściwe skupienie) - medytacja prowadząca do zrozumienia, że wszystkie rzeczy, jako złożone i zmienne, pozbawione są realnego bytu, a więc zasadniczo nie różnią się od siebie i cały świat jest jednością.

Siunjata (sanskr., pali: suññatā - pustka, pustość, niesubstancjonalność) - kluczowe pojęcie filozofii buddyzmu mahajany, która naucza, że wszystkie rzeczy i dharmy są nierzeczywiste. Pustość oznacza bezjaźniowość, brak trwałej istoty rzeczy. Innymi słowy mówiąc, Pustość oznacza nietrwałą i zmienną naturę wszystkich zjawisk w światach samsary

Dharma - W swoim, pierwotnym, sanskryckim znaczeniu słowo dharma oznacza po prostu "droga" lub "kierunek". W klasycznych tekstach braminizmu słowo to oznaczało zespół podstawowych praw karmicznych, decydujących o wszelkich zdarzeniach mających miejsce w życiu człowieka, jak i rodzaj tajemnej wiedzy na temat tych praw, dostępnych wyłącznie oświeconym. We współczesnym hinduizmie dharma to jednocześnie nazwa podstawowych zasad etycznych jakimi powinien kierować się każdy wyznawca - obejmujących obowiązek pracy, założenia rodziny, spłodzenia i wychowania dzieci oraz na starość próby osiągnięcia oświecenia, jak i jej stare znaczenie sanskryckie znaczenie. W buddyzmie jest to zespół podstawowych praw przyczyny i skutku istniejący obiektywnie, niezależnie od ludzkiej woli, który można sobie w całej pełni uświadomić dopiero w wyniku oświecenia, ale który jest w uproszczonej wersji dostępny każdemu człowiekowi w formie nauki Buddy, która jest niczym innym jak tylko klarownym wyłożeniem dharmy.

Samsāra (sanskr., wym. sansara) - w hinduizmie, dżinizmie i buddyzmie kołowrót narodzin i śmierci, czyli cykl kolejnych wcieleń, któremu podlegają wszystkie żywe istoty włącznie z owadami i istotami boskimi (dewa). Po każdym kolejnym wcieleniu następne jest wybierane w zależności od nagromadzonej karmy. Uwolnić się z samsāry można jedynie osiągnąwszy stan najwyższego oświecenia, możliwy do osiągnięcia na drodze praktyk medytacyjnych, nazywany w jodze mokszą i innymi określeniami, a w buddyzmie nirwaną. W buddyzmie samsāra oznacza również cykl przemian, któremu podlegają wszelkie byty i zjawiska włącznie z naszymi myślami, uczuciami i ciałami. Jest to powtarzany w nieskończoność proces tworzenia i upadku.

Maja (iluzja) - Ludzie według buddyzmu są uwikłani poprzez swoje namiętności i cierpienia w świat złudzeń nazywany "maja" i nie są przez to w stanie dotrzeć do prawdy. Gdyby do niej dotarli, nie doznawaliby cierpienia, gdyż wszelkie psychiczne cierpienie jest efektem niewłaściwego (zwykle dualistycznego i oceniającego) widzenia świata. Jakiekolwiek działania w obrębie "maja" nie dają według wierzeń buddystów szczęścia, gdyż każdy pozytyw jest tutaj obarczony negatywem. Narodziny pociągają za sobą śmierć, miłość - strach przed jej brakiem, przyjemność - uzależnienie, itp. Aby żyć naprawdę, trzeba najpierw zobaczyć rzeczy takimi, jakimi są. Wtedy właściwe działanie przychodzi spontanicznie.

Karma (właściwie karman) - w hinduizmie, buddyzmie i innych religiach Dalekiego Wschodu jest to prawo przyczyny i skutku; podstawowe prawo Kosmosu, przez które urzeczywistnia się kosmiczna sprawiedliwość. W potocznym rozumieniu: prawo odpłaty, los, przeznaczenie, sumienie. Termin pochodzi od sanskryckiego słowa robić, czynić. Przez karmę wyznawcy rozumieją nie tylko wyniki działań i skutki czynów, ale i samo działanie. Skoro zaś zawsze ludzie coś robią, to zawsze tworzą karmę; dobrą albo złą, zależnie od tego, co i jak robią. Karmę tworzy nie tylko pojedynczy człowiek, ale i zbiorowość. Oprócz karmy indywidualnej istnieje też karma rodzinna, grupowa, organizacyjna, narodowa, państwowa, planetarna.

Budda (skt. buddha - przebudzony, tyb. sangdzie: sang - oczyszczony z negatywnych emocji, dzie - z rozwiniętymi w pełni doskonałymi właściwościami umysłu) - istota oświecona; ktoś kto przebudził się ze stanu niewiedzy, wykroczył poza cierpienie ludzkiej egzystencji, posiadł najwyższą mądrość i zerwał z wszelkim przywiązaniem. W tym sensie doszedł on dalej niż bodhisattwa, który, aczkolwiek również oświecony, wciąż jest przywiązany do wyzwalania kolejnych czujących istot. Budda zerwał już nawet z tym przywiązaniem, a zatem po śmierci zamiast kolejnego wcielenia czeka go stan nirwany.

Bodhisattwa (skt. dosł. oświecona istota, tyb. ciangciub sempa - bohater umysłu oświecenia, jap. bosatsu); bodhi = oświecona, sattwa = istota, esencja. W buddyzmie istota, która przez systematyczne ćwiczenie doskonałości cnót (paramit) dąży do stanu buddy, jednakże tak długo świadomie rezygnuje z wkroczenia do pełnej nirwany, póki wszystkie istoty nie osiągną wyzwolenia. Według pewnych interpretacji rezygnacja ta ma jednak charakter symboliczny i obrazuje wielką altruistyczną motywację tego, kto podąża drogą bodhisattwy w przeciwieństwie do podążającego drogą arhata, czyli tego, kto bardziej skupia się na indywidualnym wyzwoleniu z cierpienia i iluzji. Szerzej opisano symbolizm wyrzeczenia bodhisattwy w książce "Nieskończoność w jednej dłoni".

Sztuka buddyjska

sztuka buddyjska to najstarsza zachowana sztuka, to początek sztuki indyjskiej, wcześniej istniała tylko sztuka z okresu MohandżoDaro

przybliżenie do sztuki greckiej - od czasu wyprawy Aleksandra Macedońskiego powstanie państwa łączącego w sobie cywilizację grecką i indyjską

trzy szkoły, nazwane od nazw geograficznych: patrząc od północy - gandhara, mathura, amarawati

dominuje figuratywny typ przedstawiania Buddy jako człowieka(choć wcześniej też przedstawiano go jako symbole)

ta sztuka to przede wszystkim rzeźba:

• gandhara - skała łupkowa zielonkawoniebieska

• mathura - piaskowiec czerwony

• amarawati - biały marmur

obraz Buddy dopasowywał się do obowiązujących tam kanonów piekna

• gandhara - najbardziej grecki, ubrany w grecki kimation upięty na grecki sposób, grecka fryzura etc., wysmukły, w szacie gęsto utkanej

• mathura - szata rzadka, Budda bardziej indyjski, mobilny - wiecej układów ciała

• amarawati - przedstawienie bardzo drawidyjskie - niski i czarny, przy kości, pucułowaty, przechodzenie na przestawieniach od kapardy - dredów związanych w kok, po wypukłość na czaszce - tzw. usznisza, symbol świętości Buddy, Budda zawsze jest ubrany w samdhati - „szata dość przeźroczysta”, odpłciowienie Buddy od pasa w dół

akszanta - znaki rozpoznawcze Buddy

w pewnym momencie boddhisattwa też wchodzi do kanonu przedstawień - podobny do przedstawień bóstw mistycznych; na przedstawieniach od pasa w górę - goły, ozdobiony biżuterią, tym różni się od Buddy, który ma tylko ślady po biżuterii (np. kłapciate uszy)

style są typami, ale się mieszają

budowle:

najważniejsza jest STUPA

• okrążanie stupy - od lewej do prawej (tak jak słońce), podczas uroczystości funeralnych - od prawej do lewej

• malowanie mandali na wysokości oczu - biblia pauperum

• stupa orientowana na cztery strony świata

• bramy torana (?)( nie wiem o co tu chodzi.)

• w Indiach klimat jest mało sprzyjający i budowlę z ziemi zmywają deszcze - stąd kamienne bloki, którymi obudowywano stupę, łącząc to metalowymi prętami etc.

• największe stupy - w miejscowości Sanczi, niezwykłej urody, wielkości, rzeźb - łączących okres prefiguratywny - symboli i figuratywny

• stupa jest symbolem Buddy, w ornamentyce na stupie stupa wystepuje jako budowla jako jego przedstawienie

CZAJTJA - świątynia,

• miejsce zgromadzeń buddystów na planie absydialnym (absydia + nawa główna z nawami bocznymi)

• poczatkowo budowla wolno stojąca, potem niesłusznie nazywane „groty”, są to pomieszczenia wykute w skale

• np. Adżanta - miejscowość 500 km od Bombaju na płn - zach, gdzie znajduje się 25 jaskiń buddyjskich, część z nich jest właśnie czajtjami, wykuwane w tufie organicznym, II w pne do VIII/IX w ne - przez mnichów buddyjskich

• w przekroju czjatja podobna jest do bazyliki

• przypomina odwrócony do góry nogami okręt, prawdopodobnie budowla wolnostojąca miała własnie takie zadasznie - wręgi pokryte drewnem, teraz często wykuwane „bez potrzeby”

• indyjscy twórcy byli kiepskimi architektami, za to doskonałymi rzeźbiarzami

• takie „budowle” spotykamy w Karli, Bhadża

• w środku czajtji znajduje się taka jakgdyby mała stupa - nazywana dagoba, przekształcone od garbha dhatu - łono embrionu

• parasole (pagoda) zaczeły mieć coraz większe znaczenie (np. 3 parasole jako 3 ucieczki buddyjskie)

• w Bhadża znajduje się 13 dagub, które są wrośnięte w podłoże, bo z niego, w nim są wykute

• potem dagoby traktowano jako relikwie buddyjskie, nie wystepują one w każdej, ale w większości czajtji, obchodzone są od lewej do prawej, widać czarny pas na wysokości, na której każdy dłonią przesuwa po stupie (prawą ręką) , może wystepować jako sacrum w budowli

WIHARA

albo budowle wolno stojące przypominające pawilony - MANDAPA; budowane na planie kwadratu lub prostokąta, gdzie na proste kolumny nakładano pyty kamienne i tak tworzono dach

albo wykuwane w skale - gdzie na około głównej przestrzeni są ułożone cele mnichów (I tu znów patrz rysunek)

cele - układ kubikowy - 2metry na 2 metry (z wyłączeniem skalnej półki 1x1m); sześcian bez mebli i takich tam, ale z pieknym krajobrazem zazwyczaj

stamhba - filar - axis mundi

buddyzm - rodzaj protestu, reformacja przeciw braminizmowi, potem zbudowanie religii „hinduizm” - tu nastapiło odrzucenie symboliki stupy jako axis mundi, pozostaje sam filar stambha jako centrum świątyni

potem rozwój sztuki - szczególnie w II wieku ne., sztuka Kuszanów? i Ralascha? W VI - VII wieku

rzeźba

• początkowo tworzono tylko płaskorzeźby Buddy - nie były pełnoplastycne, dopiero szkoła amarawati „uwolniła postać Buddy”

• potem pojawił się brąz - najszlachetniejsze 5 pierwiastków

• wymyślono tańszą technikę odlewu - technika traconego wosku na kloc z drewna, gipsu czy czegoś takiego nakładano wosk, w którym rzeźbiono, potem jeszcze jedna warstwę jakiegoś materiału i wlewa się brąz a wosk paruje - pozostaje rzeźba z brązu

• rozwój sztuki przenośnej

malarstwo

• najpierw naskalne - ale klimat indyjski je zniszczył

• czasem tylko przetrwało przez przypadek - tak było z malowidłami w Adżacie, gdzie grupa oficerów polowała na tygrysa i znaleźli przez przypadek kompleks wyrzeźbionych przez mnichów - artystów w zboczu góry 25 jaskiń

w harmika znajdują się relikwie buddyjskie, albo jakieś święte księgi, albo nie wiadomo co

gufa - caves- jaskinie wyrzeźbione i zaadaoptowane do celów różnych, np. na świątynie

wihara - klasztor - nawiązuje do mandali - pawilon

różne rodzaje perspektyw:

• rzeczywista - to co jest dalesze jest mniejsze - np. na płaskorzeźbach

• hieratyczna - to co jest ważniejsze jest największe

• dynamiczne - to co święte stałe (np. Budda), to co ułuda, nietrwałe - w ruchu (np.ludzie)

Adżanta -miejsce niezwykłe, miejscowość w Indiach, tworzone przez 1000 lat

winary były częściej zdobione niż czajtji

najstarsze - z II wieku pne.

całe ściany są zamalowane - kilkadziesiąt wątków, koncentrycznie namalowanych wokół postaci głównej, tzw. rodzaj kompozycji mandalowej

np. tancerka jest głową zwrócona ku Buddzie, choc ciałem jest skręcona ku następnej grupie z „ich” centralnym Buddą

przedstawianie ruchu i nastepstwa zdarzeń - zderzenie sztuki indyjskiej i hellenistycznej

gandhara - płaskorzeźba, z góry od dołu małe ludziki, które się ruszają, jakgdyby taki filmik animowany

sposób przedstawiania ostatecznego odejścia - na boku, z prawą ręką pod głową

skorupki jajek + krowie łajno + sproszkowany gips - podkład, na to nakładano rysunek, kontury i wypełniano kolorami - naturalnymi farbami, składniki te otrzymywano z najbliższego otoczenia, miejscowego materiału - dlatego malowidła różnią się miedzy sobą kolorami

Kanon buddyjski - trzy kosze - tripitaka:

suttapitaka - kazania (długie/średnie/krótkie)

winajapitaka - dyscypliny zakonne (spisane przez najstarszego ucznia Buddy)

................. - ................... (spisane przez ukochanego ucznia Buddy)

w Winajapitaka znajduje się opis potrójnej ucieczki: (kogo? czego?) Budham / Dharmam / Sangham (zbiorowość buddyjska) śaranam (schronienie, ucieczka) guszczhami (idę, podążam)

buddyści związani z północnym Tybetem dodają „Laman” (w sensie od „Lama”?) jako czwartą „ucieczkę”

mnich buddyjski miał sanghati - ubranie, zazwyczaj ubrany w kolor szafranu (czyli krokusa) - żółte, pomarańczowe, fioletowe lub białe; prawdopodobnie oryginalną farbą była pomarańczowa, bo barwnik „żółty proszek” -kurkuma był najtańszy; ubranie zszywali jak patchwork); jak ktoś nie chciał być dłużej mnichem to zrzucał sanghati, potem jak chciał to wracał i już

nie składano ślubów czystości, natomiast dyscypliny tak

w pewnym momencie buddyzm opuścił Indie (Ambedhar - nieudolna próba wskrzeszenia buddyzmu)

prze ok. 1,5 tys. lat był główna siłą - ale powstał ruch kontrrefomacji ze strony braminów - powstał nowy kanon świętych ksiąg - mahabharata i ramajana, i w pewnym momencie buddysta zaczął być równoznaczny z ateistą

Tipitaka (sanskryt tripitaka), to zbiór nauk buddyjskich spisany w języku palijskim Tipitaka nazywana jest kanonem palijskim, składa się z trzech części - koszy (w Polsce spotyka się okreśelnie trójkosz):

• Vinaja Pitaka - kosz reguł zakonnych,

• Sutta Pitaka - kosz nauk (sutr, w pali sutty),

• Abhidhamma Pitaka - zawiera dodatkowe objaśnienia i teksty filozoficzne.

Kanon palijski obejmuje religijne teksty - sutry - obowiązujące we wczesnych szkołach buddyjskich tradycji Sthaviravada. Każda szkoła sthaviravady, a było ich ok. 30, posiadała własny zbiór sutr. Choć wiele tekstów było wspólnych, to w zależności od wyznawanych poglądów szkoły odrzucały niektóre sutry jako nieautentyczne. Do naszych czasów dotrwała tylko jedna szkoła sthaviravady - theravada, a wraz z nią cały jej kanon oraz resztki zbiorów pozostałych szkół.

4. Wilelkie Eposy - Mahabharata i Ramajana

• Dżina, kszatiowie, Budda - sprzeciw wobec zastanego porządku społecznego, przeciwko braminizmowi; tylko bramini mieli czas na religię; odrzucenie Wed, porównywane z reformacja, tylko indyjską

• buddyzm nie był wymagajacy, stał się sposobem na życie, spychając na bok rytuał etc.

• potem nastąpiło coś, co można przyrównać do kontrreformacji bramińskiej, Wedy przestały być atrakcyjne, także językowo, nie na czasie, zdegradowane (np. dla dżinizmu Indra staje się już tylko boskim posłańcem)

• silna potrzeba włączenia w religie tego co niearyjskie, ale co szlachetniało przez wieki - tradycji południowej, gdzie rodziło się wiele idei obcych indoeuropeizmowi

• tworzenie nowych bóstw, ich przemiany, np. Rudra - Pasiurpati - Pan Bydła - Śiwa

Gdy pojawiają się Dżina i Budda ich bunt można tłumaczyć pozycją społeczną, ich bunt jest swoistą indyjską próbą reformacji. Buddyzm był sposobem na życie, środkową ścieżką nie stawiającą wysokich wymagań swoim wyznawcom. Zagrożeni bramini podjęli kontrreformację. Zrozumieli, ze Wedy już nie docierają do ludzi, są trudne, zniechęcające i dlatego trzeba wypracować system teologiczny przystępny dla prostego wyznawcy. Potrzeba znalezienia tekstów stanowiących nowe objawienie, nowe śruti - eposy stają się nowym śruti. Innym ważnym motywem była próba odniesienia się do wydarzeń w pd. Indiach. Dostrzegalne były tam obce wpływy, nowe idee- np. pojawiają się nowe bóstwa, Rudra staje się Śiwą

Dwa główne teksty to właśnie Mahabharata i Ramajana

Mahabharata, czyli wielka opowieść o potomkach Bharaty

Wielka opowieść o losach potomków Bharaty. Bharata - jeden z ojców Indii. Dzieje konfliktu dwóch zwaśnionych rodów: potomkowie Kuru (czyli Kaurabowie), który miał 100 synów i potomkowie Pandu, który miał 5 synów, wszyscy wywodzili się od tego Bharaty.

Kobieta - piękna Drapati (Draupadi?) - poprosiła ojca by mogła sama wybrać sobie męża - to się nazywa swajambara (SWAJANWARA?) (takie zawody na męża, tzn kiedy kobieta wybiera spośród kandydatów tego swojego).

Trzeba było napiąć łuk - zrobił to Ardżuna z Pandabów, nastąpiły wstępne zaślubiny, ale gdy wrócili do matki pochwalić się tym, co przywieźli (w domyśle - żonę), matka nie wiedząc co to jest powiedziała - to się tym podzielcie, wiec oni jej posłuchali i pojęli wszyscy razem tę Draupati za żonę. Można się tu doszukać przesłanek matriarchatu i poliandrii, gdyż za rada matki dzieli się żoną z braćmi.

W tym turnieju brali też udział Kaurowie, no ale przegrali.

Najstarszy z Pandbów bardzo lubił grać w kości i przegrał z Kaurem całe królestwo, które nie było jego tylko jego, jego braci i jego matki, no i potem przegrał jeszcze Draupati, która nie chciała iść do nowego pana, ale cóż - nie miała wyboru, on chciał ściągnąć z niej sari przy wszystkich jej mężach - żeby ją i ich upokorzyć, ale ona modliła się do Kriszny i ten ją uratował, dodając wciąż nowe metry sari.

Obiecała sobie, że nie zaczesze włosów póki ich nie umoczy we krwi tego faceta, który ją wygrał (bo on ją kazał przywlec za włosy, jakby była oporna).

Mahabharata - licząca sto tysięcy ślok (dwu- i czterowierszy), jest siedem razy dłuższa od Iliady i Odysei razem wziętych i stanowi najbardziej obszerny poemat epicki znany ludzkości.

Opowiada on o współzawodnictwie pomiędzy rodami Pandawów i Kaurawów zakończonym osiemnastodniową, wyniszczającą bitwą na polach Kurukszetry, świętego miejsca pielgrzymek w środkowych Indiach. W szeregach wojsk Pandu poczesne miejsce zajmuje Kryszna, syn królewskiej dynastii Jadu, który widząc zwątpienie i rezygnację swego przyjaciela Ardźuny, tuż przed rozpoczęciem bitwy udziela mu filozoficznego wykładu w formie Bhagawad Gity.

Obejmująca ponad siedemset ślok "Pieśni Pana" (zapisana w części Mahabharaty zwanej Biszma Parwa) wyjaśnia w zwięzły sposób trzy podstawowe nurty jogi: karma (szkołę działania pozbawionego rezultatów karmicznych), gjana (jogę wiedzy spekulatywnej) oraz bhakti (czyli bezinteresowne oddanie dla Najwyższego).

Uważaną za Piątą Wedę (pańćana weda) Mahabharata ustanawia supremację Kryszny, jako summum bonum całego stworzenia i jednocześnie Najwyższego Osobowego Boga, powtarzając jednocześnie zawarte w literaturze pańćaratra takiej jak sadhana, czy moksza. Ze względu na dogłębność i rozciągłość tematów związanych z kultem Kryszny, Mahabharata uważana jest za "encyklopedię religii i filozofii wisznuizmu".

Bhagawad Gita, czy poprawniej Bhagawadgita (w sanskr. Bhagavadgītā, dosłownie Pieśń Pana) - skomponowana prawdopodobnie między III a II w. p.n.e, stanowi niewielką część (ok. 700 strof) epickiego poematu - Mahabharaty, w części pt. Bhiszma-Parwa (rozdziały 23-40). Uważana za świętą księgę hinduizmu, szczególnie ważna dla wisznuizmu (krysznaizmu). Bhagawad Gita przez większość Hindusów jest uważana za pismo święte, najbardziej reprezentatywne dla ich religii i filozofii.

Podobnie jak w Upaniszadach, utwór jest skomponowany w formie dialogu filozoficznego. Treścią "Bhagawadgity" jest rozmowa między królem Ardźuną a woźnicą jego rydwanu, księciem Jadawów, w którego wcielił się bóg Kryszna. Całość podzielona jest na osiemnaście pieśni (lekcji), w których w relacji Mistrz-Uczeń Kryszna przedstawia swoją filozofię. Zwieńczeniem tego wykładu jest epifania Kryszny jako Boga Najwyższego (z tego fragmentu zostało zaczerpnięte powiedzenie: "jaśniejszy niż tysiąc słońc", użyte przez świadków obserwujących wybuch bomby atomowej w Hirosimie).

*100 ŚLOKA ( złóg dwuwiersz)

Podział na 18 ksiąg PARWA

najstarsze wątki era wedyjska VIIw.p.n.e najmłodsze Viw.n.e.

autor WJASA był kompilatorem wi+ as= łączyć

HARIWAMŚA 19 księga- genealogia Hariego z tego powstają purany

Ramajana

• 24000 ŚLOK

• autor Walmiki

• opowiadanie o bliźniakach- Kusi i Laba dzieci Ramy i Sity

• dedykowana Ramie ( Rama- awatar Wisznu, Sita -Lakszmi)

• konstrukcja szufladkowa UPADHAJANA

• Indie pn, Ajodhja IIw.p.n.e- Iw.n.e

Dzieciństw Ramy.

SWAJANWARA - Sita wybiera Ramę na męża; Rządy w Ajodhji.

Wygnanie Ramy- wraz z Sitą i bratem Lakszmanem mieszkają w pustelni.

Władca Cejlonu demon Rawana porywa Sitę. (podstęp z jeleniem)

Pochód Ramy 2,5 tyś km; Znalezienie sojuszników w królestwie małp; Małpy tworzą most Rameśwaram- Cejlon. Wojna z demonami. Odbicie Sity. Oddalenie Sity bo była pod dachem z obcym mężczyzną. Próba ogniowa Sity

Ramajana (Dzieje Ramy) - epos sanskrycki, który kształtował się na przestrzeni II wiek p.n.e. - II wiek n.e. Składa się z ok. 24 tysięcy strof (dwuwierszy), pogrupowanych w 7 ksiąg (kanda). Autorstwo Ramajany przypisuje się legendarnemu wieszczowi, Walmikiemu (lecz - oczywiście - Ramajana powstała dzięki wysiłkowi wielu kompilatorów). Większość strof napisano w metrum anusztubh (tzw. śloka).

Ramajana przedstawia dzieje Ramy (wcielenie boga Wisznu), jego brata Lakszmana, porwanej przez demona Rawanę żony Ramy, Sity oraz ich wiernego towarzysza Hanumana.

Na jej podstawie poeta Tulsidas w 1574 r. ułożył poemat Ramćaritmanas (w awadhi, dialekcie literackim języka hindi), który zyskał w hinduizmie status porównywalny do Biblii.

Popularność eposu rozciągnęła się nie tylko na cały subkontynent indyjski, ale i na Azję Południowo-Wschodnią, co zaowocowało wieloma wersjami i adaptacjami w innych językach, np. Hikayat Seri Rama (Powieść o Seri Ramie) w języku malajskim.

TULSIDAS poeta pisał w dialekcie awadhi „RAMCZARITMANAS” ( JEZIORO OPWIEŚCI O RAMIE)

Światynia TULSIMANS MANDIR

Rama jako wojownik stał się patronem fundamentalistów hinduskich

Z Mahabharaty i Ramajany wywodzi się cała klasa literatury puranicznej. Eposy stały się śruti. Dopełnieniem eposów są purany, co znaczy- stare opowieści, przez nazwę uwiarygodniają się. Jest ich 18 po 6 przypisanych, Brahmie, Wisznu i Śiwie. Oprócz wątków parahistorycznych zawierają także wątki mitologiczne, kosmogoniczne i kosmologiczne, geografię puraniczną, genealogię rodów i władców. A także bardzo ważne pouczenia odnośnie życia SWADHARMA. W puranach pojęcie dharmy mocno koreluje tu z pojęciem prawa. Wypisane są święte miejsca TIRTHA- święta geografia pielgrzymkowa.

GARUDAPURANA wisznuicka (garuda wierzchowiec Wisznu) wstrząsająca relacja ludzkiej śmierci, fizjologii umierania i opisane dalsze dzieje ludzkiej duszy.

BHAGAWATAPURANA zawiera wykładnię Bhakti

5. Hinduistyczna Trójca

Trimurti (także: Trójca hinduistyczna) - w hinduizmie wyobrażenie trzech aspektów Boga w formach Brahmy, Wisznu i Śiwy. Każda z postaci ma określoną rolę do spełnienia w cyklu życia wszechświata: Brahma go stwarza, Wisznu utrzymuje, a Śiwa unicestwia. Trimurti w formie bóstwa przedstawiane jest jako postać ludzka z trzema twarzami.

Wg wyznawców Trimurti, trzy aspekty bóstwa są różnymi objawieniami jednego Boga. Pod tym względem wiara w Trimurti jest podobna do chrześcijańskiej wiary w Trójcę Świętą.

Brahma

najwyższe bóstwo - Brahma - nie ma postaci, praprzyczyna; jedyna rzeczywistość istniejąca, JEST; mało czczony jako niewyobrażalny, nieogarnięty

Brahma - ma świątynię np. w Puszkarze; Brahma stwarza świat, jest kapłanem; przedstawiany np. z 4 twarzami jako młodzieniec. Jego atrybuty: dzbanek na wodę ofiarną, różaniec, księga, charakterystyczna łyżka do roztopionego ofiarnego masła.

Brahma, w hinduizmie, stwórca wszechświata, który wraz z Wisznu i Śiwą tworzy Trimurti, czyli 3 aspekty jednego Boga. W mitologii indyjskiej Brahma demiurg, rodzi się z kwiatu lotosu wyrastającego z pępka śpiącego Wisznu; kiedy już wszechświat zostanie stworzony, budzi się Wisznu i bierze go w opiekę na czas jednej kalpy, kosmicznego cyklu trwającego 4 320 000 000 lat ziemskich; po czym Śiwa niszczy go.

Czas trwania wszechświata jest ograniczony i równa się długości życia Brahmy, które trwa 311 040 000 000 000 ziemskich lat, a stanowi 100 "lat Brahmy". Szacuje się, że aktualnie trwa 51. dzień Brahmy.

W hinduizmie Brahma nie jest konkretną osobą, a raczej pozycją, którą pobożna dusza osiąga w cyklu samsary. Na powierzchni Oceanu Przyczyn unosi się nieskończona ilość wszechświatów i każdy z nich zamieszkiwany jest przez innego Brahmę.

Rezydencją Brahmy jest Brahmaloka (loka - planeta), jedna z tzw. planet niebiańskich.

Jedną z jego małzonek jest bogini Saraswati

• na czole ma znak Brahmy

• gra na winie, „wina” to instrument, sitar

• patronka sztuki, nauki, kultury

• biały lotos, łabędź jako wierzchowiec Saraswati

Saraswati jest pierwszą z trzech najważniejszych bogiń w świecie hinduizmu; imiona pozostałych to Lakszmi i Durga. Według mitologii indyjskiej małżonka Boga-demiurga Brahmy. Uważana za wcielenie wiedzy; bogini prawdy, mądrości i przebaczenia, patronka nauk, sztuk pięknych, muzyki oraz (pierwotnie) rzek. Miała przemieszczać się po wodzie na grzbiecie łabędzia. Innym zwierzęciem utożsamianym z Saraswati jest jeden z symboli Indii - paw. Jej imieniem nazwano wyschniętą obecnie rzekę w stanie Gudźarat. Saraswati oznacza w sanskrycie "Tą, do której należą jeziora i stawy". Wielokrotnie wspominana w Rygwedzie i Puranach. Występuje w nich jako skromna skromna postać o szlachetnych przymiotach, ucząca czytelnika przewagi piękna ducha nad pięknem pozornym i zewnętrznym. Jej przydomek to Shonapunya ("Oczyszczona z krwi"). W filozofii Wedanty usobienie żeńskiej witalności i aspekt wiedzy w energii Śakti. Przedstawiciele tej szkoły uważają za swój obowiązek oddawanie czci Saraswati; w przeciwnym wypadku nie są w stanie dostąpić Mokszy, czyli zaprzestania przyjmowania kolejnych wcieleń po śmierci.

Indyjska bogini mądrości przedstawiana jest często jako piękna kobieta o gładkiej cerze w śnieżnobiałych szatach, siedząca na asanie lotosu bądź łabędziu. Z tego powodu utożsamiana jest dość powszechnie z bielą; rzadziej spotykane skojarzenia z żółcią wiążą się z barwą kwiatów kapusty, rosnących obficie podczas wiosennego festiwalu bogini. Cztery ramiona, pojawiające się najczęściej na wizerunkach Saraswati symbolizują cztery aspekty osobowości ludzkiej: umysł, intelekt, czujność i ego.

W jej dłoniach znajdują się z kolei przedmioty:

• Wedy, reprezentujące wiedzę;

• Rodzaj różańca z pereł typu Japa Mala, zdradzający upodobanie do medytacji;

• Dzban z wodą święconą, symbolizujący odwieczne związki bogini z rzeką;

• Veena, typ lutni uważany za narodowy instrument muzyczny Indii, przypominający o zamiłowaniu do muzyki.

Śiwa - „dobro”, niszczyciel zła

• światynia... - Ś. jako Pan Zwierząt - nad świętą rzeką - ablucje, które są modliwą, Hindus oczyszcza się dla bogów

• przedstawiany jako asceta, z tygrysią skórą (na której madytuje), jego gardło powinno być niebieskie, bo wypił on truciznę przygotowaną dla bogów przez demonów, którzy chcieli ich otruć

• 
  byk Nandin - wierzchowiec Ś. który zawsze stoi przed świątynią; gotowy do drogi, jako przedstawienie boga

• Ś. przedstawiany jako fallus, symbolizuje moc płciową

• w świątyni trzeba dawać jałmużnę

• śmierć i życie, tworzenie i unicestwianie, dobro i zło, kobieta i mężczyzna

• miejsca gdzie pali się zwłoki są poświęcane Ś.

• mieszka w kamieniach

• śiakti Ś. często pragnie krwi Kali, Durga (bogini dostatku)

• bóg tańczacy - Natarodżdża

• przedstawia stworzenie

• przekształca świat iluzji w rzeczywistość kosmiczną, świat jest tańcem Ś.

• rodzina Ś. - żona Parwati i syn Ganeśia - karzeł z głową słonia (wielkość) i dużym brzuchem (indywidualność)

• symbol: sadhu - trzy poziome opaski na głowie

• znaki na czole - trzecie oko

• na głowie ma koka - kaparola, z jego włosów spływa Ganges, we włosy wpleciony księżyc

• kobra owinieta wokół szyi/ramion i trójząb - trisiula w ręku

• bębenek w kształcie klepsydry - damaru - zawieszony na trójzębie, ma złowieszcza wymowę - w rytm wybijany na damaru Śiwa zatańczy swój ostatni taniec niszczący

• zazwyczaj siedzi w kwiecie lotosu

• gest abhajamudra

Śiwa (Sanskr. - łaskawy, przychylny) - Bóg w hinduizmie (śiwaizmie). Jeden z Trimurti (trójcy hinduistycznej) tworzonej wraz z Wisznu i Brahmą. Znany jako Bóg niszczący i mistrz jogi, najczęściej przedstawiany jako jogin siedzący w "asanie lotosu" lub na byku o imieniu Nandi; czasami z trzecim okiem pośrodku czoła. Nieodłącznym atrybutem Śiwy jest trójząb.

Śiwa jest bóstwem zawierającym w sobie pozornie sprzeczne skrajności: z jednej strony jest uosobieniem zniszczenia i śmierci, z drugiej jest patronem płodności i wzniosłym mistykiem. Śiwa jest władcą jakśów i rakśasów (demonów, upiorów, duchów). Jest opiekunem i uzdrowicielem ludzi i zwierząt oraz ascetycznym joginem, który medytuje zanurzony w lodowatej wodzie bądź posypany krematoryjnym popiołem z ludzkich ciał. Jest też uosobieniem płodności i witalności, do którego młode panny modlą się o dobrego męża.Śiwa mieszka na górze Kajlasa w Himalajach. Jego żoną jest Parwati (wcielenie bogini Dewi), z którą ma dwóch synów: Ganeśę (boga szczęścia wyobrażanego jako człowieka z głową słonia) i Skandę (boga wojny znanego też jako Kumara, Murugan lub Karttikeja).

Wraz z końcem kali jugi swoim trzecim okiem Śiwa zespala cały materialny świat i wszystko, co w nim żyje.

Narodziny

Zgodnie z Bhagavata Puraną, Śiwa narodził się z czoła Brahmy. Podczas stwarzania Brahma poprosił swoich czterech synów (kumarów) o zaludnienie świata, ale ci odmówili. Wywołało to u Brahmy olbrzymi gniew i z tej złości z jego czoła narodziło się płaczące dziecko, które okazało się być Rudrą. Rudra uważany jest za tożsamego z Śiwą. Brahma poprosił więc Śiwę o to, czego nie zrobili jego synowie. Ten zgodził się i z entuzjazmem przystąpił do pracy zaludniając świat jakśami i rakśasami. Widząc determinację i wzrastającą moc Śiwy, Brahma poprosił go, by zaprzestał stwarzania kolejnych duchów, demonów i upiorów, a zajął się medytacją i wyrzeczeniami.

Śiwa Purana opowiada tę samą historię z tą tylko różnicą, że tam Śiwa obiecuje Brahmie, że jego jedna z form (Rudra) narodzi się z czoła Brahmy.

Imiona

Śiwa nazywany jest wieloma innymi imionami.

Do najpowszechniejszych należą:

• Mahabaleśwar (Wielki Bóg Siły)

• Triambakam (Ten, który ma trzy oka, w znaczeniu Wszechwiedzący)

• Mahakala (Wielki Czas, w znaczeniu Pogromca Czasu)

• Nilkanth (Ten, który ma niebieskie gardło)

• Nataradź (Król Tańca) - jedna z rzeźb tej formy jest uznana za najbardziej charakterystyczny symbol sztuki hinduistycznej

• Jogeśwara (Mistrz Jogi)

Mantry

• Om Nama Śiwaja - najsławniejsza śiwaicka mantra wyrażająca ubóstwienie Śiwy. Nazywana jest Panćakśara co oznacza "pięć liter". Śiwaici uważają, ze zawiera ona całą mądrość ich religii.

• Śri Rudram - wedyjska (z Jadźurwedy) mantra ku czci manifestacji Śiwy jako Rudry.

Parvati (góralka, Pani z gór) - boska żona

• SIAKTI - energia / moc żeńskie dopełnienie bóstwa

• Nadin - święty biały byk Śiwy i Parvati

• Ganesia - ich syn

Wisznu

• dobroczynna i zachowawcza siła, zna problemy świata i pomaga, stróż wszechświata, kocha ludzi, głosi porządek, żyje w harmonii z wszechświatem

• 1000głowy wąż - Ananda - dobrobyt

• jego kult jest późniejszy od kultu Ś., ale powoli zajmował miejsce Ś.

• budowanie świątyni jako znaku przymierza - wszystko co człowiek ma zawdzięcza W.

• bhakti - bezwarunkowe oddanie się bogu, moksza - wyzwolenie z życia iluzji;

• rytuał jest sztuką religii

• obsesja nieczystości fizycznej (jak w chrześcijaństwie obsesja grzechu)

• Agni - ogień - usta którymi bogowie przyjmują ofiarę, stąd ogień jest święty

Ikonografia

Wisznu odpoczywa na swoim wężu - Siesza, Ananda; jest niebieskawy, na czole ma swój znak- to tzw. urdhapundra - wzniesiony znak (coś jak wydłużone „U” z pionową kreską w środku)

Wisznu w prawej wyciagniętej dłoni ma czakrę - dysk, w lewej konchę muszli (dlatego rytuały zaczynają się od dęcia w taka muszlę), ma tez pałkę, maczugę.

Z pępka Wisznu wyrasta lotos, na którym siedzi Brahma

Wcielenia Wisznu - awatara (jest ich 10 - liczba umowna, bo niektórzy wymieniają więcej albo mniej), tzn. zstąpienie w dół; incarnations; jedynym wyjątkiem jest Kriszna, który jest wcieleniem, bo Wisznu był wtedy 100% na ziemi

podtrzymuje świat w istnieniu, jeżeli świat jest w niebezpieczeństwie to on zstępuje ze swojego świata (golaka - świat krów)

Nie jest to paralelne z mesjanizmem, odkupieniem etc. Soteriologia w „hinduizmie” nie istnieje, jest tylko autosoteriologia, każdy sam dla siebie jest wybawcą, nie ma zbawienia przez kogoś

• matsja awatara - wcielenie w rybę (praczłowiek Manu znajduje rybkę, którą ocala od zagłady, ta rybka powoli rośnie i staje się wielorybem, za jej radą Manu buduje łódź, która ocala go od potopu (interwencja, nie wybawca)

• kurma awatara - żółw (bogowie chcieli wydostać amritę - nektar nieśmiertelności z dna morza; trzeba było ubić ocean mleka, żeby się zrobiła śmietana, za ubijaczkę służyła magiczna góra Meru, Wisznu zamienił się w żółwia, żeby przenieść górę)

• waraha awatara - dzik (ziemia zaczęła się pogrążać w oceanie, bo było za dużo ludzi i dzik kłem wydobył ziemię)

• marasimha awatara - półczłowiek półlew; człekolew (Brahma obiecał demonowi, że nie zabije go ani człowiek ani zwierzę, ani na lądzie ani w wodzie, ani w nocy ani w dzień; demon zaczął się panoszyć; w końcu zabił go Wisznu o brzasku nad brzegiem morza zamieniony w człekolwa, czyli człowieka o twarzy lwa)

• Parasiurama - Rama z toporem (dodana przez braminów dlaich potrzeb) (pojawia się kiedy kszatriowie - też jako królowie - zaczęli dążyć do władzy religijnej, a Wisznu ich zabija)

• Budda (wcielenie Wisznu w Buddę), buddyzm jest naastika czyli nieczczący, nie oddający czci; buddyści - traktowani jako ateiści; Wisznu żeby wypróbować ortodoksję swoich wyznawców zstąpił jako Budda)

• Rama Czandra - opisane w Ramajanie - ma przypisaną konkretną czasoprzestrzeń - Ajodhja

• Kriszna - pełna inkarnacja (ma żonę, kochanki, wcieleniem Lakszmi jest Radha - pasterka; niewierność małżeńska nie jest tu ważna, chodzi o miłość mistyczną; ten który wygłosił Kitę o znaczeniu Karma (prawości)

• Kalki - indyjski jeździec apokalipsy; jeździec na białym koniu, na krótko sprowadzi dobrobyt na ziemię i oczyszczenia z tego co nie-aryjskie; potem Śiwa zatańczy swój taniec śmierci i świat się skończy (ŚiwaTandawa - przeraźliwy, groźny) - przepchnie świat zwinięty do jednego atomu przez kosmiczną dziurę na drugą stronę i Brahman znów zacznie go stwarzać

Hmm, zastrzeżenie jak zawsze - nazwy pisane ze słuchu, nie uczcie się z nich!

Wisznu - Bóg w hinduizmie (wisznuizmie). Jeden z Trimurti (trójcy hinduistycznej) tworzonej wraz z Brahmą i Śiwą. Przedstawiany jako czteroramienna postać o błękitnej skórze. Nosi złotą szatę, a na jego piersi widnieje znak śriwatsa i klejnot kausthubha. Jego atrybutami są koncha (śankha), dysk (ćakra), maczuga (gada) i lotos (padma). Siedzibą Wisznu jest planeta (loka) Wajkuntha.

Znany jako Bóg utrzymujący, najczęściej identyfikowany z dwiema ze swoich awatar: Kryszną i Ramą.

Nie jest wiadome kiedy kult Wisznu się rozpoczął. W Wedach i informacjach nt. wierzeń Ariów, Wisznu jest wymieniany jako pomniejszy bóg, zwykle w towarzystwie Indry. Wiadomo, że później stał się częścią Trimurti i jednym z najważniejszych bóstw hinduizmu.Wisznu jest bóstwem wszechobejmującym (zawierającym wszystko), określany mianem purusza lub mahapurusza, paramatma (dusza nadrzędna), jest tym, który zawiera w sobie wszystkie dusze. Wierzchowcem (wahana) Wisznu jest olbrzymi orzeł z ludzkim tułowiem - Garuda.

W świecie materialnym Wisznu występuje w trzech ekspansjach:

• Karanodakaśaji (lub Mahawisznu) - jako stwórca materialnych wszechświatów;

• Garbhodakaśaji - obecny w każdym z wszechświatów;

• Kśirodakaśaji (lub Paramatma czy Naddusza) - obecny w każdym sercu i każdej części stworzenia.

Wisznu posiada sześć doskonałości, mianowicie: * wiedzę, * majętność, * siłę, * sławę, * piękno, * wyrzeczenie.

Wisznu jest Bogiem w wisznuizmie. Wg tej religii objawił się on na Ziemi w dziesięciu awatarach. Często wielbiony jest w formie któregoś z nich.

Śakti

Śakti - małżonka Śiwy, rodzaj siły, energii, pierwiastek żeński, występuje pod czterema głównymi postaciami: Parwati, Durga, Kali i Uma. Słowo "Śakti" dosłownie oznacza "moc", "siłę", "potęgę" i używane jest potocznie w znaczeniu natchnienia, inspiracji, charyzmy, intensywnej aktywności, witalności. Śakti jako Bogini jest spersonifikowaną żeńską połówką Boga-Absolutu. W kulturze religijnej Indii, boska para Śiwa i Śakti stanowią zasady nierozłączne i wzajemnie się równoważące, stanowiąc całość Bóstwa.

Śakti inaczej zwana jest Kundalini, szczególnie w tekstach tantrycznych, a tantra to w istocie najstarsza odmiana religii i duchowości indyjskiej, w której kult Bogini, Śakti jest najliczniejszy.

Najważniejsze dzieła kanoniczne śaktyzmu tyczące kultu Bogini to Kaula-Dźńana-Nirmaja, Siddhasiddhanta-Paddhati, Laghu-Joga-Waszisztha oraz Dewibhagawata-Purana.

Mandala żeńskich form (ucieleśnień) Śakti jako małżonki Boga Śiwy obejmuje dziesięć postaci wymienianych w Śiwa-Puranach: Mahā-Kālī, Tārā, Śiwā (r.ż ma długie "a" na końcu), Śzodaśī, Bhairawī, Ćinnamastā, Dhūmāwatī, Bhagalāmukhī, Mātangī, Kamalā. Oprócz tych form istnieje jeszcze kilka innych jak już wspomniane cztery główne czy pierwsza dama w postaci Satī, która zainicjowała ogniowe rytuały oczyszczenia i samoofiarowania.

Wyróżnia się wiele rodzajów Śakti jako mocy czy energii twórczej z których trzy najbardziej podstawowe to:

• Krija-Śakti czyli żeńska moc działania, siła aktywnego życia

• Ićcza-Śakti czyli siła czy moc woli, siła postanowienia, dotrzymywanie zobowiązań

• Dźńana-Śakti czyli moc mądrości, potęga zrozumienia i wiedzy

Ogólnie o każdej formie Bogini religia hinduistyczna w każdym swym nurcie wyraża się bardzo ciepło jako o Boskiej Matce czy Mateczce, odpowiednio: Ma, Amma, Amba czy Ambika. Czczone są kobiety w roli Guru - nauczycielek i przewodniczek życia duchowego uznawane za emanacje czy wcielenia różnych form Bogini, których szerzej można naliczyć kilka tysięcy, chociaż klasyfikowane są w mandalach.

Lakszmi - w mitologii indyjskiej bogini szczęścia, bogactwa i piękna; żona Wisznu, matka Kamy. Uosabia wszelkie powodzenie - także materialne. We wczesnej mitologii wedyjskiej występuje jako Śri - bogini piękna i pomyślności, w szczególności w związku z władzą królewską. W brahmanach uznaje się ją także za boginię obdarzającą płodnością i do dzisiaj jest wiązana z patronką zbóż.

Ikonografia: Przedstawiana jest zwykle jako piękna, młoda kobieta o czterech rękach, stojąca na lotosie. czerwonym lotosie; Lakszmi z okresu divali ma złote pieniądze; Gadża Lakszmi - Lakszmi w otoczeniu słoni na tylnych łapach. Świeżo poślubioną kobietę nazywa się Lakszmidżi

Hanuman - święta małpa, król małp; oddany sługa Ramy, wanara, bohater Ramajany. Brał udział w wojnie z demonem Rawaną wywołaną uprowadzeniem Sity.

Ganeśia - (sanskr. pan zastępów) - w mitologii indyjskiej przywódca ganów (pośrednich bóstw), bóg mądrości i sprytu, patron uczonych i nauki, opiekun ksiąg, liter, skrybów i szkół. Syn Śiwy i Parwati. Ganeśa usuwa wszelkie przeszkody i zapewnia powodzenie w najróżniejszych przedsięwzięciach, dlatego (m.in.) ceremonie religijne zaczyna inwokacja skierowana do niego, a dzieła literackie otwiera zwykle poświęcona mu dedykacja. Jest także uznawany za boga obfitości i dobrobytu - jako taki patronuje kupcom i bankierom. Uosabia witalność i żywotność. Pod dyktando legendarnego Wjasy miał spisać własnym kłem Mahabharatę, lub też (według innych wersji mitu) pod dyktando Walmiki spisać Ramajanę.

Przedstawiany jest zwykle jako czteroręki mężczyzna o głowie słonia z jednym kłem (drugi posłużył mu za rylec do pisania, bądź został mu odrąbany przez Paraśuramę) i o złotej (lub czerwonej) skórze. W jednej z rąk trzyma zwykle naczynie ze słodyczami. Czasem towarzyszy mu szczur, jego wahana. Małżonki Ganeśi to Buddhi (inteligencja) i Siddhi (sukces). Ganesia Czaturthi - VII/IX wiek - świeto, zatopienie posągu Ganeśi w wodach Gangesu

Kartikeya - bóg wojny, syn Śiwy i Parvati; jeździ na pawiu

6. Główne święta

kalendarz księżycowy -początek - podczas równonocy wiosennej

Buddha purnima - pełnia Buddyjska; tej nocy Budda się urodził, doznał oświecenia i odszedł

• głównie działalność charytatywna -wystawianie czystej, dobrej wody i poczęstunek przed świątyniami

• gromadzenie się w miejscach związanych z Buddą

Diwali - święto lampy, święto świateł; pełna nazwa to dipawali

Jest ono jednym z najważniejszych tradycyjnych świąt obchodzonych w całych Indiach, jest to okazja do spotkania się w gronie przyjaciół, rodziny oraz wspólnego radowania się ze zwycięstwa światła nad siłami ciemności. Diwali to święto światła i radości, oznajmia nadejście Nowego Roku. Diwali jest świętem ruchomym i trwa teoretycznie pięć dni. Przerwa w nauczaniu uniwersyteckim pozwala na niemalze miesięczne wakacje. Rodzinny charakter święta skłania do odwiedzenia krewnych. Duch Diwali wygasa, gdy już wszystkich krewnych, znajomych oraz sąsiadów obdarowano słodyczami.

• związana z tym legenda - kiedy Rama wrócił ze swoją żoną Sitą to mieszkańcy się ucieszyli i wystawili lampy wzdłuż drogi

• dipa - tradycyjna lampka z wypalanej gliny (pali się olej musztardowy + bawełniany knot); oświetla domy, odrzwia, okna

• Sita - wcielenie bogini Lakszmi, która na tę noc zstepuje na ziemię i jest patronką tego święta - piekna kobieta na kwiecie lotosu, mająca 4 ręce zsyła na ziemię deszcze złlotych monet

• życzenia: siuk! - szczęścia; labh - gotówki!

• w domu pani domu jest biginią Lakszmi i dlatego mężczyzna - jako Rama daje jej klejnot, który ona powinna znaleźc w misce z mlekkiem

• w Indiach nie ma zimy, i pory roku nie różnia się między soba tak bardzo długością dnia - tylkop ok.1h; jest jednak moment jesiennej depresji, kiedy przyroda zamiera i robi się coraz chłodniej; dlatego właśnie termin tego święta to najciemniejsza noc w roku (ludzie we wszystkich religiach odwołują się wtedy do światła)

• jeden ze zwyczajów - granie w kary tak, żeby przegrać, bo jak się nie przegra to w następnym wcieleniu będzie się psem

Holy - tuż po wiosennej równonocy, święto radości i wiosny, obchodzone w dniu pełni księżyca w miesiącu phalguna (luty-marzec). Jest hucznie świętowane, na ulicach gromadzą się ludzie i bawią się, obsypując się kolorowym proszkiem i polewając się kolorową wodą. Przechodzą wtedy również kolorowe, tradycyjne procesje. Ma wiele interpretacji; odnoszono je do króla - demona, który zakazał kultu Wisznu a nakazał swój własny - jego syn przyznał się do wiary w Wisznu, na co król kazał go spalić na stosie; miał on siostrę (ten chłpopiec) imieniem Halika, która chciała uratować brata, a była „ognioodporna” więc weszła razem z nim na stos i ta ognioodporność przeszła na brata, a ona spłonęła święto ku czci Haliki

Zaślubiny Śiwy z Parwati - przyjmuje rozmiary demoralizujące, np. w Bennares rozstawia się fallusy, budowanie ringów z paper-mache przez panów, konkurs pieśni fallicznej

Putana - zabójstwo Putany, demonicy, która chciała zabić Wisznu - przystawiła mu pierś z zatrutym mlekiem, ale on sprytnie wyssał z niej życie, i ona umierając powiedziała - niech moja śmierć przyczyni się do Twojego zwycięstwa; tamtejszy „śmigus - dyngus”, posypywanie się kolorowymi proszkami, polewanie się kolorowymi płynami

Ganeśaćaturthi (dosł. czwarte (tithi) Ganeśi) - najpopularniejsze święto Ganeśi, syna Śiwy i Parvati - z głową słonia; bóg poetów i bankierów; podróżuje na szczurze. Obchodzone przede wszystkim w Maharasztrze - pamiątka jego narodzin. Obchody trwają ok. 10 dni. Wypadają na przełomie sierpnia i września. Ostatniego dnia w morzu lub w rzece topi się posąg Ganeśi.

Durgapudża - święto związane z demonem Makiszą, który zakochał się w Durdze i został za to ukarany, uzbroiła się w różne bronie, Makisza wstąpił w bawoła, Durga zabiła bawoła a potem Makiszę; jego miłość wraca co roku i dlatego co roku trzeba zabić bawoła. Bardzo obchodzony w Kalkucie

Durga - jeden z aspektów Parvati

Bogini Kali - czarna, drugi aspekt Parvati

• ma wystawiony język po zabiciu demona zaczęła tańczyć taniec zwycięstwa i tak się w tym zapamiętała, że świat zaczął się trząść, bogowie prosili, żeby coś z tym ktoś zrobił, żeby świat nie zginął, Śiwa położył się na ziemi i Kali podczas tańca nadepnęła na szyję męża, co w Indiach jest straszliwą zniewagą, więc ona znieruchomiała i wystawiła język w geście przeproszenia

• ma naszyjnik z ludzkich czaszek (Kapalita - kali z czaszkami)

• czczona jako bogini matka

• chrześcijańscy misjonarze uznali, że jest ona odpowiednikiem Matki Bożej

• składa się jej w ofierze kozła

Rakszabanthan - „opaska obrońcy”; tradycja od czasów Rigwedy, na pamiątkę zdarzenia, że demon uwięził niebiańskie krowy - chmury, Indra postanowił go zabić i je uwolnić, a jego żona zawiązała mu wtedy opaskę na rękę

Jest to święto ruchome - w jesiennych obrońcach. Dziewczęta dają swoim braciom, a żony mężom opaski, a w zamian kobieta jest obdarowywana pieniędzmi

Poza tym kobieta nie powinna sama wychodzić w Indiach na ulice, musi jej towarzyszyć jakiś obrońca - mąż, brat, kuzyn

Onam - święto rolnicze, święto plonów; obchodzone głównie na płd Indii - Kerala (mówi się, że sam Bóg posiadł tę ziemię), ale obecnie plony zbiera się tam trzy razy do roku. Jest to święto kolorowe - nastepuje zaraz po monsunie, z kwiatków układa się tzw. rangoli, które codziennie wzbogaca się o nowe kolory; wzory ułożone z kwiatów maja oczywiście swoje znaczenia; sadza się kobietę na huśtawce i obsypuje kwiatami

[tu nastapiła opowieść o jednej z awatar Wisznu - demon uzyskał od Brahmy - króla Bogów - zapewnienie nieśmiertelności (czyli bezkarności), i zaczął się panoszyć po całym świecie; do tego demona przyszedł Wisznu pod postacią karła - Wahama i poprosił o tyle ziemi ile będzie w stanie przemierzyć swoimi trzema krokami, triwikrama - pierwszym krokiem przemierzył świat ziemi, drugim świat podziemi, trzecim - świat nieba; tak odzyskawszy świat dla Brahmy w nagrodę został obdarowany światem podziemi]

7. Indyjski mistycyzm

BHAGAWATAPURANA zawiera wykładnię Bhakti

Bhaj- bycie częścią czegoś + ti- uczestnictwo

[tu Piekarski robi wywód o devotio i communio]

BHAKTI jest odmiana mistycyzmu indyjskiego. Naranija (opowieści o awatarch Wisznu) opisują dwie bohaterskie postawy Kriszny i Ramy. Ponieważ są umieszczone w konkretnej czasoprzestrzeni tworzą swoistą tradycję i wydają się wiarygodne.

Rama- Ajodhja

Kriszna- Mathura

Pojawia się idea boga osobowego- iśwara. Gdy nadajemy bóstwu przymioty - guny - mamy do czynienia z MISTYCYZMEM SAGUNICZNYM, a bez cech NIRGUNICZNYM.

Ikonodulia nie przekreśla transcendencji. Mistycyzm jest spotkaniem z transcendentnym, język ludzki jest ułomny i nie potrafi tego opisać, filozofia i teologia popełniają błąd próbując kategoryzować doświadczenia mistyczne. Ważna jest MARGA droga - BHAKTI, JNIANA, KARMA, a nie cel, doświadczenie mistyczne przysłania sam cel. Pamiętać także trzeba o PRAPATII- pełne ufne zawierzenie, SAMARANAM- pamiętanie o bogu, BADANAM - wysławianie.

Obecne w mistycyzmie są wątki erotyczne ŚRINGARA.

Na pd. Indii w jęz. Tamilskim powstały najstarsze poematy mistyczne, tworzyli tam Alvarowie VII-XIIw, wyznawcy Wisznuizmu. W epoce bhakti tworzono poezję rymowana, rytmiczna i prostą.

Mistycy:

Wallabhaczrja (m. Krisznaicki), Ramananda (m. Ramaicki), Ramanudża (m. Ramaicki), Vidyapati (m. Krisznaicki), Kabir

Bhakti (sanskr. bhakti - przywiązanie, miłość; termin zwykle oddawany jako pobożność) - forma religijności w hinduizmie przejawiająca się głębokim emocjonalnym i intelektualnym oddaniem Bogu, której metaforą może być miłosny związek z bóstwem, a zarazem niezwykle silny, żywiołowy ruch religijno-społeczny. Osoba praktykująca bhakti nazywana jest bhaktą.

Początki bhakti możemy wyśledzić już w upaniszadach. W literaturze klasyczny przykład w pełni ukształtowanego kultu bhakti typu intelektualnego stanowi Bhagawad Gita.

Pierwsze ruchy bhakti powstały na południu Indii, w Tamilnadu. Najintensywniejszy okres ich rozwoju na tych terenach przypada na VII-IX w. Później ruchy bhakti pojawiły się na Dekanie i wreszcie dotarły do Indii Północnych, gdzie rozwijały się od ok. XII do XVII w.

Nie należy myśleć o bhakti jako o jednorodnym, zwartym ruchu - poszczególne grupy zaangażowane w kulty pobożnościowe kierowały się ku różnym bóstwom (przede wszystkim ku Śiwie, Krysznie, Ramie i Kali) i przyjmowały odmienne stanowiska teologiczne. Dla wszystkich jednak kluczowe było uczestnictwo w Bogu, docieranie do niego i odnalezienie z nim bliskości.

Ruchy bhakti zaowocowały nowymi formami jogi, m.in. powstaniem bhakti jogi. Najbardziej charakterystyczną praktyką średniowiecznego bhakti była poezja religijna, ceniona do tej pory ze względu na szczególne walory estetyczne (m.in. poezja krysznaicka oraz poezja ramaicka). Nauki bhakti miały też znaczący wpływ na sztukę indyjską, w szczególności na malarstwo miniaturowe w północnych Indiach.

Sikhowie

*XIw. Guru Nanak, synkretyczna rel. Wojownicza

na świecie jest 20mln. sikhów

*Amritsar - św. świątynia sikhijska

dziś jedynym guru sukhijskim jest Święta Księga - GURU GRANTH SAHIB, od śmierci guru Gobind Singha

Świętą Księga skompilował guru Amardas

Po kompilacji powstała jeszcze księga DASWAMGRAND czczona księga 10 guru nie uwzględnionych w świętej księdze

Kult sikhijski jest podobny do islamskiego kultu Księgi

GURUDWARA- świątynia sikhijska, charakt. Kopuła- kwiat lotosu zwrócony ku dołowi

KHALSA- religijna i militarna wspólnota sikhijska

rel. Ikonoklastyczna, zakaz oddawania czci przedstawieniom, Sikhowie składają hołd wartościom, a nie obrazkom, przedstawienia maja pomagać rozważać nauki guru

Sikhowie uznają autorytet Kabira

Ktoś, kto staje się sikhem ma prostą drogę do wyzwolenia. Wg sikhów „ Najważniejszą religią jest służba drugiemu człowiekowi”. Bóg jest blisko w drugim człowieku. Wszyscy jesteśmy równi.

LANGAR- rytualna kuchnia, SEVA- rytualne sprzątanie świątyni

1984- akcja BLUE STAR w Amritsarze.

5 znaków sikhizmu

• 
  KARA-żelazna bransoleta

• KIRPAN-sztylet

• KADŹHA- spodenki

• KEŚA- włosy (nie strzyżone całe życie)

• KANGHA- grzebień

EKONKAR JEDEN JEST BÓG

KHANDA symbol sikhizmu nazwa od miecza obosiecznego, który służy do odróżniania prawdy od fałszu, dookoła czakram i dwa kirpany

NISHAN SAHIB flaga sikhijska

ZASADY SIKHIZMU:

• Jeden jest bóg stwórca, który podtrzymuje i niszczy świat

• Bóg nie może przyjąć ludzkiej formy

• Bóg jest odwieczny, nie…śmiertelny

• Celem ludzkiego życia jest wyrwanie się z samsary i pogrążenie w bogu przez medytację

• Obowiązkiem służba drugiemu człowiekowi

• Ważna jest uczciwość

• Odrzucanie podziałów ludzie są równi

• Odrzucanie form ślepego rytuału

• Droga pobożności NARM MARGA

5 GRZECHÓW: pożądanie, gniew, pragnienie, przywiązanie do doczesności, egoizm

Uzupełnienie z Wikipedii

Sikhizm - religia powstała w XVI wieku w Indiach w prowincji Pendżab. Jej założycielem był Guru Nanak. Obecnie na świecie jest ok. 24 milionów wyznawców tej religii (Sikhów) - żyją oni głównie w indyjskim Pendżabie, ale posiadają także liczną kilkuomilionową diasporę rozsianą po krajach dawnego Imperium Brytyjskiego i w USA (tu bardzo liczni są również zachodni konwertyci na sikhizm- często w bardzo nieortodoksyjnej formie). Najważniejszym miejscem kultu jest „Złota Świątynia” w Amritsar, w której przechowywany jest oryginał świętej księgi Sikhów zwanej Pani Księga.

Religia ta jest przeciwna wojnom religijnym. Nie chce dzielić ludzi na muzułmanów, hinduistów, chrześcijan. Uważa, że Boga można kochać nazywając go Allah, Kryszna itp.

Sikhizm jest rodzajem kompilacji islamu i hinduizmu. Z islamu pochodzi nie posiadającego żadnego wizerunku ani wcieleń Boga, który jednak posiada „miliony imion”. Z hinduizmu pochodzą praktyki medytacyjne, wiara w możliwość uzyskania bezpośredniej łączności z Bogiem poprzez medytację prowadzącą do oświecenia, wiara w reinkarnację, i wreszcie wiele innych, zewnętrznych przejawów kultu.

Centralnym punktem tej religii jest kult pierwszych dziesięciu Guru (choć nie wszyscy uznają kilku ostatnich, są też tacy, którzy nie czczą Guru), z których według wierzeń każdy był kolejnym wcieleniem Guru Nanaka i miał bezpośredni kontakt z Bogiem. Guru ci przekazali to objawienie na piśmie w formie Pani Księgi, którą każdy z nich uzupełniał o kolejny rozdział. Ostatni, dziesiąty Guru Gobind Singh uznał, że dzieło pisania Księgi jest ukończone i ustanowił ją „ostatnim, jedenastym Guru”. Według wierzeń Pani Księga jest obecnie guru Sikhów w znaczeniu dosłownym. W momencie, gdy między wyznawcami dochodzi do sporu religijnego o kluczowym znaczeniu otwiera się Pani Księgę na losowo wybranym cytacie, którego słowa rozstrzygają spór, tak jakby to mógł zrobić żywy guru. Pani Księga „udziela” też ślubów, jest „obecna” przy narodzinach i pogrzebach.

Sikhizm jest religią wymagającą od swoich wyznawców szczegółowego przestrzegania zasad moralności, diety i sposobu ubierania się. Ważnymi punktami etyki sikhizmu są: wymóg samodzielnego utrzymywania się z uczciwej pracy, wzajemnego wspierania się i służby dla całej społeczności oraz równości wszystkich wyznawców. Sikhizm nie posiada ścisłej liturgii, a aktywność religijna koncentruje się na czytaniu Pani Księgi - codziennym, osobistym zwanym Sidharan Path, grupowym odbywanym w domach modlitw zwanym Gurdwara i wreszcie uroczystym, nieprzerwanym, publicznym czytaniem całej Księgi od deski do deski wykonywanym w każdej gminie Sikhijskiej przynajmniej raz do roku, zwanym Akhand Path. Mężczyźni, którzy wychowali już swoje dzieci i przeszli „godnie” przez aktywną część swojego życia mają prawo uczestniczyć w sesjach medytacyjno-dyskusyjnych, zwanych Ketha, które dają im szansę osiągnięcia oświecenia. W ramach Ketha czyta się nie tylko Pani Księgę, ale także krytycznie studiuje się święte księgi innych religii od Wed po Biblię.

Religia ta początkowo nie posiadała żadnej liturgii i zakazuje istnienia „etatowego kleru”. Wyznawcy są w stosunku do siebie absolutnie równi i od śmierci dziesiątego Guru, nikt nie posiada żadnych specjalnych prerogatyw religijnych, oprócz swojego osobistego autorytetu. Wszystkie funkcje religijne od prowadzenia gminnych Gurdwar po administrowanie najważniejszą świątynią czyli Armitsarem są wykonywane społecznie i nie wolno z tego tytułu osiągać żadnych korzyści materialnych.

Guru Sikhów i ich podstawowe zasługi

• Nanak 1499-1539 - założenie religii i wspólnoty Sikhów

• Lehna Angad 1539-1552 - wprowadzenie alfabetu gurmukhi

• Amar Das 1552-1574 - likwidacja kast i poprawa statusu kobiet, rytuały

• Ram Das 1574-1581 - założenie ośrodka kultu na Świętym Jeziorze, hymny

• Ardżan 1581-1606 - budowa Złotej Świątyni, Adi Granth

• Hargobind 1606-1644 - nadanie wspólnocie charakteru militarnego

• Har Raj 1644-1661 - upowszechnianie religii

• Har Krishan 1661 - symboliczne przywództwo w dzieciństwie

• Tegh Bahadur 1661-1675 - poezje, męczeństwo w Delhi

• Gobind Singh 1675-1708 - utworzenie w Anandpur Bractwa Czystych (Chalsa)

Przed swoją śmiercią Guru Gobind Singh ogłosił że guru będzie odtąd Granth Sahib, święta księga Sikhizmu

8. Odrodzenie indyjskie

___

9. Teatr indyjski

BHARATA MUNI- „NATJAŚASTRA”- księga teatru II w.p.n.e- II w.n.e

ABHNAWAGUPTA- „ABHINAJADARPANA”- Zwierciadło Gestów

ABHINAJA- środki wyrazu:

• MUDRA - miny

• HASTA- gesty rąk

• ANGIKA- członki ciała

Wymagania wobec odbiorcy:

• SAHRIDAJA- współczujący

• SAMDŻIKA- wykształcony, część grupy o tym samym tle kulturowym

Teatr staro indyjski był z założenia wielojęzyczny. Środki wyrazu artystycznego specyficzne dla kult. Ind., Teatr często jest rodzajem pantomimy.

KOLORY

• Erotyzm- blado zielony

• Śmiech- biały

• Smutek- szary

• Gniew- czerwony

• Bohaterstwo- pomarańczowy

• Odraza- niebieski

• Zdziwienie- żółty

• Spokój- biały

• Strach- czarny

W Indiach ssące ciele symbol miłości matczynej i miłości do matki WATSALA- CIELE, WATSALIA- CIELĘCOŚĆ

RAGMALA- girlanda rag

BHAVA-RASA synestezja BHAWA- byt RASA- smak estetyczny

BHAWA	UCZUCIE	RASA	ODCZUCIE
RATI	Miłość	ŚRINGARA	Erotyzm
KRODHA	Gniew	RANDRA	Zagniewanie
UTSAHA	Wzniosłość	WIRA	Bohaterskie
DŻUGUPSA	Odraza	WIBHASTA	Wstręt
HASA	Ironia	HASJA	Komizm
ŚOKA	Smutek	KARUNA	Współczucie
WISMAJA	Zadziwienie	ADBHUTA	Zadziwienie
BHAJA	Strach	BHAJANAKA	Przestrach
ŚANTI	Spokój	ŚANTA	Wyciszenie

Klasyczne tańce hinduskie - tańce religijne pochodzące z terytorium Indii, dzielą się na 7 podstawowych stylów, z których 4 pochodzą z południa kraju: Bharatanatiam, Katakali, Kuchipudi, Mohini Attam; a trzy z północy: Katak, Manipuri, Orissi.

Jedna z hinduskich legend opowiada, że świat został stworzony przez tańczącego Śiwę. Występował on wtedy pod postacią Nataraja (Pan tańca), a sekrety tańca sam Brahma zawierzył Bharacie, który opisał je w traktacie zatytułowanym Natjaśastra, i to on jest do dziś podstawowym podręcznikiem wszystkich form hinduskiego tańca klasycznego. Tak więc są one tańcami sakralnymi, związanymi z mitologią hinduską. Nawet samo ich pochodzenie uważane jest za święte. Początkowo były tańczone wyłącznie w świątyniach przez specjalnie wyszkolone do tego celu kapłanki-tancerki zwane dewadasi. Celem tańca było uwolnienie duszy od świata materialnej ułudy i połączenie jej z boskością.

Każdy z wymienionych stylów jest niepowtarzalny, wypracował sobie odrębne formy ekspresji i szczegółowe techniki studiowane w zawodowych szkołach, wszystkie one jednak opierają się na dwóch wspólnych elementach: tańcu (nritta) i wyrazie (abhinaya). Specyficzną formą jest także mudra czyli symboliczne gesty, stanowiące skodyfikowany język gestów, który widzowie są w stanie odczytać i w ten sposób śledzić przebieg spektaklu, w którym tancerze ilustrują gestami opowiadania zaczerpnięte z świętych ksiąg hinduizmu.

Katakali, kathakali to dramat teatralny, w klasycznych tańcach hinduskich jeden ze stylów z południowych Indii, wywodzi się z Kerali. Zazwyczaj jest wykonywany nocą, na świeżym powietrzu. Artyści w charakterystycznych strojach, z pomalowanymi twarzami, ilustują ruchem i gestem pradawne opowieści o wielkich, hinduskich bogach i demonach.

Bharatanatiam, bharatnatjam - antyczny styl klasycznego tańca hinduskiego, istniejący od około 3000 lat, początkowo tańczony przez kapłanki-tancerki dewadasi w świątyni w Tandżore i Malabar i zwany "sadir" lub "dassiatam"; charakterystyczny element bhakti jogi.

Dewadasi brały udział w codziennych rytuałach świątynnych i w świętach hinduistycznych, w czasie których ich taniec był postrzegany jako forma daru składanego bóstwu. Z czasami zaczęły także tańczyć na królewskich dworach. Między XVIII i XIX w. styl ten przyjął formy podobne do tych, w jakich jest wykonywany do dziś. Po okresie kryzysu, który nastąpił w latach 20. i 30. XX w. został zreformowany i przyjął w 1930 nazwę "Bharatanatiam", opierającą się na trzech sylabach w słowie "Bharatha" - bhava (wyraz twarzy), raga (melodia) i tala (rytm).

Taniec ten obecnie jest wykonywany przez jednego tancerza, najczęściej przez kobietę, lub przez całą grupę. Towarzyszy mu muzyka i śpiew komentujący taniec. Charakteryzuje się dynamiką wykonania, statycznymi pozami i emocjonalnym zaangażowaniem wykonawcy: nritta (rytmiczne ruchy) i nritya (ruchy ekspresyjne).

Katak, kathak to jeden z klasycznych stylów północnych tańca hinduskiego. Nazwa pochodzi od słowa katha - bajka, opowiadanie. Tradycja wywodzi go od mitycznego barda Kathaksa, który żył 2000 lat temu, podróżował od wsi do wsi i zarabiał na życie opowiadaniem legend, tekstów świętych ksiąg i hymnów religijnych, pomagając sobie przy tym tańcem i śpiewem. Słowem kathak nazywa się także ulicznych opowiadaczy bajek na północy Indii.

Prawdopodobnie styl ten jest pochodzenia muzułmańskiego. Bardzo popularny był w czasach mongolskich. Spektakl odbywa się wśród siedzącej dookoła widowni, bez podwyższonej sceny. Tancerz zazwyczaj wykonuje kilka gestów, po czym zastyga na moment w jakiejś pozie, wykonuje znowu kilka gestów i znowu się zatrzymuje. Tło muzyczne tworzy gra na tabli, czasem sarandze. Sam tancerz ma przyczepione do kostek dzwoneczki ghurungi.

Dewadasi (także nazywana z port. bajaderą) - nazwa tancerki kultowej, wykonującej klasyczne tańce hinduskie. Zazwyczaj mieszkała blisko świątyni, uznawana była oficjalnie za boską małżonkę i otaczana dużym szacunkiem. Rozpoczynała naukę tańca w bardzo młodym wieku, około 6 roku życia. Zajmowała się też prostytucją sakralną.

Rasa - w wisznuizmie (szczególnie w krysznaizmie) jeden z rodzajów bezpośredniego związku z Bogiem (Kryszną). Rasa jest efektem i celem praktykowania bhakti jogi.

Rodzaje

• Santa-rasa - określana jako związek neutralny. Osoby w takim związku doceniają wielkość Boga, a nie angażują się w pełni w służbę dla niego. Bhaktisiddhanta Sarasvati Thakura jako przykład osób tej rasy podaje rzekę Jamunę, drzewa kadamba, krowy, a także przedmioty należące do Kryszny, np. laskę czy flet.

• Dasja-rasa - charakteryzuje się wolnością od wszelkich materialistycznych pokus, a także od wątpliwości. Osoby tej rasy wielbią Boga za jego wielkość i aktywnie mu służą. Dasja-rasa może występować z innymi rasami. Przykładami osób w dasja-rasie są np. gopi: Citraka, Patraka i Raktaka, zaangażowane w bezpośrednią służbę dla Kryszny.

• Sakhja-rasa - osoby w tej rasie uważają Krysznę za swojego przyjaciela, często zapominając o jego boskości. Przykład takiego zachowania przejawiają towarzysze zabaw małego Kryszny z Wrindawany.

• Watsalja-rasa - określana jako związek rodzicielski. Kryszna był synem Dewaki, ale opiekę nad nim sprawowała Jaśoda, której bezgraniczna miłość jest przykładem watsalja-bhakti.

• Madhurja-rasa - rasa której wyróżnikami są słodycz i doskonałe piękno. Bóg występuje jako czuły kochanek madhurja-maji, czyli Radharani. Uważa się, że czczenie Radharani daje w efekcie ten sam rodzaj związku z Kryszną, który przejawia ona. Dostrzec i docenić ten rodzaj związku (uważanego przez wisznuitów za najwznioślejszy) mogą jedynie ci, którzy tę rasę przejawiają.

INDYJSKI TEATR I DRAMAT

jego początki sięgają starożytności, wykształcił się z kultu rel., eposu i mimu lud.; Natjasiastra Bharaty (II w.) to najstarsze dzieło o teatrze; dramat klasyczny zaczerpnął niektóre techniki z teatrów cieni i marionetek popularnych podówczas w Indiach; dramat z pocz. n.e. jest syntezą poezji, malarstwa, muzyki i tańca; sztuka składała się z 5-10 aktów i prologu; gł. postaci to: bohater, bohaterka, wesołek (towarzysz bohatera), znawca sztuk i dobrego tonu oraz gbur; czasy największego rozkwitu przypadają na epokę klasyczną (I-X w. n.e.); pierwszym znanym dramatopisarzem był Aśwaghosza (Dramat o nawróceniu Siariputry); inni twórcy to: Bhasa, Siudraka, Harsza, Wisiakhadatta, Krisznamiśra; spektakle wystawiano na otwartej przestrzeni, obok świątyń lub pałaców w okresie wiosennych i jesiennych świąt; od XII w. datuje się rozwój dramatu rel. (misteria) i hist.; pod panowaniem muzułmańskim t. i d. zanikły, by odrodzić się z końcem XIX w. (za przyczyną D. Raya, R. Tagorego, M. Bhattacharyi).

10. Architektura indyjska

*INDYJSKIE ŚWIĄTYNIE HINDUISTYCZNE* (nie byli dobrymi architektami)

• świątynia Durgi w Archole (Ajchole?) - przypomina czjatję, część główna - mandapa; to, co ją poprzedza - arthamandapa; na planie absydialnym, zróżnicowane wysokości filarów; dach ze skalnych kloców

• świątynia Lakhana (LATHAKANA?) w Archole (Ajchole?) - w kształcie kwadratu - przeniesienie kwadratowego planu Wichary

• świątynia w Udairii (UDAJITRI?) - blok kamienny położony na filarach

• budowla w Sauczi - kamienne bloki na filarach, piramida schodkowa, w miarę spiczaste zwieńczenie odwrotność kwadratury koła (z kwadratów próbują osiągnąć koło); potem te poszczególne poziomy ozdabiają pańczaram - miniatury budowli głównej umieszczane jako ozdoby na tej budowli; zdobienie - wizerunki bóstw, mitologia, stwory, potwory, karły

• Deodang (DEOGAG?) V/VI w - budowla na planie krzyża, orientowana na 4 strony świata, na jej dachu znajduje się piramida schodkowa zwieńczona tzw. amalaka, dosł. pestka owocu

Plan świątyni, teologia świątynna

• wchodzi się po schodach - z reguły bardzo stromych - które wymagają od człowieka dużego pochylenia ciała

• zawsze ściągają buty

• gest przyłożenia czoła do pierwszego lub ostatniego stopnia, albo chociaż przyłożenie dłoni do schodka i potem dotknięcie nią czoła

• przedsionek - antaralaja - zazwyczaj bardzo ciemy

• arthamandapa

• mandapa - pawilon na planie prostokąta (bez filarów - miejsce tańców rytualnych)

• garbhogricha (GARPHAGRIPA?) - łono (dom?) embrionu - sanktuarium (na środku - posąg bóstwa lub lingam Śiwy, joni - symbol kobiecości razem mistyczna kopulacja)

• dookoła korytarzyk, którym wierni obchodzą garbhagrichę zgodnie z ruchem słońca - od lewej do prawej

• sikhara - wieża - próba przedstawienia odwrotności kwadratury koła, na czubku AMAKLAKA pojawiają się KUMBAHY dzbany lub parasole symbolizujące AXIS MUNDI

• kungha - dzban

• czakra - parasole

• stambha - filar

• świątynia jest symbolem axis mundi; im ma doskonalszy kształt tym lepiej oddaje axis mundi

• w środku - tylko 1/10 przestrzeni jest wolna, całą resztę wypełniają rzeźby, posągi, malowidła; gł. wykorzystanie kamienia

• gigantomania - wznoszenie ogromnych piramid, w których nie ma wolnej przestrzeni

11. Malarstwo

ADŻANTA - miejscowość w Indiach (stan Maharasztra), na wyż. Dekan; w pobliżu, w zakolu rz. Waghora, słynny zespół 30 buddyjskich świątyń i klasztorów skalnych, wykutych między II w. p.n.e. a V w. n.e.; liczne rzeźby oraz najsławniejszy w Indiach zespół malowideł ściennych ze scenami z życia Buddy, wykonany techniką fresku azjatyckiego; skarbnica wiedzy o życiu w dawnych wiekach (wygląd dworu, stroje, przedmioty codziennego użytku, broń, klejnoty); obiekt odkryty przypadkowo 1829 przez myśliwych brytyjskich, odwiedzany masowo przez turystów, inspirujący współczesną sztukę subkontynentu (renesans bengalski); zespół świątynny wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Przyrody UNESCO.

12. Muzyka

Raga (z sanskrytu) w muzyce typ melodii i tonu o charakterystycznym wyrazie emocjonalnym, stanowiący podstawę do improwizacji muzycznej. Stosowany jest w muzyce indyjskiej.

34

41

Cywilizacja Indii

Cywilizacja Indii

Cywilizacja Indii

---