SOCJOLOGIA WIEDZY I KULTURY

SAMOSPEŁNIAJĄCE SIĘ PROROCTWO ( Merton)

Ludzie reagują nie na obiektywne cechy sytuacji ale na jej znaczenie. Kiedy już zrozumieją co znaczy sytuacja wówczas się odpowiednio zachowują. Merton podaje przykład banku który jednego dnia świetnie prosperuje a na następny dzień jest bankrutem. A wszystko przez to iż puszczono plotkę o niewypłacalności banku wiec wszyscy depozytariusze zaczęli wypłacać swoje oszczędności. Społeczne spekulacje, proroctwa, przewidywania często mają wpływ na przyszłe wydarzenia.

Samospełniające się proroctwo tworzy zafałszowaną wizje sytuacji, ale prowadzi do jej urzeczywistnienia. Jako przykład autor przybliża konflikty na tle rasowym i etnicznym w Ameryce. Biały robotnik uważa się za osobę bez uprzedzeń ale nie może się zgodzić by murzyn należał do związku zawodowego gdyż na pewno zgodziłby się pracować za niższą stawkę i byłby łamistrajkiem. Są to oczywiste „fakty” wytwarzane społecznie, które ulegają samopotwierdzeniu przez zastosowanie w codziennym życiu. Murzyni faktycznie stawali się łamistrajkami ale przez niedopuszczanie ich do związków zawodowych, a nie odwrotnie.

Aby przerwać błędne koło samospełniającego się proroctwa należy poddać pod wątpliwość pierwotne twierdzenia. Zakwestionowanie fałszywych definicji nie jest łatwe. Nawet jeśli uświadomimy sobie że są błędne nie od razu potrafimy je odrzucić. Akcje oświatowe często nie przynoszą oczekiwanych rezultatów z powodu podziałów na grupy własne i obce.

Grupa własna ma tendencje do podkreślania cnót swoich członków a wytykania przywar członków grupy obcej. Biali podkreślają ze wśród murzynów jest aż 5-cio krotnie mniej ludzi z wykształceniem wyższym, więc inwestowanie w ich edukacje uważają za trwonienie pieniędzy. Lecz nawet gdy członek grupy obcej wykazuje cnoty które są w naszej grupie pozytywnie oceniane to zrobimy z tego wadę. Np. protestant pracuje do późna bo jest pracowity, a żyd dlatego że jest chciwy. Osiągnięcia ludzi są szanowane do momentu w którym nie zagrażają czyjejś władzy i ogólnemu systemowi społecznej stratyfikacji.

Najbezpieczniej otoczyć się murem dyskryminacji. Ale może to prowadzić do wyolbrzymienia osiągnięć grupy obcej. Np. murzyni przyjmują postawę obronną i podkreślają często wspaniałość swojej rasy. Ponadto traktowanie sukcesów jednostki jako jej wad może spowodować w odruchu samoobrony ze faktycznie zacznie uważać swe osiągnięcia za wady. Autor przywołuje znanych Żydowskich naukowców, artystów którzy mieli duży wkład w rozwój światowej kultury, opierając się o listę sporządzoną przez antysemitę, który stworzył ja chcąc podkreślić ile mądrość rasy aryjskiej żydzi sobie zawłaszczyli. Jest to idealny przykład na dominację grupy własnej w interpretowaniu sytuacji.

Na zakończenie Merton przytacza przykład mieszkańców pewnego osiedla gdzie żyje po 50% białych i czarnych. Mimo ich początkowych obaw stosunki międzyrasowe układają się dobrze, a to dzięki odpowiednim warunkom instytucjonalnym i administracyjnym. Sposobem na likwidacje uprzedzeń nie jest wiec ich negacja lecz odcięcie od ich źródeł.

SOCJOLOGIA KULTURY → SZACKA

KULTURA

• Odróżnia człowieka od świata zwierząt

• Rozwinięty mózg umożliwia jej tworzenie

• Wszystko co jest stworzone przez człowieka, przez niego nabywane poprzez uczenie się i przekazanie innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej

• Protokultura pozagenetyczne przekazywanie informacji w świecie zwierząt

• Jest narzędziem poznania i opanowywania świata

CHARAKTERYSTYKA kultury jako atrybutu człowieka:

• KULTURA OBEJMUJE CAŁOŚĆ ŻYCIA CZŁOWIEKA. Nie ma czynności i zachowań , których by nie regulowała. Np. kultura jedzenia. Chińczycy jędzą psy, Francuzi żabie udka, muzułmanie nie jedzą wieprzowiny ,a hindusi wołowiny. W europie je się sztućcami, na wschodzie pałeczkami.

• POJĘCIE TAK ROZUMIANEJ KULTURY NIE MA CHARAKTERU WARTOŚCIUJĄCEGO. Kultura nie jest tylko to co jest piękne i dobre ale wszystko co jest dziełem człowieka. Wiec o nikim nie możemy powiedzieć ze jest pozbawiony kultury co najwyżej że jej nie akceptujemy. Np. kanibal praktykuje swoją kulturę choć nas przeraża. W ujęciu potocznym przymiotnik kulturalny ma znaczenie pozytywne dlatego w antropologii używa się słowa kulturowy aby podkreślić brak wartościowania.

• KULTURA JEST TWOREM ZBIOROWYM NIE INDYWIDUALNYM Powstaje w wyniku kontaktów międzyludzkich. Jeden człowiek może mieć duży wpływ na tworzenie kultury lecz jego wytwory stają się jej częścią dopiero wtedy gdy zostaną społecznie przyjęte. Można ją rozpatrywać dwojako: jako zobiektywizowany system, zewnętrzny w stosunku do jego twórców lub jako proces tworzenia (kultury), czyli to jak ludzie zmieniają sposób myślenia i działania w stosunku do siebie i przyrody.

• KULTURA NARASTA I PRZEKSZTAŁCA SIĘ W CZASIE Jest przekazywana miedzy pokoleniami drogą pozagenetycznego dziedziczenia. Związana jest ze świadomością czasu, także ze sposobami utrwalania przeszłości

TREŚĆ KULTURY

• Kwestionuje się przynależność do niej podmiotów materialnych

• przekazuje nam sposoby zachować, użycia przedmiotów

• Stanisław Ossowski za jej dziedzictwo uważa „ wzory reakcji mięśniowych, uczuciowych i umysłowych” a za jej przedmiot „korelaty dziedzictwa kulturowego”

• Wzory (realne i idealne) sposobów odczuwania, reagowania i myślenia, wartości i wyrastające z tych wartości normy, a także sankcje skłaniające do ich przestrzegania

Wzory idealne - jak postępować w danych okolicznościach np. płacz na pogrzebie, radość na weselu, zawsze jawne

Wzory realne - jak ludzie(zbiorowość) zwykle postępują, mogą być jawne( ludzie wiedzą o takim zachowaniu i potrafią je opisać badaczowi) bądź ukryte 9 ludzie nie zdają sobie sprawy, tylko badacz potrafi opisac dane zachowanie)

Wartości - wg Jana Szczepańskiego : dowolny przedmiot materialny lub idealny w stosunku do którego jednostka lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus ; tworzą hierarchie, system

- dzielimy je na uznawane( powinny być atrakcyjne, realizowane pod przymusem zewnętrznym), odczuwane( zinternalizowane, odbierane jako własne) i realizowane( zarówno odczuwane, które realizuje się łatwiej , jak i uznawane, które realizuje się częściej)

- wybór między odczuwanymi a uznawanymi prowadzi do konfliktu wartości

Normy - reguły, przepisy ,prawidła regulujące życie grupy , określają moralność obyczaje, , mogą pokrywać się jawnymi wzorami kulturowymi, konfiguracja norm i wartości nazywana jest ładem akcjonormatywnym

Sankcje - kary i nagrody mający charakter (nie)formalny

WIELOŚĆ KULTUR I KRYTERIA ICH WYODRĘBNIANIA

Różnice kulturowe wynikają z odmiennego położenia geograficznego, dostępności do zasobów oraz własnego zbioru doświadczeń . Przez co zbiorowości tworzą własny system wartości i wzory zachowań. Jeśli istnieje komunikacja miedzy kulturowa może to doprowadzić do ujednolicenia pewnych wartości np. kultura zachodnioeuropejska.

Można mówić o kulturze narodowej a także gospodarczej, bądź używać kryteriów chronologicznych. Ponadto odrębność kulturowa charakteryzuje także zbiorowości np. kultura szlachecka, chłopska, młodzieżowa. Czasem aby ułatwić segregacje używa się pojęcia subkultura.

Jest to pewien zespół regularności kultur., występujących w dowolnej zbiorowości, która jest mniejszością w większej zbiorowości będącej podstawą wyodrębniania danej kultury. Czasem jest wariantem szerszej kultury np. subkultura polska( jako część europejskiej), czasem jest programową negacja wartości norm wzorów zachowań - wówczas jest nazywana kontrkulturą bądź kulturą alternatywną.

RELATYWIZM KULTUROWY

Etnocentryzm - skłonność do wywyższania własnej kultury ponad inne oraz ocenianie praktyk odmiennych kultur z perspektywy własnej → europocentryzm

• Jako zasada metodologiczna - badacz musi stać się członkiem kultury , musi porzucić normy i wartości kultury własnej

• jako element światopoglądu - przekonanie , że wszystkie kult. są równe, nie wolno ich mierzyć jedną miarą, równouprawnienie i tolerancja

• jako teoria i filozofia człowieka - człowiek bez reszty wytworem kult. , jego zachowanie i wartości zależą od w kult. , w której się wychował tzw. Kulturalizm

• jako relatywizm wartości - nie ma wartości uniwersalnych, wszystkie są produktem kult.

3 ostatnie odmiany relatywizmu budzą szereg wątpliwości wśród naukowców.

DZIEDZINY KULTURY

Wg A.Kłosowskiej ;

• bytu - relacje z naturą , produkcja ,dystrybucja, konsumpcja, czynności ochronne i obronne

• społeczna - określa stosunki międzyludzkie

• symboliczna -obejmuje wzory i wartości związane z zaspakajaniem wyższych potrzeb ludzkich tzw. ekspresyjno - integracyjnych (czyli impulsy twórcze i uczestnictwo we wspólnocie)

Symbol - znak odznaczający się szczególnymi cechami; znak to każdy przedmiot czy zjawisko które ludzie odnoszą do czegoś innego. Najpowszechniejszy system znaków to język! Większość znaków pełni funkcje instrumentalne same w sobie nic nie znaczą, są jedynie przezroczystymi narzędziami służącymi przekazaniu treści. Jednak często wartość przypisywana znaczeniu znaku spływa na niego przez co staje się symbolem, który sam staje się wartością. Np. krzyż. Wartości , których znaki mają postać symboli, są autoteliczne.

- nalezą do niej religia, sztuka , rozrywka, po części nauka

- jest celem samym w sobie a nie środkiem np. modlitwa, obraz

KULTURA JAKO PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA SOCJOLOGII

• W Polsce głównym przedmiotem zainteresowania jest kultura symboliczna i jej związki z życiem zbiorowym ludzi, systemy wartości i ich zróżnicowanie społeczne, subkultury

• 2 perspektywy podejścia socjologicznego:

• Zróżnicowania społ. - związki między pozycja w hierarchi a wartościami, zachowaniem etc.

• Spójności grupy - np. kultura narodowa

• Jako system komunikowania. Co , kto, jak i jakim skutkiem komunikuje .Wpływ warstw dominujących na kanon kulturowy

• Odmienne drogi ( układy ) przekazu treści kultury symbolicznej

• Bezpośrednie i osobiste stosunki społ. Brak twórców i odbiorców, tworzenie kult. Jest procesem spontanicznym → przemieszana z kult. Bytu i społ.

• Bezpośrednia ,ale występuje podział na profesjonalnych twórców i odbiorców, mogą zamieniać się miejscami, ich kontakty podlegają regułom. → kultura elitarna

• Pośredni kontakt miedzy twórcą a odbiorcą poprzez radio, telewizję, druk → kultura masowa

A. Kłosowska

KATEGORIE KULTURY - sposoby taksonomicznego ujęcia kultury, klasyfikacja ,podstawowe działy wyodrębnione w ujęciu synchronicznym , a różniące się charakterem składających się na nie elementów, empiryczne,, powinny charakteryzować się cechami istotnie uzasadniającymi ich wyodrębnienie ( kultura stanowi zintegrowaną całość, a pomiędzy jej wewn. Kategoriami zachodzą związki, których badanie pozwala lepiej poznać całość kult. )

Kategorie dzielą się na dziedziny.

Pojęcie : Cywilizacja

• Morgan : Jako najwyższy stopień ewolucji kultury →dzikość , barbarzyństwo, cywilizacja

• Spengler : ostatnia faza rozwoju, ale przynosząca upadek wartości, gdy kultura jest w pełni rozwinięta kostnieje i staje się cywilizacją

• Marcuse : sprawia ,ze więcej ludzi uczestniczy w kult. , ale niszczy jej autentyczność, opanowuje ja i sprzedaje

• Bywa rozumiany jako jednoznaczny z kulturą

• Szerszy geograficzny kompleks kultur o zbliżonym charakterze

• Kategoria kultury globalnej

Autor	Kategorie kultury ( dziedziny i kryteria)
A.WEBER	Cywilizacja zewnętrzna (technika, technologia, wiedza stosowana)	cywilizacja wewn. (państwo, prawo, moralność)	Kultura(sztuka, religia, idee)
R.MACIVER	Porządek technologiczny(sfera środków)	Porządek społ. (sfera celów i środków)	Porządek kulturalny(sfera celów)
A.L.KROEBER	Kultura rzeczywistości	Kultura społ.	Kultura wartości
L.WHITE	Technologia	Społeczeństwo	Ideologia
K.DOBROWOLSKI	Kultura materialna	Kultura społ.	Kultura niematerialna
C.ARZAKANIAN	Materialna forma działania		Duchowa forma działania. Myślenie artystyczne

Badania przeprowadzone na próbie mieszkańców małego miasteczka w Polsce :

• Wyższe wykształcenie zwiększa rozumienie kultury jako sztuki a zmniejsza jako dobrego wychwania i moralności z czym kojarzy ją większość ludzi

• Ma charakter selektywny i wartościujący

Proces semiozy - tworzenie , przekazywanie i odbiór znaków : proces wyłącznie ludzki

Ernest Cassirer nazwał człowieka animal symbolicum. Według niego formy symboliczne stanowia matryce umożliwiającą duchowi ludzkiemu kształtowanie rzeczywistości np. język

Kultura symboliczna jest według niego więzia funkcjonalną łącząca ludzi oraz inspiracją w kierunku poszukiwania wspólnej logiki form symbolicznych. Nie jest nadrzędna w stosunku do pozostałych form działalności i bytu człowieka, choć wiele teori antropologicznych antropologicznych socjolog. tak ja pojmuje.

Max Scheler rozróżniał popędowe działanie człowieka od idealnego skierowanego na wartości. Np. robotnik zawsze kieruje się refleksja idealną a artysta zawsze musi przełożyć idee na rzeczywistość. Jest to wzajemne przenikanie się kultury bytu(materialnej) z kultura symboliczną - zawsze jedna zdobywa przewagę. Socjologia w jego rozumieniu miała zajmować się elementami duchowymi.

Autorka przywołuje także próbę określenia zjawisk kulturalnych przez K. Popiera. Dzieli on świat na :

1. ogół procesów fizycznych ciał (nie)ożywionych

2. procesy psychiczne ludzkie i zwierzęce, funkcje organizmów

3. wytwory umysłu ludzkiego( teorie naukowe, dzieła sztuki etc. ) ~ kultura symboliczna

Zjawiska odpowiadające kulturze bytu zalicza do 1, a społecznej do 3. Głównym przedmiotem jego analizy staje się 2. Komplikacje występują też w jego rozumieniu wytworów ludzkiego umysłu (3) a ich ucieleśnienia.

Antropologiczna koncepcja kultury globalnej zakłada materialną , fizyczną jedność kultury realizującej się w wytworach ludzkiego działania. Przyjmuje, odpowiadające 2 u Popiera, istnienie zinternalizowanego procesu kultury, ale nie obejmuje nie wyrażalnych w sposób zmysłowy zjawisk. Dopuszcza różnorodność zjawisk co stanowi podstawę antropologicznej typologii.

Kultura bytu

• reprodukcja

• produkcja, dystrybucja, usługi, konsumpcja

• czynności ochronne i obronne w stosunku do sił przyrody, klimatu, zwierząt, ludzi.

Kulturowe zróżnicowanie tych form świadczy o ich kulturalnym charakterze różnym od czysto popędowych reakcji. Jednak różnice kulturowe są ograniczone przez naturalne konieczności. Np. pokarm powoduje zaspokojenie głodu w zależności od zawartości kalorycznej a nie od kulturowo określonej formy. Dlatego niektórzy teoretycy uważają kulturę bytu za zbyt trywialną by poddawać ją badaniom. Jednak inni uważają że jest nierozłączna z kultura społeczną. Można do tego podchodzić dwojako; oddzielić czynności gdzie używane są przedmioty od tych gdzie czynności ludzkie powiązane są „spoiwami przedmiotowymi”, gdzie oprócz przedmiotów konieczne są motywy i cele do wykonywania zadania. Człowiek stanowi łącznik między urządzeniami technicznymi a ich realnym działaniem.

*Socjologia kultury nie wyklucza kultury bytu z zakresu swoich badań o jest ona powiązana z kategoriami kultury symbolicznej. Istotę problematyki socjologii kultury stanowi związek kultury symbolicznej ze społeczna(socjalną)

1

---