Nęcka: „Psychologia twórczości”

I) Pojęcia i kryteria twórczości

Twórczy produkt - to taki, który jest nowy i wartościowy.

Rodzaje wartości i domeny twórczości

• Wartości poznawcze (związane z poszukiwaniem prawdy i poszerzaniu jej obrazu) - domena: NAUKA

• Wartosci estetyczne (związane z poszukiwaniem i tworzeniem piękna) - SZTUKA

• Wartości (dotyczą warunków życia codziennego) - WYNALAZCZOŚĆ

• Wartości etyczne (związane z poszukiwaniem i tworzeniem dobra) - DZIAŁALNOŚĆ PUBLICZNA

Definicja Morrisa I. Steina:

TWÓRCZOŚĆ to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny, lub do przyjęcia dla nowej grupy w pewnym okresie.

Twórczość jako cecha osoby

Dwa podejścia:

• Elitarne - o twórczości można mówić w podejściu tylko do wybitnych umysłów

• Egalitarne - każdy człowiek jest twórczy ale nie w jednakowym stopniu. Twórczość jest cechą ciągłą. Barsalou i Prinz: „twórczość przyziemna”.

Kryteria twórczości:

• Płynność - łatwość wytworzenia pomysłów

• Giętkość - to gotowość do zmiany kierunku myślenia

• Oryginalność - to zdolność do wytwarzania reakcji nietypowych

• Staranność - (rzadko stosowana) ilość pracy włożonej w ekspresję pomysłu

Bruner: w kontakcie z twórczym dziełem doświadczamy „skutecznego zdziwienia”, czyli mieszanki szoku i akceptacji albo zaskoczenia i zgody

Guilford upatruje źródeł twórczości w myśleniu dywergencyjnym

Ujęcie triadowe

Uwzględnia trzy grupy kryteriów twórczości:

• Cechy wytworu: trafność, oryginalność, niezwykłość, konieczność, wartość estetyczna

• Reakcja psych. odbiorcy: „skuteczne zdziwienie”, początkowa nieufność, efekt powtórnej oceny, „nigdy bym na to nie wpadł”, „tak bym właśnie zrobił”

• Cechy procesu myślenia: ruchliwość, synteza, aktywny stosunek do tworzywa, przełamanie bloku mentalnego, działanie w sytuacji niedoboru

II) Struktura procesu twórczego

To proces psychiczny prowadzący do wytworzenia nowej i wartościowej idei.

KLASYCZNE TEORIE:

1. Podejście asocjacyjne

Mechanizm twórczości sprowadza się do odległego kojarzenia

2. Podejście postaciowe (Gestalt)

To dążenie do zmiany struktury sytuacji problemowej. Próba „domknięcia figury”.

Wprowadzone pojęcia:

• Myślenie produktywne - proces przynoszący nowe efekty.

• Wgląd - nagła zmiana percepcji sytuacji problemowej

3. Podejście psychodynamiczne

Twórczość opiera się na transformacji energii seksualnej - sublimacja.

Wprowadzono teorię inkubacji - nieświadomej pracy umysłu.

Klasyczna koncepcja czterech etapów procesu myślenia: 1. preparacja, 2. inkubacja, 3. iluminacja, 4. weryfikacja.

4. Podejście behawiorystyczne

Twórczość to proces generowania nowych form zachowania.

WSPÓŁCZESNE TEORIE

1. Koncepcje rewizjonistyczne

Perkins: w twórczości potrzebne są te same procesy pamięci, percepcji, myślenia co w innych formach aktywności - podejście typu „nic nadzwyczajnego”.

Weisberg: atak na „mit genialności”, na koncepcję wglądu, olśnienia. Wybitni twórcy nie dysponowali nadzwyczajnymi uzdolnieniami ale pracowali długo i wytrwale. Jego koncepcja to: TEORIA STOPNIOWEGO PRZYROSTU - twórczość to proces stopniowego nabywania potrzebnej wiedzy i umiejętności.

2. Koncepcja interakcji twórczej (Nęcka)

TWÓRCZA INTERAKCJA to proces ciągłego i wzajemnego oddziaływania:

• CELU aktywności twórczej

• STRUKTUR PRÓBNYCH, nieustannie pojawiających się, stanowiących próbę osiągnięcia celu.

Np. cel - napisanie wiersza, struktura próbna - metafora, skojarzenie, wyobrażenie itp.

Czasem struktura próbna może doprowadzić do wyłonienia się celu, np. pierwszy akord.

Interakcja nie byłaby możliwa bez specyficznych strategii twórczych, ani bez operacji wykonawczych odpowiedzialnych za redukcję rozbieżności między celem a strukturami próbnymi.

Istotnym elementem jest także myślenie krytyczne.

3. Model genploracji

Charakterystyczną cechą procesu twórczego jest generatywność - produkowanie nowych jednostek wiedzy.

Proces twórczy zawiera dwa główne etapy:

• Wytwarzanie wstępnych idei lub pomysłów

• Interpretowanie tych idei, sprawdzanie.

Wstępnie wygenerowane idee to STRUKTURY PRZEDTWÓRCZE.

III) Poznawcze składniki procesu twórczego

UWAGA

Mendelsohn: mechanizm wykorzystania incydentalnych wskazówek - twórcze myślenie to kojarzenie odległych faktów, wymaga więc utrzymania w polu uwagi wielu bodźców.

Uwaga:

• Intensywna

• Ekstensywna - obejmuje całe pole percepcyjne. Może towarzyszyć stanom intuicji twórczej.

Osoby twórcze wykazują mniejszą skuteczność działania filtra uwagi, dzięki czemu mogą dokonywać np. metaforycznych skojarzeń.

PERCEPCJA

• Percepcja allocentryczna - unikająca naturalnej tendencji ludzkiego umysłu do narzucania rzeczywistości własnych kategorii

• Percepcja fizjonomiczna - przypisywanie martwym obiektom znaczeń metaforycznych

• Dobra organizacja percepcji

• Subiektywne interpretacje zwykłych bodźców

• Preferencje w zakresie spostrzegania bodźców

WYOBRAŹNIA, WYOBRAŻENIA

Wyobraźnia:

• Twórcza - bardzo ważna rola w twórczości

• Odtwórcza

KATEGORYZOWANIE, wiedza pojęciowa

Twórcze operacje pojęciowe:

• Otwarcie granic kategorii

• Poszerzanie pola semantycznego

• Redefinicja obiektu

• Synteza pojęciowa

• Zmiana kontekstu

• Rewolucja pojęciowa

PAMIĘĆ

• Kodowanie nietypowe, alternatywne, selektywne

• Zjawisko selektywnego zapominania

• Efekt reminiscencji - po pewnym czasie pamiętamy więcej niż zaraz po zakończeniu zapamiętywania

• Globalne przeszukiwanie magazynu pamięci - tego wymaga twórcze rozwiązywanie problemu.

MYŚLENIE

Guilford: myślenie twórcze to myślenie dywergencyjne.

Cechy myślenia twórczego:

• Aktywne podejście do problemu

• Użycie analogii

• Myślenie metaforyczne

Istotny element to przezwyciężanie sztywnych nawyków i nastawień

CZYNNIKI METAPOZNAWCZE

Odpowiadają za:

• Planowanie czynności

• Nadzór, kontrolę

• Wyciąganie wniosków

IV) Emocje i motywacje w twórczości

EMOCJE

Emocje sprzyjające twórczości:

• Emocje filokreatywne - takie, które przyczyniają się do wytworzenia nowych pomysłów: zaciekawienie, radość, sympatia interpersonalna

• Pobudzenie emocjonalne

Emocje pozytywne ułatwiają przejście na bardziej abstrakcyjny poziom

Twórczość:

• Proaktywna - charakter dążeniowy

• Retroaktywna - charakter unikowy. Jest motywowana zewn. Np. karą.

Twórczość jest emocjonalnie kosztowna bo:

• Twórca płaci lękiem przed odrzuceniem, przed oceną, przed samotnością.

• Występują częste i gwałtowne zmiany nastroju

• Bo istnieje konieczność ponoszenia ryzyka

MOTYWACJA

• Nagrody zewnętrzne bardziej szkodzą twórczości.

• Motywacja samoistna - czerpanie satysfakcji z nagród zawartych w samej czynności.

• Twórczość to dojrzała forma zabawy.

• Stan na fali - doświadczenie autoteliczne

• Ciekawość poznawcza

• Potrzeba osiągnięć. Wielu uważa, że nie sprzyja.

V) Wgląd

Nagła zmiana percepcji problemu.

Cechy:

• Nagłość

• Przerwa inkubacyjna

• Zmiana struktury problemu

Poznawcze mech. wglądu:

• Wybiórczość: selektywne kodowanie, porównanie, łączenie

• Uproszczenie problemu: oswojenie problemu, selektywne zapominanie

• Korzystanie z okazji

VI) Indywidualne cechy twórców

• Inteligencja

• Style poznawcze: niezależność od pola, refleksyjność, intuicja.

• Osobowość: otwartość, wytrwałość

• Zaburzenia zachowania

VII) Społeczny kontekst twórczości

1. Środowisko rodzinne

Dość często występują wydarzenia traumatyczne, a potem: ucieczka w twórczość, zwiększona wrażliwość, przywracanie równowagi u twórcy.

Twórczy rozwój dziecka to jednocześnie zapewnienie bezpieczeństwa i wolności w rozwoju osobistym

2. Twórczość w szkole

Szkoła nie sprzyja twórczości bo: uczy konformizmu, ma taki a nie inny sposób przekazywania wiedzy.

3. Twórczość w miejscu pracy

Twórczy klimat w miejscu pracy cechuje:

• Wyzwanie dla pracowników

• Poczucie wolności

• Pracownicy spotykają się ze wsparciem

• Nie odczuwają lęku

• Dyskutują w swobodnej atmosferze

• Toleruje się umiarkowane ryzyko

4. Osoby znaczące

Mentor, model.

5. Kreatogenne społeczeństwo

to takie gdzie istnieje:

• Dobrobyt

• Różnorodność kulturowa

• Wolność osobista

• Cenienie wybitnych dzieł

6. Wpływ społeczny

efekt społecznej inhibicji - osoby twórcze, pracujące w samotności tworzyły bardziej twórcze kolaże niż osoby pracujące w obecności innych.

Czynnikiem zakłócającym procesy twórcze jest spostrzegana lub rzeczywista konieczność podjęcia z innymi rywalizacji.

VIII) Systemowe koncepcje twórczości

Polecam STRELAU II, 41;)

IX) Stosowana psychologia twórczości

Test twórczego myślenia: bateria testów Torrance'a (TTCT)

Propozycje Torance'a dla nauczycieli:

• Szanuj niezwykłe pytania dzieci

• Szanuj niezwykłe pomysły

• Okaż, że ich pomysły są wartościowe

• Zapewniaj im czasami możliwość działania bez oceny

• Wiąż ocenę z jej przyczynami i konsekwencjami

Techniki twórczego rozwiązywania problemów:

• Burza mózgów

• Odraczanie oceny pomysłów

• Zasada ilość rodzi jakość

• Synektyka - umiejętne posługiwanie się analogią

X) Próba syntezy

Poziomy twórczości:

1. Twórczość płynna - dotyczy elementarnych procesów poznawczych, emocjonalnych, motywacyjnych

2. Twórczość skrystalizowana - wykorzystanie potencjalnych zdolności ideacyjnych w dążeniu do celu, lub w procesie rozwiązywania problemu

3. Twórczość dojrzała - podejmowanie ważnych celów i problemów

4. Twórczość wybitna - prowadzi do dzieł zmieniających w sposób znaczący pewną dziedzinę życia i twórczości

7

---