WYKŁAD III - MEDYCYNA GRECKA, HIPOKRATES I SZKOŁA ALEKSANDRYJSKA
Medycyna świątynno-empiryczno-supranaturalistyczna; lekarzami byli kapłani
Apollo - bóg światła i lekarzy
Asklepios - protoplasta rodów kapłańskich, syn Apolla;
Asklepiejony - miejsca kultu, prototyp lecznicy
Jatrejony - miejsca uprawiania praktyki lekarskiej przez lekarzy świeckich
Asklepios poślubił Etiorę - jego córki to Hygiea (higiena) i wszystko lecząca Panakiea (uniwersalny lek na wszystko - panaceum) i jego synowie Machaon i Padaejros - obaj lekarze
Asklepios z laską dokoła której wije się wąż jest do dzisiaj symbolem medycyny
W asklepiejonach diagnozowano choroby i leczono je snem (onejroskopia i onejroterapia) oraz kąpiele, smarowanie, gimnastyka
Z czasem medycyna przeszła do rąk świeckich i przybrała charakter podobny do dzisiejszego, nauka odbywała się u mistrza: filozofia i nauki ścisłe, w szkołach medycznych kładło się nacisk na przysięgę hipokratesa; duży wpływ wniosła filozofia: (Tales-woda-szkoła knidyjska-teoria humoralna; Anaksymenes-powietrze-szkoła krotońska-teoria pneumatyczna;Heraklit)
W zachowaniach Spartan mordujących niesprawne noworodki dopatrywać się można eutanazji
Teoria humoralna - szkoła w Knidos
Podstawowe płyny ustrojowe: żółć (chole), śluz (phlegma), czarna żółć (melaine chole), krew (sanguis) - hipokrates
Ich równowaga to harmonia i zdrowie (eukrazja) a dyskrazja to dysharmonia
Patologia humoralna - choroba jest nie tylko cierpieniem ale zaburzeniem czynności organizmu i brakiem równowagi między płynami
Teoria pneumatyczna - szkoła krotońska
Oparta na nauce o powietrzu
Kroczyła śladami medycyny Chin, Egiptu i Indii
Rozpoczęli sekcjonowanie zwłok (Alkmeon z Krotonu); twierdził, że organizm i cała przyroda składa się z powietrza, materia jest w ciągłym ruchu, organizm to zbiór przeciwieństw, odkrywca budowy i fizjologii narządów zmysłów (słuchu, nerwu wzrokowego, mózgu, rdzenia kręgowego)
Przeciwne leczy się przeciwnym „contraria contrarius curantur”
Szkoła Hipokratyków w Kos
Wyeliminowanie cienia operatora z pola operacyjnego, jego pozycja podczas zabiegu, ułożenie rąk
Powstanie nazwy chirurgia = rękodzielnictwo
Poznanie i opisanie zgorzeli gazowej, zapalenia płuc, opłucnej, błony śluzowej nosa, gardła
Leczenie objawowe, prognozowanie skutków choroby
Zakaz sekcjonowania, anatomia o charakterze spekulatywnym a chirurgia naprawcza
Naturoterapia w leczeniu miała podstawowe znaczenie
Hipokrates (470 - 377 r p.n.e.)
Urodził się na wyspie Kos, jego ojciec był lekarzem - Herakleidas, a matka położną - Fejnarete
Nazywany ojcem medycyny zerwał z religijno - mistyczną koncepcją choroby. Uczynił z medycyny naukę i sztukę, oparł ją na podstawach filozoficznych i empirii. Miała charakter racjonalno - empiryczny.
Wiele podróżował, swoją naukę początkowo czerpał z wiedzy egipcjan;
Główną rolę w zdrowiu pełnią 4 płyny: żółć, czarna żółć, krew i śluz, choroba jest zaburzeniem miedzy tymi składnikami, gdy któregoś jest w nadmiarze albo za mało; W wyniku leczącej siły organizm dąży do przywrócenia równowagi. Natura sama dąży do zwalczania chorób, lekarz ma być tylko jej sługą obserwując i usuwając możliwe do usunięcia przyczyny choroby. Środki lecznicze winny pochodzić z natury (kąpiele, ruch, zioła, właściwe odżywianie) - wyznawca teorii humoralnej
3 okresy w przebiegu choroby:
okres wilgoci, nacieczania (inflammatio) - nadmierne nagromadzenie soków powoduje miejscowe działanie uszkadzające
okres zważenia (coctio) - organizm usiłuje zneutralizować szkodliwe składniki w sokach, może dojść do ich zlokalizowania lub rozprzestrzenienia. Tu następuje przesilenie choroby (crisis) od którego zależą rokowania
okres zdrowia - wydalenie zważonych substancji w postaci biegunek, wymiotów, odpluwania, kataru, krwawienia, upławów, potów i ropni
przyczyny choroby mogą być zewnętrzne lub wewnętrzne (dieta, higiena życia)
w czasie stawiania diagnozy należy brać pod uwagę warunki bytowe pacjenta, badać palpacyjnie, i uważnie obserwować - dał początek obserwacji w medycynie
contraria contraris curantur - przeciwne leczyć przeciwnym
primum non nocere - po pierwsze nie szkodzić
natura sanat, medicus curat - lekarz leczy, natura uzdrawia
salus aegrotis suprema lex - dobro (zdrowie) chorego najwyższym dobrem
vita brevis, ars longa, tempus preceps, experimentus peniculosum, iudicium difficile - życie krótkie, sztuka długa, sposobność przemijająca, doświadczenia złudne, wyrokowanie trudne
w chirurgii na najwyższym poziomie było leczenie schorzeń i urazów kości i stawów: zwichnięć, złamań, były trepanacje, nakłucia klatki piersiowej i jamy brzusznej, operacje żylaków odbytu, przetoki, polipy;
krwawienia hamowano środkami ściągającymi, unoszeniem kończyn, tamponowaniem, uciskiem, rozżarzonym żelazem
padaczka to nie choroba nadprzyrodzona a schorzenie mózgu „ O świętej chorobie”
przysięga Hipokratesa ma rodowód Egipski; składana przez lekarzy, zawiera uniwersalne normy, zakaz eutanazji, aborcji, tajemnica zawodowa, dobro chorego
Corpus Hippocraticum - dzieła zebrane - przysięga, „O sztuce lekarskiej”, „O chorobie świętej”, „O klimatach, modach i miejscach”, „Prognozy koskie”, „Aforyzmy”
Pojęcia ze szkoły Hipokratesa:
Anamnesis - wywiad lekarski (dziś w ujęciu holistycznym)
Diagnoza
Terapia
Kryzys
Odgłos zalegania płynu w opłucnej
Endemia - epidemia - pandemia
Twarz hipokratesowa - nos kościsty, oczy upadłe, skronie wklęsłe, uszy zimne i skurczone i odwinięte, skóra wokół czoła twarda, napięta, sucha, zielonawoblada barwa twarzy lub czarna lub sina - twarz w stanie zejściowym
Szkoła aleksandryjska
II/III w p.n.e. szkoła grecka przenosi się do Aleksandrii w Egipcie
W Aleksandrii była biblioteka, laboratoria, obserwatorium astronomiczne
Była zgoda na sekcjonowanie zwłoki i wiwisekcje co umożliwiło rozwój anatomii opisowej -złoczyńcy
Przedstawiciele:
Herofilos - zwolennik teorii humoralnej, wyznawca Platona, opisał mózg, układ nerwowy, komory mózgu, dusza miała się znajdować w calamus scriptorius, oko, nerw wzrokowy, odróżniał nerwy od ścięgien, wprowadził nazwę dwunastnica, wykazał różnicę w budowie żył i tętnic, określił związek między mózgiem a nerwami, uważał że na każdą chorobę istnieje lek, podkreślał znaczenie eksperymentalne w naukach medycznych, siła odżywcza w wątrobie, ogrzewająca w sercu, czucia w nerwach, myślenia w mózgu
Erasistratos - opisał zabiegi chirurgii plastycznej, kontynuował szkołę indyjską; twórca 4 tomów chirurgii, duży wkład w rozwój anatomii; opisał opony mózgu, pnie nerwowe czuciowe i ruchowe, stwierdził, że trawienie to wynik mechanicznego ruchu ścian żołądka, opisał drogi żółciowe, mleczowe, wątrobę, opisał że nagłośnia zamyka wejście do krtani i tchawicy, stwierdził, że krew transportuje żywność i porusza się od serca, opisał działanie zastawki trójdzielnej, zwolennik leczenia dietą, gimnastyką, okładami, opaskami uciskającymi, przeszedł od teorii humoralnej do mechanistycznego pojmowania choroby
Empirycy - odrzucili naukowe uzasadnienie medycyny, anatomia i fizjologia były zbyteczne
- nie szukali przyczyn chorób
- poszukiwano środków przeciwko chorobie
- wprowadzili wiele nowych leków, tworzyli zielniki, próbowali różne trucizny i odtrutki
- leki stosowali metodą prób i błędów
Trójnóg Glaukiasa - ukazuje jak należy przeprowadzać badanie:
- autopsja - spostrzeżenia osobiste
- historia - spostrzeżenia cudze
- analogia (analiza) - wnioskowanie przez analizę
Teoria solidarna - Asklepiades
- atomistyczna teoria budowy wszechświata odzwierciedlona w medycynie jako solidarna teoria patogenezy, początki w poglądach Erisistratosa
- ciało ludzkie to atomy krążące w gąbczastej strukturze porów, gdzie znajduje się płyn i pneuma (nie odgrywające istotnej roli w działaniu organizmu); swobodny przepływ atomów gwarantował zdrowie
- leczenie dietą, kąpielami, masażami, ruchem, słońcem, zakazem spożywania mięsa
- zwolennicy tej teorii byli pod wpływem przekonania, że nie ma skutku bez przyczyny, życie to ruch atomów, natura sama sobie z chorobą nie poradzi
- zawdzięczamy im powiedzenie o podawaniu leków: cito, tuto, escuputo (szybko, pewnie, przyjemnie)
WYKŁAD V - UNIWERSYTECKIE NAUCZANIE MEDYCYNY. MEDYCYNA W ŚREDNIOWIECZU, PRZEŁOM RENESANSOWY
Średniowiecze to epoka dogmatycznego stanowiska Kościoła, religii, braku zainteresowania człowiekiem, zastoju w anatomii i rozwoju Uniwersytetów
Wyodrębniły się nauki będące podstawą nauczania w następnych stuleciach.
Było siedem sztuk wyzwolonych: gramatyka, dialektyka, retoryka, arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka. W skład geometrii wchodziły: geografia, biologia, medycyna.
Medycyna średniowieczna to medycyna sakralna (klasztorna, mnisia, świątynna). Przy klasztorach powstawały szkoły, które później ulegały przekształceniom w studia.
Do XIX wieku na lekarza mówiono fizyk.
duża waga do tradycji podczas uroczystości i ceremonii uczelnianych
profesorowie podczas wykładów mieli togi, katedra to krzesło na którym siedzieli, studenci na wiązkach słomy siedzieli
Na powstanie uniwersytetu musiał wyrazić zgodę papież. Z czasem ilość uniwersytetów rosła. W XV wieku było ich 54 a w XVIII - 108. Miały one podobną strukturę organizacyjną, wspólne prawa, jednakowy język wykładowy (łacina). Funkcje wykładowców sprawowali przede wszystkim duchowni. Na medycynie najszybciej następowała wymiana nauczycieli duchownych na świeckich. Dużą rolę odegrały tutaj ograniczenia narzucone na kler:
• zakaz leczenia za pieniądze
• zakaz wykonywania zabiegów chirurgicznych i położniczych
• w końcu zakaz studiowania medycyny
Wiedzę na studiach medycznych parto na znajomości dzieł Galena, Avicenny i Hipokratesa, nie była ona poszerzana a jedynie systematyzowana
Chętni do zdobywania wiedzy medycznej musieli pochodzić z dobrego rodu, być dobrej postawy i wykończyć wydział filozoficzny (facultas artium, obejmował siedem sztuk wyzwolonych: gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, astronomia, geometria, muzyka). Studia lekarskie trwały 3-5 lat. P trzech latach nauki otrzymywało się tytuł bakałarza a po kolejnych 2 latach tytuł licencjata. Uzyskanie stopnia licencjata bądź bakałarza nie dawało pełnych uprawnień lekarskich. Trzeba było obronić doktorat: przedstawić tezy doktorskie i obronić je przed wydziałem, na który składali się praktykujący w pobliżu Uniwersytetu lekarze
Wykłady polegały na czytaniu dzieł, początkowo wykładowcami byli duchowni - w tym czasie chirurgię wyłączono z nauczania - od XIV wieku panowała zasada Ecclesia abhoret a sanguine - kościół brzydzi się krwią - zakaz wykonywania zawodu lekarza dla duchownych
Metody nauczania: lectio, exercitium (ćwiczenie w scholastyce - komentowanie wyuczonych tekstów), disputatio
W nauczeniu medycyny w uniwersytetach odeszło się od popularnej nauki przy łóżku chorego.
Liczba lekarzy była bardzo niewielka i byli dostępni dla najbogatszych. Biedniejszym pomagali rzemieślnicy - chirurdzy, balwierze i łaziebnicy.
Wyższe szkolnictwo medyczne wiąże się z genezą średniowiecznych uniwersytetów. Nazwa uniwersytet pochodzi od łacińskiego słowa oznaczającego wspólnotę ludzi nauczających i uczących się. Powstawanie uniwersytetów odbywało się w wyniku przekształcania i łączenia istniejących wcześniej szkół specjalistycznych w uczelnie wieloprofilowe. Istotną rolę odegrały tutaj świeckie szkoły medyczne w Salerno i Montpellier.
Na pięć istniejących w XII wieku uniwersytetów trzy wyrosły z tradycji świeckich: Bolonia, Salerno, Montpellier a dwa: Oksford i Paryż powstały ze szkół kościelnych.
W wyjaśnianiu zjawisk fizjologicznych poszukiwano analogii między człowiekiem a kosmosem.
Świecka szkoła medyczna w Montpellier
początkowo nauczali w niej lekarze arabscy i żydowscy, pierwsze ognisko szerzenia się medycyny arabskiej w europie
nauczano na zasadzie wspólnego czytania i komentowania pism, nie oparta na doświadczeniach
od roku 1220 przyjęcie do szkoły wymagało zdania egzaminu
nauka trwała 5 lat + 6 rok praktyki
Świecka szkoła w Salerno
wg legendy założyli ją grek, arab, żyd i rzymianin
studia medyczne trwały 5 lat po uprzednim studiowaniu logiki
obowiązywał staż, nauka przy łóżku chorego, także nauczano chirurgii
nie tylko opierano się na przykładach ale także starano się tworzyć własne pisma medyczne
do studiów dopuszczano kobiety
nauczanie chirurgii trwało jeden rok i opierało się na nauce anatomii
wprowadzono stopień magistra i doktora
Akademia Krakowska (12 maja 1364) oparła swa organizację na wzorach paryskiej Sorbony. Początkowo była niepełnym Uniwersytetem bo nie było na niej teologii, dołożył ją w 1400 roku Władysław Jagiełło. W Krakowie istniała jedna katedra medycyny. Na studia medyczne przyjmowano absolwentów facultas artium. Studia medyczne rozpoczynali młodzieńcy około 20 roku życia. Studia trwały pięć lat. Absolwenci otrzymywali stopień licencjata i mogli ubiegać się o stopień doktorski. Wiązało się to jednak z bardzo wysokimi opłatami. Druga katedra medycyny powstała w 1505 roku z fundacji Macieja z Miechowa, profesora Akademii Krakowskiej i jednego z najwybitniejszych lekarzy polskiego odrodzenia.
ODRODZENIE
XV wiek to gwałtowny rozwój uniwersytetów. Przyczyniło się do tego kilka elementów:
Wynalezienie druku przez Gutenberga (pierwszym drukiem była Biblia, drugim „Kalendarz upuszczania krwi z żyły oraz stosowania środków przeczyszczających”, trzecim był zielnik)
Rozwój reformacji wyzwalający szkolnictwo spod dominanty Kościoła
Stopniowe wkraczanie języków narodowych do nauczania
Studia poprzedzone były nauką w szkołach średnich o różnej organizacji. Nazywano je gimnazjami (szkoły zakładane przez protestantów) bądź kolegiami (przyklasztorne szkoły katolickie). W gimnazjach nauczano także języka narodowego oraz przedmiotów praktycznych (matematyka, historia, geografia, wycieczki do lasów i zakładów rzemieślniczych). Gimnazja utrzymujące się na szczególnie wysokim poziomie nazywane były akademickimi. Nauczano tam poza przedmiotami tradycyjnymi tzw. curiosów, na które składała się m.in. Medycyna (anatomia i botanika). Gdańskie Gimnazjum Akademickie przyczyniło się w wielkiej mierze do rozwoju polskiej medycyny, szczególnie w czasach kiedy Akademia Krakowska przeżywała okres upadku.
W uniwersyteckim nauczaniu medycyny odchodzono od arabskich przekładów Galena i Hipokratesa, sięgano po oryginały. Zaczęto czytać dzieła innych autorów. Zwiększyła się liczna katedr medycyny. Kolejność wykładów na studiach medycznych była zgodna z anatomicznym podziałem chorób. (I - choroby głowy, II - choroby klatki piersiowej, III - choroby brzucha, IV - gorączki)
Girolamo Fracastoro
Stworzył podwaliny dla współczesnej epidemiologii
Uważał że choroba może się przenosić w wyniku bezpośredniej styczności, drogą kontaktu pośredniego - przez przemioty bądź też na odległość przez powietrze
Dostrzegł że niektóre choroby zagrażające ludziom i zwierzętom są groźne tylko dla jednych z nich
Udowodnił że kiła nie ma nic wspólnego z trądem, gdyż stanowi oddzielną jednostkę chorobową i nazwał ją syfilisem
Jego wnioski odnoście chorób zakaźnych i epidemiologii zostały wykorzystane dopiero 200 lat później
Zasady unikania chorób w miastach (wyjedź niebawem, uchodź daleko, wracaj nierychło)
W miastach w czasie epidemii pozostawali lekarze, urzędnicy i duchowni oraz ludzie wyznaczeni do pilnowania dóbr
Sekcja zwłok w średniowieczu i odrodzeniu
Raz na kilka lat, za zgodą Papieża bądź króla
Trwały kilka dni(4 posiedzenia: jama brzuszna, klatka piersiowa, głowa, kończyny)
Przeprowadzane w specjalnych salach amfiteatralnych, zwanych stąd teatrami anatomicznymi ("Theatrum anatomicum") - w odrodzeniu
Profesor jedynie odczytywał odpowiedni ustęp ze znanych dzieł anatomicznych, a demonstrator pokazywał to na zwłokach
Przeprowadzane na zwłokach przestępców skazanych na śmierć
W roku 1299 Papież Bonifacy VIII zabronił dokonywania sekcji (bulla papieska była skierowana przeciwko praktykom ćwiartowania i obgotowywania zwłok poległych na wyprawach krzyżowych)
Na uniwersytetach na których były Katedry Anatomii na Wydziałach Lekarskich były czymś niezwykłym i sekcje przeprowadzał raczej profesor medycyny praktycznej
Możemy przypuszczać że na Akademii Krakowskiej przeprowadzano sekcje zwłok mimo zakazu i możliwości narażenia się na konflikty z władzami. Domniemanie takie opiera się na dwu dziełach anatomicznych. Jedno to dokładny opis budowy oka z XIII w. dokonany przez Witelliona. Drugie pochodzi z 1464 r. Tractatus de anatomia omnium membrorum corporis humani (rozprawa o anatomii wszystkich części ciała ludzkiego) nieznanego autora
WYKŁAD VI - LEKARZE POLSKIEGO ŚREDNIOWIECZA I ODRODZENIA (??)
W średniowieczu:
Lekarze przybyli do polski z uniwersytetów zachodnich, byli bezimienni lub mieli tylko imię
Jan Smer - legendarny lekarz
Ośrodek medyczny to Wrocław
Mikołaj (?)
Studia ukończył w szkole w Montpellier
Twórca medycyny taumaturgicznej (medycyna związana z działaniem cudów)
Leczył za pomocą woreczków wypełnionych środkami leczniczymi
Witelo (XIII w) (?)
Filozof, matematyk i przyrodnik
Prekursor polskiej okulistyki i optyki, jego dzieło „Deperspective” - wiadomości z fizyki optyki i fizjologii wzroku
Studia medyczne w paryżu
Pisał traktaty z anatomii
Tomasz z sarotej (?)
Duchowny, studiował na prawie wszystkich europejskich uniwersytetach
Był lekarzem księcia z Wrocławia i króla czeskiego Karola VI
Traktat o gorączce zaraźliwej - malarii
Leczył także ludzi ubogich m.in. trąd
W renesansie:
Zwrócenie się ku człowiekowi
1543 - dzieło Kopernika - o obrotach ciał niebieskich
1543 - dzieło Veseliusza - o budowie ciała ludzkiego
Jan Stanko: (XV w)
duchowny, lekarz nadworny króla Kazimierza
napisał „Antidotanium” ( leksykon medyczny)
był chirurgiem (usunął kamień z pęcherza moczowego)
Maciej z Miechowa
rektor Akademii Krakowskiej
prekursor oświaty zdrowotnej
poświęcił się w swojej pracy kile
ufundował drugą katedrę medycyny na Akademii Krakowskiej
„Contra saevam pestem regimem” - traktat o zarazie która szalała w polsce w 1508 roku, zawiera wskazówki profilaktyczne
„Conservatio sanitatis” - naukowe wskazówki nt dietetyki i higieny
Mikołaj Kopernik (19.02.1473 - 24.05.1543)
studiował w Krakowie, Bolonii i Rzymie, Padwie i Ferrarze
studia medyczne odbył w Padwie, pomagał biednym i bogatym
był doktorem prawa kanonicznego, lekarzem, matematykiem, astronomem, ekonomista, strateg
wkład w rozwój matematyki, ekonomii i teoria heliocentryczna
nie zostawił dzieł medycznych ale umieszczał notatki na dziełach które czytał
był kanonikiem we Fromborku
Jan Benedykt Solfa
lekarz duchowny Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta
prekursor epidemiologii
dzieło o kile i potach angielskich
Józef Struś
prekursor polskiej kardiologii, nauki o tętnie, przewidział istnienie nerwów naczyniowo-ruchowych
lekarz nadworny Zygmunta Augusta, budował zręby medycyny polowej, zmarł na dżumę pomagając chorym
studia w Krakowie i Padwie
Wojciech Oczko z Warszawy
studia w Padwie, Bolonii i Montpelliere
pierwsza polska terminologia medyczna
dzieła pisał w języku polskim, ojciec balneologii i o kile
wodolecznictwo
ofiarny, bezinteresowny, oddany chorym, fundator szpitali i przytułków
„Cieplica” - wskazówki praktyczne, diagnostyczne i lecznicze z zakresu balneologii
„Przymiot - czyli choroba dworska” - dzieje i leczenie kiły
Jan Jonstrun z szamotuł
szkot, lekarz praktyk, encyklopedysta
dzieło o medycynie powszechnej