Demokracja szlachecka w Polsce .
Powstanie i organizacja sejmu walnego ( 1492 - 1493 ) .
Sejmiki przedsejmowe ( zwoływał je król , wysyłając legata z legacją , czyli pismem królewskim , w którym podane były powody zwołania sejmu ). Po wysłaniu legacji wybierano posłów na sejm walny . Układano instrukcje poselskie - Wskazówki dotyczące stanowiska w sprawach , które miały być przedmiotem obrad w sejmie . Wybrani posłowie zbierali się razem z senatorami każdej prowincji ( Małopolski , Wielkopolski ) na sejmach generalnych tzw. generałach i ustalano stanowisko każdej prowincji na sejm walny .
SEJM WALNY : KRÓL , SENAT , IZBA POSELSKA ( trzy stany sejmujące ) .
Izba poselska - reprezentacja sejmików ziemskich po 1569 r. liczyła 170 posłów (48 wywodzących się z Litwy). Do Izby poselskiej nie wchodzili przedstawiciele miast (wyjątek stanowiły : Kraków i Wilno) . Sejm zwoływany był początkowo przez króla co roku do Piotrkowa . Od 1572 r. (Artykuły henrykowskie) król zwoływał sejm co dwa lata .
SEJMY ZWYCZAJNE ( ordynaryjne ) - nie mogły trwać dłużej niż 6 tyg.
SEJMY NADZWYCZAJNE ( ekstraordynaryjne ) - nie mogły trwać dłużej niż 2 tyg.
Przedłużenie obrad sejmu w razie potrzeby ( prolongacja ) wymagało zgody wszystkich posłów .
SENAT . W skład senatu wchodzili : arcybiskupi i biskupi rzymskokatoliccy , wojewodowie i kasztelanowie , dostojnicy , którzy zasiadali w radzie królewskiej , marszałek , kanclerz , podkanclerz , podskarbi . Senat liczył 140 senatorów . Senatorowie nie głosowali , lecz wypowiadali swoje zdania . Do wydania uchwały sejmowej i wydania konstytucji potrzebna była zgoda powszechna .
ZAKRES działania sejmu walnego : Praca ustawodawcza ( uchwalanie ustaw - konstytucji ) ; polityka zagraniczna ; uchwalanie podatków , ustalanie liczebności wojska , decydowanie o wydatkach i dochodach państwa ; wyrażenie zgody na zwołanie pospolitego ruszenia ; sądownictwo szlacheckie - sądy sejmowe ( prawo łaski i amnestii ) ; nobilitacje - nadanie szlachectwa .
Rodzaje sejmów : sejm walny ; sejm kowokacjny ( w czasie bezkrólewia ) ; sejm koronacyjny ( kończący bezkrólewie ) ; sejm obozowy ( w czasie zbierania pospolitego ruszenia ) ; sejm rokoszowy ( zbrojne wystąpienie przeciw królowi ) .
Konstytucja Nihil novi ( 1505 r. ) W roku 1505 zebrał się w Radomiu sejm . Uchwalono na nim konstytucję , która wprowadziła zasadę , że nic nowego ( Nihil novi ) nie może być ustanowione w dziedzinie praw ogólnopaństwowych oraz przywilejów stanu szlacheckiego bez zgody obu izb sejmu - senatu i izby poselskiej .
Polityka zagraniczna ostatnich JAGIELLONÓW .
STOSUNKI z Krzyżakami : wojna z Zakonem w latach 1519 - 1521 ; Hołd Pruski 1525 r. ; sekularyzacja zakonu .
Wkrótce po zawarciu pokoju toruńskiego w 1466 r. w stosunkach między Polską i Zakonem narosły nowe konflikty . Wielcy mistrzowie krzyżaccy starali się zmniejszyć zależność od Polski i odebrać utracone ziemie ( byli zwykle popierani przez cesarza , papieża i książąt niemieckich ) . Źródłem powtarzających się konfliktów było warmińskie księstwo biskupie , które przy udziale Krzyżaków kapituła próbowała uniezależnić od króla polskiego . W roku 1511 wielkim mistrzem krzyżackim został Albrecht Hohenzollern - siostrzeniec Zygmunta I . Nowy mistrz zawarł porozumienie z Moskwą , usiłując całkowicie zerwać zależność od Polski . Król polski znalazł się w bardzo trudnej sytuacji , ponieważ Wielkie Księstwo Moskiewskie zawarło jednocześnie przymierze z cesarzem i atakowało terytorium Litwy . Po porozumieniu z cesarzem Maksymilianem I ( Wiedeń 1515 r. ) Polska mogła wypowiedzieć wojnę Zakonowi , w której - w latach 1519 - 1521 - odniosła znaczne sukcesy . Król Polski nie był jednak w stanie ostatecznie pokonać przeciwnika . Rozwiązanie konfliktu przyniósł dopiero kryzys Rzeszy związany z postępami ruchu egzekucyjnego . W państwie zakonnym luteranizm znalazł wielu zwolenników ( również część dostojników krzyżackich ) . W związku z tym Albrecht przeszedł na luteranizm - zrywając z papiestwem doprowadził do sekularyzacji , czyli przekształcenia państwa krzyżackiego w świeckie księstwo pod lennym zwierzchnictwem Polski . W kwietniu 1525 r. doszło do zawarcia traktatu między królem polskim , a Albrechtem i złożeniem przez księcia uroczystego hołdu lennego na Rynku Głównym w Krakowie . Albrecht Hohenzollern , jako lennik Korony Polskiej zobowiązał się do pomocy wojskowej i finansowej otrzymując miejsce w senacie ( do którego nie został dopuszczony ) . Traktat przewidywał , że do dziedziczenia Księstwa Pruskiego będą mieli prawo wyłącznie potomkowie Albrechta i jego rodzonych braci . W razie bezdzietności książąt pruskich ich lenno miało wrócić do Królestwa Polskiego . W traktacie znalazło się również zastrzeżenie zabraniające łączenia przez Hohenzollernów władzy w Prusach Książęcych i w Brandenburgii .
UDZIAŁ w wojnie o INFLANTY ( 1557 - 1570 ) : sekularyzacja i podział Inflant w 1561 r. ; Pokój w Szczecinie w 1570 r.
W Inflantach znajdowała się druga część Zakonu Krzyżackiego ( dawni Kawalerowie Mieczowi ) . Państwo inflanckie również przeżywało kryzys związany z szerzeniem się reformacji . W roku 1557 wybuchła wojna o Inflanty , którą ( do 1570 r. ) toczyły : Szwecja , Polska , Litwa oraz Rosja . W trakcie działań wojennych zmieniały się przymierza . Polska występowała początkowo wraz z Danią przeciwko Szwecji , następnie przeszła na stronę szwedzką . Przeciwko sobie zawsze miała Rosję . Po zdobyciu portu w Narwie Rosjanie uruchomili stały szlak handlowy dla wymiany z Zachodem - tzw. żeglugę narewską , którą Polacy wytrwale zwalczali . W tej sytuacji w Zakonie Krzyżackim zapadła decyzja o podporządkowaniu się jednej z walczących stron . W roku 1561 wielki mistrz Gotard Kettler zawarł w Wilnie układ z królem polskim Zygmuntem Augustem o sekularyzacji Zakonu i poddaniu się zwierzchnictwu Polski . Na mocy układu tereny państwa zakonnego zostały podzielone na dwie części : Kurlandię ( z Semigalią ) - dziedziczne księstwo Kettlera ze stolicą w Mitawie - stanowiącą lenno Korony Polskiej oraz Inflanty właściwe , które zostały wspólną prowincją Litwy i Polski . Układ nie uchronił Inflant od dalszej wojny i faktycznego rozbioru pomiędzy walczące państwa . Kurlandia pozostała natomiast lennem Polski aż do trzeciego rozbioru w roku 1795 . Książęta Kettlerowie wchodzili w związki małżeńskie z magnackimi rodami Rzeczypospolitej , a szlachta tamtejsza polonizowała się .
STOSUNKI z Habsburgami : Zjazd monarchów w Wiedniu w 1515 r.
Rządy Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech borykały się w początkach XVI w. Z narastającą przeciw nim opozycją wewnętrzną . Wykorzystując zagrożenie Litwy przez Moskwę i Polski przez Krzyżaków cesarz Maksymilian I Habsburg zawarł w 1514 r. przymierze z carem , skierowane przeciwko Jagiellonom . Zygmunt I zdołał jednak rozerwać to groźne porozumienie w zamian za ustępstwa na rzecz Habsburgów w sprawie Węgier . W roku 1515 doszło w Wiedniu do uroczystego spotkania Jagiellonów z cesarzem . Ułożono tam podwójne małżeństwa jagiellońsko - habsburskie . Podpisano również układ dotyczący wzajemnego dziedziczenia w razie wygaśnięcia węgiersko - czeskiej linii Jagiellonów , lub austryjackiej Habsburgów .
POLITYKA MORSKA ZYGMUNTA AUGUSTA :
W okresie wojny o Inflanty Zygmunt August utworzył flotę królewską . Zaangażował tzw. Kaprów , którzy mieli pozwolenie na konfiskatę towarów i niszczenie floty nieprzyjaciela . W roku 1568 król powołał Komisję Morską ( pierwszy polski urząd państwowy do spraw morskich ) . Komisja miała dbać o spokój i bezpieczeństwo polskiego wybrzeża . Podlegała jej również flota kaperska . Wkrótce po utworzeniu Komisji Morskiej gdańszczanie zamordowali królewskich marynarzy , sprzeciwiając się polityce morskiej króla . W odpowiedzi Zygmunt August nakazał aresztowanie delegatów Gdańska i narzucił miastu twarde warunki . W momencie śmierci Zygmunta Augusta ( 1572 r. ) Polska posiadała największy w swej historii dostęp do morza .
ROZWÓJ gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej .
Folwark był gospodarstwem towarowym , nastawionym na zbyt swojej produkcji na rynku . Jego funkcjonowanie opierało się w przeważającej mierze na przymusowej pracy chłopów - PAŃSZCZYŹNIE . Wysokie ceny surowców i żywności w regionach Europy Zachodniej czyniły z produkcji rolnej i hodowlanej szczególnie dochodową dziedzinę gospodarki . Po odzyskaniu Pomorza Gdańskiego zyskała wygodną drogę wodną dla eksportu zboża . Właściciele ziemscy dostrzegli szansę znacznego zwiększenia swoich dochodów przez rozszerzenie obszaru uprawnej ziemi i sprzedaż na rynku produktów pochodzących z własnego gospodarstwa . Dawało to szlachcie znacznie większe korzyści od tradycyjnych czynszów chłopskich . Produkcja folwarczna była nastawiona na uzyskanie dużego zysku ze sprzedaży zboża , bydła lub owiec . W folwarkach rozwinięto ponadto na własne potrzeby warzywnictwo , sadownictwo , zielarstwo , pszczelarstwo , hodowlę ryb . Folwarki odległe od wielkich rzek i szlaków handlowych zaopatrywały rynek lokalny poprzez miejscowe targi i jarmarki , podczas gdy folwarki w regionach spławnych rzek wywoziły żyto i pszenicę oraz drewno i inne produkty do portów nadbałtyckich . Na Podolu i Ukrainie gospodarstwa specjalizowały się w hodowli wołów , a głównymi produktami eksportu z ziem polskich było zboże , drewno i woły . W końcu XV i w XVI w. Szlachta zaczęła egzekwować prawa , które ułatwiały rozwijanie gospodarki folwarcznej . W roku 1496 sejm wydał statut , który przypominał , że ze wsi może odejść tylko jeden kmieć w roku . Statut miał na celu zapobieganie masowemu przenoszeniu się chłopów do miast i szukania tam lepszego bytu . Owe działania gospodarcze i akty prawne przesądziły o zmianie ustroju wsi polskiej z czynszowego na folwarczno - pańszczyźniany .
PRZYCZYNY tworzenia folwarków : pomyślna koniunktura na produkty zbożowe ; wzmocnienie gospodarczej i politycznej przewagi szlachty w Rzeczy Pospolitej ; chęć wzbogacenia się szlachty .
SPOSOBY zakładania i funkcjonowania folwarków : skupowanie królewszczyzn ; zatrzymywanie dożywotnich dzierżaw ; zagospodarowywanie nieużytków ; karczowanie lasów ; zabieranie ziemi chłopom i ich usuwanie na gorsze tereny uprawne .
Złoty Wiek - Humanizm .
Początkowo studiowano dzieła starożytnych pisarzy. Później obok badań językowych rozwinęły się matematyka i astronomia. Do rozwoju przyczynił się Włoch Kallimach tworząc koło literacko-naukowe. Utworzono nowy typ szkoły - gimnazjum humanistyczne oraz szkoły jezuickie - kolegia .
Mikołaj Kopernik (1473-1543) - „ O obrotach ciał niebieskich ” (utwór napisany w łacinie) - 1543 . Kopernik był synem toruńskiego mieszczanina . Studiował w Krakowie , Bolonii i Padwie. W 1520 dowodził obroną Olsztyna.
Maciej Miechowita - geograf krakowski - „ Traktat o dwu Sarmacjach ” (1517) - ( utwór o Wschodniej Europie ) . Historia - Jan Długosz (1415-1480) - „ Dzieje Polski ” ( utwór napisany w łacinie ) - dzieło to miało przełomowe znaczenie w rozwoju polskiej histografii ze względu na bogactwo materiału źródłowego.
Marcin Kromer - „ Polonia ” - utwór opisywał stosunki ustrojowe, gospodarcze i kulturalne.
Marcin Bielski - „ Kronika świata ” - pierwsze prace historyczne w języku polskim .
Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572) - „ O naprawie Rzeczypospolitej ”- myśliciel , działacz polityczny ( związany z ruchem egzekucyjnym ), rzecznik reform ustrojowych w Polsce. Propagował: równość wszystkich wobec prawa, pokój między narodami. Sprzeciwiał się: wojnom, wyzyskowi chłopa. Twierdził, że zadaniem polityki fiskalnej jest popieranie rozwoju handlu i rzemiosła.
Muzyka - Mikołaj Gomółka - twórca melodii m.in. do „Psalmów” Kochanowskiego.
Architektura - Wawel - ozdobienie dziedzińca arkadami, budowa marmurowych schodów, mauzoleum ostatnich Jagiellonów - kaplica zwana Zygmuntowską . Zamki w Pieskowej Skale , Baranowie , ratusz w Poznaniu oraz całe miasta Kazimierz Dolny , Zamość.
Rzeźba - Wit Stwosz - ołtarz w kościele Mariackim w Krakowie. Forma rzeźby była gotycka, ale istniał duży realizm w przedstawieniu postaci człowieka.
Jan Michałowicz z Urzędowa - rzeźby nagrobne , m.in. kaplice nagrobne biskupów Zebrzydowskiego i Padniewskiego w katedrze wawelskiej.
Malarstwo - dzieło z XVI w. , iluminowany rękopis pisarza krakowskiego, tzw. Kodeks Behema .
POJĘCIA
unici - wyznawcy kościoła greckokatolickiego na ziemiach polskich , który powstał w wyniku unii części kościoła prawosławnego z kościołem katolickim ( Unia brzeska 1596 r. ) ; zachowali liturgię w języku cerkiewno - słowiańskim .
dyzunici - nazwa części ludności prawosławnej , która nie uznała unii brzeskiej z roku 1596 .
interrex - osoba zastępująca króla w czasie bezkrólewia . Interrex zwoływał sejm , sejmiki i reprezentował państwo na zewnątrz .
elekcja - wybór na jakieś stanowisko lub urząd .
Wojna Kokosza - zbrojne wystąpienie zebranej na pospolite ruszenie szlachty. Było one skierowane przeciwko polityce dworu i magnaterii i zmusiło króla do poręczenia szlachcie jej praw.
Obóz egzekucyjny - szlachta zwalczająca magnatów i domagająca się reformy państwa , obóz ten obejmował znaczną grupę szlachty średniej , która występowała z hasłami egzekucji praw i dóbr - hasła te były wymierzone w magnaterię - ją bowiem oskarżano o lekceważenie prawa , ona także bezprawnie zagarnęła najwięcej królewszczyzny , postulowano o uporządkowanie sądownictwa , przeprowadzenie reform skarbowych i wojskowych , ujednolicenie państwa , ograniczenia odrębności i przywilejów prowincji np. Prus Królewskich ,
zmniejszenia uprawnień kościoła katolickiego , stworzenia kościoła narodowego , niezależnego od Rzymu.
Osiągnięcia ruchu egzekucyjnego - realizację programu ruchu egzekucyjnego rozpoczęto na sejmie w Piotrkowie w 1562 r. Reformy rozpoczęto od egzekucji dóbr : - uchwalono jednoczesną powszechną weryfikację granic i dochodów dóbr królewskich (sejm nałożył na dzierżawców królewszczyzny obowiązek płacenia kwarty , czyli 4 części rocznego dochodu na stałe wojsko; - dobra bezprawnie trzymane przez magnatów zostaną zwrócone królowi; - ograniczono odrębność włączonych w XV w. obszarów księstw: oświęcimskiego , zatorskiego , Prus Królewskich i Mazowsza; - w 1569 r. doprowadzono do unii realnej z Litwą.
Rozwój świadomości narodowej - dążenie Polski do uniezależnienia się od kultury innych państw , starano się zlikwidować wszelkie formy upośledzenia j. polskiego , j. polski zaczął zdobywać znaczącą pozycję w większości miast gdzie poprzednio był duży wpływ niemczyzny , a także w życiu politycznym i literaturze. Pierwszy odrzucił łacinę i pisał w języku polskim Mikołaj Rej. Wzrost poczucia narodowego znalazł odbicie w memoriale Jana Ostroroga. Znalazł się w nim wyraźny postulat suwerenności państwa.
Tolerancja religijna - mimo całej ostrości sporów religijnych Polska złotego wieku pozostawała krajem tolerancji religijnej , w którym nie dochodziło do otwartych walk na tle religijnym ani do masowych prześladowań. Gdy w większości państw europejskich na wyznawców religii nie uznawanej przez władze spadały prześladowania , gdy wszędzie dymiły stosy , a o uzyskanie swobody wyznaniowej trzeba było nieraz krwawo walczyć , w Polsce zjawiska te były niemal nieznane. Ugruntowaniem tej postawy było przyjęcie po śmierci Zygmunta Augusta w 1573 r. przez generalną konfederację warszawską artykułu w którym szlachta gwarantowała wieczysty pokój pomiędzy różniącymi się w wierze. Wprawdzie tolerancja religijna miała tyczyć się tylko szlachty , ale obieła wszystkie wyznania z Braćmi Polskim włącznie. W 1570 r. doszło do zawarcia między wyznaniami protestanckimi ugody w Sandomierzu , która zapewniała współpracę między wyznaniami protestanckimi oprócz arian. W 1596 r. doszło do zawarcia unii brzeskiej - kościół prawosławny został podporządkowany papieżowi ale zachował szereg odrębności , nie została przyjęta przez większość ludności prawosławnej. Jezuici w Polsce: Stanisław Hozjusz , Jakub Wujek i Piotr Skarga.
Unia polsko - litewska XIV-XV w. - Bezpotomność Zygmunta Augusta skłaniała Polskę i Litwę do przyspieszenia kroków ku scaleniu obu państw. Po przewlekłych pertraktacjach decyzja zapadła na sejmie w Lublinie w 1569 r. Gdy magnaci litewscy , niezadowoleni z przedstawionych im propozycji zerwali obrady i wyjechali na Litwę , sprzyjający unii Zygmunt August , będący jednocześnie wielkim księciem litewskim ogłosił wcielenie do korony polskiej znacznej części terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego - Podlasia , Wołynia , Kijowszczyzny. Wobec tej decyzji króla i pod naciskiem średniej szlachty magnaci litewscy wrócili do Lublina gdzie 28 czerwca uchwalono unię między obu państwami. (Rzeczpospolita Obojga Narodów = Korona polska + Wielkie Księstwo Litewskie.). Wspólne: król , sejm i senat , moneta , polityka zagraniczna. Odrębne: skarb , sądownictwo , wojsko , urzędy. Znaczenie unii lubelskiej: pozytywne skutki unii lubelskiej: - wzmocniła potencjał obu państw , co znalazło wyraz w sukcesach militarnych i politycznych. - wzmocniła pozycję średniej szlachty na Litwie. Negatywne skutki unii lubelskiej: - niekorzystne zmiany w koronie, - fatalne w skutkach wcielenie Kijowszczyzny. - ciężar obrony przed powtarzającymi się napadami tatarskimi. - zagrożenie ze strony Turcji. - unia prowadziła do koncentracji wysiłku militarno - politycznego na wschodzie.
Początki reformacji w Polsce - Podłoże ruchu reformacyjnego było tu podobne jak w innych krajach. Uderzeniu w kościół rzymski , podważaniu uprzywilejowanej pozycji kleru w społeczeństwie sprzyjało powstanie nowych idei , nowego spojrzenia na zadania państwa i społeczeństwa. Kler powszechnie lekceważył swe obowiązki , zabiegał zbyt gorliwie o pomnażanie dóbr materialnych , wielu jego przedstawicieli prowadziło rozwiązły tryb życia. Całkowicie niemal zeświecczone było wyższe duchowieństwo , dla którego sprawy religii stały się prawie zupełnie obojętne. Natomiast niższy kler w dużej mierze składający się z pośród mieszczan i chłopów , tkwił w ciemnocie i zacofaniu. Dochody jego były stosunkowo niskie , toteż znajdowało się wśród niego wielu niezadowolonych księży i zakonników , buntujących się przeciwko istniejącym stosunkom. Pod względem prawnym sytuacja kleru była bardzo dobra. Nie podlega on służbie wojskowej , obciążały go niewielkie należności na rzecz skarbu państwa , natomiast nadal utrzymywał się wielce uciążliwy zarówno dla szlachty , jak i dla chłopów obowiązek płacenia dziesięciny na rzecz kościoła. Liczne uprawnienia miało sądownictwo kościelne , a państwo poprzez starostów zabezpieczało wykonywanie wyroków sądów duchownych. Wybujałe przywileje były jedną z podstaw niechęci , jaką budził kler w społeczeństwie. Znajomość wiary była nikła , często górowały nad nią przesądy i zabobony czy prymitywne wierzenia , wywodzące się z czasów pogańskich. Niezadowolenie budziła też ideologia kościelna wśród mieszczaństwa , ponieważ jej przepisy hamowały swobodę obrotów pieniężnych. Główne nurty reformatyczne : Luteranizm - znalazł on najszybciej oparcie wśród mieszczaństwa w zach. i pł. Polsce. Najwcześniej ugruntował się we Wrocławiu , skąd propaganda luterańska oddziaływała na wsch. Ważnym ośrodkiem luteranizmu stały się Prusy Królewskie , z Gdańskiem i Toruniem , a szczególnie sekularyzowane Prusy Książęce. Kalwinizm - stanowił on człon ruchu egzekucyjnego , przyjął się najwcześniej wśród szlachty małopolskiej i na Litwie. Powszechnie zamieniono tam kościoły na zbory , odmawiano płacenia dziesięcin , lekceważono sądy duchowe. Starali się doprowadzić do uniezależnienia się kościoła w Polsce od Rzymu i utworzenia kościoła narodowego. Jakkolwiek nie udało im się tego osiągnąć , uzyskali zawieszenie jurysdykcji biskupijnej w sprawach wiary i zniesienie egzekucji starościńskiej dla wyroków sądów kościelnych. Słabą stroną kalwinizmu było brak poparcia wśród chłopów.
Bracia Polscy - jeden z odłamów kalwinizmu który w 1562 r. podzielił się na kalwinów i na arian (BP). Arianie odrzucali dogmat o Trójcy Św. Podstawową ich zasadą w kwestiach społecznych było stwierdzenie , że wszyscy ludzie są braćmi , że nikt nie powinien korzystać z cudzej pracy. Radykalizm społeczny arian budził niechęć zarówno wśród katolików , jak i wśród protestantów. Uznawano go za wyznanie niebezpieczne dla istniejącego porządku społecznego i ostro zwalczano.
Bezkrólewie - Zygmunt August zmarł w 1572 r. bezpotomnie , nie uregulowawszy sprawy następstwa tronu. Miało to doniosłe skutki dla dalszego formowania się ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej. Szlachta bowiem musiała samodzielnie ustalić tok postępowania po śmierci monarchy. Zacięta walka polityczna rozegrała się wokół powołania zastępcy króla na czas bezkrólewia , czyli tzw. interrexa. Posiadał on część uprawnień monarchy. Ostatecznie został nim prymas Jakub Uchański. Wskutek tego i w następnych elekcjach godność tę pełnili prymasi , co przyczyniło się do nadania im wyjątkowego znaczenia politycznego. Powołanie Uchańskiego na interrexa mogło ułatwić wybór króla wygodnego dla magnaterii i katolików. Aby temu zapobiec , średnia szlachta podieła hasło elekcji viritim. Oznaczało to , że każdy szlachcic miał prawo osobistego uczestniczenia w elekcji , która zamieniała się w wielki zjazd szlachecki. Pierwsza wolna elekcja - Poprzedzony sejmem elekcyjnym wybór króla odbył się we wsi Kamień pod Warszawą. Zebrana licznie szlachta obwołała królem Henryka Walezego , brata monarchy francuskiego. Upadła natomiast kontrkandydatura Habsburga. Mimo że Henryk był wmieszany w wydarzenia nocy św. Bartłomieja w Paryżu , nawet innowiercy godzili się na niego. Jednakże dla zabezpieczenia się przed niekorzystnymi zmianami religijnymi i nawrotem do silnych rządów monarchistycznych , szlachta spisała najważniejsze zasady ustrojowe Rzeczypospolitej , swe prawa i przywilej i domagała się zaprzysiężenia i przestrzegania ich przez króla. Dopiero po spełnieniu tego żądania Henryk został koronowany w Krakowie i obiął tron. Henryk podiął jeszcze jedno zobowiązanie , które miało charakter bezpośredniej umowy między nim a wyborcami. Stanowiły je tzw. pacta conventa: - wprowadzenie na Bałtyk eskadry francuskiej dla zahamowania żeglugi narewskiej. - doprowadzenie do przymierza polsko-francuskiego. - poślubienie siostry Zygmunta Augusta , pięćdziesięcioletniej Anny Jagiellonki. Artykuły Henrykowskie: - objęcie tronu może odbyć się tylko na drodze wolnej elekcji. - obowiązek zwoływania co 2 lata sejmu walnego. - utworzono specjalną radę do kontroli i pomocy w poczynaniach króla tzw. senatorów rezydentów. - co kwartał miała następować zmiana w składzie senatorów rezydentów. - przypominały że do najważniejszych uprawnień sejmu należało wyrażanie zgody na zwołanie pospolitego ruszenia , na nowe podatki i cła. - bez zgody senatorów król nie mógł podejmować decyzji dyplomatycznych , zwłaszcza co do wojny i pokoju. - różnowiercom zapewniano swobodę wyznania. - szlachta może wypowiedzieć królowi posłuszeństwo , jeżeli nie będzie on przestrzegał praw krajowych. Rządy Stefana Batorego - Panowanie Henryka nie trwało zbyt długo. Na wiadomość o śmierci brata , króla Francji Karola IX , zbiegł on potajemnie z Krakowa , by objąć tron francuski jako Henryk III. Chciał wprawdzie połączyć tron francuski z polskim , na to jednak nie zgodziła się szlachta. Ogłoszono ponownie bezkrólewie , po czym na nowej elekcji wybrano królem księcia Siedmiogrodu , Stefana Batorego. Panowanie Stefana Batorego kończy dobę reform podejmowanych w imię haseł egzekucyjnych... . Wojna o Inflanty w 1577 - 1582 r. (Płock , Wielkie Łuki , Psków) , rozejm w Jamie Zapolskim w 1582 r.