System wyborczy Szwajcarii
Parlament Konfederacji Szwajcarskiej (Zgromadzenie Federalne) jest klasycznym parlamentem państwa federalnego: składa się z dwu izb — Rady Narodowej i Rady Kantonów.
Rada Narodowa
Okręgi wyborcze Pierwsza izba parlamentu szwajcarskiego liczy 200 deputowanych. Okręgami wyborczymi są kantony, które obsadzają przynajmniej jeden mandat. (15 000 kanton Appenzel-Innermai Rhoden, ponad 2 mln — kanton Zurych).
Funkcjonuje 5 kantonów jednomandatowych, 3 kantony dwumandatowe, 2 kantony trzymandatowe, 2 pięcio-, 3 sześcio- i 3 siedmiomandatowe oraz dalsze, po jednym kantony: ośmio-, dziesięcio-, jedenasto-, dwunasto-, piętnasto- i siedemnasto mandatowe, w końcu 2 największe, wybierające: jeden 27, a drugi 34 deputowanych.
Czynne prawo wyborcze
Ukończenie 18 lat (cenzus wieku).
Prawa wyborcze kobiet. W referendum z dnia 1 lutego 1959 (654 939 głosów przeciwko, 323 727 za) odrzucono zniesienie cenzusu płci. Dnia 7 lutego 1971 roku referendum przyniosło wynik pozytywny (621109 za, 323 882 przeciw).
Prawa wyborcze mogą być realizowane wyłącznie w miejscu zamieszkania, tzn. w gminie, w której wyborca mieszka i jest zameldowany (cenzus domicylu).
Bierne prawo wyborcze
Może być wykorzystywane jedynie w kantonie, w którym jest się zamieszkałym i zameldowanym (cenzus domicylu).
Konstytucja Federalna Szwajcarii wprowadza zasadę niepołączalności piastowania mandatów w Radzie Narodowej (zasada incompatibilitas) ze ze spełnianiem funkcji deputowanego do Rady Kantonów, członka Rady Federalnej (nazwa rządu szwajcarskiego) oraz sędziego Trybunału Federalnego (art. 144).
Tryb zgłaszania kandydatów
Zasada wolnej listy kandydatów i nie hołdowanie zasadzie przymusu organizacyjnego (partyjnego).
W kantonach wielomandatowych podmiotem uprawnionym do zgłoszenia kandydatur na deputowanych są wyborcy zamieszkali w danym kantonie. Składanie kaucji wyborczych nie jest wymagane. Listę kandydatów może zgłosić: - minimum 100 wyborców — w kantonach wybierających od 2 do 10 deputowanych, -minimum 200 wyborców — w kantonach wybierających od 11 do 20 deputowanych- minimum 400 wyborców — w kantonach wybierających powyżej 20 deputowanych.
Tryb zgłaszania kandydatów
Wymóg zebrania stosownej liczby podpisów nie dotyczy partii politycznej, która: posiada już reprezentację w Radzie Narodowej z danego kantonu albo w ostatnich wyborach do tej izby uzyskała w kantonie minimum 3% głosów.
Zgłasza w danym kantonie tylko jedną listę kandydatów (ten wymóg sprawia, że z uprzywilejowania tego nie korzystają na ogół liczące się partie polityczne zgłaszające z reguły kilka list w kantonie);
- figuruje w rejestrze partii politycznych i to najpóźniej od końca oku poprzedzającego rok wyborczy;
Brak klauzuli zaporowej.
Kumulacja oficjalna
Listy kandydatów nie mogą zawierać więcej nazwisk niż jest mandatów do obsadzenia.
Możliwość dokonania przez zgłaszających listy tzw. kumulacji, polegającej na podaniu mniejszej liczby nazwisk kandydatów, ale za to niektórych nazwisk dwukrotnie. Lista taka zawiera więc tyle pozycji, ile mandatów, ale mniej nazwisk.
Sposób głosowania
głosowanie w lokalu wyborczym
za pośrednictwem poczty
wcześniejsze głosowanie, od 2 do 4 dni przed dniem wyborów.
od 2002 roku w określonych przez rząd federalny kantonach i gminach i w porozumieniu z nimi mogą zostać przeprowadzone wybory za pomocą urządzeń elektronicznych.
głosowanie
Wrzucenie oznaczonej i zaopatrzonej w numer karty do głosowania bez skreśleń oznacza głosowanie na wszystkich kandydatów danej listy.
Może również skreślać kandydatów listy, na którą głosuje, bez jakichkolwiek dopisków.
Można wrzucić do urny listy z tzw. kumulacją (wyborcy). Wyborca może skreślić na karcie pewne nazwiska i w miejsce skreślonego kandydata wpisać nazwisko kandydata z tej samej listy, ale tylko raz. Głos taki zalicza się jednokrotnie na kandydatów nieskreślonych, a podwójnie na kandydata skumulowanego.
Panachage
Można głosować za pomocą urzędowej karty do głosowania nie zawierającej żadnych wydrukowanych nazw list ani nazwisk kandydatów. Wyborca niejako układa własną listę kandydatów z różnych list zarejestrowanych w kantonie.
Sposób głosowania w kantonach jednomandatowych
Zasadniczym sposobem głosowania w kantonach jednomandatowych jest głosowanie na urzędowych kartach do głosowania. Wyborcy mogą tam wpisać zarówno nazwisko któregoś z zarejestrowanych kandydatów, jak i nazwisko któregokolwiek z wyborców. Posiadających bierne prawo wyborcze w tym kantonie. To nam wyjaśnia, dlaczego kandydaci nie muszą być rejestrowani.
Ustalanie wyników wyborów. System wyborczy
W kantonach wielomandatowych deputowani do Rady Narodowej wybierani są „w myśl zasady proporcjonalności” i bezpośrednio.
Poszczególne listy kantonalne otrzymują głosy kandydackie zarówno w sytuacji, gdy ich kandydaci znajdują się na karcie głosowania tej listy i ktoś na nich głosuje (nie skreśla), jak i wówczas, gdy otrzymały one głosy wyborców w wyniku panachage'u lub też w wyniku używania przez wyborców pustej karty wyborczej.
Ustalanie wyników wyborów wyborów w kantonach wielomandatowych
Listy otrzymują również tzw. głosy dodatkowe pochodzące z tytułu niewypełnionych rubryk.
Głosy kandydackie plus głosy dodatkowe stanowią tzw. głosy partii ;
Głosy partii stanowią podstawę rozdziału mandatów. W tym celu w Szwajcarii stosowany jest system Hagenbacha-Bischoffa.
system Hagenbacha-Bischoffa.
Suma głosów z wszystkich list partyjnych w kantonie dzielona jest przez liczbę tam obsadzanych mandatów, powiększoną o jeden. Liczba ta, zaokrąglona w górę do liczby całkowitej, określana jest jako dzielnik wyborczy. Każda lista otrzymuje tyle mandatów, ile razy ów dzielnik mieści się w liczbie uzyskanych przez nią głosów partii.
System Hagenbacha - Bischoffa (http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-695.htm)
a) ustala się sumę wszystkich ważnie oddanych głosów w okręgu;
b) sumę tę dzieli się przez liczbę przypadających na ten okręg mandatów powiększoną o 1;
c) otrzymaną w ten sposób liczbę zaokrągla się do liczby całkowitej i uzyskuje iloraz wyborczy;
d) liczbę ważnie oddanych głosów na każdą z list dzieli się przez iloraz wyborczy;
e) otrzymane liczby całkowite (bez uwzględniania reszt) określają liczbę mandatów przypadających każdej liście, natomiast część mandatów z reguły pozostaje nieobsadzona.
przykład
- suma ważnie oddanych głosów w okręgu 83 000 (lista A) + 56 000 (lista B) + 26 000 (lista C) + 8 000 (lista D) = 173 000,
- 173 000 : (10 mandatów w okręgu + 1) = 15 727,2, tj. 15 727,
- lista A - 83 000 : 15 727 = 5,277, tj. 5 mandatów,
- lista B - 56 000 : 15 727 = 3,560, tj. 3 mandaty,
- lista C - 26 000 : 15 727 = 1,653, tj. 1 mandat,
lista D - 8 000 : 15 727 = 0,508, tj. bez mandatu.
Wynik ostatecznego podziału mandatów jest następujący:
- lista A - 5 mandatów,
- lista B - 3 mandaty,
- lista C - 1 mandat,
- lista D - bez mandatu, -
co oznacza, że w tym 10 mandatowym okręgu wyborczym 1 mandat pozostaje nieobsadzony.
Ustalanie wyników wyborów w kantonach jednomandatowych
obwiązuje zasada większości zwykłej, a w przypadku otrzymania przez więcej kandydatów równej liczby głosów decyduje losowanie
Rada Kantonów (46 deputowanych)
Okręgi wyborcze
W 21 kantonach wybierających po dwóch deputowanych wybory muszą być przeprowadzane jednocześnie w celu obsadzenia obu mandatów. Okręgiem wyborczym jest znowu cały kanton; kantony nie mogą być dzielone na dwa jednomandatowe okręgi wyborcze (każdy kanton wybiera po 2 członków poza Appenzell-Ausserrhoden, Appenzell-Innerhoden, Basel Landschaft, Basel Stadt, Nidwalden i Obwalden, które wybierają po 1 osobie).
Sposób głosowania
Wyborca głosuje albo za pomocą karty do głosowania poszczególnych ugrupowań (w kantonach, w których występuje sformalizowane zgłaszanie list kandydatów), albo za pomocą urzędowej karty niezadrukowanej. Głosując za pomocą karty partyjnej, nie można dokonywać kumulacji. Głosując za pomocą pustej karty, można wskazywać kandydatów z różnych partii.
Ustalanie wyników wyborów. System wyborczy
W jednym kantonie — Jurze — obowiązuje system proporcjonalny
Większość kantonów przyjmuje system większości bezwzględnej w postaci francuskiej. Osiągnięcia większości bezwzględnej dla zapewnienia sobie mandatu w I turze, a gdy ta nie zostanie osiągnięta — w II turze wystarcza większość zwykła. Jedynie w Genewie ustawodawstwo wyborcze wymaga, dla zdobycia mandatu w I turze, osiągnięcia większości kwalifikowanej w mniejszej wysokości, mianowicie minimum 1/3 oddanych głosów.
zgromadzenie ludowe
W kilku kantonach funkcjonuje jako najwyższy organ władzy zgromadzenie ludowe wszystkich obywateli kantonu. Zgromadzenia ludowe corocznie odbywają się w dwóch kantonach: Glarus, w którym jest organizowanie w pierwszą niedzielę maja oraz Appenzell Innerrhoden, w którym jest organizowane w ostatnią niedzielę kwietnia. We wszystkich pozostałych kantonach funkcjonowanie Landsgemeinde zostało zaniechane, ponieważ niepraktyczne było funkcjonowanie zgromadzenia z ogromną liczbą obywateli uprawnionych do brania w nim udziału
Podejmuje ono decyzje w sprawie budżetu, ustaw, wyboru rządu i innych organów. Jest to przejaw demokracji bezpośredniej w najczystszej postaci.
Glarus Ludność (2004) 38 500
Appenzell Innerrhoden Ludność (2004)- 15 171
deputowani
Deputowani posiadają mandat wolny, immunitet materialny i formalny. Immunitet materialny polega na zakazie pociągania deputowanego do odpowiedzialności za działalność związaną z wykonywaniem mandatu, np. wypowiedzi na posiedzeniach plenarnych, funkcjonowanie w organach parlamentarnych. Immunitet formalny polega na zakazie pociągania deputowanego do odpowiedzialności karnej bez zgody parlamentu lub samego deputowanego. Postępowanie karne rozpocząć się może jedynie po uzyskaniu „upoważnienia” parlamentu, tj. obu jego rad.
deputowani
Deputowani w parlamencie mogą zrzeszać się we frakcje. Frakcje są to ugrupowania łączące parlamentarzystów obu izb i dopuszczalne wówczas, gdy przynajmniej w jednej z izb znajduje się pięciu członków danej partii. W praktyce przewodniczącym frakcji jest zawsze deputowany do Rady Narodowej. Zadaniem frakcji jest przygotowanie rozstrzygnięć merytorycznych izb oraz przeprowadzanych przez nie wyborów.
deputowani
Oprócz frakcji partyjnych w parlamencie działają także grupy parlamentarne. Skupiające deputowanych na podstawie innych, wspólnych interesów, gospodarczych lub społecznych. Zrzeszają one deputowanych z wielu partii. Ich celem jest dążenie do zabezpieczenia w postępowaniu parlamentarnym określonych interesów, zwłaszcza wówczas, gdy nie zostały one wystarczająco uwzględnione w postępowaniu konsultacyjnym (pozaparlamentarnym). Stanowią one pewne odbicie funkcjonowania w społeczeństwie szwajcarskim różnych grup i organizacji reprezentujących ich interesy.
Deputowani
W Szwajcarii deputowani nie pełnią swej funkcji zawodowo, nie otrzymują wiec stałego wynagrodzenia, a jedynie diety za dni posiedzeń Izby i komisji, w których pracują. Dodatkowo przysługują im środki na pokrycie kosztów utrzymania i przyjazdów na
Paweł Sarnecki
prawo wyborcze do parlamentu konfederacji szwajcarskiej w:
prawo wyborcze do parlamentu w wybranych państwach europejskich pod redakcją sabiny grabowskiej konrada składowskiego zakamycze 2006
Ustroje konstytucyjne państw współczesnych
D. Nohlen, Prawo wyborcze i systemy partyjne