Prawo Bankowe - Opracowanie książki, ZAKRES I ŹRÓDŁA PRAWA BANKOWEGO


ZAKRES I ŹRÓDŁA PRAWA BANKOWEGO

Przez prawo bankowe należy rozumieć całokształt norma prawnych regulujących strukturę, organizację i działalność banków.

Przedmiotem regulacji prawa bankowego jest tworzenie, działalność, likwidacja i upadłość banków oraz nadzór bankowy, a także ustrój i kompetencje Narodowego Banku Polskiego jako centralnego banku państwa.

Publiczne prawo bankowe obejmuje normy prawne dotyczące tworzenia, organizacji, likwidacji i upadłości banków, nadzoru bankowego, statusu banku centralnego i jego relacji z bankami.

Prywatne prawo bankowe reguluje stosunku banków z ich klientami, w szczególności problematykę czynności bankowych.

Na podstawie upoważnień zawartych w prawie bankowym i ustawie o NBP podmiotami uprawnionymi do wydawania aktów prawnych są: Prezes NBP, zarząd NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Komisja Nadzoru Bankowego.

Podział regulacji bankowych Unii Europejskiej na pięć grup, określających łącznie warunki legislacyjne działalności banków UE:

  1. regulacje o charakterze podstawowym,

  2. regulacje dotyczące firm inwestycyjnych i banków podejmujących działalność polegającą na świadczeniu usług inwestycyjnych, ubezpieczeniowych itp.,

  3. regulacje dostosowujące ogólne zasady sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw do specyfiki sektora finansowego,

  4. regulacje nakładające na instytucje kredytowe obowiązek przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz w sprawie zwalczania terroryzmu,

  5. regulacje dotyczące ujednolicenia zasad opodatkowania dochodów uzyskiwanych z oprocentowania oszczędności ulokowanych w instytucjach kredytowych.

Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego opublikował Umowę Kapitałową - dokument określający standardy dotyczące wymogów kapitałowych o kompleksowym charakterze i ustanawiający równe warunki działalności banków. Umowa Bazylejska I wprowadziła ważone ryzykiem wymogi kapitałowe zarówno dla pozycji bilansowych jak i pozabilansowych. W 1997 r. Komitet opublikował dokument konsultacyjny dotyczącej Nowej Umowy Kapitałowej.

PRAWO WALUTOWE I DEWIZOWE

Na prawo walutowe składają się normy regulujące ustrój pieniężny państwa oraz obieg pieniężny. Prawo ustroju pieniężnego obejmuje regulacje dotyczące waluty danego państwa i jej relacji względem walut innych państw. Natomiast prawo obiegu pieniężnego określa zasady emisji pieniądza oraz kształtowanie wielkości rozmiarów pieniądza w obiegu. Wyłączność na emitowanie banknotów i monet przysługuje NBP. Złoty jest walutą wymienną.

Kurs walutowy jest to wyrażona w jednostkach jednej waluty cena drugiej waluty.

System notowań bezpośrednich - kurs walutowy obcej waluto to wyrażona w jednostkach waluty krajowej waluty obcej.

System notowań pośrednich jest standardem w niektórych krajach anglosaskich.

Kurs walutowy, który jest kształtowany przez czynniki rynkowe, to kurs rynkowy, natomiast kurs ustalany przez odpowiednie organy władzy państwowej to kurs urzędowy. Kurs urzędowy występuje w systemach kursu sztywnego i stałego. W systemie kursu sztywnego urzędowy kurs walutowy jest jednorazowo ustalony przez władze danego państwa i przez wiele lat nie podlega zmianom. W systemie kursu stałego organy władzy monetarnej dokonują co pewien czas zmiany kursu urzędowego. W obu przypadkach kursowi urzędowemu towarzyszy kurs rynkowy, a zadaniem państwa jest utrzymanie tego ostatniego na poziomie nieodbiegającym znacząco od kursu urzędowego; w razie potrzeby są podejmowane stosowne interwencje walutowe. Takie interwencje polegają na odpowiednio dużym zakupie własnej waluty na rynku finansowym (z wykorzystaniem środków zgromadzonych w postaci rezerw dewizowych) bądź na jej sprzedaży (wówczas poziom rezerw dewizowych rośnie).

Oficjalna zmiana przez państwo kursu walutowego to albo dewaluacja, oznaczająca spadek wartości waluty krajowej, albo rewaluacje (rewaloryzacja), polegająca na umocnieniu tej wartości.

W systemie kursu płynnego występuje jedynie kurs rynkowy, a ewentualnie ingerencje państwa w jego poziom są dokonywane nie poprzez akty administracyjne, lecz w drodze operacji rynkowych. W zależności od tego, czy prawo dopuszcza możliwość takich interwencji, czy nie, mamy do czynienia z systemem kursu płynnego kontrolowanego bądź niekontrolowanego.

W systemie kursu płynnego umocnienie się kursu waluty jako efekt przewagi popytu na walutę Nad jej podażą na rynku finansowym to aprecjacja. Sytuacja odwrotna, czyli spadek wartości waluty, to deprecjacja.

Dewaluacja i deprecjacja waluty krajowej skutkują między innymi wzrostem atrakcyjności eksportu i zmniejszeniem opłacalności importu, co wprawdzie może pobudzać do wzrostu produkcji i szybszego rozwoju gospodarczego, ale jednocześnie podsyca inflację. Z kolei rewaluacja i aprecjacja przyczyniają się do spadku inflacji, jeśli jednak ich skala jest nadmierna, może to przekroczyć możliwości dostosowawcze przedsiębiorstw o orientacji eksportowej.

Politykę walutową w Polsce określa Rada Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej, a jej realizacja należy do NBP.

Przedmiotem regulacji prawa dewizowego jest obrót dewizowy z zagranicą oraz obrót wartościami dewizowymi w kraju, a także działalność w zakresie kupna i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwa w ich kupnie i sprzedaży.

Do podstawowych pojęć polskiego prawa dewizowego należą:

  1. rezydenci i nierezydenci - podział oparty na kryterium miejsca zamieszkania lub siedziby,

  2. wartości dewizowe - zagraniczne środki płatnicze (waluty obce i dewizy) oraz złoto dewizowe i platyna dewizowa,

  3. obrót dewizowy - w ramach którego można wyróżnić obrót dewizowy z zagranicą i obrót wartościami dewizowymi w kraju,

  4. ograniczenia obrotu dewizowego,

  5. ogólne i indywidualne zezwolenia dewizowe - ogólne zezwolenia dewizowe sa wydawane przez Ministra Finansów w formie rozporządzenia. Indywidualne zezwolenia sa natomiast decyzjami administracyjnymi wydawanymi przez Prezesa NBP. Mają one charakter decyzji ostatecznych.

DEFINICJA BANKU I JEGO ISTOTA

Współczesne systemy bankowe mają dwupoziomową strukturę. Poziom pierwszy stanowi bank centralny państwa, na poziom drugi składają się zaś wszystkie banki działające w danym państwie w danym czasie. Głównym celem banku centralnego jest dbałość o wartość pieniądza, o tyle celem pozostałych banków jest osiąganie maksymalnego zysku. W przypadku banków - spółek publicznych jest również istotny wzrost wartości giełdowej ich akcji, do czego przyczyniają się dobre wyniki finansowe.

Cechą banków jest to, że gromadzą wolne środki pieniężne jednych podmiotów i wykorzystują je do udzielania kredytów innym podmiotom, a wyróżniającą cechą tych działań jest obciążanie środków ryzykiem. Ponadto banki obsługują obieg pieniężny oraz prowadzą kasowa obsługę budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Banko może udzielić kredytów w łącznej wysokości o wiele większej niż wielkość przyjętych depozytów i innych posiadanych funduszy - w ten sposób dokonuje się kreacja pieniądza (bezgotówkowego).

Bank:

  1. obciąża ryzykiem związanym z jego działalnością środku powierzone pod tytułem zwrotnym (udział środków własnych w strukturze pasywów banku finansujących jego działalność z reguły nie przekracza 8%, w porównaniu z innymi przedsiębiorcami jest więc bardzo niski),

  2. jego działalność wymaga rzetelności i profesjonalizmu, a ze strony klienta - szczególnego zaufania,

  3. ma istotne znaczenie dla funkcjonowania i stabilności całej gospodarki, a skutki jego upadłości są boleśniejsze niż innych przedsiębiorców,

- jest on poddany szczególnym wymogom prawnym i musi przestrzegać w swojej działalności dość rygorystycznych nadzorczych norm ostrożnościowych. Regulacje nadzorcze mają na celu zapewnienie możliwie największego bezpieczeństwa w zakresie funkcjonowania każdego banku i całego systemu bankowego.

Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środku powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Banki mogą działać wyłącznie w formie osoby prawnej, przy czym przepisy prawa bankowego określają enumeratywny katalog osób prawnych mogących uzyskać status banku. Są to banki państwowe, banki spółdzielcze i banki w formie spółki akcyjnej. Utworzenie banku następuje zgodnie z przepisami ustaw, przede wszystkim ustawy prawo bankowe, a także kodeksu spółek handlowych i prawa spółdzielczego, po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia. Z prowadzeniem działalności bankowej wiąże się ryzyko, przy czym obciąża ono środki powierzone bankowi przez jego klientów pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym (np. depozyty).

Termin bank jest jasno zdefiniowany w prawie lub regulacjach.

Dozwolona działalność instytucji, które są licencjonowane oraz podlegają nadzorowi, takich jak banki, jest jasno zdefiniowana albo przez nadzór, albo w prawie lub regulacjach.

Użycie w nazwie słowa banki jakiegokolwiek pochodnego terminu, takiego jak bankowość jest ograniczone do licencjonowanych i nadzorowanych instytucji we wszystkich okolicznościach, w których inne postępowanie mogłoby spowodować wprowadzenie społeczeństwa w błąd.

Przyjmowanie depozytów bankowych od ludności jest zarezerwowane dla instytucji, które są licencjonowane i podlegają zwrotowi.

ZAKRES DZIAŁALNOŚCI BANKU. MONOPOL BANKOWY.

Czynności bankowe wymienione w pierwszym wykazie zostały wyodrębnione na podstawie kryterium przedmiotowego. Co do zasady mogą być one wykonywane wyłącznie przez banki. Należą do nich:

  1. przyjmowanie wkładów pieniężnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

  2. prowadzenie innych rachunków bankowych,

  3. udzielanie kredytów,

  4. udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,

  5. emitowanie bankowych papierów wartościowych,

  6. przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

  7. wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego.

Drugi wykaz czynności bankowych obejmuje czynności, które mogą być wykonywane również przez inne niż bank podmioty; wówczas nie są one nazywane czynnościami bankowymi. Zastosowano tu zatem kryterium podmiotowe. Są to:

  1. udzielanie pożyczek pieniężnych,

  2. operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,

  3. wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,

  4. terminowe operacje finansowe,

  5. nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,

  6. przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejmowych,

  7. prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,

  8. udzielanie i potwierdzanie poręczeń,

  9. wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,

  10. pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

Usługi finansowe - wykaz:

  1. obejmowanie lub nabywanie akcji i praw z akcji, udziałów innej osoby prawnej i jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,

  2. zaciąganie zobowiązań związanych z emisją papierów wartościowych,

  3. dokonywanie obrotu papierami wartościowymi,

  4. dokonywanie, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zmiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika,

  5. nabywanie i zbywanie nieruchomości,

  6. świadczenie usług konsultacyjno - doradczych w sprawach finansowych,

  7. świadczenie usług certyfikacyjnych w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym z wyłączeniem wydawania certyfikatów wykorzystywanych przez banki w czynnościach, których są stronami,

  8. świadczenie innych usług finansowych,

  9. wykonywanie innych czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

Monopol bankowy polega na wyłącznym prawie banków do wykonywania czynności bankowych sensu stricto.

Czynności bankowe czynne polegają na wykorzystywaniu zgromadzonych środków (np. kredyt, pożyczka). Bank występuje w tym przypadku w roli wierzyciela, a dłużnikiem jest klient zaciągający wobec banku zobowiązanie. Czynności bierne polegają na gromadzeniu środków poprzez przyjmowanie depozytów lub emisję bankowych papierów wartościowych. W tym przypadku bank występuje w roli dłużnika. Wreszcie czynności pośredniczące obejmują czynności wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów, np. przeprowadzenie rozliczeń.

Outsourcing - powierzenie innemu podmiotowi wykonywanie czynności z zakresu prowadzonej przez banki działalności jest możliwe, gdy:

  1. podmiotem zewnętrznym jest przedsiębiorca (krajowy lub zagraniczny),

  2. umowa została zawarta na piśmie,

  3. powierzenie dotyczy tylko wymienionych w zamkniętym katalogu czynności bankowych (przedsiębiorca upoważniony do działania w imieniu i na rzecz banku na podstawie umowy agencyjnej) lub/i czynności faktycznych związanych z działalnością bankową (poza zarządzaniem bankiem i przeprowadzaniem audytu wewnętrznego banku),

  4. KNB udzieliła zezwolenia na zawarcie umowy - dotyczy to tylko trzech przypadków powierzenia: wykonania czynności przedsiębiorcy zagranicznemu spoza UE, wykonywania powierzonych czynności za granicą, wykonywania innych niż wymienione czynności bankowych.

BANK KRAJOWY A INSTYTUCJA KREDYTOWA I BANK ZAGRANICZNY

Bank krajowy jest to bank mający siedzibę na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

Bank zagraniczny jest to bank mający siedzibę za granicą RP, na terytorium państwa niebędącego członkiem UE.

Instytucja kredytowa jest to podmiot mający swoją siedzibę za granica RP na terytorium jednego z państw członkowskich UE, prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek, na podstawie zezwolenia właściwych władz nadzorczych, działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub wydawaniu pieniądze elektronicznego.

Instytucja kredytowa oznacza:

  1. przedsiębiorstwo, którego działalność polega na przyjmowaniu depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi od ludności oraz na przyznawaniu kredytów na swój własny rachunek lub,

  2. instytucję pieniądza elektronicznego

INSTYTUCJA FINANSOWA

Szerszą definicję instytucji finansowej wprowadza Kodeks spółek handlowych, jest to: bank, fundusz inwestycyjny, towarzystwo funduszy inwestycyjnych lub powierniczych, narodowy fundusz inwestycyjny, zakład ubezpieczeń, fundusz powierniczy, towarzystwo emerytalne, fundusz emerytalny lub dom maklerski, mające siedzibę w RP albo państwie należącym do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Ta definicja ma charakter podmiotowy.

Ustawa - prawo bankowe - wprowadza węższą definicję instytucji finansowej. Podmiot niebędące bankiem ani instytucją kredytową, którego podstawowa działalność będąca źródłem większości przychodów polega na wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie:

RODZAJE BANKÓW

Najważniejszymi kryteriami podziału są: miejsce siedziby banku, zakres wykonywanej działalności bankowej oraz forma organizacyjno - prawna banku.

Znane prawu bankowego kryterium miejsca siedziby banku pozwala wyróżnić banki krajowe, banki zagraniczne i instytucje kredytowe.

Banki uniwersalne to banki wykonujące większość czynności bankowych i innych.

Banki specjalne wykonują tylko niektóre czynności bankowe i najczęściej świadczą swe usługi określonej grupie klientów.

Polska znajduje się w kręgu systemu bankowości uniwersalnej - każdy bank komercyjny może, co do zasady, prowadzić działalność w pełnym zakresie przewidzianym w prawie bankowym.

Polskie prawo bankowe wyróżnia: banki państwowe, banki spółdzielcze, banki w formie spółek akcyjnych.

Obecnie istnieje tylko jeden bank państwowy - Bank Gospodarstwa Krajowego.

ZASADY I TRYB TWORZENIA BANKÓW

Wymogi dyrektywy odnoszą się do:

Działalność bankowa jest działalnością licencjonowaną.

Zgodnie z podstawową zasadą utworzenia banku w formie spółki akcyjnej i banku spółdzielczego jest możliwe po uzyskaniu zezwolenia. Organem właściwym w zakresie zezwoleń na utworzenie banku jest KNB, samo zaś zezwolenie ma moc ostatecznej decyzji administracyjnej.

Bank państwowy jest utworzony w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, na wniosek Ministra Skarbu Państwa, zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Bankowego. Co do zasady w tym samym trybie następuje likwidacja banku państwowego. Bank państwowy nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych. Treścią rozporządzenia Rady Ministrów jest określenie nazwy, siedziby, przedmiotu i zakresu działania banku, jego funduszy statutowych, w tym środków wydzielonych z majątku Skarbu Państwa, które stają się majątkiem banku.

Organami banku państwowego są Rada nadzorcza i zarząd. Radę nadzorczą powołuje się na okres 3 lat. Członkowie rady są powoływani i odwoływani przez Ministra Skarbu, natomiast przewodniczącego rady nadzorczej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Skarbu Państwa. Prezesa zarządu banku państwowego powołuje i odwołuje Rada nadzorcza; powołanie prezesa zarządu i jednego członka zarządu wymaga zgody Komisji Nadzoru Bankowego. Brak tej zgody pociąga za sobą nieważność aktu powołania.

Minister Skarbu Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów i po zasięgnięciu opinii KNB nadaje w drodze rozporządzenia statut bankowi państwowemu. Opinia KNB nie ma charakteru wiążącego.

Bankiem spółdzielczym jest bank będący spółdzielnią. Podstawowymi skatami prawnymi regulującymi u strój i funkcjonowanie banków spółdzielczych są ustawa z 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach spółdzielczych oraz prawo bankowe. Ponadto do banków spółdzielczych - w zakresie nieuregulowanym w przepisach prawa bankowego i wyżej wymienionej ustawy - stosuje się przepisy ustawy prawo spółdzielcze.

Założycielami banku spółdzielczego mogą być wyłącznie osoby fizyczne, w liczbie nie mniejszej niż 10 osób.

Podstawą prawną tworzenia i działalności banków w formie spółki akcyjnej są przepisy kodeksu spółek handlowych i prawo bankowe. Założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być osoby fizyczne i osoby prawne; obowiązuje wymóg, by liczba założycieli banku w tej formie wynosiła co najmniej 3 osoby. W przypadku gdy założycielami są: Skarb Państwa, bank krajowy, bank zagraniczny, instytucka kredytowa, krajowy lub zagraniczny zakład ubezpieczeń lub międzynarodowa instytucja finansowa - ograniczenie dotyczące minimalnej ilości założycieli nie znajduje zastosowania.

Organami banku w formie spółki akcyjnej są Rada nadzorcza i zarząd. Członków rady nadzorczej (co najmniej 5 osób fizycznych) powołuje i odwołuje walne zgromadzenie. Członkowie zarządu banku w liczbie co najmniej 3 osób są powoływani i odwoływani przez radę nadzorczą, z tym że powołanie 2 członków (w tym prezesa) następuje za zgodą KNB. KNB jest informowana o składzie rady nadzorczej i zarządu oraz o zmianach w składzie obu organów.

Podstawowe wymogi, od których spełnienia zależy uzyskanie zezwolenia na utworzenie banku dotyczą:

Kapitał - prawo bankowe stanowi, że wielkość funduszy własnych powinna być dostosowana zarówno do rodzaju czynności bankowych przewidzianych do wykonywania, jak i rozmiaru zamierzonej działalności. Kapitał założycielski nie może być niższy od równowartości w złotych 5 mln euro przeliczonych według kursu średniego NBP obowiązującego w dniu wydania zezwolenia na utworzenie banku. W przypadku banków spółdzielczych, które wyrażają zamiar zawarcia umowy zrzeszenia w rozumieniu ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, wysokość minimalnego kapitału założycielskiego wynosi równowartość w złotych 1 mln euro. Dotyczy to jednak tylko nowo zawiązywanych banków spółdzielczych. Dla pozostałych wyznaczono okres na dostosowanie wysokości kapitałów.

Kapitał założycielski nie może pochodzić z pożyczki lub kredytu ani też ze źródeł nieudokumentowanych. Aportami mogą być tylko wyposażenie i nieruchomości bezpośrednio przydatne prowadzonej działalności bankowej, a część kapitału założycielskiego pokryta wkładami niepieniężnymi nie może przekraczać co do zasady 15 % kapitału założycielskiego. Nigdy jednak kapitał założycielski w formie pieniężnej nie może być niższy niż równowartość 5 mln euro.

Odnośnie do założycieli i osób przewidzianych do objęcia w banku stanowisk członków zarządu, w tym prezesa, prawo bankowe wymaga, by dawali oni rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, a ponadto co najmniej dwie osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu posiadały wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem oraz udowodnioną znajomość języka polskiego.

Wyposażenie - prawo bankowe stanowi, że bank ma mieć zapewnione wyposażenie w pomieszczenia posiadające odpowiednie urządzenia techniczne, należycie zabezpieczające przechowywane w banku wartości, w sposób uwzględniający zakres i tryb prowadzonej działalności bankowej.

Plan działalności banku - powinien obejmować co najmniej okres 3 lat i wskazywać, że działalność banku będzie bezpieczna dla środków pieniężnych w nim gromadzonych.

Wniosek o wydanie zezwolenia na utworzenie banku jego założyciele kierują do KNB. Powinien on zawierać:

  1. określenie nazwy i siedziby banku,

  2. określenie czynności bankowych, do których wykonywania bank ma być upoważniony, oraz dane o przedmiocie i zakresie zamierzonej działalności,

  3. dane dotyczące kapitału założycielskiego, założycieli i osób przewidzianych do objęcia stanowisk członków zarządu.

Do wniosku załączeni się m.in. projekt statusu banku oraz plan działalności baku.

Treścią zezwolenia na utworzenie banku jest określenie: firmy banku, jego siedziby, nazwy założycieli, obejmowanych przez nich akcji, wysokości kapitału założycielskiego, działalności, do której wykonywania bank jest upoważniony, oraz warunków, po których spełnieniu KNB zezwoli na rozpoczęcie przez bank działalności, a także zatwierdzenie projektu statusu.

Odmowa udzielenia zezwolenia na utworzenie banku następuje, jeżeli w toku postępowania KNB stwierdzi, że:

  1. nie zostały spełnione wymogi stanowiące podstawę wydania zezwolenia,

  2. zamierzona działalność banku naruszałaby przepisy prawa, interesy klientów albo nie gwarantowałaby bezpieczeństwa gromadzonych w banku środków,

  3. przepisy prawa obowiązujące w miejscu siedziby lub zamieszkania założyciela albo jego powiązania z innymi podmiotami mogłyby uniemożliwić skuteczne sprawowanie nadzoru nad bankiem.

Po uzyskaniu zezwolenia na otworzenie banku (licencji głównej) może nastąpić rejestracja banku spółdzielczego i banku w formie spółki akcyjnej. Podjęcie działalności przez bank jest jednak możliwe dopiero po uzyskaniu drugiego zezwolenia (licencji operacyjnej). Wnioskodawcą o wydanie zezwolenia na rozpoczęcie przez bank działalności jest zarząd banku. Przesłankami wydania zezwolenia na rozpoczęcie działalności są:

Bank powinien podjąć działalność w terminie jednego roku od uzyskania zezwolenia na jego utworzenie - w przeciwnym razie oba zezwolenia trwała ważność.

Uchylenie zezwolenia - te najdalej idące uprawnienia KNB są możliwe gdy:

ORGANIZACJA OBROTU AKCJAMI BANKU

Komisja Nadzoru Bankowego wykonując funkcję licencyjną, kontroluje dostęp osób i kapitału do działalności bankowej.

Komisji zostało przyznane prawo wykonywania nadzoru Nad mianami własności akcji każdego banku krajowego, pociągającymi za sobą znaczące zmiany w strukturze akcjonariatu banku (osiągnięcie lub przekroczenie określonych progów).

Osoba zamierzająca bezpośrednio lub pośrednio objąć lub nabyć akcje banku jest zobowiązana wystąpić każdorazowo z wnioskiem do KNB o wydanie zezwolenia na wykonywanie prawa głosu na walnym zgromadzeniu, jeżeli w wyniku objęcia lub nabycia akcji osiągnęłaby lub przekroczyła na walnym zgromadzeniu próg: 10,20,25,33,50, 66 i 75% głosów. Jeżeli w danym banku istnieją akcje uprzywilejowane lub ograniczone co do prawa głosu, to progi odnoszą się nie tylko do liczby głosów na walnym zgromadzeniu, lecz również do udziału w kapitale zakładowym banku.

Sankcją za naruszenie tego obowiązku jest bezskuteczność wykonywania prawa głosu z akcji banku, będących przedmiotem czynności prawnej lub innego zdarzenia prawnego powodującego osiągnięcie lub przekroczenie danego progu liczby głosów na walnym zgromadzeniu. Ponadto uchwała walnego zgromadzenia powzięta z naruszenia tego obowiązku jest nieważna. Sankcja jest sformułowana w sposób jasny i kategoryczny. Obowiązek uzyskania zgody na wykonywanie prawa głosu z akcji nabytych lub objętych w sytuacjach osiągnięcia lub przekroczenia progów 10,20,25,33,50, 66 i 75% głosów na walnym zgromadzeniu ma charakter obowiązku publicznoprawnego.

Ustawodawca przewidział sytuację, gdy możliwe jest złożenie wniosku ex post dotyczącego zmiany liczby głosów powodującej przekroczenie progu. Jest to przypadek tzw. biernego przekroczenia progu, w sytuacji gdy zmiana taka nastąpiła w wyniku zmiany statutu banku lub wygaśnięcia uprzywilejowania akcji. W takim przypadku wniosek należy złożyć w ciągu 30 dni od powzięcia informacji o zmianie statutu lub wygaśnięcia uprzywilejowania akcji.

Zgodnie z przepisami prawa bankowego KNB może odmówić udzielenia zezwolenia w trzech przypadkach, jeżeli:

  1. wpływ osoby zamierzającej objąć lub nabyć akcje może okazać się niekorzystny dla ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem,

  2. środki przeznaczone na nabycie akcji pochodzą z pożyczki kredytu lub źródeł nieudokumentowanych,

  3. przepisy prawa obowiązujące w miejscu siedziby lub zamieszkania tej osoby uniemożliwiają KNB wykonywanie efektywnego nadzoru.

PODEJMOWANIE DZIAŁALNOŚCI PRZEZ INSTYTUCJE KREDYTOWE

Zgodnie z prawem wspólnotowym przedsiębiorcy zarejestrowani w państwach UE mają prawo do wykonywania działalności na całym rynku Wspólnoty bez konieczności uzyskiwania w każdym kraju odrębnych zezwoleń.

Instytucja kredytowa, która legitymuje się licencją bankową, uzyskaną w państwie siedziby, zwanym dalej państwem macierzystym, może świadczyć usługi, do których została upoważniona również w innych państwach członkowskich. Jedynym obowiązkiem instytucji kredytowej przez podjęciem działalności w innym państwie jest powiadomienie o zamiarze podjęcia działalności, przy czym powiadomienie to jest kierowane do władz nadzorczych państwa macierzystego, które z kolei powiadamiają władze nadzorcze państwa goszczącego.

Każda instytucja kredytowa, która uzyskała zezwolenie na prowadzenie działalności bankowej w jednym kraju członkowskim, może bez potrzeby występowania o nowe zezwolenie podejmować tę działalność w pozostałych państwach członkowskich poprzez:

Działalność transgeniczna to wykonywanie przez instytucję kredytową na terytorium RP lub przez bank krajowy na terytorium innego państwa członkowskiego UE wszystkich lub niektórych czynności w zakresie wynikającym z udzielonego zezwolenia, bez uczestnictwa oddziału tej instytucji lub banku.

Jedynym warunkiem rozpoczęcia działalności transgenicznej w Polsce jest otrzymanie przez KNB zawiadomienia od właściwych władz nadzorczych państwa macierzystego, określającego rodzaje czynności, jakie dana instytucja kredytowa zamierza wykonać.

Oddział instytucji kredytowej to jednostka organizacyjna instytucji kredytowej, wykonująca w jej imieniu i na jej rzecz wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia udzielonego tej instytucji kredytowej, przy czym wszystkie jednostki organizacyjne danej instytucji kredytowej odpowiadające powyższym cechom, utworzone na terytorium RP, uważa się za jeden oddział.

Podjęcie działalności przez oddział instytucji kredytowej może nastąpić po upływie 2 miesięcy od dnia otrzymania przez KNB od właściwych władz nadzorczych państwa macierzystego informacji dotyczących:

Komisja Nadzoru Bankowego w ciągu 2 miesięcy od otrzymania tych informacji może wskazać warunki, jakie oddział instytucji kredytowej, prowadząc działalność w Polsce, musi spełniać w interesie dobra ogólnego. Oddział może rozpocząć działalność po upływie tego terminu.

PODEJMOWANIE DZIAŁALNOŚCI BANKOWEJ W POLSCE PRZEZ BANK ZAGRANICZNY

Utworzenie oddziału banku zagranicznego w Polsce wymaga zezwolenia KNB, wydanego po uzgodnieniu z Ministrem Finansów, na wniosek zainteresowanego banku. Zezwolenie określa m.in. siedzibę oddziału, rodzaj czynności bankowych, które oddział może wykonywać, oraz minimalną wysokość funduszy niezbędnych do jego działalności. Podstawą działania oddziału jest regulamin nadany przez bank zagraniczny i zatwierdzony przez KNB. Zgody KNB wymaga również powołanie dyrektora oddziału i jednego z jego zastępców.

Do obowiązków oddziału banku zagranicznego należą: używanie firmy banku zagranicznego w języku państwa jego siedziby wraz z przetłumaczonym na język polski określeniem formy prawnej banku oraz dodaniem wyrazów „oddział w Polsce”, prowadzenie oddzielnej rachunkowości w języku polskim, zgodnie z przepisami obowiązującymi banki krajowe, a także przechowywanie wszelkich dokumentów dotyczących jego działalności w siedzibie oddziału. Oddziały baków zagranicznych podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorców.

PODJĘCIE LUB ZWIĘKSZENIE SKALI DZIAŁALNOŚCI BANKOWEJ W WYNIKU TRANSAKCJI RESTRUKTURYZACYJNYCH

Połączenie banków- rozwiązanie to zostało ograniczone jedynie do przejęcia banku przez przeniesienie całego majątku banku przejmowanego na bank przejmujący za akcje, które bank przejmujący wydaje akcjonariuszom.

Nabycie przez bank przedsiębiorstwa bankowego lub jego zorganizowanej części.

Podział banku w formie spółki akcyjnej - dopuszczone zostały tylko dwa sposoby podziału, a mianowicie podział przez przejęcie i podział przez wydzielenie, z zastrzeżeniem, że nabywcą może być wyłącznie istniejący bank. Podział przez przejęcie polega na przeniesieniu całego majątku spółki dzielonej na istniejącą spółkę.

Podmiotami mogącymi nabywać majątek banku zarówno w przypadku przejęcia, jak i nabycia przedsiębiorstwa bankowego oraz podziału banku są banki krajowe.

Oddziały instytucji kredytowych kwalifikują się do grupy podmiotów uprawnionych do uczestniczenia w tych procedurach dotyczących banku krajowego.

Skorzystanie z tych rozwiązań jest możliwe po uzyskaniu zezwolenia KNB. Komisja może odmówić zgody:

  1. na połączenie banków - jeżeli połączenie może okazać się niekorzystne dla ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem,

  2. na podział banku - jeżeli podział może okazać się niekorzystny dla ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem dzielonym lub bankami, na które zostaje przeniesiony majątek banku dzielonego.

PRZEDSTAWICIELSTWO INSTYTUCJI KREDYTOWEJ LUB BANKU ZAGRANICZNEGO

W odróżnieniu od oddziału przedstawicielstwo instytucji kredytowej lub banku zagranicznego służy wyłącznie reklamie i promocji. Przedstawicielstwo nie jest zatem uprawnione do prowadzenia działalności bankowej.

Otwarcie przedstawicielstwa następuje na wniosek zainteresowanego podmiotu na podstawie zezwolenia KNB, wydanego po uzgodnieniu z Ministrem Finansów. Zezwolenie to ma moc ostatecznej decyzji administracyjnej.

NARODOWY BANK POLSKI

FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO

Bank centralny w gospodarce wolnorynkowej spełnia trzy zasadnicze funkcje banku emisyjnego, banku państwa i banku banków.

Funkcja banku emisyjnego - polega na wyłącznym prawie banku centralnego do emitowania znaków pieniężnych, będących prawnych środkiem płatniczym w danym kraju, oraz organizowaniu obrotu gotówkowego.

Emisja pieniądza - proces wypuszczania przez bank centralny do obiegu gospodarczego pieniądza gotówkowego / ilość pieniądza gotówkowego pozostająca na rynku w danym państwie w określonym czasie.

Kreacja pieniądza (bezgotówkowego) - dochodzi do niej zazwyczaj poprzez udzielanie przez banki komercyjne kredytów.

Zbyt mała ilość pieniądza w obiegu rodzi deflację - spadek cen i obniżenie wartości realnej pieniądza.

Funkcja banku państwa - sprowadza się do wykonywania następujących zadań:

  1. współdziałania z organami państwa w kształtowaniu i wykonywaniu polityki gospodarczej państwa,

  2. kształtowania polityki pieniężno - kredytowej,

  3. współdziałania w kształtowaniu i prowadzeniu polityki dewizowej,

  4. świadczenia na rzecz organów państwowych usług typowo bankierskich, w tym prowadzenia rachunków budżetu państwa, obsługi pożyczki państwowej, zaciągniętej przez emisję papierów wartościowych, sprawowania funkcji agenta finansowego rządu,

  5. świadczenia usług w zakresie międzynarodowych stosunków finansowych, w tym reprezentowania interesów w międzynarodowych instytucjach bankowych i finansowych.

Funkcja banku banków - jest realizowana przez:

  1. oddziaływanie na wszystkie banki komercyjne zgodnie z założeniami polityki pieniężnej,

  2. kształtowanie polityki stóp procentowych,

  3. prowadzenie polityki refinansowania banków i oprocentowania kredytów refinansowanych,

  4. prowadzenie polityki rezerw obowiązkowych oraz operacji otwartego rynku.

NIEZALEŻNOŚĆ BANKU CENTRALNEGO

Współczesnemu bankowi centralnemu przyznaje się znaczną niezależność.

Dwa zasadnicze argumenty za niezależnością banku centralnego:

  1. bank centralny jest bardziej odporny na oddziaływanie polityki,

  2. stwierdzono związek pomiędzy stopniem niezależności banku centralnego a stabilnością cen i wynikami gospodarki,

Argumenty przeciwko niezależności banku centralnego:

  1. z ustrojowego punktu widzenia zauważyć można, że szerokie kompetencje banku centralnego nie znajdują podstawy demokratycznej legitymizacji,

  2. polityka pieniężna stanowi część polityki gospodarczej, a za tę ostatnią odpowiada rząd. Trudno akceptować istnienie dwóch niezależnych ośrodków kształtujących politykę państwa.

Niezależność Narodowego Banku Polskiego ma trojaki wymiar: funkcjonalny, instytucjonalny, finansowy.

Niezależność funkcjonalna oznacza samodzielność zadań, w tym zapisaną w Konstytucji RP wyłączność kształtowania i prowadzenia polityki pieniężnej. Corocznie Rada Polityki Pieniężnej uchwala założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi.

Niezależność instytucjonalna jest związana ze szczególnym trybem powoływania Prezesa, Zarządu i Rady Polityki Pieniężnej, przyznaniem kompetencji do samodzielnego kreowania polityki pieniężnej, kadencyjnością organów i długością ich kadencji, wreszcie poważnym ograniczeniem możliwości skrócenia kadencji, co stanowi gwarancję stabilności, pozwalającej na realizacją długofalowej polityki monetarnej.

Niezależność finansowa polega natomiast na trwałym zapewnieniu NBP niezbędnych do realizacji jego zadań środków, którymi może zarządzać sam - bez ingerencji rządu czy parlamentu. Niezależność finansowa oznacza również konstytucyjny zakaz finansowania deficytu budżetu państwa przez NBP.

ORGANY NBP

Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. Kadencja Prezesa wynosi 6 lat. Ponowny wybór jest dopuszczalny, ale z zastrzeżeniem, że ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. O apolityczności urzędu Prezesa NBP przesądza Konstytucja RP, stanowiąc, że Prezes nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

Przepisu ustawy o NBP przewidują cztery przypadki wygaśnięcia kadencji Prezesa NBP, a mianowicie:

  1. po upływie okresu 6-letniego,

  2. w razie śmierci,

  3. w razie złożenia rezygnacji,

  4. w razie odwołania.

Do odwołania może dojść tyki w razie niewypełniania przez Prezesa obowiązków na skutek długotrwałej choroby, skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo oraz orzeczenia przez Trybunał Stanu zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.

Prezes NBP jest przełożonym wszystkich pracowników NBP, przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej i Zarządowi NBP, reprezentuje NBP na zewnątrz, reprezentuje interesy Polski w międzynarodowych instytucjach bankowych i finansowych.

W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą: Prezes NB, jako jej przewodniczący, oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów, powoływane na 6 lat w równiej liczbie przez: Prezydenta RP, Sejm, Senat. Ustawa o NBP określiła liczbę członków RPP (9 osób) oraz przesądziła, że członek Rady może pełnić swoje funkcje tylko jedną kadencję. W okresie kadencji członków RPP obowiązuje zakaz zajmowania innych stanowisk i podejmowania działalności zarobkowej lub publicznej, z wyjątkiem pracy naukowej, dydaktycznej i twórczości autorskiej. Dopuszczono działalność w organizacjach międzynarodowych, ale po uzyskaniu zgody RPP.

Rada Polityki Pienięznej obraduje na posiedzeniach zwoływanych co najmniej raz w miesiącu. Uchwały są podejmowane większością głosów, w obecności co najmniej 5 uczestników, w tym przewodniczącego, który w przypadku równej liczby głosów ma głos rozstrzygający.

Najważniejszą kompetencją RPP jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej. RPP przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej, a w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego składa Sejmowi sprawozdanie z ich wykonania.

Zadania RPP:

w skład Zarządu NBP wchodzą: Prezes NBP, jako przewodniczący, 2 Wiceprzewodniczących NBP oraz 4-6 pozostałych członków Zarządu. Członkowie Zarządu SA powoływani i odwoływani przez Prezydenta RP na wniosek Prezesa NBP. Ich kadencja trwa 6 lat.

Zarząd NBP kieruje bieżącą działalnością NBP. Realizuje uchwały Rady Polityki Pieniężnej oraz podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych do wyłącznej kompetencji dwóch pozostałych organów.

Do szczegółowych zadań Zarządu NBP, wykraczających poza sprawy wewnętrzne banku centralnego należą:

CELE I ZADANIA NBP

Głównym celem może być na przykład zwiększanie wolumenu kredytów - wspieranie rozwoju gospodarczego kraju.

Zgodnie z art. 227 Konstytucji RP Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Rozwinięcie podstawowego celu NBP jest zawarte w przepisie art. 3 ustawy o NBP, który stanowi, iż podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

Zadania NBP:

W związku z funkcją banku emisyjnego NBP ma wyłączne prawo do emitowania pieniądza gotówkowego, czyli wprowadzania do obiegu banknotów i monet opiewających na złote i grosze, określania ich wzorów i wartości nominalnej, a także wielkości emisji i terminów wprowadzenia do obiegu. Do zadań NBP należą także organizacja gospodarki znakami pieniężnymi w Polsce oraz ich wycofanie z obiegu w przypadku zniszczenia, a także zatrzymanie bez prawa do zwrotu ich równowartości, gdy są fałszywe.

Instrumenty polityki pieniężnej wykorzystywane przez NBP:

  1. udzielanie bankom kredytu refinansowego,

  2. gromadzenie rezerw obowiązkowych,

  3. podejmowanie operacji otwartego rynku,

  4. ustalanie stop procentowych.

Do nadzwyczajnych działań, które mogą być podjęte w przypadku zagrożenia realizacji polityki pieniężnej, należą:

Kredyt refinansowy - może być udzielony:

NBP może przyjmować od banków weksle do dyskonta i redyskonta.

Rezerwy obowiązkowe - gromadzenie przez NBP rezerw obowiązkowych następuje w celu kształtowania podaży pieniądza i działalności kredytowej. Rezerwę obowiązkową banków stanowi wyrażona w złotych część środków pieniężnych w złotych i walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych, z wyjątkiem papierów wartościowych zabezpieczonych hipotecznie, o okresie wykupu powyżej pięciu lat oraz listów zastawnych o okresie wykupu powyżej pięciu lat, oraz innych środków przyjętych przez bank podlegających zwrotowi.

Z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej wyłączono:

  1. środki przyjęte od innego banku krajowego,

  2. środki przyjęte od banku zagranicznego na podstawie umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy lub środki pozyskane z zagranicy na co najmniej 2 lata oraz

  3. środki pozyskane na podstawie umów o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych w rozumieniu przepisów o indywidualnych kontach emerytalnych.

Podstawę naliczania rezerwy obowiązkowej za dany miesiąc stanowi średnia arytmetyczna ze stanów środków wyżej wymienionych na koniec każdego dnia tego miesiąca.

OPERACJE OTWARTEGO RYNKU

Operacje otwartego runku - ich przedmiotem są zarówno skarbowe papiery wartościowe, jak i emitowane przez NBP papiery. Papiery te cechuje stałe oprocentowanie.

Operacje bezwarunkowe to transakcje kupna albo sprzedaży papierów wartościowych, a także emisja dłużnych papierów wartościowych przez sam NBP.

Operacje warunkowe to operacja warunkowego zakupu oraz operacja warunkowej sprzedaży. Oba rodzaje transakcji maja charakter krótkoterminowy. Operacje repo polegają na kupnie przez NBP od banków komercyjnych papierów wartościowych, pod warunkiem że w terminie z góry ustalonych i po umówionej cenie zostaną one przez NBP odsprzedane partnerowi transakcji. Operacji reverse repo NBP sprzedaje bankom komercyjnym papiery wartościowe, pod warunkiem ze odkupi je w terminie z góry ustalonym i po umówionej cenie.

Walutowe operacje typu swap - zawierane nie na międzybankowym rynku lecz na rynku walutowym. Operacja swap polega na równoczesnym zakupie przez NBP od banków komercyjnych waluty obcej po kursie natychmiastowym i jej odsprzedaży w transakcji terminowej.

Operacje podstawowe - mają one charakter emisji 7-dniowych bonów pieniężnych NBP. Przetargi na bony odbywają się regularnie raz w tygodniu, a ich minimalna rentowność jest określona wysokością stopy referencyjnej NBP. Bank centralny przeprowadza operacje podstawowe w skali umożliwiającej kształtowanie się rynkowej stawki WIBOR SW, odpowiadającej zapadalności operacji podstawowych, wokół stopy referencyjnej NBP.

Operacje dostrajające - mogą zostać podjęte w celu łagodzenia wpływu nieoczekiwanych zmian w poziomie płynności sektora bankowego na wysokość krótkoterminowych stóp procentowych. Mogą one obejmować operacje absorbujące i zasilające: emisję bonów pieniężnych NBP, operacje repo i reverse repo oraz przedterminowy wykup bonów pieniężnych.

Operacje strukturalne - mogą zostać przeprowadzone w celu długoterminowej zmiany struktury płynności w sektorze bankowym. Bank centralny może przeprowadzić następujące operacje strukturalne: emisję obligacji, przedterminowy wykup obligacji, zakup i sprzedaż papierów wartościowych na rynku wtórnym.

STOPY PROCENTOWE

RPP kierując się założeniami polityki pieniężnej ustala wysokość stóp procentowych NBP. Dokumentem formalnie określającym rodzaje stóp procentowych są coroczne założenia polityki pieniężnej.

Stopa referencyjna NBP określa minimalną rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając jednocześnie na poziom oprocentowania lokat międzybankowych o porównywalnym terminie zapadalności.

Stopa lombardowa NBP wyznacza koszt pozyskania pieniądza w NBP. Określa w ten sposób górny pułap wzrostu rynkowych stóp overnight.

Stopa depozytowa NBP wyznacza natomiast oprocentowanie depozytu w NBP. Określa w ten sposób dolny pułap spadku rynkowych stóp overnight,

Funkcja NBP jako banku państwa wyodrębnia:

  1. współdziałanie NBP z organami państwa w kształtowaniu u realizacji polityki gospodarczej państwa,

  2. obsługę budżetu państwa,

  3. działalność dewizową.

Współdziałając z organami państwa w zakresie polityki gospodarczej państwa NBP zapewnia należytą realizację założeń polityki pieniężnej i obejmuje:

  1. przekazywanie założeń polityki pieniężnej i informacji dotyczących realizacji polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym,

  2. współdziałanie z Ministrem Finansów w opracowaniu planów finansowych państwa,

  3. opiniowanie projektów aktów normatywnych z zakresu polityki gospodarczej oraz działalności banków.

Obsługa budżety państwa sprowadza się do prowadzenia rachunków budżetu państwa. Są to następujące rachunki bankowe: centralny rachunek bieżący, rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe w celu gromadzenia dochodów państwa, rachunki bieżące państwowych funduszy celowych, rachunki bieżące zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, rachunki pomocnicze oraz rachunki bieżące jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Polski.

W ramach działalności dewizowej NBP gromadzi rezerwy dewizowe, zarządza nimi i podejmuje czynności mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa dewizowego i płynności płatniczej kraju, m.in. udzielanie indywidualnych zezwoleń dewizowych i wykonywanie kontroli dewizowej.

EUROPEJSKI SYSTEM BANKÓW CENTRALNYCH

CELE I ZADANIA ESBC

Europejski system banków centralnych działa na podstawie traktatu z Maastricht. Nie ma on osobowości prawnej, a jego struktura została oparta na rozwiązania federacyjnych. Zadania ESBC wykonują, współtworzące system: Europejski Bank Centralny jako gówna jednostka organizacyjna oraz narodowe banki centralne wszystkich państw członkowskich UE jako uczestnicy systemu.

EBC, podobnie jak narodowe banki centralne, został wyposażony w osobowość prawną.

Podstawowym celem EBC jest osiągnięcie i zachowanie stabilnego poziomu cen. Oznacza to utrzymywanie poziomu inflacji w strefie euro niskim (poniżej 2%) ale nei ujemnym poziomie.

Jako bank centralny Unii Gospodarczej i Walutowej ESBC jest jednocześnie emitentem wspólnego pieniądza tego obszaru - euro, który jest prawnym środkiem płatniczym w razach EMU. Najważniejszym zadaniem ESBC jest zatem ustalanie i realizacji polityki pieniężnej w strefie euro.

Do podstawowych zadań ESBC należą również: dokonywanie operacji walutowych zgodnie z zasadami wspólnej polityki pieniężnej, przechowywanie i zarządzanie rezerwami dewizowymi państw strefy euro, a także zapewnienie niezawodnego i szybkiego systemu rozliczeń pieniężnych. Dodatkowe zadania ESBC obejmują prace z zakresu gromadzenia danych statystycznych oraz działania analityczno - badawcze, nadzorcze, doradcze i prawotwórcze, a także podejmowanie współpracy na forum międzynarodowym. Niezależność instytucjonalna (zakaz przyjmowania instrukcji od innych instytucji lub osób trzecich, stosowny tryb powoływania i odwoływania oraz długa kadencja kierownictwa EBC i prezesów narodowych banków centralnych), finansowa (trwale zasady tworzenia i podziału funduszy EBC) i funkcjonalna (samodzielne realizowanie zadań statutowych i swobodny wybór instrumentów działania zwłaszcza w zakresie polityki pieniężnej).

ORGANY EBC

Kompetencje EBC jako głównego wykonawcy zadań ESBC zostały rozdzielone pomiędzy trzy organy:

  1. Radę zarządzającą,

  2. Zarząd,

  3. Radę Ogólną.

Skład Rady Zarządzającej obejmuje wszystkich członków Zarządu ECB oraz gubernatorów banków centralnych państw należących do sfery euro. Do kompetencji tego organy należy ustalanie polityki pieniężnej w strefie euro, a w szczególności podejmowanie decyzji o poziomie stóp procentowych i rezerw obowiązkowych oraz o wielkości emisji pieniądza. Rada określa również politykę kursową, zarządza rezerwami dewizowymi, przekazanymi do EBC przez banki centralne państw strefy euro, a także podejmuje inne działania służące realizacji zadań ESBC. Rada Zarządzająca wydaje wiążące decyzje, dyrektywy i rozporządzenia.

Zarząd EBC jest organem wykonawczym. Organizuje funkcjonowanie ESBC, realizuje politykę rezerw obowiązkowych, realizuje funkcję emisyjną oraz prowadzi bieżące sprawy banku. Zarząd może wydawać instrukcje bankom centralnym. W skład Zarządu wchodzą: Prezes, Wiceprezes i 4 członków, ich kadencja trwa 8 lat i jest nieodnawialna.

W składy Rady Ogólnej EBC wchodzą Prezes i Wiceprezes Zarządu EBC oraz prezesi banków centralnych wszystkich państw członkowskich UE. Radzie Ogólnej EBC powierzono zadania doradcze i koordynacyjne, w szczególności opiniuje ona akty prawne Rady Zarządzającej EBC, uczestniczy w pracach sprawozdawczych i statystycznych EBC, ma wpływ na ustalanie kursów walutowych państw wstępujących do strefy euro, wspomaga administrowanie samym EBC, jest również platformą dyskusyjną w kwestiach wzrostu gospodarczego oraz polityki fiskalnej i pieniężnej w strefie euro.

ROLA NBP W EUROPEJSKIEJ UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ

Zestaw warunków, których spełnienie uprawnia do uczestniczenia w systemie euro:

  1. Stopa inflacji nie wyższa niż 1,5% w porównaniu ze średnią z trzech krajów UE o najniższym poziomie tego wskaźnika,

  2. Długoterminowa stopa procentowa nie wyższa niż 2% od średniej w trzech krajach UE o najniższej inflacji,

  3. Deficyt budżetowy nieprzekraczający 3% PKB,

  4. Dług publiczny nieprzekraczający 60% PKB,

  5. Uczestnictwo przez co najmniej 2 lata przed przyjęciem euro w systemie stabilizowania kursów ERM II.

NADZÓR BANKOWY W POLSCE

Szeroko rozumianemu nadzorowi bankowemu można przypisać określone funkcje, których łączne spełnienie jest warunkiem efektywności tego nadzoru i są to:

  1. Funkcja licencyjna,

  2. Funkcja regulacyjna,

  3. Funkcja kontrolna,

  4. Funkcja restrykcyjna.

Funkcja licencyjna polega przede wszystkim na udzielaniu zezwoleń na utworzenie banku i podjęcie działalności operacyjnej. Dzięki niemu do sektora bankowego nie są dopuszczane podmioty, które nie gwarantują bezpieczeństwa gromadzonych w banku środków.

Funkcja regulacyjna jest związana ze stosowaniem w bankowości norm ostrożnościowych. Regulacje ostrożnościowe dotyczą przede wszystkim różnych rodzajów ryzyka, pojawiającego się w działalności bankowej, a w szczególności sposobów jego identyfikowania, pomiaru oraz zapobiegania mu.

Funkcja kontrolna obejmuje analizę dokumentów sporządzanych przez banki oraz podejmowane w bankach czynności kontrolne, a także sporządzanie zaleceń pokontrolnych.

Funkcja restrykcyjna oznacza uprawnienie organów nadzoru do nakładania na banki oraz ich kierownictwo kar, a także stosowania innych środków dyscyplinujących.

KOMISJA NADZORU BANKOWEGO

KNB ulegnie likwidacji z końcem 2007 r. z dniem 1 stycznia 2008 r. wszystkie obowiązki z zakresu nadzoru bankowego przejmie Komisja Nadzoru Finansowego

Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) - centralny organ administracji państwowej sprawujący nadzór nad rynkiem finansowym. Powstała 19 września 2006 r. na mocy ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym[1]. Przejęła kompetencje Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, a od 1 stycznia 2008 r. przejęła także kompetencje Komisji Nadzoru Bankowego. Nadzór nad działalnością Komisji sprawuje Prezes Rady Ministrów. W skład Komisji wchodzą Przewodniczący, dwóch zastępców Przewodniczącego i czterech członków. Przewodniczącego Komisji powołuje Prezes Rady Ministrów na pięcioletnią kadencję. Zastępców Przewodniczącego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Przewodniczącego. Członkami Komisji są:

Zadania Komisji

CELE NADZORU BANKOWEGO

Nadzorowi bankowemu podlega działalność banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych mających siedzibę w Polsce.

Czynności podejmowane w ramach nadzoru bankowego obejmują m.in.:

    1. Dokonywanie oceny sytuacji finansowej banków, w tym badanie wypłacalności, jakości aktywów, płynności płatniczej, wyniku finansowego banków,

    2. Badanie jakości zarządzania ryzykiem prowadzonej działalności,

    3. Badanie zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, akredytyw, gwarancji bankowych i poręczeń oraz emitowanych bankowych papierów wartościowych z obowiązującymi w tym zakresie przepisami,

    4. Badanie zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek pieniężnych,

    5. Badanie przestrzegania wskazanych w ustawie limitów koncentracji wierzytelności,

    6. Badanie przestrzegania określonych przez KNF norm dopuszczalnego ryzyka w działalności banków.

W ramach środków władczego oddziaływania KNF, jako organ nadzoru, może w szczególności:

  1. Zlecić bankowi podjęcie środków koniecznych do przywrócenia płynności płatniczej lub osiągnięcia i przestrzegania norm płynności i norm dopuszczalnego ryzyka,

  2. Nakazać bankowi wstrzymanie wypłat z zysku lub wstrzymanie wypłat z zysku lub wstrzymanie tworzenia nowych jednostek organizacyjnych do czasu osiągnięcia tych norm lub przywrócenia płynności płatniczej,

  3. Zlecić zwiększenie funduszy własnych banku,

  4. Zalecić zaniechanie określonych form reklamy.

Ostrzejsze środki:

  1. Wystąpić do właściwego organu banku z wnioskiem o odwołanie Prezesa, Wiceprezesa lub innego członka zarządu banku bezpośredniego odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości,

  2. Zawiesić w czynnościach tych członków zarządu do czasu podjęcia uchwały w sprawie wniosku o ich odwołanie przez radę nadzorczą na najbliższym posiedzeniu,

  3. Ograniczyć zakres działalności banku,

  4. Nałożyć na bank karę finansową w wysokości do 1 mln zł,

  5. Uchylić zezwolenie na utworzenie banku i podjąć decyzję o jego likwidacji.

Komisja Nadzoru Finansowego ma również za zadanie dbać o jakość kadry zarządzającej banku.

SPÓR O MODEL NADZORU NAD RYNKIEM FINANSOWYM

Konglomeranci finansowi, czyli instytucje prowadzące zintegrowaną działalność w więcej niż jednym segmencie rynku finansowego.

Dwa modele nadzoru finansowego:

  1. Model nadzoru sektorowego - zakłada funkcjonowanie odrębnych organów nadzoru dla poszczególnych segmentów rynku. W tym modelu coraz bardziej zaawansowanym konstrukcjom rynku finansowego towarzyszy pogłębiająca się specjalizacja instytucji nadzorczych i ich pracowników, legitymujących się doskonałą znajomością danej branży.

  2. Model nadzoru zintegrowanego - akcentuje konieczność wychodzenia naprzeciw nowoczesnym trendom rynkowym. W modelu tym sprawowanie efektywnego nadzoru jest łatwiejsze, poszczególne czynności nadzorcze są dokonywane kompleksowo, a przepływ informacji o nadzorowanych podmiotach następuje szybciej. Nadzór zintegrowany jest tańszy, gdyż nie następuje dublowanie zarówno struktur aparatu nadzoru, jak i jego działań. Model nadzoru zintegrowanego nie wymaga koordynacji działań różnych regulatorów i w sposób jasny określa odpowiedzialność za właściwe wykonywanie nadzoru.

PODSTAWY PRAWNE NADZORU FINANSOWEGO W POLSCE

W Polsce - zintegrowany nadzór nad rynkiem finansowym. Docelowy kształt nadzoru nad rynkiem finansowym zakłada sprawowanie nadzoru w sposób kompleksowy i poddany jednemu organowi - KNF, aczkolwiek szczegółowe środki nadzoru, stosowane w odniesieniu do poszczególnych segmentów rynku finansowego, zachowują swój wyspecjalizowany charakter. Celem nadzoru nad rynkiem finansowym jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do rynku finansowego, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku przez realizację celów określonych w przepisach prawa bankowego i innych ustaw.

BANKOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY

Celem działalności BFG jest:

Fundusz realizuje podstawowe zadania w zakresie:

ORGANY BFG

Organami Funduszu są Rada i Zarząd Funduszu.

Rada Funduszu powoływana jest na okres 4 lat. W jej skład wchodzą przewodniczący oraz 10 członków. Przewodniczącego Rady powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wspólnie uzgodniony wniosek ministra właściwego do spraw instytucji finansowych oraz Prezesa NBP, po zaopiniowaniu przez właściwą komisję sejmową.

Pozostałych członków Rady powołują i odwołują:

  1. Minister do spraw instytucji finansowych - 3 członków,

  2. Prezes NBP - 4 członków,

  3. Związek Banków Polskich - 3 członków.

Do podstawowych obowiązków Rady Funduszu należy coroczne określanie, na wniosek Zarządu, wysokości stawek obowiązkowej opłaty rocznej oraz funduszu ochrony środków gwarantowanych, nie wyższych niż główne granice tych stawek zapisane w ustawie o BFG.

Zarząd jest organem kierującym Funduszem i reprezentującym go na zewnątrz. W jego skład wchodzi 5 członków, w tym Prezes i Zastępca Prezesa. Kadencja Zarządu trwa 3 lata. Członkiem zarządu może być osoba posiadająca odpowiednie wyższe wykształcenie oraz 5-letni staż w bankowości.

GWARANTOWANIE DEPOZYTÓW

Zakres podmiotowy obowiązkowego systemu gwarantowania depozytów - nie należą do polskiego systemu gwarantowania oddziały banków mających siedzibę w państwie będącym członkiem UE, wykonujące czynności bankowe na terytorium RP, poza tym obejmuje na jednolitych zasadach wszystkie banki krajowe.

Zakres przedmiotowy obowiązkowego systemu gwarantowania depozytów - środki gwarantowane - do tej kategorii zaliczono wierzytelności pieniężne przysługujące uprawnionym osobom wobec banku z tytułu:

  1. Umów rachunku bankowego,

  2. Innych niż umowa rachunku bankowego czynności bankowych, z wyłączeniem:

    1. Wierzytelności wynikających z papierów wartościowych emitowanych przez bank - innych niż opiewające wyłącznie na wierzytelności pieniężne,

    2. Wierzytelności wynikających z listów zastawnych - emitowanych przez banki hipoteczne,

    3. Środków co do których orzeczono prawomocnym wyrokiem, że pochodzą z przestępstwa.

  3. Tzw. Zapisu bankowego oraz kosztów pogrzebu posiadacza rachunku bankowego, o ile stały się wymagalne przed dniem zawieszenia działalności banku;

Deponentami mogą być podmioty, którym przysługuje do upadłego banku wierzytelność będąca prawnym tytułem do świadczenia pieniężnego zaliczanego do środków gwarantowanych, należące do następujących kategorii:

  1. Osoby fizyczne,

  2. Osoby prawne,

  3. Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, o ile posiadają one zdolność prawną,

  4. Szkolne kasy oszczędności i pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe.

Z kręgu uprawnionych są wyłączone określone generalnie grupy podmiotów. Nie mogą nabyć statutu deponenta:

  1. Skarb Państwa, co oznacza w praktyce wszystkie jednostki organizacyjne Skarbu Państwa,

  2. Banki, a więc zarówno banki krajowe, jak i banki zagraniczne oraz instytucje kredytowe,

  3. Podmioty działające na podstawie ustaw:

    1. O obrocie instrumentami finansowymi,

    2. Funduszach inwestycyjnych,

    3. O działalności ubezpieczeniowej,

    4. Organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych,

    5. O narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji,

  4. Podmioty, które zgodnie z ustawą o rachunkowości nie są uprawnione do sporządzania uproszczonego bilansu oraz rachunku zysków i strat,

  5. Kadra zarządzająca bankiem w momencie jego upadłości lub w ostatnim roku obrotowym przed zawieszeniem lub ogłoszeniem upadłości banku: członkowie rady nadzorczej, zarządu, dyrektorzy i zastępcy dyrektorów departamentów oraz oddziałów banku,

  6. Główni akcjonariusze upadłego banku.

W przypadku ogłoszenia przez sąd upadłości banku uprawnionym osobom jest wypłacane świadczenie pieniężne (kwota gwarantowana).

Środki gwarantowane są objęte ochroną BFG w tym sensie, że po uwzględnieniu wzajemnych wierzytelności banku stanowią podstawę do określenia wysokości świadczenia pieniężnego przysługującego deponentowi od Funduszu. Świadczenie to wylicza się według następującej zasady:

  1. Do równowartości w złotych do 1000 euro - jest wypłacana kwota odprowadzająca 100% środków gwarantowanych,

  2. W zakresie przekraczającym równowartość w złotych kwoty 1000 euro do równowartości 22 500 euro - jest wypłacana kwota odpowiadająca 90% środków gwarantowanych.

ŹRODŁA FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI GWARANCYJNEJ

Fundusz ochrony środków gwarantowanych - tworzą go wszystkie banki będące uczestnikami systemu gwarantowania.

Kwoty uzyskane przez Fundusz od mas upadłości banków. Pochodzą one z wierzytelności, jakie Fundusz nabywa w stosunku do mas upadłości banków, w drodze cesji ustawowej, w związku z wypłatą świadczeń gwarancyjnych.

DZIAŁALNOŚĆ POMOCOWA

PRZEZNACZENIE I FORMY DZIAŁALNOŚCI POMOCOWEJ

Stosownie do postanowień ustawy o BFG udzielenie zwrotnej pomocy finansowej jest możliwe w przypadku wystąpienia niebezpieczeństwa niewypłacalności banku.

Pomoc finansowa może być przeznaczona wyłącznie w celu umożliwienia:

  1. Bezpośredniego usunięcia niebezpieczeństwa niewypłacalności banku poprzez:

    1. Podjęcie samodzielnych działań sanacyjnych,

    2. Przejęcie banku w sytuacji niebezpieczeństwa niewypłacalności przez inny bank,

    3. Nabycie przedsiębiorstwa bankowego lub jego zorganizowanej części przez innych bank w sytuacji niebezpieczeństwa niewypłacalności,

  2. Nabycia udziałów lub akcji banku w sytuacji niebezpieczeństwa niewypłacalności przez nowych udziałowców lub akcjonariuszy.

Pomoc ta może być udostępniona w formie pożyczek, gwarancji oraz poręczeń.

Aby uzyskać pomoc BFG, bank musi zobowiązać się do dostarczania Funduszowi określonych informacji oraz poddania kontroli w zakresie wykorzystania środków pomocowych i programu realizowanego z ich udziałem

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI POMOCOWEJ

Fundusz pomocowy - jest tworzony z wpływów z opłat rocznych wnoszonych przez podmioty objęte obowiązkowym systemem gwarantowania oraz NBP.

Obciążenia banków nie mogą być wyższe od iloczynów:

  1. Stawki nieprzekraczającej 0,4% i sumy aktywów bilansowych oraz gwarancji i poręczeń ważonych ryzykiem,

  2. Stawki nieprzekraczającej 0,2% i sumy ważonych ryzykiem pozostałych zobowiązań pozabilansowych, z wyłączeniem linii kredowy przyrzeczonych dla których stawka wynosi 0.



Wyszukiwarka