PRÓBY ZJEDNOCZENIA ZIEM POLSKICH NA PRZEŁOMIE XIII I XIV WIEKU
Na przełomie XII i XIII w. Na ziemiach Polskich trwały dalsze podziały dzielnicowe. Ziemia krakowska nie była objęta rozdrobnieniem, a panowanie w Krakowie było pewnym symbolem i krokiem do łączenia ziem polskich. Władcy polscy nie byli królami, jednak nazwa Królestwo Polskie utrwaliła się i stała się dla książąt piastowskich symbolem i bodźcem do walki o jedność polityczną.
W 1217 r. w Dankowie książę krakowski Leszek Biały i Henryk Brodaty, najpotężniejszy książę śląski, porozumieli się, dołączył do nich w Sądowlu książę wielkopolski Władysław Laskonogi i zawarto układ o pomocy w przypadku zagrożenia ziem jednego z nich. Być może między Leszkiem Białym a Władysławem Laskonogim doszło do porozumienia dotyczącego dziedziczenia ziem po sobie- tzw. układ o przeżycie. W 1227 r. Leszek Biały i Henryk Brodaty pospieszyli do Wielkopolski na pomoc Władysławowi Laskonogiemu. Na wiecu w Gąsawie zostali napadnięci przez księcia wielkopolskiego Władysława Odonicę i księcia Pomorza Gdańskiego Świętopełka. W trakcie ucieczki w Marcinkowie książę Leszek został zabity.
Za zgodą możnych krakowskich, którzy otrzymali w Cieni przywilej, księciem krakowskim został w 1228 r. Władysław Laskonogi (1228- 1231), który adoptował syna Leszka Białego, Bolesława Wstydliwego. Musiał jednak uciekać z kraju zwalczany w Małopolsce przez brata Leszka Białego, Konrada Mazowieckiego a w Wielkopolsce przez Władysława Odonice. Na mocy testamentu przekazał prawa do Krakowa i Wielkopolski księciu Henrykowi Brodatemu, który przybył do Krakowa. Rozpoczęły się walki o Kraków. Henryk Brodaty opanował miasto, ale musiał zrzec się na rzecz Konrada Mazowieckiego ziemi łęczycko- sieradzkiej. Po śmierci Władysława Laskonogiego w 1231 r. Henryk Brodaty i Konrad Mazowiecki ogłosili się książętami krakowskimi. Możni krakowscy zadecydowali o losach dzielnicy krakowskiej, oddając miasto w ręce księcia śląskiego.
Państwo Henryka I Brodatego (1231- 1238) początkowo obejmowało: większość Śląska, Małopolskę, z racji opieki nad księciem Bolesławem Wstydliwym- Sandomierz, rządy opiekuńcze na Śląsku opolsko- raciborskim. W 1234 r. zdobył Wielkopolskę po Wartę namiestnik i syn Henryka I - Henryk Pobożny. Brodaty w porozumieniu z cesarzem podjął starania o koronę królewską dla syna. Był nieugięty wobec próbującego usamodzielnić się Kościoła. W 1238 r. zmarł .
Henryk II Pobożny (1238- 1241)- państwo objęło: Małopolskę, Sandomierz, Śląsk opolsko- raciborski, Wrocław i większość Śląska, Wielkopolskę z Gnieznem. Henryk II Pobożny podjął starania o koronę, ustępował usamodzielniającemu się Kościołowi. Zginął w bitwie pod Legnicą w 1241 r., w czasie najazdu tatarskiego. Państwo rozpadło się. Monarchia Henryków Śląskich była pierwszą próbą zjednoczenia ziem polskich po 1138 r.
W 2 połowie XIII w. kilku książąt piastowskich próbowało dokonać zjednoczenia. Proces ten rozpoczął się po śmierci księcia krakowskiego, Bolesława IV Wstydliwego (1243- 1279), i jego następcy Leszka Czarnego (1279- 1288), wnuka Konrada Mazowieckiego. Część rycerstwa małopolskiego poparła księcia płockiego Bolesława. Nie opanował on jednak Krakowa, ponieważ reszta rycerstwa z kasztelanem krakowskim Sułkiem oddała miasto księciu wrłocławskiemu Henrykowi IV Probusowi (1289- 1290). Rozpoczęły się walki o Kraków między księciem śląskim a księciem brzesko- kujawskim Władysławem Łokietkiem. Walki zakończyły się opanowaniem Krakowa przez Henryka IV Probusa a Sandomierza przez Łokietka. Henryk IV, jako najpotężniejszy książę polski, rozpoczął starania o koronę królewską, które w 1290 r. przerwała śmierć. W testamencie, sporządzonym na kilka miesięcy przed śmiercią, przekazał swoje prawa do Krakowa księciu wielkopolskiemu, Przemysłowi II Wielkopolskiemu (1290- 1296).
Do panowania w Krakowie i Małopolsce zgłosił roszczenia król czeski Wacław II Przemyślida, który bezpodstawne pretensje do Krakowa opierał na prawie lennym- otrzymał inwestyturę od króla niemieckiego na Wrocław (Henryk IV złożył hołd lenny z niego), ale z tego tytułu Wacław II nie miał prawa do Krakowa. I tym razem zadecydowała wola rycerstwa i mieszczaństwa krakowskiego, które poparło władcę czeskiego. Przemysław II ustąpił z Krakowa, chodź nigdy nie wyrzekł się pretensji do niego- tytulatura, zmiana godła na herb ziemi krakowskiej: orzeł w koronie.
W 1291 r. Kraków został zajęty w imieniu Wacława II Przemyślidy (1291- 1305), który zaczął tytułować się księciem krakowskim i sandomierskim. Król czeski zajął Sandomierz (1292) wypierając Władysława Łokietka i zmusił go w Sieradzu do złożenia hołdu lennego.
Książę Przemysław II jako władca Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego w 1295 r. w Gnieźnie koronował się na króla Polski- państwo objęło jedynie te dwie dzielnice. W 1296 r. został zamordowany. Łokietek za zgodą możnych zajął Pomorze i większość Wielkopolski, książę Henryk głogowski- północno-zachodnie pogranicze Wielkopolski. W 1299 r., wobec twardych rządów Łokietka, rycerstwo wielkopolski powołało na tron Wacława II. W 1300 r. król czeski Wacław II Przemyślida koronował się w Gnieźnie na króla Polski. Państwo objęło: Małopolskę, Wielkopolskę, Pom. Gań, ziemie sandomierską, łęczycko- sieradzką, część Kujaw, część Śląska (opolsko- rociborską i wrocławską). Jego królestwo przetrwało do 1306 r., tj. do nagłej śmierci następcy Wacława III Przemyślidy. Ponownie rozpoczęły się walki o zjednoczenie ziem polskich.