METODY KSZTAŁCENIA

2009.12.18

1. Metody kształcenia (z gr. methodos - droga dochodzenia do prawdy, sposób postępowania, badania). Definicja wg Okonia - wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczyciela i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów (realizacja celów kształcenia).

2. Metody kształcenia dzielimy na:

metody nauczania	metody uczenia się
nauczyciel intencjonalnie i systematycznie stosowany sposób pracy z uczniami umożliwiający osiągnięcie celów	uczeń systematycznie stosowany sposób pracy mogący być wielokrotnie wykorzystywany w działaniu przy powtórzeniu się takiego samego zadania

3. Metoda nauczania - definicja:

• W. Okoń - „systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych”

• W. Zaczyński - „celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym”

• K. Kruszewski - „typowe wzorce czynności nauczyciela, dzięki którym wprowadza on do lekcji wiadomości i kieruje ich obiegiem”

• cechy metod nauczania łączące wszystkie powyższe to:

• sposób pracy prowadzonej systematycznie

• dotyczy pracy nauczyciela

• ma za zadanie osiągnięcie celu w procesie dydaktycznym

Metody nauczania:

• metody słowne - przekazywanie przez nauczyciela gotowych wiadomości za pomocą słowa mówionego, pisanego, drukowanego oraz przyswajanie ich przez uczniów

• metody pytające (erotematyczne)

• metody wykładowe (akromatyczne)

• metody oglądowe - zdobywanie wiedzy przez obserwację rzeczy, zjawisk i procesów

• metody praktyczne - realizacja zadań praktycznych, umożliwiających zdobycie wiedzy i sprawności

5. Podział metod nauczania wg W. Okonia:

• metody asymilacji wiedzy (podające):

• opis

• opowiadanie

• pogadanka

• wykład informacyjny

• objaśnienia

• praca ze źródłem drukowanym

• metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (problemowe):

• nauczanie problemowe

• wykład problemowy

• gry dydaktyczne

• dyskusja dydaktyczna

• metoda badawcza

• metody waloryzacyjne (eksponujące):

• drama

• sztuka teatralna

• wystawa (ekspozycja)

• pokaz

• metody aktywności praktyczno - technicznej (praktyczne):

• ćwiczenia przedmiotowe

• metoda laboratoryjna

• pomiar

• Metody podające:

• opis - metoda słowna monologowa:

• słowna charakterystyka nowych (nieznanych uczniom) przedmiotów, zjawisk, procesów, osób

• przekaz informacji o danym przedmiocie wraz z objaśnieniem jego właściwości

• wspomagany pokazem modelu, schematu

• pogadanka - metoda dialogowana:

• rozmowa nauczyciela (osoba kierująca) z uczniami na wcześniej zaplanowany temat (pytania zmierzają w kierunku osiągnięcia założonego celu)

• pytania - pobudzające do myślenia, rozwijające umiejętność analizy i wnioskowania, zrozumiałe, interesujące

• rodzaje pogadanki:

• wstępna - przygotowanie uczniów do pracy:

• wytworzenie u uczniów stanu gotowości do poznania nowych problemów

• przypomnienie wiadomości niezbędnych do zrozumienia nowego materiału

• ustalenie tematu i celu lekcji

• przedstawiająca nowe wiadomości:

• przekazanie nowych treści w sposób umożliwiający ich zrozumienie

• powiązanie wiadomości z własnymi doświadczeniami uczniów

• utrwalająca:

• operowanie materiałem uprzednio przyswojonym

• heurystyczna:

• nauczyciel wysuwa problem, który jest rozwiązywany za pomocą ukierunkowanych pytań

• wykład - bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości w postaci wypowiedzi ciągłej:

• aktywne uczestnictwo w wykładzie wymaga dużego wysiłku i dojrzałości umysłowej uczniów

• rodzaje wykładu:

• konwencjonalny (informacyjny)

• problemowy

• konwersatoryjny

• Metody problemowe:

• nauczanie problemowe - uczniowie zdobywają nowe informacje i umiejętności poprzez rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych:

• samodzielność uczniów w dochodzeniu do wiedzy

• nauczyciel organizuje i kieruje procesem rozwiązywania przez uczniów zagadnień teoretycznych lub praktycznych

• przebieg:

• organizacja sytuacji problemowej

• formułowanie problemów i dochodzenie do pomysłów ich rozwiązywania

• poszukiwanie sposobów weryfikacji pomysłów i sprawdzanie ich rozwiązań

• syntetyzowanie, utrwalanie i stosowanie wiedzy zdobytej przez uczniów

• wykład interaktywny (problemowy) - metoda aktywizująca:

• zakłada intelektualną aktywność uczniów stymulowaną różnymi technikami animacji

• przebieg:

• przedstawienie celu (tematu) zajęć oraz jego głównych tez

• podanie wykazu literatury

• wykazanie przydatności wykładanych treści (motywacja)

• realizacja tez wykładu z zastosowaniem technik animacji grupy oraz oceny bieżącej w zakresie nabywanej wiedzy

• podsumowanie wykładu

• zapowiedź tematu następujących zajęć

• burza mózgów (fabryka lub giełda pomysłów) - metoda należąca do gier dydaktycznych:

• zespołowe poszukiwanie wielu pomysłów dotyczących rozwiązania jakiegoś problemu:

• zgłaszanie pomysłów

• faza wartościowania zgłoszonych propozycji

• obowiązuje zasada „pierwsza myśl jest najlepsza”

• przebieg:

• sformułowanie konkretnego problemu technicznego, społecznego, itp.

• zgłaszanie przez uczniów pomysłów

• notowanie zgłoszonych propozycji

• analiza, ocena, krytyka pomysłów oraz przyjęcie ostatecznego rozwiązania

• zasady:

• pomysły konkretne i zwięzłe

• zgłasza się je bez zachowania kolejności, spontanicznie

• jednorazowo można zgłosić tylko jeden pomysł

• nie wolno krytykować pomysłów w trakcie ich zgłaszania

• można zmieniać, modyfikować, rozwijać pomysły już zgłoszone

• pomysły należy notować na tablicy, by można było z nich później skorzystać

• po zakończeniu sesji (5 - 15 min) rozpatruje się pomysły w małych podgrupach lub w całej grupie

• metoda sytuacyjna - zespołowe analizowanie i rozwiązywanie konkretnych rzeczywistych sytuacji problemowych pod kierunkiem nauczyciela:

• umożliwia zdobycie przez uczniów nowych wiadomości, rozwija myślenie analityczne i wyrabia zdolność samodzielnego podejmowania decyzji

• przebieg:

• pogadanka wstępna zawierająca informacje o temacie i celu zajęć oraz komentarz do opisu sytuacyjnego

• prezentacja opisu sytuacyjnego (faza słowna, pisemna, film, rysunek, itp.) oraz sformułowanie problemu do rozwiązania

• analiza sytuacji dydaktycznej i dyskusja nad jej treścią

• wyjaśnienie i ocenienie sytuacji podanej w opisie i formułowanie odpowiedzi na pytania

• ocena zaproponowanych rozwiązań i podsumowanie wyników zajęć

• metoda inscenizacji - odgrywanie ról:

• metoda wymaga zaplanowania inscenizacji i przygotowania scenariusza z tematem, założeniami sytuacji wyjściowej, instrukcjami dla aktorów, tematami do zespołowej dyskusji

• uczy obserwacji wzajemnych stosunków międzyludzkich, krytycznej oceny ich postępowania, wczuwania się w motywy zachowania innych i wyciągania wniosków z ich postępowania

• przebieg:

• zapoznanie z sytuacją wyjściową a także z celem zajęć, ich organizacją

• przydzielenie ról i legendy odgrywanych postaci

• przeprowadzenie gry i jej analiza

• dyskusja na temat problemu/ów zawartych w inscenizacji

• usystematyzowanie i utrwalenie wiadomości

• metoda symulacyjna - odtwarzanie przez uczących się sytuacji problemowych:

• przedmiotem symulacji jest rzeczywistość

• wzbudza silną motywację, dzięki czemu zdobywana wiedza jest trwała i operatywna

• przebieg:

• ustalenie celów kształcenia gry

• przygotowanie ogólnego planu działania (scenariusza) i wyjaśnienie zasad gry

• zapoznanie uczniów z instrukcją gry

• symulacja (przedstawienie modelu rzeczywistości)

• porównanie wyników symulacji z rozwiązaniami faktycznymi, ocena wyników

• Metody praktyczne:

• ćwiczenia - wielokrotne powtarzanie czynności stanowiących treść ćwiczenia:

• zastosowanie wiedzy teoretycznej do celów praktycznych

• dla właściwego ukształtowania umiejętności konieczna jest znajomość podłoża teoretycznego danej czynności

• przebieg:

• uświadomienie uczestnikom celu zajęć oraz znaczenie danej czynności dla praktyki

• opis wykonania przy użyciu środków poglądowych w celu tworzenia modelu czynności w świadomości uczniów

• wskazanie sposobu wykonania i zaznajomienie z niezbędnymi narzędziami

• pokaz wzorcowego wykonania z objaśnieniem

• próby wykonania czynności pod nadzorem

• samodzielne wykonywanie czynności, kontrola opanowania umiejętności

• Większość ludzi pamięta:

• 10% tego, co słyszy - WYKŁAD

• 20% tego, co widzi - DEMONSTRACJA

• 40% tego, o czym rozmawiamy - DYSKUSJA

• 90% tego, co robimy - INSCENIZACJA

10. Metody uczenia się:

• aktywne słuchanie:

• słyszenie a słuchanie

• słuchanie - umiejętność polegająca na zapamiętaniu, zapisaniu, analizowaniu usłyszanych informacji i ich późniejszym zastosowaniu

• dobre notatki:

• umiejętność pisania skrótami, np. n/t, czyt., itd.

• układ notatki powinien odzwierciedlać:

• ważność notatki

• ich związki, relacje między sobą

• kolejność, w jakiej zostały przedstawione

• stosowanie podkreśleń, wielkich liter, kolorów

• zasady podkreślania:

• nie podkreślaj wszystkiego - tylko 20 - 50% tekstu jest naprawdę ważne

• podkreślaj dopiero po zrozumieniu a nie mechanicznie

• nie całe zdania - tylko najważniejsze wyrazy, formy

• wprowadzaj różne kolory (najwyżej 3) dla różnych stopni ważności tekstu

• oprócz podkreślania stosuj nawiasy, klamry, pionowe linie na marginesie, swoje znaki

• notatki na marginesie:

• spontanicznie do tekstu

• krótkie własne idee, skojarzenia

• odniesienie do innego tematu, innych zajęć, epoki literackiej

• listy numeracyjne

• streszczenia głównych myśli

• zapamiętywanie:

• mnemotechnika - to sposób ułatwiający zapamiętanie czegoś na zasadzie skojarzeń

• asocjacja - łączy się element do zapamiętania z elementem mnemotechniki

• wyobraźnia - sposób budowania połączeń przy użyciu umysłu

• lokalizacja - spójny system, w którym informacja jest przechowywana

• powtarzanie przyswojonego materiału

11. Kilka przydatnych uwag:

• wzrokowcy powinni:

• używać kolorowych pisaków

• podkreślać, rysować, tworzyć schematy, itp.

• kluczowe słowa, wzory, daty zapisywać na małych karteczkach i umieszczać na wysokości wzroku

• stosować wizualne pomoce naukowe

• pracować w ciszy

• słuchowcy powinni:

• głośno powtarzać najważniejsze do zapamiętania kwestie

• jeśli to możliwe rymować, deklamować, wykorzystując rytm i rym

• ułożyć krótki wiersz, piosenkę złożoną z najważniejszych słów do zapamiętania

• najważniejsze informacje nagrywać a potem odtwarzać

• kinestetycy (czuciowcy) powinni:

• uczyć się wykorzystując dynamikę ciała

• demonstrować pojęcia za pomocą znaków i gestów

• powtarzając materiał chodzić po pokoju

• konstruować modele przestrzenne, wycinać, itp.

• odpowiednia pora do nauki

• ucząc się - tworzyć logiczne powiązania między partiami materiału

• pracę podzielić na etapy (30 - 60 min), by nie dopuścić do zmęczenia

• przerwy krótkie wykorzystać na aktywność fizyczną a długie na relaks i sen

12. Środki dydaktyczne - wszystkie przedmioty dostarczające uczniom określonych bodźców zmysłowych (wzrok, słuch, dotyk) ułatwiające im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości.

13. Funkcje środków dydaktycznych:

• poznawcza - umożliwienie poznania określonych fragmentów rzeczywistości

• kształcąca - rozwój zdolności poznawczych

• wychowawcza - wywołuje zmiany w postawach i zachowaniu uczniów

• motywująco - aktywizująca uczniów do pracy

14. Podział środków dydaktycznych ze względu na stopień złożoności:

• proste - np. plansze

• złożone - np. komputery, telewizory, magnetowidy, fantomy, symulatory

15. Rodzaje środków dydaktycznych:

• wzrokowe

• słuchowe

• wzrokowo - słuchowe

• umożliwiające samodzielną pracę (automatyzacja procesu dydaktycznego), np. laboratoria językowe, programy symulacyjne

---