Administracja rządowa

• Pozycja ustrojowa Prezydenta RP i jego kompetencje

Pozycja ustrojowa prezydenta

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej - zgodnie z Konstytucją, najwyższy przedstawiciel polskich władz, gwarant ciągłości władzy państwowej, najwyższy organ państwa w zakresie władzy wykonawczej, czuwa nad przestrzeganiem postanowień i przepisów Konstytucji, zwierzchnik Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Uprawnienia Prezydenta RP(kompetencje)

Uprawnienia Prezydenta są ściśle określone w V rozdziale Konstytucji RP. Jego kompetencje możemy podzielić na następujące kategorie:

Uprawnienia wobec Suwerena (Narodu)

• prawo zarządzenia przeprowadzenia referendum za zgodą wyrażoną przez bezwzględną większość ustawowej liczby senatorów przy quorum 1/2 (nie wymaga kontrasygnaty) - art. 125. ust. 2 Konstytucji,

• prawo wnioskowania do Marszałka Sejmu o przeprowadzenie referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji uchwaloną przez parlament, jeżeli tyczy się ona zmiany przepisów rozdziału I, II lub XII Konstytucji (wymagana kontrasygnata) - art. 235 ust. 6 Konstytucji, kontrasygnata) - art. 235 ust. 1 Konstytucji,

Uprawnienia wobec zmian ustrojowych

• prawo zgłoszenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji (wymagana kontrasygnata) - art. 235 ust. 1 Konstytucji,

Uprawnienia wobec władzy ustawodawczej

dotyczące wyborów:

• zarządza wybory parlamentarne, wyznaczając jednocześnie dzień wyborów,

w ciągu 30 dni przed datą upływu kadencji obradującego parlamentu

• jeżeli wybory są efektem skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta, to dzień wyborów musi zostać zawarty w akcie skracającym kadencję Sejmu i Senatu, musi także przypadać w ciągu 45 dni od daty skrócenia kadencji,

• zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu (bez kontrasygnaty):

• wyznacza Marszałka Seniora w Sejmie i Senacie

• zgodnie z regulaminem Senatu otwiera pierwsze posiedzenie Senatu

dotyczące arbitrażu prezydenckiego:

• skraca kadencję parlamentu (po zasięgnięciu niewiążącej opinii Marszałka Sejmu i Senatu, nadto kadencja parlamentu nie może być skrócona w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego;

• fakultatywnie - jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej przez Radę Ministrów nie zostanie ona przekazana Prezydentowi do podpisu (Prezydent ma 14 dni na podjęcie decyzji o skróceniu kadencji Sejmu i Senatu)

• obligatoryjnie - jeżeli zasadnicza i obie rezerwowe procedury powoływania Rady Ministrów zakończą się fiaskiem

• ma prawo zwrócić się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego, którego audytorium ma obowiązek wysłuchać i nie może nad nim przeprowadzać debaty ze względu na autorytet Głowy Państwa

dotyczące stanowienia ustaw:

• ma prawo inicjatywy ustawodawczej

• ma prawo zgłaszania poprawek do zgłoszonych przez siebie projektów ustaw

• ma prawo weta ustawodawczego (bez kontrasygnaty) art. 122 ust. 5 Konstytucji; weto jest to umotywowany wniosek przekazujący Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia. Sejm może to weto odrzucić większością kwalifikowaną 3/5 ustawowej liczby posłów przy quorum 1/2. Weto prezydenckie nie ma charakteru selektywnego - Prezydent nie może zakwestionować tylko niektórych przepisów, musi kwestionować całą ustawę.

• przed podpisaniem ustawy ma prawo zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego zbadanie konstytucyjności ustawy

• jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzeknie o niezgodności tylko niektórych przepisów ustawy i orzeknie, iż nie są one nierozerwalnie związane z ustawą, wówczas Prezydent ma do wyboru: podpisać ustawę z pominięciem niekonstytucyjnych przepisów lub zwrócić ją Sejmowi w celu usunięcia niezgodności

• podpisuje ustawy (bez kontrasygnaty) - art. 122 ust. 2 Konstytucji; podpisanie ustawy przez Prezydenta oznacza jej dojście do skutku oraz zgodność sygnowanego tekstu z przyjętym przez parlament,

• zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw

Uprawnienia wobec władzy wykonawczej

Dotyczące Rady Ministrów

• desygnuje i powołuje Premiera w zasadniczej procedurze powoływania Rządu

• na wniosek Premiera w zasadniczej i w II rezerwowej procedurze powoływania Rządu powołuje Radę Ministrów w pełnym składzie i odbiera przysięgę od jej członków

• powołuje Premiera wybranego przez Sejm w I rezerwowej procedurze powoływania Rządu

• na wniosek Premiera w I rezerwowej procedurze powoływania Rządu powołuje członków Rządu wybranych przez Sejm i odbiera od nich przysięgę

• na wniosek Premiera dokonuje zmian na stanowiskach poszczególnych ministrów

• obligatoryjnie odwołuje ministra, wobec którego Sejm uchwalił wotum nieufności

• przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powierza jej dalsze sprawowanie funkcji do czasu powołania nowej Rady Ministrów

dotyczące stanowienia aktów podustawowych:

• wydaje rozporządzenia na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego i w celu wykonania ustawy

• wydaje zarządzenia na podstawie ustaw

dotyczące polityki zagranicznej i obronności: Prezydent współdziała w zakresie polityki zagranicznej z Premierem i właściwym ministrem):

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe

• członkostwa RP w organizacji międzynarodowej,

• ma prawo, przed ratyfikacją umowy, wnioskować do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie jej zgodności z Konstytucją,

• mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach

• przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli państw obcych

• jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych - w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej

powołuje i odwołuje (wymagana kontrasygnata):

• na wniosek Premiera w czasie stanu wojny Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

• na wniosek Ministra Obrony Narodowej - Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego

• na wniosek Ministra Obrony Narodowej - dowódców rodzajów sił zbrojnych

• na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe

• powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego

• na wniosek Ministra Obrony Narodowej określa kierunki rozwoju sił zbrojnych

• na wniosek Premiera zatwierdza strategię bezpieczeństwa narodowego

• na wniosek Premiera wydaje w drodze postanowienia Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną RP oraz inne dokumenty wykonawcze do strategii bezpieczeństwa narodowego

• na wniosek Premiera postanawia o wprowadzeniu lub zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa

• na wniosek Rady Ministrów postanawia o użyciu jednostek wojskowych poza granicami państwa

Pozostałe kompetencje związane z władzą wykonawczą

• w sprawach szczególnej wagi może zwoływać posiedzenia Rad Gabinetowej

• wnioskuje do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego

• powołuje 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

• w przypadkach określonych w ustawie ma prawo odwołać powołanych przez siebie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

• ma prawo zlecać Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenie kontroli

• nadaje i zwalnia z obywatelstwa

• nadaje ordery i odznaczenia

• nadaje tytuły naukowe profesora oraz profesora sztuki

• jest z racji urzędu wielkim mistrzem Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski oraz ich kawalerem,

• nadaje statut Kancelarii Prezydenta RP oraz powołuje i odwołuje jej szefa

Uprawnienia wobec władzy sądowniczej

na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa mianuje sędziów:

• Krajowej Rady Sądownictwa

• powołuje I Prezesa Sądu Najwyższego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego

• powołuje prezesów Sądu Najwyższego

• powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego

• powołuje wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego

• powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego

• wnioskuje do Trybunału Konstytucyjnego o:

• zbadanie konstytucyjności akty normatywnego

• rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego

• ma prawo złożyć wstępny wiosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej członka Rządu

• ma prawo złożyć wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących następujące stanowiska:

• Prezes Najwyższej Izby Kontroli,

• Prezes Narodowego Banku Polskiego,

• Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych,

• ministra resortowego,

• członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

• dysponuje prawem łaski

Uprawnienia w stanach nadzwyczajnych

• jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, to Prezydent postanawia o stanie wojny

• w przypadku zbrojnej napaści na terytorium RP,

• gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do obrony przeciwko agresji,

• na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego

• na wniosek Premiera, w sytuacji bezpośredniego zewnętrznego zagrożenia państwa, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie sił zbrojnych do obrony RP

• na wniosek Rady Ministrów, jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, wydaje rozporządzenia z mocą ustawy

• na wniosek Rady Ministrów podczas trwania stanu wojennego postanawia o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania

• na wniosek Rady Ministrów podczas trwania stanu wojennego określa zadania sił zbrojnych

• na wniosek Premiera w czasie stanu wyjątkowego może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane

• Rada Ministrów i organy wchodzące w jej skład

Konstytucyjny organ władzy wykonawczej w Polsce.

Organizacja

Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani Wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezes oraz Wiceprezesi Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra lub przewodniczącego komitetu (art. 147 Konstytucji).

Kompetencje

• prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),

• kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),

• w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:

• zapewnia wykonanie ustaw,

• wydaje rozporządzenia,

• koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,

• chroni interesy Skarbu Państwa,

• uchwala projekt budżetu państwa,

• kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,

• zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,

• zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,

• sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,

• zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,

• sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,

• określa organizację i tryb swojej pracy.

- komitety (stałe lub powoływane do rozpatrzenia określonej kategorii spraw lub konkretnej sprawy) (np. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów)

- rady i zespoły opiniodawcze lub doradcze w sprawach należących do kompetencji Rady Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów

Prezes Rady Ministrów tworząc organy pomocnicze określa jednocześnie ich nazwę, skład, zakres działania oraz tryb postępowania. Innymi organami pomocniczymi, o których mówi ustawa mogą być powoływane w drodze rozporządzenia komisje do opracowywania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa, komisje wspólne, w skład których wchodzili by członkowie rządu oraz reprezentanci określonych instytucji lub środowisk, których rozpatrywana sprawa by dotyczyła. Przy Prezesie Rady Ministrów działa także Rada Legislacyjna oraz Rządowe Centrum Legislacji.

• Zasady organizacji administracji rządowej

Administracja rządowa

- można podzielić, ze względu na zakres jej działania, na administrację rządową centralną (Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów, ministrowie oraz centralne organy administracji rządowej) oraz na administrację rządową terenową (wojewoda i podległe mu służby, organy administracji niezespolonej).

Organy administracji rządowej centralnej obejmują swoim zasięgiem całe terytorium kraju, natomiast organy administracji rządowej terenowej działają tylko na ściśle określonym terytorium. W przypadku administracji rządowej terenowej można wyróżnić jeszcze dodatkowy podział na administrację zespoloną i niezespoloną.

Administracja zespolona

tworzą działający pod zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach. Do tej kategorii należą np.:

• Komendant Wojewódzki Policji,

• Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej,

• Kurator Oświaty,

• Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny,

• Resort i ministerstwo

Resort - wyodrębniona organizacyjnie część administracji państwowej, zajmująca się wydzielonym i powiązanym ze sobą kompleksem spraw, którą kieruje minister lub inny organ naczelny. W ścisłym znaczeniu resort obejmuje jednak, obok ministerstwa, także kierującego resortem ministra i inne podmioty jemu podporządkowane (urzędy centralne, organy terenowe i inne jednostki organizacyjne).

Ministerstwo - urząd administracji rządowej kierowany przez ministra odpowiedzialnego za wyodrębniony dział administracji rządowej.

• Wyodrębnione podmioty wykonujące funkcję administracyjne

1. Funkcja porządkowa - reglamentacyjna związana z ochroną porządku publicznego i bezpieczeństwa zbiorowego. Zwana czasem po prostu reglamentacyjną, dotyczącą regulowania życia obywateli (np. kodeksem drogowym).

2. Funkcja świadcząca, czyli świadczenia usług publicznych lub ich świadczenia za pośrednictwem instytucji świadczących, należących do sektora publicznego (przedsiębiorstw użyteczności publicznej i zakładów administracyjnych). W ramach tej funkcji organy administracji publicznej zaspokajają potrzeby społeczne, np. utrzymując szpitale.

3. Funkcja regulatora rozwoju gospodarczego przejawiającej się w zastosowaniu klasycznych instrumentów policyjnych i reglamentacyjnych w postacie zezwoleń, kontyngentów, ceł, a także udziale państwa w zarządzaniu gospodarką narodową. Administracja publiczna może nie tylko ingerować w życie gospodarcze interwencjonizm), ale i samodzielnie prowadzić działalność gospodarczą (etatyzm).

4. Funkcja organizatorska, w ramach której organy administracji podejmują działania twórcze, samodzielne i kreatywne, np. gdy urzędnicy gminni starają się zdobyć fundusze unijne.

5. Funkcja wykonawcza, polegająca na wykonywaniu przepisów. Organy i instytucje administracji muszą przestrzegać prawa, zgodnie z konstytucyjnymi zasadami legalizmu, państwa prawa, państwa prawnego, państwa praworządnego. Wykonywanie prawa ma miejsce nie tylko w ramach prawa administracyjnego materialnego (gdy urzędnik w sposób władczy reguluje prawa i obowiązki obywateli), ale i na gruncie prawa proceduralnego (gdy organ wydaje decyzję administracyjną na podstawie przepisów Kodeksu Postępowania Administracyjnego). Czasem urzędnicy mogą opierać swoje decyzje na podstawie uznania administracyjnego (swobodnego uznania).

6. Funkcja kontrolno - nadzorcza, w ramach której państwo kontroluje i nadzoruje obywateli, np. stowarzyszenia.

7. Funkcja prognostyczno - planistyczna, dzięki której władza publiczna formułuje, np. prognozy wzrostu zanieczyszczenia środowiska naturalnego.

• Lokalna administracja rządowa

Organami administracji rządowej na obszarze województwa są:
- wojewoda, który jest przedstawicielem Rady Ministrów w województwie, zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej, organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego, organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, reprezentantem Skarbu Państwa na obszarze województwa,
- kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, działający pod zwierzchnictwem wojewody i własnym, jeżeli tak stanowią ustawy,
- organy administracji niezespolonej tj. terenowe organy administracji rządowej podporządkowane właściwemu ministrowi oraz kierownicy państwowych osób prawnych i kierownicy innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej na obszarze województwa,
- organy samorządu terytorialnego, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej wynika z ustawy lub z zawartego porozumienia,
- działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży, wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach,
- organy innych samorządów, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej następuje na podstawie ustawy lub porozumienia.

Administracja samorządowa

• Polskie tradycje samorządowe

Administracja samorządowa - zespół organów publicznych powołanych do realizowania zadań państwa w terenie. Samorząd gminny, powiatowy czy samorząd województwa to utworzone z mocy prawa zrzeszenia wszystkich mieszkańców danej gminy, powiatu czy województwa, mające osobowość prawną i wypełniające zadania z zakresu administracji publicznej. Samorząd wykonuje zadania samodzielnie, na podstawie upoważnień i w ramach środków przyznanych mu przez Konstytucję i ustawy.

Państwo posiada jedynie możliwość nadzorowania poczynań samorządów, przy czym zakres nadzoru i jego formy są ograniczone i ściśle określone przez przepisy prawa. Samorząd terytorialny jako zrzeszenie podejmuje decyzje bądź przez samych mieszkańców (gminy, powiatu czy województwa), bądź przez swoje organy. Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej istnieje trójstopniowy podział terytorialny. Jego jednostkami są:

• województwa (16),

• powiaty (308 powiatów ziemskich i 65 grodzkich - miast, na prawach powiatu)

• gminy (jest ich 2489); w gminach mogą być tworzone tzw. jednostki pomocnicze np. sołectwa, dzielnice, osiedla.

Administracja samorządowa występuje na szczeblu województwa (marszałek, sejmik, zarząd), powiatu (starosta, rada powiatu) oraz gminy (prezydent, burmistrz lub wójt, rada gminy). Szczególnym przypadkiem są miasta na prawach powiatu, gdzie znajduje się urząd miasta (prezydent i rada miasta). Należy zauważyć swoistą dwuwładzę na poziomie województwa, gdzie dwa urzędy mają ten sam zakres terytorialny i, jak pokazuje praktyka, nie do końca rozdzielne zadania.

• Rodzaje samorządu (terytorialny, gospodarczy, zawodowy) oraz autonomia

Samorząd terytorialny - organizacja społeczności lokalnej (gmina, powiat) lub regionalnej (województwo samorządowe) i jednocześnie forma administracji publicznej, w której mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę i względnie samodzielnie decydują o realizacji zadań administracyjnych, wynikających z potrzeb tej wspólnoty na danym terytorium i dozwolonych samorządowi przez ustawy, pod określonym ustawowo nadzorem administracji rządowej.

Samorząd gospodarczy - rodzaj samorządu, obejmujący grupę osób prowadzących działalność gospodarczą w określonej dziedzinie wytwórczości

Samorząd gospodarczy zrzesza osoby połączone wspólnymi interesami gospodarczymi, prowadzące podobnego rodzaju działalność gospodarczą. Tworzy zarazem określoną zbiorowość społeczną, opartą na więzi nie tylko gospodarczej, ale i duchowej, reprezentującą w życiu społecznym wartości ekonomiczne, cywilizacyjne i moralne.

Samorząd zawodowy - powołana na podstawie ustawy organizacja skupiająca osoby fizyczne wykonujące określony zawód zaufania publicznego bądź pełniące szczególnie odpowiedzialną służbę oraz realizująca zadania określone w przepisach prawa i/lub w statucie danego samorządu zawodowego. Samorząd zawodowy nazywany jest także izbą zawodową, a potocznie korporacją zawodową. Przynależność do samorządu zawodowego jest obligatoryjna dla osób chcących wykonywać dany zawód, bądź powstaje z mocy prawa w związku z mianowaniem na dane stanowisko.

• Płaszczyzny współdziałania administracji rządowej i samorządu

?????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????

• Europejska Karta Samorządu Terytorialnego

Europejska Karta Samorządu Lokalnego - jest dokumentem Rady Europy, który reguluje status samorządów lokalnych w relacji do władz danego państwa oraz w relacji do władz innych państw i działających w nich samorządów. Karta przyjęta została dnia 15 października 1985 r. w Strasburgu przez Stałą Konferencję Gmin i Regionów Europy przy Radzie Europy. Weszła w życie z dniem 1 września 1988 r. Polska ratyfikowała Kartę w 1993 r. , jako jeden z nielicznych krajów, ratyfikowała ją w całości. Europejska Karta Samorządu Lokalnego propaguje ideę samorządu lokalnego, jako głównego elementu demokracji, dlatego jednym z celów Karty jest włączenie obywateli w tworzenie demokracji w miejscu ich zamieszkania, z czym wiąże się obowiązek zasięgania opinii społeczności lokalnych we wszystkich sprawach bezpośrednio ich dotyczących, w tym również w sprawie zmiany granic jednostek podziału administracyjnego, w którym działają wspólnoty lokalne. Karta zawiera katalog zasad istotnych dla prawidłowego funkcjonowania samorządu lokalnego. Do kluczowych należy wymóg, aby podstawowe kompetencje społeczności lokalnych uregulowane zostały w konstytucji lub w ustawach.

Normy, a przepisy prawne, zasady prawa

• Prawo, jako instrument w działalności publicznej

??????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????

• Znaczenie pojęć: akt prawny, norma prawna, przepis prawny i jego rodzaje

Akt prawny

- rezultat tworzenia prawa przez właściwy organ państwowy lub organ do tego upoważniony. Akt prawny rozumiany jest też jako działanie organu państwa lub podmiotu prawnego, zgodne z obowiązującymi przepisami w celu wywołania skutków prawnych w konkretnym stosunku prawnym (orzeczenie lub inna czynność prawna). Akt prawny w tym rozumieniu może być jednostronny albo dwustronny czy też konstytutywny lub deklaratoryjny.

Podział aktów prawnych ze względu na zakres obowiązywania:

Akty powszechnie obowiązujące - wiążą nieograniczony podmiotowo kręg adresatów

Akty wewnętrznie obowiązujące - dotyczą ograniczonego podmiotowo kręgu adresatów

Hierarchia aktów prawnych wg Konstytucji RP:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe

• Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje Unii Europejskiej

• Ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy

• Rozporządzenia

• Akty prawa miejscowego

Budowa aktu prawnego

• Część nieartykułowana

1. Określenie rodzaju aktu prawnego

2. Data uchwalenia

3. Nazwa i tytuł aktu

4. Preambuła (w przypadku ustawy zasadniczej)

• Część artykułowana

1. Przepisy ogólne - zakres stosunków społecznych normowanych przez akt

2. Przepisy szczegółowe - konkretne normy regulujące stosunki społeczne

3. Przepisy przejściowe i dostosowujące - regulacja wpływu nowego prawa na obowiązujące już normy

4. Przepisy końcowe - przepisy dotyczące terminu wejścia aktu w życie (vacatio legis) i wygaśnięcia mocy prawnej

Norma prawna

- to najmniejszy stanowiący sensowną całość element prawa. Stworzona na podstawie przepisów prawnych, ustanowiona przez kompetentny organ władzy w odpowiednim trybie, generalna (nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata, ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej) i abstrakcyjna (dotycząca powtarzalnych zachowań, wielokrotnego zastosowania, uniwersalna) reguła postępowania zewnętrznego, ogłoszona i chroniona przez państwo aparatem przymusu.

Elementy normy prawnej

Wyróżnia się dwie główne koncepcje budowy normy prawnej:

• Koncepcja trójelementowa (hipoteza, dyspozycja i sankcja),

• Koncepcja norm sprzężonych (norma sankcjonowana i norma sankcjonująca).

Według koncepcji trójelementowej normę prawną dzielimy na:

• Hipoteza - założenie, przypuszczenie, określa warunki, w jakich przypisywany jest komuś obowiązek lub uprawnienie, wskazuje adresata normy i jego cechy (np. zawód, wiek, stan zdrowia) i okoliczności (zjawiska, wydarzenia, miejsce działania np. w miejscu pracy),

Dyspozycja - wskazuje sposób (treść) zachowania adresata, określa jego obowiązki lub uprawnienia

Sankcja - określa konsekwencje prawne (dolegliwości, nieprzyjemności, kary) zachowania niezgodnego z obowiązkiem. Wyróżnia się sankcję karną (represyjną), egzekucyjną i nieważności (bezskuteczności)

Norma prawna musi mieć charakter generalny i abstrakcyjny.

Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek).

Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności. Dotyczy to powtarzalnych zachowań, bez zbytecznego uszczegółowienia określonych nią okoliczności.

Ze względu na zakres swobody, pozostawiony adresatowi normy prawnej, wyróżnia się:

• Normy bezwzględnie obowiązujące - adresat powinien zachować się dokładnie tak, jak określono w normie. Nie ma on pozostawionej swobody w wyborze postępowania,

• Normy względnie obowiązujące - adresat może dokonać wyboru innego zachowania niż określone w normie prawnej,

• Normy semiimperatywne - wyznaczają pewne ramy postępowania, dając swobodę stronom stosunku prawnego, ale w pewnych tylko granicach.

Innym kryterium podziału norm prawnych jest sposób określenia zachowań ludzkich. Na podstawie tego kryterium wyróżnia się:

• Normy nakazujące - określają, co ich adresat powinien uczynić, aby postępować zgodnie z treścią normy prawnej

• Normy zakazujące - określają od jakich działań adresat normy prawnej powinien się powstrzymać

• Normy zezwalające (upoważniające lub uprawniające) - uprawniają do określonego zachowania się adresata.

Przepis prawa

- samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego, czyli zdaniokształtny zwrot językowy (zdanie w sensie gramatycznym) wskazujący sposób postępowania, czyli regułę powinnego zachowania. Często jest wyodrębniony formalnie, wyróżniony wizualnie i opatrzony nazwą indywidualizującą, taką jak artykuł, paragraf czy ustęp. Może być też zdaniokształtnym fragmentem jednostki redakcyjnej.

Pojęcie przepis prawa nie jest tożsame z pojęciem normy prawnej; bowiem elementy treści normy prawnej mogą być zawarte w wielu różnych przepisach i to nie tylko jednej ustawy. W ujęciu funkcjonalnym przepisy prawa stanowią podstawę do ustalenia treści norm prawnych. Przepisu nie możemy traktować w sferze prawda/fałsz, gdyż nie jest to zdanie w sensie logicznym.

W języku potocznym, a rzadziej w języku prawnym, przepisy prawa to także wszelkie akty normatywne obowiązujące na danym obszarze (np. w państwie).

Rodzaje przepisów

• przepisy ogólne-określają przedmiotowy i podmiotowy zakres stosunków społecznych, regulowanych danym aktem prawodawczym, objaśniają podstawowe użyte w akcie nazwy, a często też ustalają ogólne zasady jego stosowania;

• przepisy szczegółowe-normy, określające zachowania podmiotów, których one dotyczą;

• przepisy przejściowe-ich celem jest pełniejsze umiejscowienie danego przepisu w całokształcie innych przepisów, czy też w świetle innych norm postępowania;

• przepisy dostosowujące-określają jak organy stosujące prawo winny realizować nowy akt prawodawczy do konkretnych regulowanych nim sytuacji;

• przepisy końcowe-są to w szczególności przepisy derogacyjne, uchylające poprzednie całe akty prawodawcze, bądź niektóre ich przepisy;

• Treść i forma przepisów prawnych

???????????????????????????????????????????????????????????????????????????????

• Zasady prawa

Zasada prawa

- to pojęcie języka prawniczego, przez które, zależnie od kontekstu, można rozumieć:

• zasadę prawa w ujęciu opisowym, czyli typ ukształtowania określonej instytucji prawnej; np. zasada kontradyktoryjności, zasada prekluzji dowodowej etc.;

• zasadę prawa w ujęciu dyrektywalnym, czyli dyrektywę postępowania, którą da się wyinterpretować z tekstu prawnego lub wywnioskować z norm prawnych wyinterpretowanych z tego tekstu i która jest przez to prawnie wiążąca (zasada prawa sensu stricto); czasami pojęcie zasada prawa bywa odnoszone także do tzw. zasad-postulatów, tj. innych dyrektyw postępowania uznawanych w doktrynie za należące do systemu prawa lub dające się z niego wywieść w inny sposób niż ma to miejsce w przypadku zasad prawa sensu stricto - w tym w szczególności wypowiedzi de lege ferenda. Zasady prawa w ujęciu dyrektywalnym wyrażają z reguły wartości, które prawodawca uważa za szczególnie doniosłe i co do których chce, by były respektowane przy stosowaniu norm, które nie są zasadami prawa.

Tworzenie prawa

• Formy tworzenia prawa

TWORZENIE PRAWA

Tworzenie całego porządku prawnego, bądź   tworzenie poszczególnych aktów prawnych.

Formy tworzenia prawa:

1.stanowienie prawa  jest tworzone przez uprawnione organy państwa (jednostkowe akty tworzenia prawa) W tym znaczeniu mówi się, że powstające prawo jest prawem stanowionym- sensu- stricte pełnym tego słowa znaczeniu

Prawo stanowione określane też jako prawo pisane. Zasady formułowania prawa: umowa kwasi -stanowienie prawa to porozumienie co najmniej dwóch osób, które tworzą określone prawa  i obowiązki, oparte na prawie już istniejącym

2. prawo zwyczajowe powstawanie prawa na podstawie zwyczajów. Polega na tym, że w danej społeczności kształtuje się zwyczaj czyli praktyka postępowania w określony sposób zgodny z normami moralnymi. W dalszej kolejności kształtuje się przekonanie, że ten zwyczaj powinien być realizowany w ramach normy obowiązującej prawnej i jednocześnie za niedostosowanie się powinna być nałożona sankcja.

3.prawo precedensowe tworzenie prawa w formie precedensu. Precedensem nazywamy decyzje sądu, które tworzy prawo. Precedensem nie jest  wyrok  sądu a ustanowiona w nim reguła. Reguła ta wpływa na podejmowanie decyzji przez inne sądy w podobnych sprawach. Zwykle precedens pochodzi od sądu wyższego rzędu a stosują się do niego sądy niższego rzędu. W systemie tym źródłem prawa jest także sąd . System precedensu nie oznacza, że sąd tylko tworzy prawo , prawo tworzą owe precedensy. System

 4. Umowa jest to forma tworzenia prawa, która występuje gdy co najmniej 2 upoważnione strony w drodze porozumienia kształtują wiążące je normy postępowania. Podstawową różnicą pomiędzy prawem stanowionym a umową jest taka, że w umowie twórcy norm są zarazem ich adresatami. Ta forma tworzenia prawa jest najczęściej stosowana w przypadku kontaktów międzypaństwowych. Dzieli się je również pod względem organu państwa który je zawiera (państwowe, rządowe i resortowe) oraz treści (prawne, polityczne, gospodarcze, wojskowe, społeczne, kulturalne). Współcześnie określonych jest wiele norm znacznie ograniczających swobodę zawierania umów międzynarodowych (np. tylko w wyjątkowych wypadkach mogą dotyczyć państw trzecich).

• Przygotowanie i stanowienie aktów prawnych

Przygotowanie…?????????????????????????

Stanowienie prawa - czynność konwencjonalna dokonywana przez kompetentny organ państwa, poprzez którą to nakazuje on realizację danych norm prawnych. Poprzez akt stanowienia prawa organ w istocie kreuje nowe normy prawne. Szczególnym przypadkiem stanowienia prawa jest współ stanowienie. Mamy z nim do czynienia gdy czynność stanowienia prawa wymaga decyzji więcej niż jednego organu państwa.

• Rodzaje aktów prawnych

- Konstytucja, Ustawa, umowa ratyfikowana międzynarodowa, Rozporządzenie, Akt prawa miejscowego

Stosowanie prawa

• Pojęcie stosowania prawa

Stosowanie prawa - określenie przez upoważniony organ państwowy konsekwencji prawnych pewnego stanu faktycznego. Wynikiem stosowania prawa jest sformułowanie konkretnych i indywidualnych norm , opartych na generalnych i abstrakcyjnych normach systemu prawnego.

• Zarówno sama czynność stosowania prawa, jak i sformułowany w jej wyniku dokument nazywane bywają aktem stosowania prawa.

• Od stosowania prawa odróżnia się tworzenie prawa (formułowanie generalnych i abstrakcyjnych norm prawnych przez organy państwowe), przestrzeganie prawa (świadome zachowanie dowolnego podmiotu zgodnego z obowiązującymi normami prawnymi), oraz realizowania prawa (nieświadome zachowanie zgodne z obowiązującymi normami).

• W zależności od rodzaju podmiotu stosującego prawo, wyróżnia się sądowe i administracyjne stosowanie prawa. Administracyjne stosowanie prawa to wydawanie decyzji w oparciu o akty prawne. Sądowe stosowanie prawa to wydawanie orzeczeń sądowych.

• Przebieg procesu stosowania prawa

• Ustalenie stanu faktycznego, czyli zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają być wiązane skutki prawne;

• Odpowiedź na pytanie, czy i jakie przepisy i ewentualnie zawarte w nich normy odnoszą się do ustalonego stanu faktycznego;

• Interpretacja obowiązujących przepisów prawnych w celu ustalenia znaczenia normy prawnej;

• Subsumpcja, czyli podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku wykładni normę prawną.

• Podjęcie decyzji lub wydanie orzeczenia sądowego.

• Stosowanie prawa w sytuacjach nienormowanych

Kiedy sad staje przed koniecznością rozstrzygnięcia w przypadku nienormowanym przez prawo. Niekiedy w takiej sytuacji przepisy prawa same te kwestię przesądzają, wyznaczając że skutki prawne mogą być wiązane tylko z przypadkami ściśle określonymi przez ustawę (np. nullum crimen sine lege) lub też karzą wiązać skutki prawne także z przypadkami nieunormowanymi.

 Trzy rodzaje wnioskowania:

a) Wnioskowanie per analogiam

 Wyróżniamy tu:

1) analogię legis (analogię z ustawy)

Dwa modele:

I. Składa się z trzech etapów:

- ustalenie, że jakiś fakt nie jest objęty unormowaniem przez przepisy prawne

- ustalenie „podobieństwa” miedzy danym faktem, a podobnym do niego, unormowanym przez przepisy praw

- wiązanie - na podstawie „podobieństwa” takich samych lub podobnych skutków prawnych

II. Składa się z czterech etapów:

- ustalenie, że jakiś fakt nie jest objęty unormowaniem przez przepisy prawne

- wyszukanie wśród postanowień obowiązującego prawa takiego przepisu, który unormowaniem swym obejmuje przypadki najbardziej zbliżone czy zbliżone do przypadku, który ma być rozstrzygnięty

- z przepisu powyższego należy wydobyć zasadę, regułę czy rację o charakterze ogólnym, której częściowym wyrazem jest ten przepis, a która nie została przez prawodawcę sformułowana w sposób ogólny (pełny)

- tak sformułowana zasada lub racja ogólna ma zastosowanie do wszystkich przypadków nią objętych (ten model wyraża się maksymą ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio - gdzie taki sam sens ustawy (podstawa prawna), tam takie samo postanowienie ustawy (taka sama norma))

Bardzo ważną role odgrywa w tym procesie ocena stosującego prawo!

 Analogia iuris bywa stosowana, gdy brak nawet przepisu, który normowałby jakiekolwiek przypadki podobne; wnioskujący odwołuje się do całokształtu unormowania składającego się na dany przypadek prawny, gdy rozstrzygamy na podstawie ogólnych zasad prawnych. Należy tu podkreśli jawnie wartościujący charakter takich zabiegów.

Konstrukcja i zasady demokratycznego państwa prawnego

• Geneza i sposób rozumienia demokratycznego państwa prawnego

Koncepcja państwa prawa ukształtowała się w niemieckiej myśli ustrojowej. Pojęcie zostało wprowadzone w 1798 r. przez Placidusa, jakkolwiek jej idei przewodnich szukać należy jeszcze w koncepcjach demokracji antycznej. Według niektórych autorów ideę państwa prawnego łączyć należy z dziełami Platona i Arystotelesa¹.

Pojęciu „państwo prawne” można przypisywać szereg różnych znaczeń. W najszerszym ujęciu jest ono właściwie równoznaczne z sumą cech ustrojowych współczesnego państwa demokratycznego. Jako elementy państwa prawnego traktuje się zasadę podziału władz, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów i niezawisłości sędziów, szczególnej roli ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa². Ideę państwa prawnego w dużym uproszczeniu wyraża stwierdzenie, że „organy państwa mogą czynić tylko to, na co im prawo zezwala, zaś obywatele to wszystko, czego prawo nie zakazuje” - co jako pierwsza, w formie zasady ustrojowej, wyraziła Konstytucja stanu Massachusetts z 1790 r.³ Według innych źródeł koncepcja państwa prawa narodziła się z krytyki państwa absolutnego, do 1848 r. (Wiosna Ludów) rozumiano państwo prawne, jako państwo, które realizuje ideologię oświecenia czyli równość wobec prawa, nietykalność własności, wolność wyznania i sumienia, a także pełni funkcję służebną wobec jednostki⁴.

W państwie prawnym pierwszoplanowe znaczenie przypisuje się godności i wolności człowieka oraz systemowi ochrony tych wartości przed ich naruszeniem ze strony władzy państwowej. Akcentuje się przy tym pewne podstawowe zasady. Pojęcie "zasady" bywa często różnie rozumiane.

• Prawo w państwie prawnym

Obecnie obowiązująca Konstytucja RP w art. 2 ,,Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej” ustanawia zasadę demokratycznego państwa prawnego jako podstawową zasadę ustroju politycznego.

• Podstawowe zasady demokratycznego państwa prawnego

1.Zasada suwerenności narodu - źródłem władzy jest naród, który jest uprawniony do decydowania i rozstrzygania w sprawach najważniejszych dla państwa (sprawowanie władzy pośredniej- wybierając parlament, prezydenta itp., bezpośredniej- uczestnicząc w referendum lub korzystając z prawa weta i inicjatywy ludowej). W warunkach demokracji możliwe jest prawo do obywatelskiego nieposłuszeństwa.

2.Zasada pluralizmu - realizowana w płaszczyźnie politycznej, społecznej, ideowej i ekonomicznej. Pluralizm polityczny polega na tym, że w państwie możliwe jest istnienie wielu partii i innych organizacji politycznych, które są niezależne od władz państwowych ani od siebie wzajemnie. Mogą tworzyć programy i strukturę organizacyjną, maja różną tożsamość ideową. Mogą też swobodnie ze sobą rywalizować(w ramach prawa i ustalonych reguł)o poparcie wyborców, dzięki któremu niektóre z nich będą rządzić państwem, a inne będą tworzyć opozycję lub zabiegać o wpływ na politykę państwa.

3.Zasada podziału władz - władza państwowa dzieli się na ustawodawczą (odpowiedzialną za stanowienie prawa), wykonawczą (mającą je realizować w praktyce) i sądowniczą (rozstrzygająca spory na podstawie obowiązujących norm prawnych).

4.Zasada państwa prawa - Państwo prawa istnieje wtedy, gdy organizacja i działanie władzy publicznej oparte są na prawie. Prawo określa wzajemne stosunki między władzami, władzą i jednostkami jako podmiotami prawa i między jednostkami. W takim państwie zagwarantowana jest równość obywateli. Dozwolone jest wszystko, czego nie zabrania prawo. Prawa jednych ograniczone są prawami drugich. Prawem związane jest społeczeństwo i władza. Prawo stoi ponad władzą. Podstawą rozstrzygania praw publicznych jest zasada większości.

5.Konstytucjonalizm i praworządność - Konstytucjonalizm współcześnie rozumiany jest jako ustrój oparty na konstytucji, a także jako określenie sprawowania władzy zgodnie z ustawą zasadniczą. Jest on również związany z praworządnością, czyli rządzeniem zgodnie z obowiązującym prawem.

6. Zasada przedstawicielstwa (reprezentacji) - władza pośrednia, przedstawiciele są wybierani w cyklicznych, wolnych i tajnych wyborach. Lud nie sprawuje swojej władzy bezpośrednio, a wybiera do jej sprawowania swoich przedstawicieli przed nim odpowiedzialnych.

7.Zasada ograniczonych rządów większości lub Rządy większości z poszanowaniem praw mniejszości - rządy większości z zastrzeżeniem, że żadna mniejszość nie może być represjonowana. Początkowo dotyczyła głównie mniejszości religijnych (Lord Acton, który nie mógł studiować w Wielkiej Brytanii z powodu bycia katolikiem) i etniczne, dopiero później polityczne.

Spis treści

---