Materiały Prawo Cywilne cz.1

1. ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH.

ZDOLNOŚĆ PRAWNA to zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Chodzi tutaj wyłącznie o możność prawną (nie faktyczną), co oznacza, że zdolność prawna ma charakter abstrakcyjny. Z tego, że komuś przysługuje zdolność prawna nie wynika, czy rzeczywiście ma ona jakieś prawa lub obowiązki, i czy przez własne działanie może je nabywać lub utracić.

Zdolność prawna jest podstawowym atrybutem każdej (A) osoby fizycznej i (B) każdej osoby prawnej. Przysługuje ona (C) także jednostkom organizacyjnym niebędącym osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

Zdolność prawną ma :

1. każdy człowiek od chwili urodzenia. Określenie człowiek odnosi się do istoty żywej. Zdolność prawną nabywa więc tylko takie dziecko, które urodzi się żywe. (Pojęcie żywego i martwego urodzenia objaśnia załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 25 kwietnia 1994 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie rodzajów dokumentacji medycznej, sposobu jej prowadzenia oraz szczegółowych warunków jej udostępniania).

(§ 2.1 Żywe urodzenie jest to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha bądź wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia, jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli - mięśni szkieletowych -, bez względu na to, czy sznur pępowiny został przecięty lub łożysko zostało oddzielone; każdy taki noworodek jest uważany za żywo urodzonego).

▪ Prawo polskie nie przywiązuje wagi do zdolności do życia dziecka ani kompletnego wyposażenia w organy niezbędne do życia, ani też przeżycia przez noworodka określonych jednostek czasu. (Podaje medyczne mierniki narodzin żywego dziecka). Gdy dziecko przyjdzie na świat nieżywe nie uzyskuje zdolności prawnej. Art. 9 KC ustanawia domniemanie prawne zwykłe (dopuszczające przeciwdowód), że dziecko urodziło się żywe.

▪ W latach 93-96 obowiązywał przepis art. 8 § 2 KC : „zdolność prawną na również dziecko poczęte; jednakże prawa i zobowiązania majątkowe uzyskuje ono pod warunkiem, że urodzi się żywe” - warunek zawieszający w zakresie praw majątkowych; po uchyleniu w.w przepisu odżyły spory dot. pozycji prawnej dziecka poczętego. Wydaje się, iż sytuację dziecka nienarodzonego najlepiej objaśnia reprezentowana w doktrynie koncepcja warunkowej zdolności prawnej. Przysługuje ona nasciturusowi pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się żywy. Tak np. (1) dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą lub zapisobiercą, jeżeli urodzi się żywe (art. 927 § 2 w zw. z art. 972 KC), (2) dziecko urodzone może też żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem (art. 446¹ KC).

Zdolność prawna przysługuje każdemu człowiekowi w takim samym zakresie. Zatem, każda osoba fizyczna może stać się podmiotem praw i obowiązków dostępnych dla osób fizycznych.

Osoba fizyczna nie może zrzec się zdolności prawnej ani jej ograniczyć w drodze czynności prawnej. Przepisy szczególne przewidują pewne ograniczenia zdolności prawnej, ale wyłącznie w zakresie określonych praw i obowiązków np. pozbawienie praw rodzicielskich i opiekuńczych przewidziane w kodeksie karnym.

Zdolność prawna człowieka ustaje zawsze z chwilą jego śmierci, która wyznacza tym samym kres osoby fizycznej. Za chwilę śmierci uznaje się tzw. „śmierć mózgową” polegającą na trwałym i nieodwracalnym ustaniu funkcji pnia mózgu. Dowodem śmierci człowieka jest akt zgonu sporządzony przez urząd stanu cywilnego na podstawie karty zgonu wystawionej przez lekarza. Ponadto urząd stanu cywilnego sporządza akt zgonu na podstawie dwóch rodzajów orzeczeń sądowych :

• o stwierdzeniu zgonu - gdy w wyniku postępowania dowodowego sąd dojdzie do przekonania, że śmierć danej osoby jest niewątpliwa;

• o uznaniu za zmarłego - gdy człowiek zaginął i nie da się ustalić czy żyje, czy zmarł;

2. osoby prawne (czyli Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje osobowość prawną) mają w zasadzie nieograniczoną zdolność prawną, co nie oznacza oczywiście, że przysługuje im ona w takim samym zakresie co osobom fizycznym. Z natury rzeczy nie mogą być one podmiotem pewnych stosunków cywilnoprawnych z zakresu prawa rodzinnego czy spadkowego. Ich zdolność prawna ustaje z chwilą ich rozwiązania.

C) jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (np. spółki jawne, partnerskie, komandytowe, wspólnoty mieszkaniowe właścicieli wyodrębnionych lokali tworzone na podstawie ustawy o własności lokali - chociaż nie są one osobami prawnymi to we własnym imieniu mogą nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Z mocy art. 33¹ KC stosuje się do nich odpowiednio przepisy o osobach prawnych).

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH to kwalifikacja osoby do dokonywania swoistych działań konwencjonalnych, jakimi są czynności prawne - ze skutkiem dla siebie. Nie zawsze musi ona przysługiwać każdemu podmiotowi obdarzonemu zdolnością prawną. W okresach, gdy podmiot nie ma zdolności do czynności prawnych, zastępuje go ktoś inny (np. rodzice dziecka).

Zakres zdolności do czynności prawnych osób prawnych jest zbieżny z ich zdolnością prawną. Osoby prawne realizują swoją zdolność do czynności prawnych przez swoje organy.

Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych związana jest natomiast z osiągnięciem przez człowieka koniecznej dojrzałości i posiadania sprawności umysłowej. Biorąc pod uwagę te okoliczności polski system prawny wyróżnia trzy stany człowieka :

A) brak zdolności do czynności prawnych;

B) ograniczoną zdolność do czynności prawnych;

C) pełną zdolność do czynności prawnych;

A) Nie mają zdolności do czynności prawnych (art. 12 KC) :

▪ osoby, które nie ukończyły lat trzynastu;

▪ osoby ubezwłasnowolnione całkowicie;

Ubezwłasnowolniona całkowicie może być wyłącznie osoba, która ukończyła lat trzynaście, jeżeli nie jest w stanie kierować swym postępowaniem w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii (art. 13 § 1 KC).

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych jest bezwzględnie nieważna.

Jedyny wyjątek w tym zakresie wprowadza art. 14 § 2 KC, zgodnie z którym umowa zawarta przez osobę niezdolną do czynności prawnych staje się ważna z chwilą jej wykonania, jeżeli należy do umów zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego i nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Konwalidacja umowy następuje tu z chwilą jej wykonania.

Brak zdolności do czynności prawnych nie wyklucza pełnienia funkcji posłańca, która nie polega na dokonywaniu czynności prawnych, a jedynie na przenoszeniu oświadczenia woli innej osoby - np. ojciec posyła 7-letniego syna do sklepu o gazety; czynności prawnej dokonuje wówczas ojciec, a syn przenosi jedynie jego oświadczenie.

B) ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają (art. 15 KC) :

▪ osoby, które ukończyły lat trzynaście, a nie ukończyły jeszcze osiemnastego roku życia ;

▪ osoby ubezwłasnowolnione częściowo;

▪ osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego w postępowaniu o jej ubezwłasnowolnienie (art. 549 KPC);

Ubezwłasnowolniona częściowo może być osoba pełnoletnia z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, a jednocześnie potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw (art. 16 § 1 KC).

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych charakteryzują trzy cechy :

▪ brak kompetencji do dokonywania pewnych czynności prawnych (np. niemożność sporządzenia testamentu - art. 944 KC);

▪ system kontroli nad dokonywaniem określonych postaci czynności prawnych. Zgodnie z art. 17 KC - z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych - do ważności czynności prawnej (zarówno jednostronnej jak i umowy), przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego (rodzica - w przypadku małoletniego, kuratora - w przypadku ubezwłasnowolnionego częściowo, doradcy tymczasowego - w przypadku osoby, wobec której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie). W przypadku, gdy do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę powinno być dokonane w tej samej formie. Zgoda może być wyrażona zarówno przed złożeniem oświadczenia przez ubezwłasnowolnionego częściowo, jak i po (wówczas ma moc wsteczną od daty oświadczenia). Jednakże zgoda przedstawiciela ustawowego na jednostronną czynność prawną musi być udzielona najpóźniej w chwili dokonania tej czynności - i to pod rygorem jej nieważności.

Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama czynności (bez zgody jej przedstawiciela), do ważności której ustawa wymaga takiej zgody to :

• jednostronna czynność prawna jest nieważna - jest to nieważność bezwzględna, co powoduje, iż nie jest możliwa konwalidacja czynności przez jej potwierdzenie (art. 19 KC),

• ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela - zachodzi w tym przypadku tzw. bezskuteczność zawieszona, a zdziałana w ten sposób czynność prawna jest czynnością „niezupełną” lub kulejącą (negotium claudicans) (art. 18 § 1 KC), z tym, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych (art. 18 § 2 KC).

W przypadku potwierdzenia umowa staje się ważna od chwili jej zawarcia, a w razie odmowy potwierdzenia, umowa jest nieważna; w czasie pomiędzy zawarciem umowy, a jej potwierdzeniem istnieje stan niepewności.

Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu;

▪ pełna kompetencja do dokonywania pewnych czynności prawnych - w szczególności tych, które nie mają charakteru czynności zobowiązujących lub rozporządzających (może np. sama przyjąć darowiznę, z którą nie są związane żadne zobowiązania). Ponadto osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela :

• zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, chociażby pociągały za sobą jej rażące pokrzywdzenie;

• rozporządzać zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi;

• dokonywać wszelkich czynności prawnych dotyczących przedmiotów majątkowych, które przedstawiciel ustawowy oddał jej do swobodnego użytku, wyjąwszy te czynności, do dokonania których nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego;

• zawierać umowy o pracę - przy zachowaniu przesłanek bliżej określonych w Kodeksie Pracy oraz z zastrzeżeniem, że przedstawiciel ustawowy tej osoby może za zezwoleniem sądu rozwiązać stosunek pracy, jeżeli sprzeciwia się on dobru tej osoby.

C) Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskuje pełnoletni, tzn. osoba, która ukończyła 18 rok życia lub wcześniej zawarła związek małżeński (art. 10 KC). Zdolność tę zachowuje się do śmierci. Osobom mającym pełną zdolność do czynności prawnych przysługuje kompetencja do dokonywania wszelkich dopuszczalnych w świetle obowiązującego systemu prawnego czynności prawnych.

2. ZASADY ZAWIERANIA UMÓW PRZEZ OSOBY OGRANICZONE W ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają (art. 15 KC) :

▪ osoby, które ukończyły lat trzynaście, a nie ukończyły jeszcze osiemnastego roku życia ;

▪ osoby ubezwłasnowolnione częściowo;

▪ osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego w postępowaniu o jej ubezwłasnowolnienie (art. 549 KPC);

Ubezwłasnowolniona częściowo może być osoba pełnoletnia z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, a jednocześnie potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw (art. 16 § 1 KC).

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych charakteryzują trzy cechy :

▪ brak kompetencji do dokonywania pewnych czynności prawnych (np. niemożność sporządzenia testamentu - art. 944 KC);

▪ system kontroli nad dokonywaniem określonych postaci czynności prawnych. Zgodnie z art. 17 KC - z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych - do ważności czynności prawnej (zarówno jednostronnej jak i umowy), przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego (rodzica - w przypadku małoletniego, kuratora - w przypadku ubezwłasnowolnionego częściowo, doradcy tymczasowego - w przypadku osoby, wobec której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie). W przypadku, gdy do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę powinno być dokonane w tej samej formie. Zgoda może być wyrażona zarówno przed złożeniem oświadczenia przez ubezwłasnowolnionego częściowo, jak i po (wówczas ma moc wsteczną od daty oświadczenia). Jednakże zgoda przedstawiciela ustawowego na jednostronną czynność prawną musi być udzielona najpóźniej w chwili dokonania tej czynności - i to pod rygorem jej nieważności.

Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama czynności (bez zgody jej przedstawiciela), do ważności której ustawa wymaga takiej zgody to :

• jednostronna czynność prawna jest nieważna - jest to nieważność bezwzględna, co powoduje, iż nie jest możliwa konwalidacja czynności przez jej potwierdzenie (art. 19 KC),

• WAŻNOŚĆ UMOWY (uwaga - treść pytania dotyczy właśnie umów ) zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela - zachodzi w tym przypadku tzw. bezskuteczność zawieszona, a zdziałana w ten sposób czynność prawna jest czynnością „niezupełną” lub kulejącą (negotium claudicans) (art. 18 § 1 KC), z tym, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych (art. 18 § 2 KC).

W przypadku potwierdzenia umowa staje się ważna od chwili jej zawarcia, a w razie odmowy potwierdzenia, umowa jest nieważna; w czasie pomiędzy zawarciem umowy, a jej potwierdzeniem istnieje stan niepewności.

Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu;

▪ pełna kompetencja do dokonywania pewnych czynności prawnych - w szczególności tych, które nie mają charakteru czynności zobowiązujących lub rozporządzających (może np. sama przyjąć darowiznę, z którą nie są związane żadne zobowiązania). Ponadto osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela :

• zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, chociażby pociągały za sobą jej rażące pokrzywdzenie;

• rozporządzać zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi;

• dokonywać wszelkich czynności prawnych dotyczących przedmiotów majątkowych, które przedstawiciel ustawowy oddał jej do swobodnego użytku, wyjąwszy te czynności, do dokonania których nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego;

• zawierać umowy o pracę - przy zachowaniu przesłanek bliżej określonych w Kodeksie Pracy oraz z zastrzeżeniem, że przedstawiciel ustawowy tej osoby może za zezwoleniem sądu rozwiązać stosunek pracy, jeżeli sprzeciwia się on dobru tej osoby.

3. OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH CZŁOWIEKA.

Dobra osobiste są atrybutem każdej osoby fizycznej. Są to dobra nieodłącznie związane z człowiekiem i to bez względu na stan jego psychiki i stopień wrażliwości. Należą one do kategorii dóbr niemajątkowych. Przepisy prawa cywilnego nie zawierają definicji zwrotu „dobra osobiste”.

W ślad za Z. Radwańskim można przyjąć, że odnosi się on do uznanych przez system prawny wartości obejmujących fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego indywidualność oraz godność i pozycję w społeczeństwie, co stanowi przesłankę samorealizacji osoby ludzkiej.

Dobra osobiste - zgodnie z art. 23 KC - pozostają pod ochroną prawa cywilnego, niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Dobra osobiste wymienione przez ustawodawcę to :

▪ zdrowie,

▪ wolność,

▪ cześć,

▪ swoboda sumienia,

▪ nazwisko lub pseudonim,

▪ wizerunek,

▪ tajemnica korespondencji,

▪ nietykalność mieszkania,

▪ twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.

Wyliczenie powyższe nie jest wyczerpujące, a lista dóbr osobistych - pod wpływem judykatury i doktryny - jest ciągle poszerzana, np. powszechnie uznaje się za dobro osobiste kult pamięci po zmarłej osobie bliskiej, a SN potraktował jako dobra osobiste podlegające ochronie poczucie przynależności do określonej płci, sferę życia prywatnego, stan cywilny;

Za naruszenie dóbr osobistych zostało uznane także naruszenie niektórych informacji dot. określonej osoby np. ujawnienie bez zgody pracownika jego wynagrodzenia za pracę (uchw. SN z 1993 r.).

W myśl art. 24 KC ochrona przysługuje przed:

▪ bezprawnym naruszeniem, lub

▪ zagrożeniem dobra osobistego.

Przepis ten nie wymaga przy tym, aby naruszenie było zawinione.

Zgodnie z art. 24 KC domniemywa się bezprawność czynu naruszającego dobro osobiste.

O bezprawności można jednak sensownie mówić mając na względzie prawa podmiotowe, a nie jedynie dobra osobiste. Należy więc odróżnić naruszenie (lub zagrożenie) dóbr osobistych od naruszenia (lub zagrożenia) praw osobistych. Dopiero naruszenie (lub zagrożenie) prawa osobistego uzasadnia zastosowanie środków ochronnych. Natomiast naruszenie (lub zagrożenie) dobra osobistego stanowi tylko przesłankę domniemania, że podmiotowe prawo osobiste zostało naruszone (lub zagrożone). Przykład : pozbawienie kogoś wolności stanowi naruszenie dobra osobistego, lecz nie prawa osobistego, jeżeli nastąpiło na podstawie decyzji kompetentnego organu państwowego.

Okoliczności wyłączające bezprawność zachowania się sprawcy zagrożenia lub naruszenia dobra osobistego pozbawiają osobę dotkniętą naruszeniem ochrony. Zalicza się do nich:

• działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego,

• zgodę uprawnionego, która jednak nie może być skutecznie udzielona gdy jest to sprzeczne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego (art. 58 KC),

• nadużycie prawa podmiotowego osobistego (art. 5 KC).

W razie bezprawnego naruszenia lub zagrożenia prawa osobistego, uprawnionemu służą następujące środki ochronne w postaci powództw o:

• USTALENIE - orzeczenie ustalające, że określone prawo osobiste przysługuje danej osobie niekiedy wystarczy, by zapobiec dalszym jego naruszeniom albo aby uchylić niebezpieczeństwo dokonania naruszeń (189 KPC);

• ZANIECHANIE - roszczenie to jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń. W przypadkach, gdy jeszcze dobro osobiste nie zostało naruszone, a jest tylko zagrożone, żądanie zaprzestania działań przygotowawczych stanowi - obok powództwa o ustalenie - jedyny środek jego ochrony (24 § 1 KC);

• USUNIĘCIE SKUTKÓW NARUSZENIA - roszczenie to znajduje zastosowanie jedynie w przypadkach, gdy nastąpiło już naruszenie dobra osobistego - ewentualnie obok roszczenia o zaniechanie. Usunięcie skutków naruszenia może polegać na złożeniu oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (24 § 1 KC).

• ZADOŚĆUCZYNIENIE PIENIĘŻNE LUB ZAPŁATA NA CEL SPOŁECZNY NA ZASADACH PRZEWIDZIANYCH W KODEKSIE :

1. art. 445 KC w zw. z art. 444 § 1 KC - w przypadku uszkodzenia ciała, wywołaniu rozstroju zdrowia (odpowiedzialność na zasadzie winy, ryzyka i słuszności -tak Z. Radwański), a także w wypadku pozbawienia wolności (odpowiedzialność na zasadzie winy) oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu, lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu (odpowiedzialność na zasadzie winy umyślnej) - sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia za krzywdę. Są nią ujemne przeżycia związane z cierpieniem psychicznym i fizycznym pokrzywdzonego wynikające z naruszenia wymienionych dóbr.

2. art. 446¹ KC - z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem (zarówno majątkowych, jak i niemajątkowych - z powodu krzywdy) - odpowiedzialność na zasadzie winy, ryzyka i słuszności,

3. art. 448 KC :

• możliwość zasądzenia przez Sąd temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

• bądź ALTERNATYWNIE (tak Z. Radwański - przeciwnego zdania jest S. Dmowski) zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez powoda cel społeczny,

niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Podstawą odpowiedzialności jest nawet najmniejszy stopień zawinienia.

ART. 445 a 448 KC - ALTERNATYWNY ZBIEG NORM

Pokrzywdzony w przypadku naruszenia dobra osobistego wymienionego w art.445 KC może:

- domagać się zadośćuczynienia w trybie tego przepisu (w tym wypadku ciąży na nim dowód co do przesłanek konkretnego deliktu, z którym związane jest naruszenie dobra osobistego).

- albo domagać się zadośćuczynienia na podstawie art.448 KC (odpowiedzialność uzależniona od winy sprawcy naruszenia).

Nie istnieje możliwość kumulacji środków z art. 445 KC i 448 KC.; pola zastosowania obu przepisów są częściowo autonomiczne; np. o ile naruszenie integralności cielesnej w postaci uszkodzenia ciała uzasadnia roszczenia z art. 445 albo art. 448, to uszkodzenie ciała odniesione w wyniku ruchu przedsiębiorstwa i następujące niezależnie od winy osoby odpowiedzialnej (zasada ryzyka) uzasadniać będzie wyłącznie roszczenie z art. 445 KC.

• ODSZKODOWANIE - Jeżeli w skutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Kwestię tę regulują właściwe przepisy prawa zobowiązań określające zasady odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę (art. 361 - 363 KC, 415 i n. KC), do których odsyła art. 24 § 2 KC.

Przepisy KC w zakresie ochrony dóbr osobistych nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.

Omówione wyżej przepisy KC o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych (art. 43 KC).

4. OSOBY PRAWNE - POWSTANIE, ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZOBOWIĄZANIA.

A) INFORMACJE OGÓLNE

Osobami prawnymi są:

• Skarb Państwa,

• jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

O tym jaki podmiot może być uznany za osobę prawną, rozstrzyga konkretny przepis ustawy.

Ustawodawca nie określił, jakie prawa i obowiązki są związane z przyznaniem osobowości prawnej, w literaturze wymienia się następujące cechy, które charakteryzują osoby prawne:

• struktura organizacyjna wyposażona w organy,

• posiadanie odrębnego majątku,

• zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków materialnoprawnych,

• zdolność procesowa,

• odpowiedzialność za zobowiązania własnym majątkiem

Skarb Państwa jest swoistą osobą prawną bowiem osobowość prawną uzyskał wprost z mocy przepisów KC.

Ponadto Skarb Państwa:

• w stosunkach cywilnoprawnych jest podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych,

• nie ma odrębnych organów,

• w obrocie uczestniczy poprzez organy kompetentnych w określonym zakresie państwowych jednostek organizacyjnych tzw. stationes fisci, które podejmują za Skarb Państwa czynności procesowe (stroną w postępowaniu jest zawsze Skarb Państwa). Stationes fisci nie mogą toczyć między sobą sporów sądowych.

B) POWSTANIE

Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej np. utworzenie uczelni państwowej następuje w drodze ustawy.

Nie prowadzi się rejestru gmin, powiatów, województw - osobowość prawną uzyskują z mocy przepisów, które ich dotyczą.

Rodzaje rejestrów oraz ich organizację i sposób prowadzenia regulują odrębne przepisy (np. Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym).

Przepisy regulujące powstanie określonych kategorii osób prawnych z reguły łączą z wpisem do właściwego rejestru uzyskanie osobowości prawnej - wpis ma wówczas charakter konstytutywny - np. art. 12 KSH, zgodnie z którym spółka z o.o. w organizacji albo spółka akcyjna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru staje się spółką z o.o. albo spółką akcyjną i uzyskuje osobowość prawną.

Zgodnie z art. 35 KC

• powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy, które dotyczą bądź poszczególnych osób prawnych (np. Ustawa o Narodowym Banku Polskim), bądź określonych ich kategorii (np. Kodeks Spółek Handlowych, Ustawa o fundacjach),

• statut reguluje organizację i sposób działania osoby prawnej w wypadkach i w zakresie w przepisach tych przewidzianych

3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZOBOWIĄZANIA

Ogólną zasadą jest, że osoba prawna odpowiada za swoje zobowiązania całym swoim majątkiem.

(Zasada ta odnosi się również do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym). Niekiedy przepisy szczególne przewidują, iż za zobowiązania osoby prawnej w pewnych sytuacjach mogą też odpowiadać osoby trzecie - w jakiś sposób z tymi osobami związane (np. solidarna odpowiedzialność członków zarządu spółki z o. o. w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko niej okaże się bezskuteczna - art. 299 KSH)

Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. Państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa. Zasadę tą stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych osób prawnych.

W razie nieodpłatnego przejęcia, na podstawie obowiązujących ustaw, określonego składnika mienia od państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa - Skarb Państwa odpowiada solidarnie z osobą prawną za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej, do wysokości wartości tego składnika ustalonej według:

• stanu z chwili przejęcia,

• cen z chwili zapłaty.

Zasadę powyższą stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych osób prawnych.

UWAGA - zgodnie z treścią art. 33 ¹ KC - do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania takiej jednostki odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.

5. FORMY CZYNOŚCI PRAWNYCH. (

A) Swoboda formy.

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (art. 60 KC).

Jest to zasada swobody formy oświadczenia woli (które jest przecież nieodłącznym elementem każdej czynności prawnej); ze względu na nią wymaganie dokonania czynności prawnej w formie szczególnej musi wynikać każdorazowo z wyraźnego przepisu ustawy.

B) Forma ustna a czynność konkludentna, milczenie

Ujawnienie woli w sposób dostateczny to wymaganie takiej formy uzewnętrznienia zamiarów podmiotu dokonującego czynności, które pozwala na zrozumienie oświadczenia przez innych uczestników obrotu.

Obok formy ustnej oświadczenia woli, zachowaniem zgodnym z art.60 KC jest tzw. czynność konkludenta tj. zachowanie nie pozostawiające wątpliwości co do zamiaru wywołania skutków prawnych np. akceptacja oferty poprzez faktyczne przystąpienie do wykonania świadczenia.

Milczenie nie uzewnętrznia woli, ale powszechnie uważa się, że w wyjątkowych okolicznościach, w których dana osoba powinna oświadczyć swą wolę w określonej sprawie i mogła to uczynić, jej milczenie może świadczyć o zajęciu konkretnego stanowiska i zostać uznane za oświadczenie woli (tak SN w wyroku z 1970 r.) Jeżeli jednak z milczeniem sama ustawa (np. art. 810 KC - milczenie zakładu ubezpieczeń w przypadku otrzymania oferty na piśmie - co prowadzi do zawarcia umowy na podstawie ogólnych warunków ubezpieczenia) lub umowa wiążą określone skutki prawne, to milczenia w ogóle nie można uznać w tych wypadkach za oświadczenie woli, gdyż określone skutki prawne występują tu niezależnie od woli danej osoby.

C) Formy szczególne wymienione w ustawie

Ustawa przewiduje formy szczególne dla dokonania czynności prawnych, wyróżniane ze względu na sposób sporządzania:

1. zwykła forma pisemna

2. poświadczenie daty

3. poświadczenie podpisu

4. akt notarialny

Ad. 1)

Do zachowania tej formy wystarczy złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli (art. 78 § 1. zd. 1 KC). Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczenia woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.

Zwykła forma pisemna dostępna jest oczywiście dla osób, które mogą czytać i pisać.

Jeśli z jakichkolwiek powodów jakieś osoby nie mają tych umiejętności, ustawa przewiduje dla nich formy zastępcze.

Osoba nie mogąca pisać, lecz mogąca czytać może zamiast podpisu:

• uczynić na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze jej imię i nazwisko umieszczając swój podpis,

• albo zamiast składającego oświadczenie woli podpisze się inna osoba a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa, z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie nie mogącego pisać, lecz mogącego czytać.

Osoba nie mogąca czytać musi natomiast posłużyć się formą aktu notarialnego.

Zgodnie z treścią art. 78 § 2 KC w brzmieniu po nowelizacji z 14. 02. 2003 r. (weszła w życie 25. 09. 2003 r.) - oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej. (podpis elektroniczny uregulowano ustawą z dnia 18. 09. 2001 r. o podpisie elektronicznym).

Wyrażenie „równoważne” nie może tu być jednak rozumiane w ten sposób, że podpis elektroniczny zastępuje podpis własnoręczny i że we wszystkich wypadkach, w których ustawa wymaga podpisu własnoręcznego, jego wystarczającym substytutem może być podpis elektroniczny. Inaczej mówiąc podpis elektroniczny nie zastępuje podpisu własnoręcznego, jeżeli prawo wymaga takiego właśnie podpisu, jak np. przy testamencie własnoręcznym (art. 949 § 1 KC). Natomiast oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej i opatrzone podpisem elektronicznym, o którym mowa, ma takie same skutki, jak oświadczenie woli złożone w formie pisemnej.

Ad. 2)

Poświadczenie daty (data pewna) polega na stwierdzeniu wiążącym także osoby nie uczestniczące w czynności prawnej, że czynność ta została dokonana w określonym czasie (art. 81 § 1 KC). Skutek ten wywołuje :

1. urzędowe poświadczenie daty dokonane przez notariusza na okazanym mu dokumencie, w którym stwierdza on datę okazania mu dokumentu,

2. stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym - od daty dokumentu urzędowego (art. 81 § 2 pkt. 1 KC),

3. umieszczenie na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza - od daty wzmianki (art. 81 § 2 pkt 2 KC)

4. śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie; datę złożenia przez tą osobę podpisu na dokumencie uważa się za pewną od daty śmierci tej osoby (art. 81 § 3 KC).

Ad. 3)

Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu polega na tym, że notariusz lub powołany do tego organ zamieszcza na dokumencie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną w tej klauzuli osobę.

Ad. 4)

Forma aktu notarialnego polega na tym, że notariusz spisuje treść podawanych mu do wiadomości oświadczeń stron współuczestnicząc w redagowaniu dokumentu, a następnie odczytuje go stronom i wraz z nimi podpisuje.

6. ZASADY SKŁADANIA OŚWIADCZEŃ WOLI.

umożliwiających wprowadzenie ich do środka komunikacji elektronicznej w taki Zgodnie z art. 60 KC - z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

• Przede wszystkim więc sposobem tym jest bezpośredni przejaw woli słowem lub pismem za pomocą powszechnie zrozumiałych zwrotów, nie wymagających tłumaczenia i zastanawiania się nad tym, co w rzeczywistości dany akt woli oznacza.

W braku wymagania zachowania określonej formy, dla dokonania czynności prawnej wystarczające jest oświadczenie ustne lub pisemne, w tym także za pomocą nośników elektronicznych, w sposób umożliwiający identyfikację i autoryzację złożonego w tej drodze oświadczenia (obecne brzmienie art. 60 KC zostało ustalone przez ustawę z dnia 18. 09. 2001 r. o podpisie elektronicznym).

• Ujawnienie woli osoby dokonującej czynności prawnej może nastąpić także w sposób dorozumiany - przez jakiekolwiek zachowanie, które w okolicznościach towarzyszących w sposób dostatecznie zrozumiały wyraża wolę wywołania skutków prawnych objętych treścią czynności prawnej (np. przyjęcie zapłaty kwoty nominalnej bez zastrzeżenia waloryzacji lub potraktowania jej jako świadczenia częściowego uzasadnia domniemanie złożenia przez wierzyciela oświadczenia o przyjęciu świadczenia na zaspokojenie wierzytelności - SN w wyroku z 28. 09. 1993 r.)

• Milczenie nie uzewnętrznia woli, ale powszechnie uważa się, że w wyjątkowych okolicznościach, w których dana osoba powinna oświadczyć swą wolę w określonej sprawie i mogła to uczynić, jej milczenie może świadczyć o zajęciu konkretnego stanowiska i zostać uznane za oświadczenie woli (tak SN w wyroku z dnia 16. 01. 1970 r.) Jeżeli jednak z milczeniem sama ustawa (np. art. 810 KC) lub umowa wiążą określone skutki prawne, to milczenia w ogóle nie można uznać w tych wypadkach za oświadczenie woli, gdyż określone skutki prawne występują tu niezależnie od woli danej osoby.

Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej . (art. 61 § 1 KC)

Oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią. (art. 61 § 2 KC).

▪ Ze względu na interes i bezpieczeństwo obrotu oraz ułatwienia dowodowe domniemywa się więc, że adresat zapoznał się z treścią oświadczenia, gdy doszło do niego w taki sposób, że powzięcie o nim wiadomości stało się możliwe. Tak np. złożenie oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia ma miejsce także wtedy, gdy pracownik, mając realną możliwość zapoznania się z jego treścią, z własnej woli nie podejmuje przesyłki pocztowej zawierającej to oświadczenie. W wypadku oświadczeń przesłanych listem lub telegramem wymaganiom określonym w art. 61 KC odpowiada doręczenie listu domownikowi adresata, pozostawienie go przez listonosza w skrzynce na listy lub w skrytce pocztowej, pozostawienie awiza o nadejściu przesyłki na drzwiach mieszkania lub w skrzynce na listy. Telefoniczne zawiadomienie przez pocztę o nadejściu telegramu.

Ciężar dowodu, że oświadczenie dotarło do adresata w sposób umożliwiający mu zapoznanie się z jego treścią ciąży na składającym oświadczenie.

▪ Składanie i odbieranie oświadczeń woli w postaci elektronicznej (art. 61 § 2 KC dodany przez ustawę z dnia 14. 02. 2003 r.) wymaga spełnienia określonych warunków i wymagań technicznych sposób, żeby druga osoba mogła zapoznać się z jego treścią (posiadanie przez obie strony komputerów, umożliwienie transmisji między systemami teleinformatycznymi). Należyta wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że aby doszło do skutecznego złożenia oświadczenia woli drugiej osobie, jego adresat musi mieć możliwość zapoznania się z oświadczeniem w czasie „odpowiednim”, to znaczy bez uzasadnionej zwłoki (dotyczy to, przykładowo biorąc, w stosunkach między przedsiębiorcami^* oświadczeń, które wpłynęły do skrytki elektronicznej po godzinach pracy albo w dniu świątecznym - wówczas adresat może zapoznać się z oświadczeniem dopiero następnego dnia).

* uwaga - w stosunkach nieprofesjonalnych istnieje ponadto konieczność uzyskania wyraźnej zgody adresata na posługiwanie się środkami komunikacji elektronicznej przy dokonywaniu czynności prawnej (art. 6. ust. 3 ustawy z dnia 02. 03. 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny; zasady świadczenia usług drogą elektroniczną reguluje zaś od 10. 03. 2003 r. ustawa z dnia 18. 07. 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną).

Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, nie traci mocy wskutek tego, że zanim do tej osoby doszło, składający je zmarł lub utracił zdolność do czynności prawnych, chyba że co innego wynika z treści oświadczenia, z ustawy lub z okoliczności.

Jeżeli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, osoba ta może wyrazić zgodę także przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności albo po jego złożeniu. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty.

Jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie.

▪ Czynność prawna dokonana bez wymaganej przez ustawę zgody osoby trzeciej jest czynnością prawna niezupełną, powodująca od samego jej powstania zawieszenie zamierzonych w niej skutków prawnych. Oznacza to, że czynność taka jest od początku niezdolna do wywołania jakichkolwiek skutków prawnych, ale w razie potwierdzenia staje się niewadliwą i w pełni skuteczną, a w razie odmowy potwierdzenia - bezwzględnie nieważną.

Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.

▪ Orzeczenie to ma charakter konstytutywny i zastępuje wszystkie formy szczególne wymagane dla ważności lub specjalnych skutków czynności prawnych, których składnikiem jest zastępowane oświadczenie woli. Konstytutywne skutki prawne związane z takim orzeczeniem powstają w chwili jego uprawomocnienia się lub nadania orzeczeniu klauzuli wykonalności, jeśli zastępowane oświadczenie woli zależne jest od wzajemnego świadczenia wierzyciela.

Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

▪ Chodzi tu o zasady współżycia społ. i zwyczaje, które pozostają w związku z kontekstem w jakim dochodzi do złożenia oświadczenia woli. Kontekst ten wyznaczają: miejsce dokonania czynności, osoby, rodzaj, cel samej czynności itp. Ocena powinna być przeprowadzana przy uwzględnieniu zwyczajów istniejących w momencie dokonywania czynności prawnej, a nie w chwili dokonywania wykładni.

W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się jej dosłownym brzmieniu.

▪ Przez „zgodny zamiar stron” należy rozumieć wspólne uzgodnienie istotnych dla danego typu czynności prawnej postanowień bądź w samej umowie, bądź poza nią. Jeżeli strony uprzednio pozostawały w takich samych stosunkach prawnych, należy mieć na uwadze ponadto takie znaczenie niezbyt jasnych sformułowań umowy, jakie nadano im przy ich stosowaniu w poprzednich stosunkach prawnych między stronami.

Kryterium to oznacza też odwołanie się do rzeczywistych uzgodnionych intencji stron co do skutków prawnych jakie mają nastąpić w wyniku zawarcia umowy. Jeśli okaże się, ze znaczenie przypisywane oświadczeniu woli przez każdą ze stron jest inne, nastąpić powinno zastosowanie obiektywnej metody wykładni, w której sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego.

Kwalifikacja prawna umowy dokonana przez same strony może mieć znaczenie dla ustalenia rzeczywistych intencji stron.

Cel umowy to cel zindywidualizowany, dotyczący konkretnej umowy uwarunkowanej określonymi interesami stron.

7. SPOSOBY ZAWARCIA UMOWY.

Do sposobów zawierania umów należą : a) oferta i jej przyjęcie, b) aukcja, c) przetarg, d) negocjacje

a) oferta i jej przyjęcie

Oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy. (art. 66 § 1 KC)

Oznaczenie w ofercie terminu ma to znaczenie, że do chwili jego upływu oferent jest związany swoją ofertą złożoną indywidualnie oznaczonej osobie. Gdy terminu nie określono to :

• oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie;

• oferta złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia - oferty takiej nie można więc w tym czasie odwołać. Wyjątkowo - i to tylko w stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty. Oferty nie można jednak odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia.

Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę. Jedynie w stosunkach między przedsiębiorcami dopuszczalne i skuteczne jest przyjęcie oferty z zastrzeżeniem jej zmian, jeżeli wymienione w odpowiedzi na ofertę zastrzeżenia nie zmieniają w sposób zasadniczy istotnych postanowień oferty. Jest to przepis iuris dispositivi i może być wyłączony :

• przez zamieszczenie w treści oferty oświadczenia, że może być ona przyjęta tylko bez zastrzeżeń,

• przez niezwłoczne oświadczenie sprzeciwiające się włączeniu do umowy proponowanych przez oblata zastrzeżeń,

• gdy oblat uzależni przyjęcie oferty od zgody oferenta na włączenie do umowy określonych zastrzeżeń i zgody tej niezwłocznie nie otrzymał.

Jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty.

Z ustalonego zwyczaju bądź z treści oferty może wynikać, że nie potrzeba dojścia do oferenta oświadczenia o jej przyjęciu - w szczególności gdy oferent żąda niezwłocznego wykonania umowy - dochodzi ona wówczas do skutku przez przystąpienie do jej wykonania w czasie właściwym.

Umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez oferenta oświadczenia o jej przyjęciu, a gdy nie jest ono wymagane - w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy.

Umowę poczytuje się za zawartą w miejscu otrzymania przez oferenta oświadczenia o jej przyjęciu, a gdy nie jest ono wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej - w miejscu zamieszkania albo w siedzibie oferenta w chwili zawarcia umowy.

Oferta w postaci elektronicznej wiąże składającego tylko wtedy, gdy druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie. Jeżeli ofertę tego typu składa przy tym przedsiębiorca jest on zobowiązany przed zawarciem umowy poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o :

• czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy,

• skutkach prawnych potwierdzenia zawarcia przez drugą stronę otrzymania oferty,

• zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy,

• metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie,

• językach, w których umowa może być zawarta,

• kodeksach etycznych, które stosuje, oraz ich dostępności w postaci elektronicznej.

Przepisy dotyczące oferty złożonej w postaci elektronicznej nie mają zastosowania do zawierania umów za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Nie stosuje się ich także w stosunkach między przedsiębiorcami, jeżeli strony tak postanowiły.

b) aukcja

Obowiązujące przepisy nie zawierają definicji aukcji, ale z art. 70² KC określającego postępowanie aukcyjne, wynika, że jest to tryb zawarcia umowy w drodze ustnej licytacyjnej konkurencji ofert, w której - jeżeli warunki aukcji tak stanowią - mogą uczestniczyć licytanci biorący udział w licytacji za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

• Aukcja zainicjowana zostaje poprzez ogłoszenie aukcji

• może być ono skierowane do ograniczonego bądź nieograniczonego kręgu adresatów. Należy w nim określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków (są to niezbędne elementy ogłoszenia).

w warunkach można zastrzec, że przystępujący do aukcji powinien, pod rygorem niedopuszczenia do niej, wpłacić określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium). Z zapłatą wadium wiążą się później określone konsekwencje prawne (możliwość zatrzymania wadium przez organizatora czy żądania jego podwójnej wysokości przez licytanta)

• Organizator aukcji od chwili udostępnienia warunków, a oferent od chwili złożenia oferty zgodnie z ogłoszeniem aukcji, obowiązani są postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia, a także warunków aukcji.

• Następnie dochodzi do postępowania aukcyjnego, polegającego na zgłaszaniu kolejnych ofert (postąpień) przebijających ostatnio zgłoszoną ofertę - nad przebiegiem czuwa organizator. Oferta zgłoszona przestaje wiązać gdy inny uczestnik złożył ofertę korzystniejszą.

• Aukcja kończy się - jeżeli w ogłoszonych warunkach nie zastrzeżono inaczej - przybiciem, czyli wybraniem najkorzystniejszej oferty. Z chwilą przybicia następuje zawarcie umowy.

c) przetarg

Przetarg to postępowanie, w toku którego organizator oczekuje w ciągu określonego czasu na pisemne oferty składane w odpowiedzi na ogłoszenie przetargu w celu dokonania w ustalonym trybie wyboru najkorzystniejszej z nich (choć uwaga - S. Rudnicki w komentarzu do KC Lexis Nexis ze zmianami uwzględniającymi nowelizację z 2003 r. w dalszym ciągu wyróżnia przetarg pisemny i ustny !!!).

▪ Przetarg zainicjowany zostaje poprzez ogłoszenie przetargu

• może być ono skierowane do ograniczonego bądź nieograniczonego kręgu adresatów. Należy w nim określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków (są to niezbędne elementy ogłoszenia).

• w warunkach można zastrzec, że przystępujący do przetargu powinien, pod rygorem niedopuszczenia do niego, wpłacić określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium). Jeżeli uczestnik przetargu, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. W pozostałych wypadkach należy wadium niezwłocznie zwrócić, a ustanowione zabezpieczenie wygasa.

Jeżeli to organizator uchyla się od zawarcia umowy, uczestnik, którego oferta zostanie wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody.

▪ Następnie dochodzi do składania ofert przez uczestników przetargu

• Oferta złożona w toku przetargu przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta, albo gdy przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert. Jednak w warunkach przetargu można zastrzec inny sposób postępowania (art. 70³ § 1 KC), np. przewidując przetarg dwustopniowy.

▪ W ostatnim etapie organizator ocenia składane oferty i dokonuje wyboru jednej z nich (chyba że przetarg zostaje zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert)

• Ponieważ organizator przetargu dokonuje wyboru oferty bez udziału oferentów, jest on obowiązany niezwłocznie pisemnie powiadomić uczestników o jego wyniku bądź o zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru.

Organizator oraz uczestnik aukcji albo przetargu może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie.

Uprawnienie to wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

d) negocjacje

Zmiany wprowadzone ustawą z dnia 14. 02. 2003 r. do art. 72 KC sprowadzają się do terminologii, a polegają na zastąpieniu słowa „rokowania” przez „negocjacje” i do uregulowania w nowym § 2 kwestii odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną negocjatorowi przez nielojalne prowadzenie negocjacji.

Pojęcie negocjacji, mających na celu zawarcie oznaczonej umowy, rozumieć należy w znaczeniu używanym potocznie, jako niesformalizowane i prawnie nie mające wiążącego charakteru negocjacje zmierzające do osiągnięcia porozumienia w kwestii zawarcia umowy, będącej ich przedmiotem. W praktyce w drodze negocjacji zawierane są zwykle umowy bardziej złożone, o nietypowej postaci lub dotyczące świadczeń o dużej wartości. W toku negocjacji strony nie są związane swoimi oświadczeniami zachowując swobodę decyzji co do zawarcia umowy.

Jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji.

Zakres prowadzonych negocjacji określa więc minimalną treść, jaka powinna być objęta porozumieniem stron. Jest to reguła interpretacyjna pozwalająca ustalić moment zawarcia umowy. Strony mogą jednak uznać, ze umowa została zawarta już po uzgodnieniu elementów koniecznych. W takim wypadku kwestie sporne zostaną następnie rozstrzygnięte w sposób ustalony przez same strony np. dodatkowa umowę, arbitrów, albo sąd państwowy.

Wzorem praktyki innych państw europejskich, w Polsce rozpowszechnił się zwyczaj spisywania tak zwanych listów intencyjnych, określających cele i zamiary stron oraz osiągnięte wyniki negocjacji na różnych ich etapach. Strony mogą na początku negocjacji ustalić szczegółowe zasady ich prowadzenia (terminy, osoby negocjatorów, rozkład kosztów, zasady poufności). Zasady te mogą zostać spisane właśnie w liście intencyjnym.

Listy intencyjne nie są w prawie polskim przedmiotem regulacji ustawowej i nie mają mocy prawnie wiążącej, nie są jednak całkowicie pozbawione znaczenia prawnego.

Odzwierciedlają one zachowania negocjatorów w czasie rokowań, ich intencje wyrażone za pomocą składanych oświadczeń i stopień oraz okoliczności zaangażowania pewnych środków materialnych dla osiągnięcia celu rokowań.

Strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy.

Roszczenie odszkodowawcze należy się tu w granicach ujemnego interesu umownego, odpowiedzialność jednak wynika z czynu niedozwolonego (art. 415 KC).

Ujawnienie informacji, jakie strona udostępniła z zastrzeżeniem poufności, jest zakazane - chyba że strony uzgodniły inaczej. W razie naruszenia tego zakazu, poszkodowany może dochodzić od drugiej strony naprawienia szkody w granicach dodatniego interesu umownego albo żądać wydania uzyskanych korzyści.

8. ZAWARCIE UMOWY W DRODZE PRZYJĘCIA OFERTY.

Oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy. (art. 66 § 1 KC)

Oferta jest jednym ze sposobów zawarcia umowy, który polega na wzajemnej wymianie oświadczeń woli stron (oferenta i oblata) : propozycji zawarcia umowy i akceptacji tej propozycji, czyli jej przyjęcia. Oświadczenia oferenta muszą mieć charakter stanowczych propozycji - aby do zawarcia umowy wystarczyło bezwarunkowe „tak” oblata.

Oznaczenie w ofercie terminu ma to znaczenie, że do chwili jego upływu oferent jest związany swoją ofertą złożoną indywidualnie oznaczonej osobie. Jeżeli termin związania ofertą nie jest w niej określony przez oferenta, to ustawa wyróżnia dwie sytuacje:

• oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie, a więc w toku trwającej rozmowy;

• oferta złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia - oferty takiej nie można więc w tym czasie odwołać. Wyjątkowo - i to tylko w stosunkach między przedsiębiorcami (tj. osobami fizycznymi, prawnymi, czy też jednostkami organizacyjnymi, o których mowa w art. 33¹ KC, prowadzącymi we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową) - oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty. Oferty nie można jednak odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia.

Jeżeli oświadczenie o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą.

Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę. Adresat pierwotnej oferty staje się wówczas oferentem; pierwotny oferent przestaje być swoją ofertą związany i staje się adresatem nowej oferty.

W stosunkach między przedsiębiorcami dopuszczalne i skuteczne jest jednak przyjęcie oferty z zastrzeżeniem jej zmian, jeżeli wymienione w odpowiedzi na ofertę zastrzeżenia nie zmieniają w sposób zasadniczy istotnych postanowień oferty. Jest to przepis iuris dispositivi i może być wyłączony :

• przez zamieszczenie w treści oferty oświadczenia, że może być ona przyjęta tylko bez zastrzeżeń albo,

• przez niezwłoczne oświadczenie sprzeciwiające się włączeniu do umowy proponowanych przez oblata zastrzeżeń albo,

• gdy oblat uzależni przyjęcie oferty od zgody oferenta na włączenie do umowy określonych zastrzeżeń i zgody tej niezwłocznie nie otrzymał.

Jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty.

Jeżeli według ustalonego w danych stosunkach zwyczaju lub według treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest wymagane, w szczególności jeżeli składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy, umowa dochodzi do skutku, skoro druga strona w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania; w przeciwnym razie oferta przestaje wiązać.

W razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez oferenta oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do niego takiego oświadczenia nie jest wymagane - w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy.

Umowę poczytuje się za zawartą w miejscu otrzymania przez oferenta oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do niego takiego oświadczenia nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej^* - w miejscu zamieszkania albo w siedzibie oferenta w chwili zawarcia umowy.

*

Przepisy dotyczące oferty złożonej w postaci elektronicznej (art. 66¹ KC ) mają charakter szczególny i wyłączają w zakresie w nich uregulowanym stosowanie innych przepisów dotyczących oferty.

Oferta taka wiąże składającego tylko wtedy, gdy druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie.

Jeżeli ofertę tego typu składa przy tym przedsiębiorca jest on zobowiązany przed zawarciem umowy poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o :

• czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy,

• skutkach prawnych potwierdzenia zawarcia przez drugą stronę otrzymania oferty,

• zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy,

• metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie,

• językach, w których umowa może być zawarta,

• kodeksach etycznych, które stosuje, oraz ich dostępności w postaci elektronicznej.

Powyższe stosuje się odpowiednio, gdy przedsiębiorca zaprasza drugą stronę do rozpoczęcia negocjacji, składania ofert albo do zawarcia umowy w inny sposób.

Przepisy dotyczące oferty złożonej w postaci elektronicznej nie mają zastosowania do zawierania umów za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Nie stosuje się ich także w stosunkach między przedsiębiorcami, jeżeli strony tak postanowiły.

Art. 66¹ KC odnosi się zasadniczo do informacji handlowych i ofert składanych w postaci elektronicznej na stronach internetowych, skierowanych do nieograniczonego kręgu osób. Przedsiębiorcy składający takie oferty powinni więc wskazywać krok po kroku czynności techniczne - gdzie i kiedy należy „kliknąć” - aby nastąpiło potwierdzenie odbioru i przyjęcie oferty, a zawarcie mowy stało się faktem.

9. ZAWARCIE UMOWY PRZEZ PRZETARG.

Pojęcie przetargu w rozumieniu znowelizowanych ustawą z dnia 14. 02. 2003 r. przepisów KC zostało ograniczone do postępowania, w toku którego organizator oczekuje w ciągu określonego czasu na pisemne oferty składane w odpowiedzi na ogłoszenie przetargu w celu dokonania w ustalonym trybie wyboru najkorzystniejszej z nich (choć uwaga - S. Rudnicki w komentarzu do KC Lexis Nexis ze zmianami uwzględniającymi nowelizację z 2003 r. w dalszym ciągu wyróżnia przetarg pisemny i ustny !!!).

▪ Przetarg zainicjowany zostaje poprzez ogłoszenie przetargu

- może być ono skierowane do ograniczonego bądź nieograniczonego kręgu adresatów. Należy w nim określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków (są to niezbędne elementy ogłoszenia, a ich brak powoduje, że ogłoszenie nie może być traktowane jako ogłoszenie przetargu i nie doprowadzi do wszczęcia procedury przetargowej). Warunki przetargu muszą mieć charakter całościowy, podlegają one wykładni według zasad określonych w art. 65 KC. Ich treść nie może sprzeciwiać się naturze i celowi przetargu, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353¹ w zw. z art. 58 KC).

- w warunkach można zastrzec, że przystępujący do przetargu powinien, pod rygorem niedopuszczenia do niego, wpłacić określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium). Jeżeli uczestnik przetargu, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. W pozostałych wypadkach należy wadium niezwłocznie zwrócić, a ustanowione zabezpieczenie wygasa.

Jeżeli to organizator uchyla się od zawarcia umowy, uczestnik, którego oferta zostanie wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody.

- Ogłoszenie ma obecnie doniosłe skutki prawne, ponieważ zgodnie z wyraźnym sformułowaniem art. 70¹ § 3 KC ono samo, a także określone w nim warunki przetargu mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy możliwość taka została zastrzeżona w ich treści.

Organizator przetargu od chwili udostępnienia warunków, a oferent od chwili złożenia oferty zgodnie z ogłoszeniem przetargu, obowiązani są postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia, a także warunków przetargu.

▪ Następnie dochodzi do składania ofert przez uczestników przetargu

- Oferta złożona w toku przetargu przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta, albo gdy przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert. Jednak w warunkach przetargu można zastrzec inny sposób postępowania (art. 70³ § 1 KC), np. przewidując przetarg dwustopniowy.

▪ W ostatnim etapie organizator ocenia składane oferty i dokonuje wyboru jednej z nich (chyba że przetarg zostaje zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert)

- Ponieważ organizator przetargu dokonuje wyboru oferty bez udziału oferentów, jest on obowiązany niezwłocznie pisemnie powiadomić uczestników o jego wyniku bądź o zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru.

- Do ustalenia chwili zawarcia umowy w drodze przetargu stosuje się przepisy dotyczące oferty, o ile w warunkach przetargu nie zastrzeżono inaczej. Umowa dochodzi zatem do skutku z chwilą, gdy zawiadomienie o wyniku przetargu doszło do zwycięskiego oferenta w taki sposób, że mógł się on zapoznać z jego treścią.

Jeżeli ważność umowy zależy od szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie (np. dotyczących formy umowy), organizator przetargu, a także jego uczestnik, którego oferta została przyjęta, mogą dochodzić zawarcia umowy. Prawomocne orzeczenie sądu, stwierdzające obowiązek złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie (art. 64 KC).

Organizator oraz uczestnik przetargu może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie.

Uprawnienie to wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

10. ZAWARCIE UMOWY PRZEZ AUKCJĘ Nowelizacja z 14. 02. 2003 r. wprowadziła istotne zmiany w dotychczasowych przepisach art. 70¹ - 70⁵ KC. Aukcja - określana dotychczas jako jeden z rodzajów (ustny) przetargu - wyłączona została z kodeksowego pojęcia przetargu i uregulowana jako odrębny sposób zawarcia umowy. Obowiązujące przepisy nie zawierają wprawdzie definicji aukcji, ale z art. 70² KC określającego postępowanie aukcyjne, wynika, że jest to tryb zawarcia umowy w drodze ustnej licytacyjnej konkurencji ofert, w której - jeżeli warunki aukcji tak stanowią - mogą uczestniczyć licytanci biorący udział w licytacji za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

▪ Aukcja zainicjowana zostaje poprzez ogłoszenie aukcji

• może być ono skierowane do ograniczonego bądź nieograniczonego kręgu adresatów. Należy w nim określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków (są to niezbędne elementy ogłoszenia, a ich brak powoduje, że ogłoszenie nie może być traktowane jako ogłoszenie aukcji). Warunki aukcji muszą mieć charakter całościowy, podlegają one wykładni według zasad określonych w art. 65 KC. Ich treść nie może sprzeciwiać się naturze i celowi aukcji, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353¹ w zw. z art. 58 KC).

• w warunkach można zastrzec, że przystępujący do aukcji powinien, pod rygorem niedopuszczenia do niej, wpłacić określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium). Jeżeli uczestnik aukcji, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. W pozostałych wypadkach należy wadium niezwłocznie zwrócić, a ustanowione zabezpieczenie wygasa.

Jeżeli to organizator uchyla się od zawarcia umowy, uczestnik, którego oferta zostanie wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody.

• Ogłoszenie ma obecnie doniosłe skutki prawne, ponieważ zgodnie z wyraźnym sformułowaniem art. 70¹ § 3 KC ono samo, a także określone w nim warunki aukcji mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy możliwość taka została zastrzeżona w ich treści.

Organizator aukcji od chwili udostępnienia warunków, a oferent od chwili złożenia oferty zgodnie z ogłoszeniem aukcji, obowiązani są postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia, a także warunków aukcji.

▪ Następnie dochodzi do postępowania aukcyjnego, zmierzającego do zawarcia umowy z uczestnikiem (licytantem), który złożył najkorzystniejszą ofertę.

• oferty muszą być składane „w toku aukcji”, to znaczy od chwili jej otwarcia do zamknięcia, w czasie i miejscu określonych w ogłoszeniu. Oferta złożona przestaje wiązać, gdy inny uczestnik złożył ofertę korzystniejszą, chyba że w warunkach aukcji zastrzeżono inaczej. Osoba prowadząca aukcję inicjuje ustne zgłaszanie kolejnych ofert (postąpień) przebijających ostatnio zgłoszoną ofertę.

▪ Aukcja kończy się - jeżeli w ogłoszonych warunkach nie zastrzeżono inaczej - przybiciem, czyli wybraniem najkorzystniejszej oferty. Z chwilą przybicia następuje zawarcie umowy.

Jeżeli ważność umowy zależy od szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie (np. dotyczących formy umowy), organizator aukcji, a także jej uczestnik (licytant), którego oferta została przyjęta, mogą dochodzić zawarcia umowy. Prawomocne orzeczenie sądu, stwierdzające obowiązek złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie (art. 64 KC).

Organizator oraz uczestnik aukcji może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie.

Uprawnienie to wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

11. WADY OŚWIADCZENIA WOLI.

Wady oświadczenia woli - określone w ustawie i ujęte w pewne typy nieprawidłowości występujące przy podjęciu decyzji (woli) lub towarzyszące przejawowi woli (oświadczeniu), które powodują że oświadczenie woli, jako wadliwe, jest lub może być pozbawione prawnej skuteczności.

Do wad oświadczenia woli kodeks zalicza następujące sytuacje :

1. stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (art. 82 k.c.)

2. pozorność (art. 83 k.c.)

3. a) błąd (art. 84-86 k.c.) i b) błąd kwalifikowany - podstęp (art. 86 k.c.)

4. groźbę (art. 87 i 88 k.c.)

ad.1. Brak świadomości lub swobody.

Wada wynikająca bądź z anormalnego stanu psychicznego składającego oświadczenie woli, bądź z zastosowanego wobec tej osoby przymusu fizycznego.

Stan wyłączający świadomość (np. w skutek nadużycia alkoholu) lub swobodę (np. pod wpływem głodu narkotykowego) musi istnieć w chwili składania oświadczenia woli. Może być przemijający. Stan wyłączający swobodę podjęcia decyzji i wyrażenie woli może być rozumiany jako stan, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona.

Ciężar dowodu, że oświadczenie woli zostało złożone w ww. okolicznościach spoczywa na tym, kto powołuje się z tego względu na nieważność czynności prawnej - zwykle osobie składającej oświadczenie.

Skutek - bezwzględna nieważność oświadczenia woli. Może powołać się na nią każda osoba mająca w tym interes prawny.

Ustalenie nieważności umowy na podstawie art. 82 KC jest dopuszczalne także po śmierci strony, która złożyła oświadczenie wadliwe, jeżeli materiał zebrany w sprawie wystarczy na udowodnienie, że taki stan istniał w chwili składania oświadczenia woli; takiego ustalenia może domagać się min. spadkobierca (orz. SN 1.07.74, III CRN 119/74)

ad. 2. Pozorność

Z Oświadczeniem złożonym drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru mamy do czynienia wówczas, gdy strony są zgodne, że to oświadczenie nie ma wywołać żadnych skutków prawnych (pozorność zwykła), albo że ma wywołać skutek ale inny niż to wynika z treści pozornej czynności prawnej (pozorność kwalifikowana).

Pozorne oświadczenie woli należy odróżnić od oświadczenia nie na serio. Również ono nie ma wywołać skutków prawnych, ale brak skuteczności takiego oświadczenia jest już widoczny z samego kontekstu sytuacyjnego, w którym podmiot składa oświadczenie woli (np. aktor na scenie)

Skutek - bezwzględna nieważność oświadczenia woli (każda osoba trzecia, która ma w tym interes prawny może się na nią powołać). Pozorność może być dowodzona między stronami za pomocą dowodów ze świadków oraz przesłuchania stron, chociaż umowa miała postać pisemną. Nie chodzi tu o przeprowadzenie dowodu p-ko lub ponad osnowę dokumentu (247 KPC) ale o zakwestionowanie przesłanek ważności czynności prawnej wyrażonych w treści dokumentu.

Czynność ukryta (dyssymulowana) będzie ważna jeżeli zostały spełnione wszystkie przesłanki jej ważności (np. co do formy, treści); ale np. gdy w formie aktu notarialnego zawarto pozorną umowę darowizny, to kryjąca się pod nią ustna umowa sprzedaży nieruchomości będzie ważna, mimo iż dla sprzedaży nieruchomości wymagana jest forma aktu notarialnego pod rygorem nieważności - za orz. SN 16.3.55).

Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skutki odpłatnej czynności prawnej dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona z obowiązku, chyba że działa w złej wierze.

ad. 3. a) Błąd

Jest to niezgodność pomiędzy obiektywną rzeczywistością, a jej odbiciem w świadomości człowieka. Błąd może polegać na wadliwym, mylnym wyobrażeniu o faktycznym stanie rzeczy albo niezgodności pomiędzy aktem woli a jej przejawem na zewnątrz (np. w ofercie omyłkowo podano cenę 1.000,- zł zamiast 100,- zł).

Błąd ma doniosłość, jeżeli:

▪ dotyczy treści czynności prawnej;

▪ jest istotny, tj. uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod jego wpływem i oceniał sprawę rozsądnie nie złożyłby oświadczenia tej treści.

W przypadku oświadczeń woli składanych innej osobie i będących odpłatnymi czynnościami prawnymi na błąd można się powołać tylko wtedy, gdy (alternatywnie):

▪ błąd został wywołany przez adresata (chociażby w sposób niezawiniony);

▪ adresat o błędzie wiedział;

▪ adresat mógł z łatwością błąd zauważyć.

Przepisy o błędzie mogą znaleźć zastosowanie też w przypadku zniekształcenia oświadczenia woli składanego za pośrednictwem posłańca.

Skutek - nie powoduje bezwzględnej nieważności; stanowi podstawę do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli przez osobę, która je złożyła.

ad.3. b) Podstęp

Błąd kwalifikowany; (ale np. zd. Z. Radwańskiego- samodzielna wada oświadczenia woli)

Podstęp polega na :

▪ świadomym wprowadzeniu innej osoby w błąd lub

▪ na świadomym umocnieniu jej błędnego przekonania

w celu skłonienia tej osoby do złożenia oświadczenia woli określonej treści. Chodzi tu także o świadome przemilczanie pewnych informacji, gdy istnieje obowiązek ich ujawnienia.

Nie musi być istotny, nie musi dotyczyć treści czynności prawnej - trzeba wykazać związek pomiędzy podstępem a złożeniem oświadczenia woli określonej treści.

Skutek - tak jak przy błędzie - możliwość uchylenia się od jego skutków prawnych.

Można powołać się na podstęp osoby trzeciej, jeżeli:

• czynność prawna nieodpłatna, albo

• druga strona o podstępie osoby trzeciej wiedziała i nie zawiadomiła o nim składającego oświadczenie woli

ad.4. Groźba

Z groźbą mamy do czynienia wówczas, gdy jedna osoba w celu zmuszenia innej osoby do złożenia oświadczenia woli określonej treści zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne następstwa dla tej osoby lub osoby trzeciej, w sytuacji gdy żądane oświadczenie woli nie zostanie złożone; tzw. przymus psychiczny. (w odróżnieniu od przymusu fizycznego, przy którym w ogóle nie dochodzi do złożenia oświadczenia woli przez osobę przymuszoną do określonego działania)

Groźba musi być:

• bezprawna - zagrożono użyciem środka bezprawnego, albo użyciem środka przez prawo dozwolonego, którym jednak nie wolno się posługiwać w celu wymuszenia oświadczenia woli (np. A zapowiada B, że doniesie do organów ścigania o dokonanym przez B przestępstwie drogowym, jeśli B nie daruje mu określonego przedmiotu);

• poważna - jeżeli z okoliczności wynika, że osoba składająca oświadczenie pod wpływem groźby mogła obawiać się, iż jej lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Nie ma znaczenia czy groźba pochodzi od adresata oświadczenia woli, czy od osoby trzeciej, ani też to czy dotyczy adresata, czy osoby trzeciej.

Skutek - tak jak przy błędzie.

Czynności prawne dokonane pod wpływem błędu, podstępu lub groźby podlegają unieważnieniu (względna nieważność).

Uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, podstępu lub groźby jest prawem podmiotowym kształtującym.

Uprawniony składa oświadczenie woli drugiej stronie pierwotnej czynności prawnej, w którym wyraża decyzję uchylenia się od skutków prawnych tej czynności - forma pisemna ad probationem. Forma zostaje zachowana gdy uchylenie się od skutków oświadczenia woli następuje w pozwie. Data doręczenia pozwu jest wtedy datą złożenia oświadczenia.

Termin - 1 rok od:

▪ przy błędzie lub podstępie - od wykrycia błędu,

▪ przy groźbie - od chwili, kiedy stan obawy powodowany groźbą ustał.

Oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu lub groźby jest skuteczne do momentu uchylenia się od jego skutków prawnych. Unieważnienie działa ex tunc - z chwilą unieważnienia czynność prawną uważa się za nieważną od samego początku.

12. PRZEDAWNIENIE W PRAWIE CYWILNYM.

Przedawnieniu ulegają tylko cywilnoprawne roszczenia majątkowe. Nie podlegają przedawnieniu:

• roszczenia niemajątkowe np. służące ochronie dóbr osobistych,

• cywilnoprawne roszczenia majątkowe w wyjątkowych, wyraźnie przewidzianych w ustawie wypadkach, np. windykacyjne i negatoryjne służące ochronie prawa własności nieruchomości

• roszczenia, które nie mają charakteru cywilnoprawnego

Po upływie określonego w ustawie terminu, ten przeciwko komu kieruje się roszczenie może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się prawa do korzystania z zarzutu przedawnienia. Zrzeczenie to nie może nastąpić przed upływem terminu przedawnienia. Zrzeczenie jest czynnością prawną jednostronną, nie wymagającą formy szczególnej i nieodwołalną.

Sądowi (innemu organowi) nie wolno uwzględnić przedawnienia z urzędu, lecz tylko po podniesieniu zarzutu przez dłużnika. Sąd może nie uwzględnić zarzutu przedawnienia jeżeli uzna, że byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

Skutek - roszczenie przedawnione nie gaśnie; nie może być jedynie przymusowo zrealizowane. Staje się roszczeniem niezupełnym, tzn. dłużnik, który po upływie terminu przedawnienia spełnił świadczenie, nie może domagać się jego zwrotu, chociaż nie był świadomy upływu terminu przedawnienia i związanych z tym skutków prawnych.

Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Wszelkie postanowienia czynności prawnej wydłużające, skracające lub prowadzące do obejścia tego zakazu są nieważne.

Ogólne terminy przedawnienia, które mają zastosowanie gdy przepisy szczególne nie stanowią inaczej:

• 3 lata - dla roszczeń o świadczenia okresowe i roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej;

• 10 lat - wszelkie pozostałe roszczenia.

Poza w/w szereg terminów o innej długości:

• Roszczenie o zapłatę odsetek uzyskuje byt niezależny od długu głównego i ulega przedawnieniu wg własnych reguł - 3 lata;

• Roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki - 6 m-cy od chwili gdy przedmiot miał być wydany;

• Roszczenia z tyt. sprzedaży dokonanej w zakresie przedsiębiorstwa sprzedawcy- 2 lata;

• Roszczenia z umowy o dzieło - 2 lata itd.

Bieg terminu przedawnienia:

Co do zasady bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne (gdy zaktualizował się obowiązek świadczenia i wierzyciel może skutecznie żądać od dłużnika zadośćuczynienia jego roszczeniu), przy czym :

1) jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia danej czynności przez uprawnionego to roszczenie staje się wymagalne w momencie gdyby czynność ta została wykonana w możliwie najwcześniejszym terminie.

2) roszczenia o zaniechanie - bieg terminu rozpoczyna się w dniu kiedy ten przeciwko któremu roszczenie przysługuje nie zastosował się do treści roszczenia;

Zawieszenie biegu przedawnienia.

W razie zaistnienia okoliczności które utrudniają lub uniemożliwiają dochodzenie roszczeń przez uprawnionego - bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu.

• Roszczenia małżonków - na czas trwania małżeństwa;

• Roszczenia dzieci p-ko rodzicom - na czas trwania władzy rodzicielskiej;

• Siła wyższa (określana jako zdarzenie zewn., nadzwyczajne i któremu nie można zapobiec) - przez czas trwania przeszkody w dochodzeniu roszczeń przed sądem lub innym organem

• Roszczenia osób nad którymi sprawowana jest opieka lub kuratela przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę- przez czas sprawowania opieki lub kurateli.

Skutki prawne zawieszenia biegu przedawnienia:

1. jeśli zawieszenie w momencie rozpoczęcia biegu przedawnienia - przesuniecie początku biegu przedawnienia,

2. jeśli zawieszenie w trakcie biegu przedawnienia - okresu zawieszenia nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu przedawnienia.

Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeśli termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.

Przerwa biegu przedawnienia.

Następuje na skutek zdarzenia, które występuje w toku biegu przedawnienia.

Skutek prawny przerwy: po przerwie przedawnienia biegnie na nowo

Przerwę powodują:

1. uznanie roszczenia przez osobę p-ko której przysługuje;

2. każda czynność dokonana przed organem powołanym do rozpoznania sprawy, przedsięwzięta w celu dochodzenia roszczenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Przerwane przedawnienie biegnie na nowo dopiero po zakończeniu wszczętego w ten sposób postępowania. Jeżeli postępowanie doprowadziło do wydania prawomocnego orzeczenia lub ugody, potwierdzających roszczenie uprawnionego, to ulega ono zawsze przedawnieniu 10-letniemu, chociażby termin przedawnienia roszczeń danego rodzaju był krótszy (Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenia obejmują świadczenia okresowe, roszczenia o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulegają przedawnieniu 3-letniemu)

Orzecznictwo:

• nie ulega przedawnieniu żądanie ustalenia nieważności umowy,

• nie ulega przedawnieniu żądanie ustalenia nierównych nakładów małżonków w majątku wspólnym,

• zarzut przedawnienia może zostać podniesiony także po zawarciu przez dłużnika w odpowiedzi na pozew stwierdzenia, ze uznaje roszczenie za zasadne,

• w przypadku podniesienia przez dłużnika uzasadnionego zarzutu przedawnienia, odsetki za opóźnienie mogą być naliczane tylko za czas do chwili przedawnienia roszczenia.

13. ZASADY OBLICZANIA TERMINÓW W PRAWIE CYWILNYM

Zastrzeżenie terminu wiąże powstanie lub ustanie skutków czynności prawnych z określonym zdarzeniem przyszłym i pewnym.

Termin początkowy - z jego nadejściem ma nastąpić skutek czynności prawnej (odpowiednie stosowanie przepisów o warunku zawieszającym).

Termin końcowy - ustanie skutków czynności prawnej (odpowiednie stosowanie przepisów o warunku rozwiązującym).

Zastrzeżenie terminu nie musi określać kiedy on nastąpi, może on być w chwili dokonania czynności prawnej nieznany, np. śmierć człowieka.

Najczęściej jednak owo zdarzenie określone jest przez podanie daty lub okresu.

Sposób obliczanie terminów:

1. termin oznaczony w dniach - kończy się z upływem ostatniego dnia (o północy), przy czym nie wlicza się dnia w którym nastąpiło zdarzenie stanowiące początek terminu;

2. termin oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach - kończy się w dniu odpowiadającym nazwą początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia nie było -w ostatnim dniu tego miesiąca.

Przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia.

(orz. SN: termin miesięczny może obejmować tyle dni ile ma m-c kalendarzowy, to jest najmniej 28 najwięcej 31. W razie doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem w dniu 31 stycznia termin miesięczny do wniesienia kasacji będzie obejmował 28 lub 29 dni);

3. termin oznaczony na początek, środek, koniec miesiąca - rozumie się przez to 1, 15 lub ostatni dzień miesiąca; termin pół - miesięczny odpowiada 15 dniom (także w lutym).

4. termin oznaczony w miesiącach lub latach - miesiąc liczy się za 30 dni, a rok za 365 dni.

Jeżeli koniec terminu przypada na dzień ustawowo wolny od pracy - termin upływa dnia następnego.

Zastrzeżenie terminu dopuszczalne jest w zasadzie każdej czynności prawnej.

Wyjątki:

• przepisy ustawy (np. przeniesienie własności nieruchomości);

• właściwość czynności prawnej.

14. DEFINICJA RZECZY, NIERUCHOMOŚCI, CZĘŚCI SKŁADOWEJ I PRZYNALEŻNOŚCI.

1. Rzeczy - przedmioty materialne (art. 45 k.c.).

Rzeczy to takie dobra, które:

• są materialnymi częściami przyrody;

• mają charakter samoistny, są wyodrębnione z przyrody .

Nie są rzeczami:

- dobra niematerialne (utwory literackie, wynalazki), prawa, energie - nie stanowią one materialnych części przyrody, dobra intelektualne, dobra osobiste, papiery wartościowe, pieniądze jako jednostki pieniężne(ale pieniądze rozumiane jako znaki pieniężne tj. bilon i banknoty, mogą być traktowane jako rzeczy ruchome, ale o specyficznym charakterze),

- z uwagi na brak samoistności nie są rzeczami części składowe rzeczy, kopaliny, woda, powietrze,

- wg ustawy o ochronie zwierząt zwierze jako istota żyjąca, nie jest rzeczą. Dzikie zwierzęta łowne stanowią tzw. zwierzynę (prawo łowieckie); zwierzyna w stanie wolnym stanowi własność państwa, ale nie jest to własność w ścisłym znaczeniu, ale szczególne prawo podmiotowe bezwzględne. Prawo to wygasa gdy zwierzyna przejdzie poza granicę państwa. Zwierzęta w stanie wolnym nie będące zwierzyną nie są przedmiotem żadnego prawa podmiotowego. Nie są również rzeczami zwłoki oraz odłączone od ciała ludzkiego komórki, tkanki i narządy, w tym krew.

Rzeczami są tylko poszczególne przedmioty, nie stanowi rzeczy tzw. zbiór praw, a więc określona masa majątkowa występująca w obrocie jako pewna całość, np. majątek, przedsiębiorstwo itp.

Rzeczy dzielą się na:

- oznaczone co do tożsamości - niezastępowalne, charakteryzujące się swoistymi właściwościami

- oznaczone co do gatunku- określa się wg ich cech rodzajowych, właściwych dla większej liczby przedmiotów

Ad.2.

Przedmiotem praw rzeczowych może być tylko rzecz istniejąca i zindywidualizowana.

2. Nieruchomości - części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności (art. 46 §1 k.c.).

Budynkowe - budynek jako odrębny przedmiot własności;

Lokalowe - część budynku, odrębna własność lokalu;

Gruntowe - grunt + budynek jako część składowa (ten sam właściciel).

Wyodrębnienie nieruchomości lokalowych i budynkowych jest wyjątkiem od zasady superficies solo cedit.

3. Część składowa rzeczy - wszystko co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.

trzy przesłanki uznania, że dany przedmiot jest częścią składową rzeczy:

1. przedmiot połączony jest rzeczą w sensie fizycznym;

2. odłączenie przedmiotu spowodowałoby zasadnicze zmiany bądź całości, bądź przedmiotu odłączonego (związek funkcjonalny);

3. połączenie części składowej z rzeczą musi mieć charakter trwały (przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych).

Cześć składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem prawa własności i innych praw rzeczowych. Może natomiast stanowić przedmiot stosunków obligacyjnych np. najmu, dzierżawy. Nie może być przedmiotem samoistnego posiadania (orz. SN 19.1.88).

Część składowa może dotyczyć i ruchomości i nieruchomości.

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności:

• budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane (o ile nie stanowią odrębnego przedmiotu własności);

• drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania;

• prawa związane z własnością nieruchomości (służebność, współwłasność).

Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu. O takiej kwalifikacji wymienionych urządzeń decyduje sam fakt ich przyłączenia do przedsiębiorstwa- bez względu na to, kto je wybudował.

4. Przynależności - rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi (art. 51 k.c.).

Przynależnością jest:

1. rzecz ruchoma;

2. rzecz wyodrębniona (mimo związku) od rzeczy głównej;

3. rzecz pozostająca z rzeczą główną w stosunku gospodarczego podporządkowania, mająca charakter rzeczy pomocniczej;

4. potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem;

5. pozostaje z rzeczą główną w faktycznym związku, przy czym nie traci swojego charakteru przez przemijające pozbawienie jej tego związku;

6. stanowiąca własność właściciela rzeczy głównej.

Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych.

Czynności prawna, której przedmiotem jest jedynie przynależność pozostaje bez wpływu na losy prawne rzeczy głównej.

Dziedziczenie rzeczy głównej rozciąga się także na przynależności.

Nabycie własności w drodze zasiedzenia odnosi się jedynie do rzeczy głównej. Ocena czy spełnione są przesłanki zasiedzenia przynależności musi być dokonana odrębnie.

15. TREŚĆ I WYKONYWANIE PRAWA WŁASNOŚCI

Własność w znaczeniu cywilstycznym, (w odróżnieniu od ekonomicznego: każda forma władania majątkiem oraz konstytucyjnego: ogół praw majątkowych), to prawo podmiotowe o charakterze bezwzględnym, którego treść określa KC.

Art. 140 KC - W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego

właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie z jej społeczno - gospodarczym przeznaczeniem, w szczególności pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy.

Przedmiotem własności może być tylko rzecz - przedmiot materialny, wyodrębniony z przyrody.

Przestrzenne granice własności:

W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią (postanowienie to nie uchybia prawu do wód - art. 143 k.c.).

Uprawnienia właściciela:

1. korzystanie z rzeczy: posiadanie, używanie, pobieranie pożytków i innych przychodów z rzeczy, dyspozycje faktyczne - zużycie, przetworzenie, zniszczenie

2. rozporządzanie rzeczą: wyzbycie się jej własności - przeniesienie własności, zrzeczenie się, rozporządzenie na wypadek śmierci, obciążenie - ustanowienie prawa rzeczowego obciążającego rzecz.

Negatywna definicja prawa własności - właściciel może robić z rzeczą wszystko, z wyjątkiem tego co mu jest zakazane.

W sferę uprawnień właściciela nie mogą ingerować inne podmioty. Prawo własności jest prawem bezwzględnym, skutecznym erga omnes.

Konsekwencje:

A/ zakaz wkraczania w sferę uprawnień właściciela

B/ treść uprawnień właściciela wynika bezpośrednio z normy prawnej a nie treści stosunku prawnego, a realizacja tych uprawnień zależy od woli właściciela

C/ prawo właściciela jest skierowane ku rzeczy (actio in rem) i bez względu na to, kto włada rzeczą właściciel może skutecznie domagać się wydania przedmiotu swojego prawa.

Zasady wyznaczające granicę prawa własności (wg k.c.):

I. Prawo sąsiedzkie.

A) immisje - oddziaływanie na grunt sąsiedni

• Bezpośrednie: skierowanie pewnych substancji na grunt sąsiedni za pomocą specjalnych urządzeń;

• Pośrednie: a/ materialne: polegają na przenikaniu cząstek materii lub pewnych sił na grunt sąsiedni

b/ niematerialne: oddziałują tylko na sferę psychiki właściciela nieruchomości sąsiedniej

Niżej omawiany art.144 KC dotyczy immisji pośrednich; bezpośrednie są zakazane na mocy art.140 KC.

Do immisji pośrednich należy min. wytwarzanie cieczy, pary, dymu, pyłów i gazów, ciepła, hałasów, spalin, zapachów, wstrząsów, hodowanie pszczół. SN potraktował jako immisję pośrednią uniemożliwianie lub utrudnianie odbioru programu TV.

- właściciel nieruchomości winien powstrzymać się od działań, które zakłócałyby korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę wynikającą ze społ-gosp. przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych; jest to działanie na gruncie własnym - skutki na gruncie sąsiada.

- Naruszenie art.144 KC rodzi po stronie właściciela gruntu sąsiedniego roszczenie negatoryjne o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń (art.222 §2 KC) oraz odszkodowanie na zasadach ogólnych - czyny niedozwolone (415 KC) Gdy immisja narusza także sferę życia psychicznego może dojść do zbiegu norm z art.144KC i 24 §1 KC.

Granice dopuszczeń zakłóceń:

• przeciętna miara-ustalenie jej musi być dokonane z uwzględnieniem przeznaczenia nieruchomości, chodzi przy tym o ocenę wg miary obiektywnej (SN: ocena przeciętnej miary musi być dokonana na podstawie obiektywnych warunków panujących w środowisku osób zamieszkałych na danym terenie),

• stosunki miejscowe: występujący aktualnie i przyjęty przez większość osób sposób używania nieruchomości na pewnym terenie. Decydujące znaczenie ma charakter środowiska miejscowego-wieś lub miasto, okolica przemysłowa lub rekreacyjna.

B) droga konieczna - właściciel nieruchomości oraz jej posiadacz samoistny jeżeli nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do budynków gospodarczych, może żądać od właścicieli nieruchomości sąsiednich ustanowienia, za wynagrodzeniem, służebności drogi koniecznej;

dopuszczalne jest także ustanowienie służebności drogi koniecznej na gruncie będącym przedmiotem użytkowania wieczystego oraz na rzecz nieruchomości będącej w użytkowaniu wieczystym. Przepis art.145 KC ma zastosowanie jako podstawa ustanowienia służebności polegającej na przeprowadzeniu przez nieruchomość linii elektrycznej lub wodociągowej.

Przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem:

- potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej

- najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić

- interesu społ-gosp nieruchomości władnącej jak i służebnej.

C) roboty ziemne - właściciel nie może dokonywać robót ziemnych, które mogłyby zagrozić utratą oparcia nieruchomości sąsiednich; Ustawa nie wymaga aby nieruchomość sąsiednia utraciła oparcie; wystarczy jeśli istnieje stan zagrożenia wg przesłanek obiektywnych (np. zarysowanie ścian budynku).

Naruszenie zakazu powoduje powstanie roszczenia negatoryjnego : żądanie zaprzestania naruszeń i przywrócenia do stanu poprzedniego (222 §2 KC).

D) owoce:

• spadłe na grunt sąsiada stanowią jego pożytki,

• może wejść na grunt sąsiada w celu zebrania z drzew owoców lub gałęzi, przy czym sąsiad może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody,

• właściciel może obciąć i zachować dla siebie korzenie przechodzące z sąsiedniego gruntu; to samo dot. gałęzi i owoców zwieszających się z sąsiedniego gruntu, ale po uprzednim wyznaczeniu sąsiadowi odpowiedniego terminu do usunięcia.

II. Wzniesienie budowli.

Jeżeli przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu, właściciel tego gruntu:

• nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nie uzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy, albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda; albo może

• żądać stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej, albo wykupienia zajętej części gruntu, jak również tej części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze.

Wybór roszczeń zależy od właściciela zajętego pod budowę gruntu.

III. Właściciel

Nie może się sprzeciwić użyciu a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeżeli to jest konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osoby lub osoby trzeciej, może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.

Powyższe stosuje się także w razie niebezpieczeństwa grożącego dobrom majątkowym, chyba że grożąca szkoda jest oczywiście i niewspółmiernie mniejsza aniżeli uszczerbek, który mógłby ponieść właściciel wskutek użycia, uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy.

Jest to ograniczenie prawa własności w sytuacji gdy określone działanie jest podjęte w stanie wyższej konieczności.

16. WSPÓŁWŁASNOŚĆ - ZASADY ZARZĄDU RZECZĄ WSPÓLNĄ

Współwłasność - własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (art. 195 k.c.).

Sytuacja ta może wynikać z:

• czynności prawnej

• innego zdarzenia, z którym ustawa łączy skutek w postaci powstania współwłasności (np. połączenie, pomieszanie rzeczy).

Przedmiotem współwłasności może być tylko rzecz (odróżnij od wspólności majątkowej = współwłasność poszczególnych składników wchodzących w skład majątku wspólnego).

Rodzaje współwłasności:

1. łączna - opiera się na określonym stosunku osobistym (tzw. podstawowym) i spełnia wobec tego stosunku rolę służebną; współwłasność łączna jest odpowiednikiem podstawowego stosunku osobistego na gruncie prawa rzeczowego;

• w razie ustania tego stosunku współwłasność traci charakter współwłasności łącznej, staje się ułamkową

• udziały nie są określone;

• wyłączona możliwość dysponowania udziałem,

• nie można żądać zniesienia współwłasności podczas trwania stosunku podstawowego.

Przykłady: Wspólność majątkowa małżonków, współwłasność wspólników spółki cywilnej.

1. w częściach ułamkowych - jest samoistnym stosunkiem prawnym prawa rzeczowego, nie związanym ze stosunkiem prawnym innego rodzaju.

• każdy ze współwłaścicieli ma swój określony ułamkiem udział w rzeczy wspólnej;

• można dysponować udziałem;

• w każdym czasie współwłaściciel może żądać zniesienia współwłasności.

Przykłady: powstaje przez spadkobranie, przez czynność prawną (kupno), ex lege (zasiedzenie), z mocy orzeczenia sądowego.

Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe.

Udział - wyraża zakres uprawnień współwłaściciela względem rzeczy wspólnej i jest określony odpowiednim ułamkiem. Udział określa się jako część ułamkową wspólnego prawa.

Prawo własności rzeczy wspólnej przysługuje niepodzielnie wszystkim współwłaścicielom, udział jest prawem należącym wyłącznie do współwłaściciela.

Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem w rzeczy wspólnej bez zgody pozostałych. Jeżeli rozporządzenie odnosiłoby się do większej części prawa własności niż przysługująca współwłaścicielowi dokonującemu rozporządzenia, czynność prawna jest bezskuteczna w części przekraczającej wielkość udziału.

Uprawnienia współwłaścicieli:

1. współposiadanie rzeczy wspólnej;

2. korzystanie z rzeczy wspólnej w takim zakresie w jakim daje się pogodzić z takimi samymi uprawnieniami pozostałych współwłaścicieli; korzystanie może być - umowne, ustawowe, sądowe;

3. pobierania pożytków i dochodów z rzeczy - w stosunku do wielkości udziału, w takim stosunku także ciężary i wydatki;

Zarząd rzeczą wspólną- całokształt czynności prawnych i faktycznych dotyczących majątku wspólnego, także czynności w wyniku których następuje zbycie przedmiotu wspólnego.

• Umowny- może modyfikować reguły ustawowe,

• Ustawowy (199-202 KC),

• Sądowy -203 KC.

1. czynności przekraczające zwykły zarząd - potrzebna zgoda wszystkich współwłaścicieli; w razie braku zgody współwłaścicieli, których udziały wynoszą min. połowę - mogą żądać rozstrzygnięcia prze sąd.

Zakres zwykłego zarządu przekracza np. czynność zbycia, obciążenia, wynajęcia lub wydzierżawienia rzeczy, zmiana przeznaczenia rzeczy.

2. czynności zwykłego zarządu - bieżące sprawy związane z normalną eksploatacją rzeczy i utrzymaniem jej w stanie niepogorszonym) - potrzebna zgoda większości współwłaścicieli, w razie braku zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do jej dokonania; gdy większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną, każdy z pozostałych może żądać rozstrzygnięcia przez sąd. Orzeczenie sądu może zakazywać dokonania zamierzonej czynności, zobowiązać współwłaściciela dokonującego czynności do jej zmodyfikowania albo oddalić wniosek jako bezpodstawny.

Każdy ze współwłaścicieli zobowiązany jest do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną.(w umowie mogą postanowić inaczej).

Każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o ustanowienie zarządcy, gdy:

• nie można uzyskać zgody większości w istotnych sprawach;

• większość narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi mniejszość.

Zarządcą może zostać każdy z współwłaścicieli lub os.3-cia. Ustanowienie zarządcy wyłącza niepowołanych współwłaścicieli od sprawowania zarządu. Zarządca działa w imieniu własnym a wobec współwłaścicieli jest odpowiedzialny za należyte wypełnianie swoich obowiązków.

Zniesienie współwłasności

Każdy ze współwłaścicieli może żądać w każdym czasie zniesienia współwłasności - uprawnienie to można wyłączyć umową na czas nie dłuższy niż 5 lat (możliwość przedłużenia raz na dalsze 5 lat). Umowa skuteczna tylko pomiędzy współwłaścicielami.

Zniesienie - likwidacja stosunku prawnego. Prawo żądania zniesienia nie ulega przedawnieniu.

Tryby zniesienia współwłasności:

1. sądowy - postanowienie sądu w trybie nieprocesowy,

2. umowny - forma aktu notarialnego.

Sposoby zniesienia współwłasności:

1. podział rzeczy - każdy ze współwłaścicieli może zgłosić takie żądanie; co do zasady wydzielone części winny odpowiadać wielkości udziałów, podział może być wyrównany poprzez dopłaty pieniężne;

nie jest możliwy gdy:

• sprzeczny z ustawą,

• ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa,

• pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub zmniejszenie jej wartości.

Podział ma pierwszeństwo przed innymi sposobami, także gdy zniesienie następuje przez sąd.

2. przyznanie rzeczy jednemu lub niektórym współwłaścicielom na wyłączną własność - obowiązek spłaty pozostałych, sąd oznacza termin, wysokość i sposób spłaty, możliwe rozłożenie na raty (do 10 lat);

3. sprzedaż rzeczy i podział uzyskanej ceny stosownie do wielkości udziałów - gdy wszyscy zgodnie złożą taki wniosek, sąd - gdy nie ma innego wyjścia (niemożliwy podział w naturze, a brak okoliczności uzasadniających przyznanie rzeczy jednemu / niektórym ze współwłaścicieli); w razie postępowania sądowego - sprzedaż w drodze licytacji, wg przepisów o postępowaniu egzekucyjnym.

17. ZASIEDZENIE

art. 172 - 177 k.c.

Upływ czasu może powodować zmiany w sferze prawa własności oraz innych praw rzeczowych.

Skutki - zasiedzenie i przemilczenie.

Zasiedzenie - nabycie prawa własności lub innego prawa na skutek długotrwałego wykonywania tego prawa przez osobę nieuprawnioną;

• Usuwa rozbieżności pomiędzy stanem prawnym a stanem posiadania;

• Przedmiotem mogą być tylko prawa rzeczowe, z którymi łączy się władztwo nad rzeczą - posiadanie (niektóre służebności gruntowe - jeżeli polegają na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia, użytkowanie wieczyste, udział we współwłasności).

Uzyskanie własności w drodze zasiedzenia - zarówno ruchomości, jak i nieruchomości.

Można zasiedzieć nieruchomości:

• Gruntowe,

• Lokalowe,

• Budynkowe (tę - razem z użytkowaniem wieczystym).

1) Zasiedzenie nieruchomości - posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność jeżeli (przesłanki - posiadanie i czas):

• posiada nieruchomość nieprzerwanie od 20 lat jako posiadacz samoistny;

• posiada nieruchomość od 30 lat jeżeli nabył posiadanie w złej wierze;

2) Zasiedzenie ruchomości:

• posiadanie,

• upływ 3 lat,

• dobra wiara posiadacza.

Do zasiedzenia własności prowadzi tylko posiadanie samoistne, tj. takie, które odpowiada treści prawa własności. Posiadacz zależny nie nabywa własności przez zasiedzenie.

Zasiedzieć własność może tylko taki posiadacz, który nie jest właścicielem rzeczy.

Do zasiedzenia prowadzi tylko posiadanie nieprzerwane:

• domniemanie prawne ciągłości posiadania,

• niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania,

• posiadanie przywrócone (np. w wyniku roszczenia posesoryjnego lub dozwolonej samopomocy) poczytuje się za nieprzerwane.

Do biegu terminu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnieniu. Terminem początkowym jest data nabycia posiadania.

Bieg zasiedzenia może ulec zawieszeniu lub przerwaniu.

Jeżeli właściciel nieruchomości jest małoletni wówczas zasiedzenie nie może się skończyć przed upływem 2 lat od osiągnięcia przez tę osobę pełnoletniości.

Jeżeli nieruchomość należy do kilku współwłaścicieli, a niektórzy z nich są małoletni, to terminy zasiedzenia poszczególnych udziałów, mimo że posiadacz samoistny włada cała nieruchomością, są różne dla każdego z udziałów.

Jeżeli nastąpiło przejście posiadania z jednej osoby na drugą w wyniku:

• przeniesienia posiadania przez dotychczasowego posiadacza,

• dziedziczenia,

nowy posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiadał, czas posiadania swego poprzednika (dot. to ruchomości i nieruchomości).

Jeżeli poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej 30 lat.

Dobra wiara posiadacza:

• z przyczyn usprawiedliwionych nie wie o tym, że nie przysługuje mu prawo własności; pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przeświadczeniu, że jest właścicielem.

Domniemanie prawne istnienia dobrej wiary (art. 7 k.c.) - wyłącza je:

• wiedza,

• nie dołożenie należytej staranności

Dla skrócenia okresu zasiedzenia nieruchomości do 20 lat wystarcza, że posiadacz jest w dobrej wierze w chwili uzyskania posiadania, a okoliczność że dowiedział się o wadach swojego tytułu w okresie późniejszym nie ma znaczenia.

Do nabycia w drodze zasiedzenia ruchomości konieczne jest istnienie dobrej wiary przez cały okres 3 lat - powzięcie przez posiadacza wiadomości, że nie jest on właścicielem rzeczy przed upływem tego okresu wyłącza zasiedzenie.

Skutek zasiedzenia

Nabycie prawa własności wskutek upływu czasu, ex lege z dniem upływu terminu (pierwotny sposób nabycia własności). Postanowienie sądu, wydane w toku postępowania nieprocesowego o stwierdzenie zasiedzenia, ma tylko charakter deklaratoryjny.

Nie występuje następstwo prawne; przy nabyciu pierwotnym wygasają dotychczasowe obciążenia prawa z wyjątkiem ograniczonych prawa rzeczowych obciążających nieruchomość).

Orzeczenia:

• osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości na podstawie umowy mającej na celu przeniesienie własności zawartej bez formy aktu notarialnego nie jest samoistnym posiadaczem w dobrej wierze (uchw. SN.6.12.91);

• może być posiadaczem w dobrej wierze osoba, która uzyskała posiadanie nieruchomości na podstawie umowy zobowiązującej do przeniesienia własności sporządzonej w formie aktu notarialnego (uchw. SN. 17.9.86);

• do zasiedzenia nieruchomości, którego termin 20-letni upłynął przed dniem 1.10.90r. nie ma zastosowania termin zasiedzenia przewidywany art.172 §2 KC w brzmieniu nadanym przepisami ustawy o zmianie KC. Będą miały zastosowanie terminy 10-cio i 20-letni (sprzed zmiany) -uchw. SN 10.1.91r.

18. Ochrona windykacyjna i negatoryjna prawa własności.

Podstawowe roszczenia właściciela w przypadku naruszenia prawa własności:

1. roszczenie windykacyjne - o wydanie rzeczy znajdującej się we władaniu innej osoby, wypływające z prawa własności; o ochronie decyduje sam fakt naruszenia własności,

Przedmiot - zwrot rzeczy wraz z uzyskanym przychodem.

Skuteczne przeciwko każdej osobie która faktycznie włada rzeczą niezależnie czy jest posiadaczem czy włada rzeczą np. jako dzierżyciel.

Legitymacja:

• czynna: właściciel, na nim ciąży dowód własności (przy nieruchomości z urządzoną księgą wieczystą - rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych),

• bierna - osoba, która włada faktycznie cudzą rzeczą.

Roszczenie to nie będzie uwzględnione jeżeli władającemu rzeczą przysługuję względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą (np. na podst. użytkowania, zastawu, najmu, dzierżawy, ustawowego prawa zatrzymania = zarzut hamujący).

Ciężar dowodu własności obciąża powoda.

Przedawnienie:

• nieruchomości - nie ulega przedawnieniu;

• rzeczy ruchome - wg zasad ogólnych - 10 lat.

2. roszczenie negatoryjne - przeciwko osobie, która narusza własność w sposób inny niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą - właścicielowi przysługuje roszczenie o:

• przywrócenie stanu zgodnego z prawem,

• zaniechanie naruszeń.

Możliwe dochodzenie obu łącznie lub rozdzielnie.

nieruchomości - nie ulega przedawnieniu;

Legitymacja:

• czynna: właściciel, prokurator, rzecznik praw obywatelskich,

• bierna: skuteczne przeciwko każdemu kto cudze prawo własności narusza w inny sposób aniżeli przetrzymywanie w swoim władaniu.

• Przedawnienie:

• rzeczy ruchome - wg zasad ogólnych - 10 lat.

19. UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

• UW jest prawem obciążającym GRUNT będący samodzielnym przedmiotem własności;

• UW jest prawem pośrednim pomiędzy prawem własności i prawami rzeczowymi ograniczonymi;

Przedmiot:

1. Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa, położone w granicach administracyjnych miast lub poza jego granicami lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji jego gospodarki;

2. grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków;

3. inne grunty będące własnością podmiotów w/w, na podstawie przepisów szczególnych.

Udział we współwłasności nie może być przedmiotem UW.

Prawo UW może przysługiwać wspólnie 2 lub więcej osobom. Stosuje się wtedy przepisy o współwłasności.

Granice:

• ustawy,

• zasady współżycia społecznego,

• umowa o oddanie gruntu.

Treść:

Użytkownik wieczysty może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób (też właściciela gruntu), w tym samym zakresie może gruntem rozporządzać (przenieść, obciążyć hipotekę, zrzec się).

Korzystanie polega na posiadaniu oraz pobieraniu pożytków i innych przychodów.

Prawo UW podlega dziedziczeniu oraz egzekucji.

Umowa o oddanie w UW może ograniczyć uprawnienie użytkownika do rozporządzania jego prawem, ale nie może wyłączać zbywalności prawa.

Prawo UW podlega ochronie takiej jak prawo własności. Posiadanie w zakresie UW podlega, na zasadach ogólnych, ochronie posesoryjnej.

Sposoby powstania:

1. zawarcie umowy - umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, odesłanie do przepisów o przeniesieniu własności - zawarcie wymaga pod rygorem nieważności formy aktu notarialnego;

2. na podstawie przepisu ustawy (uwłaszczenie);

3. decyzja administracyjna.

Wpis do KW jest konstytutywny, stosownie do ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości.

Czas:

- 99 lat,

- gdy cel UW nie wymaga można na krócej, ale co najmniej 40 lat.

- w ciągu ostatnich 5 lat przed upływem terminu UW można żądać jego przedłużenia na dalsze 40-99 lat.

Forma:

Akt notarialny.

Budynki i urządzenia:

Budynki i inne urządzenia wzniesione przez użytkownika wieczystego, jak również nabyte przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w UW są własnością użytkownika wieczystego. Odrębna własność budynków i urządzeń jest prawem związanym z UW (gaśnie wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego: nie może być samoistnym przedmiotem rozporządzeń).

Jest to wyjątek od zasady superficies solo cedit.

Opłata roczna:

Uiszczana przez użytkownika wieczystego przez cały czas trwania prawa UW. Musi być określona w umowie o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

Wysokość opłaty ustalana jest zgodnie z przepisami ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Sposób korzystania z gruntu:

Winien być określony w umowie. Jeżeli celem oddania gruntu w UW jest wzniesienie budynków (urządzeń) to umowa winna także określać:

• termin rozpoczęcia i zakończenia robót,

• rodzaj budynku/urządzeń,

• obowiązek ich utrzymania w należytym stanie,

• warunki i termin ich odbudowy w razie zniszczenia,

• wynagrodzenie dla użytkownika wieczystego za budynki/urządzenia w dniu wygaśnięcia UW (powinno być równe wartości budynków / urządzeń na dzień wygaśnięcia UW: nie przysługuje za budynki / urządzenia wniesione wbrew umowie).

Wygaśnięcie UW:

1. konfuzja (zlanie się w jednej osobie właściciela i użytkownika wieczystego),

2. wywłaszczenie,

3. upływ czasu (terminu końcowego),

4. zrzeczenie,

5. rozwiązanie zgodnie z zasadą swobody umów,

6. rozwiązanie przed upływem terminu na jaki została zawarta, gdy:

• użytkownik wieczysty korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie,

• w szczególności nie wzniósł wbrew umowie określonych w niej budynków/urządzeń.

Przedawnienie:

- przeciwko użytkownikowi wieczystemu o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu - 3 lata od dnia zwrotu użytkowanego gruntu;

- roszczenie użytkownika wieczystego o wynagrodzenie za budynki/urządzenia istniejące w dniu zwrot gruntu - 3 lata od dnia zwrotu użytkowanego gruntu.

Wraz z wygaśnięciem UW wygasają ustanowione na nim obciążenia.

Jest to prawo zbywalne; dziedziczne.

Zgodnie z ustawą o gospodarce nieruchomościami (art.33.2) w przypadku wygaśnięcia UW użytkownikowi należy się ustalone w umowie wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte na własność budynki i inne urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu. W braku umownego ustalenia należy się wynagrodzenie w wysokości ich wartości w dniu wygaśnięcia UW.

20. Użytkowanie rzeczy

1. Definicja

UŻYTKOWANIE - niezbywalne, ograniczone prawo rzeczowe polegające na możliwości używania z wyłączeniem innych osób rzeczy cudzej i pobierania z niej pożytków naturalnych, jak i cywilnych. (jest to najszersze prawo z ograniczonych rzeczowych).

2. Przedmiot i treść - art. 252 kc

Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i pobierania pożytków

Użytkowanie może dotyczyć (przedmiot):

1. rzeczy ruchomych,

2. nieruchomości,

3. praw zbywalnych (w tym niemajątkowych: prawo do patentu, know-how, prawo do wzoru użytkowego).

Odpłatność nie należy do istoty użytkowania (może być odpłatne i nieodpłatne).

3. Sposób ustanowienia:

• umowa

• orzeczenie sądu

Użytkowania nie można nabyć w drodze zasiedzenia.

Użytkowanie jest zbliżone do dzierżawy - stosunku obligacyjnego

UŻYTKOWANIE prawo rzeczowe	DZIERŻAWA stosunek obligacyjny
1. jako prawo rzeczowe pełni ze swej istoty funkcję konsumpcyjną	1. zasadniczą funkcją są cele produkcyjnego korzystania z rzeczy
2. często prawo ustanowione na czas życia uprawnionego, wygasające z jego śmiercią	2. prawo zwykle określone terminem najdłuższy 30 letni

OGRANICZENIE ZAKRESU 253 kc

Zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy.

Wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części.

Jest prawem niezbywalnym, lecz można je wykonywać samodzielnie bądź za pośrednictwem (można rzecz użytkowaną oddać w najem, dzierżawę, użyczenie).

• Niewykonywanie 255 kc:

Użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania przez 10 lat (ex lege).

• Sposób wykonywania 256 kc:

Zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki

• Ciężary 258 kc:

W stosunkach między użytkownikiem a właścicielem użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków.

• Nakłady właściciela - nie ma obowiązku nakładów. Jeżeli uczynił to zwrot wg przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (dot. to tylko nakładów koniecznych i użytecznych, bo takie obciążają użytkownika).

• Nakłady użytkownika - obowiązany do nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy; o innych powinien powiadomić właściciela i zezwolić mu na wykonanie potrzebnych robót. Jeśli poczynił nakłady do których nie był obowiązany - prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

• Po wygaśnięciu:

zwrot rzeczy w stanie, w jakim powinna się znajdować stosownie do prawidłowej gospodarki.

• Przedawnienie

właściciel > użytkownik o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy albo zwrot nakładów na rzecz

użytkownik > właściciel o zwrot nakładów na rzecz

rok od dnia zwrotu rzeczy

• Użytkowanie nieprawidłowe

na rzeczach określonych co do gatunku w tym pieniądzach, użytkownik staje się ich właścicielem z chwilą wydania mu tych przedmiotów; zwrot na podstawie przepisów o zwrocie pożyczki (obowiązek zwrotu tej samej ilości pieniędzy albo tej samej liczby rzeczy i tej samej jakości).

Do jego powstania potrzebna jest umowa oraz wydanie przedmiotu użytkowania nieprawidłowego.

KC wyróżnia użytkowanie przez osoby fizyczne oraz rolniczą spółdzielnię produkcyjną.

1/ użytkowanie przez osoby fizyczne:

• Ma charakter alimentacyjny.

• Użytkownik jest zobowiązany zachować substancję rzeczy oraz jej dotychczasowe przeznaczenie (z tego orzecznictwo wywiodło zakaz wznoszenia przez użytkownika na używanym gruncie nowych budynków za wyjątkiem gdy wznoszony jest budynek na miejsce nie nadającego się do użytku i niezbędny do korzystania z nieruchomości).

• Użytkownik gruntu może zbudować i eksploatować nowe urządzenia służce do wydobywania kamieni, żwiru, piasku, gliny po uprzednim zawiadomieniu właściciela, który może żądać zaniechania tych czynności albo zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody jeśli urządzenia te zmieniałyby przeznaczenie gruntu albo naruszały wymagania prawidłowej gospodarki.

• Użytkownik może zakładać w pomieszczeniu urządzenia w takich samych granicach jak najemca.

• Właściciel może z ważnych powodów żądać od użytkownika zabezpieczenia wyznaczając mu odpowiedni termin. Po jego bezskutecznym upływie może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy.

2/ użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne:

• Powstaje z mocy umowy.

• Można zmienić przeznaczenie użytkowanych gruntów państwowych albo naruszyć ich substancję, chyba że w umowie inaczej zastrzeżono.

• Terminowe lub bezterminowe.

• Wygasa: z chwilą rozwiązania spółdzielni, upływu czasu, rozwiązania umowy, zrzeczenia się użytkowania.

Do użytkowania przez osoby prawne stosuje się odpowiednio przepisy ogólne oraz przepisy dot. użytkowania przez osoby fizyczne.

21. Służebność gruntowa a osobista

SŁUŻEBNOŚĆ - ograniczone prawo rzeczowe, skuteczne erga omnes, wynikające z ustawy, skierowane ku rzeczy

I.SŁUŻEBNOŚCI GRUNTOWE

TREŚĆ I CEL

Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (władnącej) prawem, którego treść polega na tym, że:

• właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w ozn. zakresie z nieruchomości obciążonej,

• właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań,

• właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień przysługujących mu na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności,

• jest ustanawiana na rzecz właściciela innej nieruchomości, ktokolwiek by nim był - związana jest z własnością nieruchomości władnącej i stanowi jej część składową,

• może mieć na celu jedynie zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej części.

Służebności gruntowe - rodzaje:

• czynne np. drogowa, pobierania wody, oparcie budynku o mur sąsiada,

• bierne np. zakaz wznoszenia budynków na określonej działce, budynku o określonej wysokości, zakaz sadzenia drzew wysokopiennych.

• użyteczność powinna mieć cel gospodarczy a nie jedynie dla wygody, wyglądu itp.

• UPRAWNIENI do wykonywania służebności:

właściciel, osoby wykonujące prawo własności w jego imieniu, każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej.

• ŹRÓDŁA SŁ. GRUNTOWEJ:

• umowa,

• orzeczenie sądu,

• orzeczenie administracyjne,

• ex lege np. zasiedzenie.

• ZAKRES I WYKONYWANIE

w braku innych danych - zasady współżycia społ. i zwyczajów miejscowych,

• powinna jak najmniej utrudniać korzystanie z nieruchomości obciążonej,

• właściciel nieruchomości władnącej w braku umowy obowiązany do utrzymywania urządzeń.

• PRZY PODZIALE NIERUCHOMOŚCI:

WŁADNĄCEJ: zasadą jest utrzymanie służebności na RZECZ KAŻDEJ Z CZĘŚCI UTWORZONYCH PRZEZ PODZIAŁ; właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienia jej od służebności względem części pozostałych, jednej z nich lub kilku;

SŁUŻEBNEJ: służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział; jednakże gdy wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności.

• ROSZCZENIA:

• o zmianę treści lub sposobu wykonywania służebności (ważne potrzeby gosp. wł. nieruch. obciąż.);

• o zniesienie służebności za wynagrodzeniem (gdy stała się szczególnie uciążliwa a nie jest niezbędna);

• o zniesienie bez wynagrodzenia - gdy utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie.

• ZASIEDZENIE 20 i 30 lat - trwałe i widoczne urządzenie

Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia np. utwardzenie drogi, zbudowanie mostków, wykopanie rowów odwadniających; urządzenia te muszą być wykonane przez posiadacza służebności a nie właściciela nieruchomości; bieg terminu zasiedzenia rozpoczyna się od chwili przystąpienia przez posiadacza do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia.

• WYGAŚNIĘCIE - niewykonywanie 10 lat (przy służebności biernej: gdy na nieruchomości obciążonej istnieje od 10 lat stan sprzeczny z treścią służebności wygaśnięcie następuje ex lege); do wykazania, iż nastąpiło wygaśniecie niezbędne jest uzyskanie potwierdzenia tego skutku orzeczeniem sądowym, które ma charakter deklaratoryjny.

II. SŁUŻEBNOŚCI OSOBISTE - ustanowiona na rzecz określonej osoby fizycznej (wyłącznie).

• TREŚĆ 296 kc:

Nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej - nie jest to samodzielna podstawa do obciążenia nieruchomości służebnością osobistą wbrew woli właściciela nieruchomości.

Podczas gdy służebność gruntowa służy zwiększeniu użyteczności nieruchomości władnącej, to celem służebności osobistej jest zaspokojenie osobistych potrzeb osoby uprawnionej (tez jej domowników przy służebności mieszkania).

• ŻRÓDŁA

• umowa,

• rozporządzenie testamentowe,

• obciążenie spadkowe zapisem o treści służebności osobistej.

• ZAKRES I WYKONYWANIE

w braku innych danych, według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych.

• WYGAŚNIĘCIE

najpóźniej ze śmiercią uprawnionego.

• OSOBISTY CHARAKTER

• niezbywalne,

• nie dziedziczy się,

• nie można przenieść uprawnienia do wykonywania,

• nie można zasiedzieć.

• ŻĄDANIE WŁAŚCICIELA ZAMIANY NA RENTĘ

Jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa.

• SŁUŻEBNOŚC MIESZKANIA- wyjątek od innych służebności osobistych, gdyż oprócz bezpośrednio uprawnionej osoby mogą z niej korzystać osoby 3-cie. Mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie: małżonka i małoletnie dzieci, a inne osoby tylko gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego; dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletności; można umówić się, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania będzie przysługiwać jego dzieciom, rodzicom, małżonkowi.

22. ZASTAW - art. 306 i nast. Kc

Jest to ograniczone prawo rzeczowe, którego celem jest zabezpieczenie wierzytelności. Jest prawem akcesoryjnym, zależnym od wierzytelności, którą zabezpiecza.

• w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi - wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. Można go ustanowić w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej.

• PRZEDMIOT ZASTAWU

- rzeczy ruchome, nie wyjęte z obiegu, mające wartość majątkową,

- prawa, gdy są zbywalne ( tu: wymagana forma pisemna z datą pewną chociażby umowa o przeniesienie prawa nie wymagała takiej formy ) -> wierzytelności, prawa z obligacji, akcje.

Zastaw, w przeciwieństwie do hipoteki, może zabezpieczać zarówno wierzytelność pieniężną jak i niepieniężną. Jednakże realizacja z zastawu polega na zaspokojeniu się z sumy uzyskanej ze sprzedaży rzeczy zastawionej, stąd: realizacja do wierzytelności niepieniężnej możliwa jest dopiero wtedy, gdy przekształci się ona w wierzytelność pieniężną np. w chwili gdy wierzyciel zamiast roszczenia niepieniężnego może żądać wobec niewykonania obowiązku przez dłużnika -odszkodowania.

• DO USTANOWIENIA ZASTAWU potrzeba:

1/ w przypadku ustanowienia zastawu na rzeczach ruchomych:

• Umowy między właścicielem a wierzycielem (forma pisemna dla celów dowodowych),

• Wydania rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły (są wyjątki np. zastaw rejestrowy - bankowy).

Gdy rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela wystarcza sama umowa, nie ma potrzeby wydawać rzeczy. Właściciel zachowuje jednak prawo rozporządzania rzeczą. Nie może być tego prawa pozbawiony umową (zastrzeżenie nieważne). Zastawnik nie ma prawa korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw. Jeśli rzecz ta przynosi pożytki, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń.

2/ w przypadku zastawu na prawie:

• umowa o jego ustanowienie powinna być zawarta na piśmie z datą pewną

• pisemne zawiadomienie dłużnika wierzytelności przez zastawcę, jeżeli ustanowienie zastawu na wierzytelności nie następuje przez wydanie dokumentu ani przez indos

3/ przepisu ustawy; w przypadkach określonych ustawą powstaje ex lege np. przysługuje wynajmującemu na zabezpieczenie czynszu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu ( 570 KC ).

• PRZEDMIOTEM ZASTAWU NIE MOGĄ BYĆ NIERUCHOMOŚCI

• SPOSÓB ZASPOKOJENIA - zaspokojenie zastawnika z rzeczy następuje wg przepisów o sądowym post. egz. (powództwo o zasądzenie -> tytuł egzekucyjny -> klauzula -> wniosek do komornika).

• Strony nie mogą postanowić, ze sprzedaży rzeczy oddanej w zastaw dokona sam zastawnik albo stanie się on właścicielem rzeczy.

• ZASTAW ZABEZPIECZA RÓWNIEŻ ROSZCZENIA ZWIĄZANE Z WIERZYTELNOŚCIĄ ZABEZPIECZONĄ, w szczególności:

- roszczenie o odsetki nieprzedawnione,

- roszczenie o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania,

- roszczenie o zwrot nakładów na rzecz,

- roszczenie o przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności.

• WYGAŚNIĘCIE ZASTAWU

- spłata lub umorzenie kredytu,

- przeniesienie wierzytelności z wyłączeniem zastawu,

- zwrot rzeczy zastawcy

- przejęcie długu

- przejście zastawu na właściciela rzeczy obciążonej

- zrzeczenie się zastawu

- sprzedaż rzeczy obciążonej zastawem w toku postępowania egzekucyjnego.

Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do zaspokojenia się z rzeczy obciążonej, nie ma to zastosowania do roszczeń o odsetki lub inne świadczenia uboczne.

Przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu. W razie przeniesienia wierzytelności z wyłączeniem zastawu zastaw wygasa.

Zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza.

---