Tragizm pokolenia Kolumbów na przykładzie wybranych
wierszy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.
Krzysztof Kamil Baczyński był najwybitniejszym poetą pokole-
nia, które w chwili wybuchu II wojny światowej osiągnęło dojrza-
łość. Był poetą-żołnierzem w stopniu podchorążego w harcerskim
Batalionie Szturmowym „Zośka”. Zginął jako uczestnik powstania
warszawskiego, w pierwszych jego dniach. Całość jego twórczości
ukazuje dramat pokolenia, które doznało apokalipsy - II wojny
światowej. Utwory poety zostały w całości wydane pośmiertnie po
wojnie, w 1962 roku.
Poezja K.K. Baczyńskiego różni się od twórczości poetów
starszego pokolenia, którzy ukazywali bohaterską walkę narodu,
ogrom klęski i okrucieństwo okupantów. W poezji Baczyńskiego
dominuje uczucie przerażenia i świadomość spustoszenia, jakie
czyni wojna w psychice młodych. Ich dotychczasowy świat, w któ-
rym było tyle marzeń i tęsknot za miłością, został brutalnie zburzo-
ny. Mówi o tym wiersz pt. Ten czas. Ten czas to wojna mroczna,
przerażająca, krwawa. Wydarzenia okupacyjne przygniatają poetę
i jego ukochaną. Człowiek jest mały i bezbronny. W utworze tym
przeplatają się dwie kontrastowo ukazane płaszczyzny rzeczywi-
stości: miłości, życia i piękna oraz okrucieństwa przeżyć wojen-
nych. Ta druga płaszczyzna dominuje jednak nad pierwszą. Trwa
więc okupacyjna noc bez gwiazd, krwawego nieba, huku wiatru
i trzasku łamanych czaszek. Poeta jest przerażony tym otaczają-
cym go światem.
Szczególnie wyraźnie dramat pokolenia poety ukazuje wiersz
pt. Pokolenie. Młodzi ludzie żyją w ciągłym strachu, śnią im się bli-
zny, brat, który zginął, któremu oczy żywcem wykłuto. Dla porażo-
nych wojną nie ma miłości. Litości, sumienia. Ich świat to krew,
cierpienia, strach, nienawiść. Wszystkie ideały, które dotąd uważali
za najważniejsze, straciły swą wartość. Wojna bowiem zniszczyła
psychikę tego pokolenia. Spowodowała, że młodzi ludzie zamiast
się uczyć, pracować, kochać czują się w obowiązku podjąć walkę
za ojczyznę. Ten okrutny świat kontrastuje z przyrodą, gdzie panuje
spokój i pozorna cisza. Okrucieństwo człowieka niszczy bowiem
nie tylko ludzi, ale i otaczającą ich naturę. Świadomość życia
w czasie nieludzkim nie oznacza postawy biernej wobec zła. Jeśli
trzeba umrzeć, jedynym sensownym wyjściem dla młodych jest
walka z wrogiem.
Odrzucenie bierności i wybór walki nie oznaczały jednak dla
poety końca duchowych zmagań. Instynkt życia i pragnienie twór-
czej egzystencji zaznaczają się wyraźnie w wierszu pt. Spojrzenie.
Tak pisał poeta w tym utworze o dramatycznie odczuwanej przez
siebie dwoistości życia:
I jeden z nas - to jestem ja,
którym pokochał...
A drugi z nas - to jestem ja,
którym nienawiść drżącą począł...
W wierszu Elegia o... [chłopcu polskim] poeta ukazuje przeży-
cia chłopca polskiego z czasów niemieckiej okupacji. Umieszczona
w tytule nazwa gatunku literackiego - elegia - zapowiada smutny,
żałobny temat utworu. Podmiotem lirycznej wypowiedzi jest kobie-
ta, matka. Adresatem swojej wypowiedzi czyni ona bohatera wier-
sza, jasnego synka, który musi iść z czarną bronią w noc. Poeta o-
peruje w tym utworze kontrastami, np. jasności i ciemności, które
symbolizują świat pokoju, miłości oraz wojny i zła. Przedstawia
również rzeczywistość wojenną za pomocą wielu metafor.
Utwór ten, podobnie jak poprzednie, ukazuje tragiczny los po-
kolenia K.K. Baczyńskiego, wciągniętego przez historię do udziału
w wydarzeniach sprowokowanych przez siły zła. Mówi o tym poeta
wyraźnie w wierszu Historia. Historia, według niego, nie rządzi się
żadnymi prawami logicznymi. Jest siłą niszczącą i niweczy prag-
nienia człowieka, depcze jego prawa. Bunt jednostki nosi więc
w sobie piętno tragizmu, ponieważ jest ona wobec historii bez-
bronna.
W wierszu Rodzicom opowiada o sobie i swoim czasie wojen-
nym jakby o czymś minionym.
Byłem jak lipy szelest,
na imię mi było Krzysztof,
i jeszcze ciało - to tak niewiele...
Matka i ojciec to wspomnienie o czasie przedwojennym, pełnym
uniesień i miłości. Noc kontrastująca z białym dniem to - jak zwy-
kle u poety - symbol wojny i okupacji, panoszenie się zła i niena-
wiści. W końcowych strofach tego utworu K.K. Baczyński, przed-
stawiciel całego pokolenia przerażonego wojną, stwierdza, że i-
dzie walczyć właśnie ze złem, które go otacza. To od Was mam,
że śmierci się nie boję - zwróci się poeta do rodziców w ostatniej
zwrotce swojego utworu, oddając im tym samym hołd i szacunek.
Nieco inny charakter ma wiersz pt. Biała magia, poświęcony uko-
chanej żonie Basi. Biała magia to prawdopodobnie coś, co jest
przeciwieństwem czarnej magii, a więc czarów, które mogą przy-
nieść tylko zło i szkody. Miłość i uroda kobieca ma magiczny cha-
rakter. Przenosi w świat marzeń, w którym czas płynie cicho i me-
lodyjnie. Nastrój wiersza oddaje niepowtarzalne piękno chwili,
w której liryczna bohaterka wiersza Barbara staje przed lustrem.
Miłość i marzenia są dla Baczyńskiego w tym utworze ucieczką
od okrutnego i złego świata wojny.
Pokolenie, do którego należał i o którym pisał K.K. Baczyński,
mimo poczucia bezsensu wojny i tragizmu wydarzeń, bez wahania
spełniło swój obowiązek wobec ojczyzny, podjęło walkę z okupan-
tem i wyszło z niej przerażone i okaleczone.