Agrobiznes to:
-Wyodrębniony subsystem gospodarki narodowej (podejście makroekonomiczne)
*Zespolenie ze sobą tych działalności człowieka, które bezpośrednio lub pośrednio uczestniczą w wytwarzaniu produktów żywnościowych, począwszy od pozyskania surowców, a na gotowej żywności na stole konsumenta skończywszy.
-Dziedzina aktywności podmiotów gospodarczych (podejście mikroekonomiczne)
*Układ stymulujący rozwój i przedsiębiorczość
-Dziedzina wiedzy i badań naukowych
*Przedmiot specjalistycznej wiedzy i wykładów na akademiach rolniczych, uniwersytetach
*Badanie instytutów technicznych pracujących nad postępem technicznym
Agrobiznes tworzy:
-Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo
-Przemysł środków produkcji (maszyn, urządzeń, paszy, nawozów, środków ochrony roślin, środków konserwacji)
-Przemysł spożywczy (przetwórstwo rolno - spożywcze)
-Handel hurtowy i detaliczny; gartronomia
-Usługi świadczone na rzecz agrobiznesu (transportowe, budowlane, weterynaryjne, itp.)
Sfery agrobiznesu:
1.Przedprodukcyjna
-Związana z tworzeniem warunków do produkcji żywności
-Obejmuje przemysły środków produkcji (maszynowy, paliwowy, energetyczny, środków transportu, chemiczny)
-Generuje postęp techniczny
2.Produkcyjna
-Tu bezpośrednio powstaje żywność (produkt finalny)
-Do sfery tej zaliczyć należy: rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo; przemysł spożywczy i gastronomia
3.Poprodukcyjna
-Obejmuje wszystko, co dzieje się z żywnością po jej wytworzeniu, czyli: magazynowanie, przechowywanie, transport, produkcja opakowań, handel żywnością, itp.
4.Badań naukowych na rzecz agrobiznesu
-Odgrywa ona istotną rolę, gdyż powstają tu nowe technologie opakowania, przechowywania, produkcji, uszlachetniania żywności. Są one upowszechniane, dzięki czemu konsument otrzymuje produkt lepszej jakości.
Pierwotną formą agrobiznesu jest FOLWARK, który przeszedł następujące stadia rozwoju:
1.oddzielenie się wytwórczości środków produkcji (rzemiosło, przemysł narzędzi, maszyn i urządzeń rolniczych)
2.Wyodrębnienie się przetwórstwa rolno - spożywczego
3.Wyodrębnienie się handlu żywnością, w tym handlu międzynarodowego
4.Formowanie się sektora usługowego.
Rodzaje integracji:
->Pionowa:
*Przez kontrakt - polega na systemie umów, które nakładca zawiera z farmerami na wyprodukowanie określonych produktów.
Farmer uzyskuje gwarancję zbytu swoich produktów, jeśli respektuje wszystkie wskazania i wymagania nakładcy dotyczące jakości produktów i stosowanych technologii. Oprócz tego nie musi angażować własnych zasobów finansowych, gdyż prawie wszystko, czego potrzebuje do produkcji ( z wyjątkiem ziemi i pracy), otrzymuje zaliczkowo od nakładcy.
Intergator zajmuje tu pozycję dominującą.
*Przez własność - polega na tym, ze wielkie firmy przetwórcze lub handlowe kupują i organizują produkcję surowców rolniczych lub dokonują fuzji tych jednostek, bądź też wykupują akcje firm słabszych, które tworzą jednolity ciąg produkcyjny.
->Pozioma:
*Grupy producenckie - jest to najpopularniejsza forma. Tworzą ją rolnicy zajmujący się produkcją jednakowych wyrobów, np. mleka i potem wspólnie sprzedają te produkty rolnicze, co daje im możliwość uzyskania lepszych cen.
Grupy producenckie są dofinansowywane z budżetu państwa i budżetu UE. Maja one większą szansę na modernizację.
FUNKCJE ROLNICTWA
1.Tworzenie PKB
-W miarę rozwoju gospodarczego, udział rolnictwa w tworzeniu PKB maleje
-Udział rolnictwa w tworzeniu PKB jest na ogół zaniżany (bo nastąpiła zmiana systemu z MPS na SNA)
2.Produkcja żywności dla społeczeństwa
-Podstawowa funkcja rolnictwa
-Kraje powinny specjalizować się w produkcji surowców rolniczych, takich, które będą najbardziej opłacalne, i przystosowane do zmiennych wymagań konsumentów
3.Produkcja surowców dla innych gałęzi gospodarki narodowej
-Dzięki temu poszerza się rynek zbytu dla rolnictwa
4.Rynek zbytu dla pozarolniczych jednostek gospodarczych
-Jednostkami gospodarczymi jest przemysł środków produkcji
-Dzięki rolnictwu ludzie zatrudnieni w przemyśle środków produkcji mają pracę
5.Kształtowanie równowagi rynkowej
-Jest duży udział wydatków na żywność
-Cykl świński: podaż na rynku na wieprzowinę jest duża → ceny na wieprzowinę maleją → rolnicy przestają produkować wieprzowinę → niedobór wieprzowiny na rynku → ceny na wieprzowinę rosną → rolnicy zaczynają produkować coraz więcej wieprzowiny... itd.
-Aby uniknąć nadwyżki produktów rolnych stosuje się skupy interwencyjne
6.Rolnictwo jako uczestnik wymiany międzynarodowej
-W produktach eksportowanych w Polsce przeważają produkty rolnicze (co jest niekorzystne)
7.Rolnictwo jako źródło siły roboczej
-Wielofunkcyjny rozwój pracy
8.Akumulacyjna funkcja rolnictwa
-Funkcja historyczna
-Rolnictwo po wojnie otrząsnęło się jako pierwsze
-Rolnicy mieli obowiązek sprzedawać państwu swoje produkty po zaniżonych cenach, a państwo sprzedawało je po zawyżonych cenach. Różnicę tą przeznaczono na rozwój przemysłu.
SYSTEMY ROZWOJOWE ROLNICTWA
1.Rolnictwo konwencjonalne
-Opiera się na wykorzystaniu chemicznych i technicznych środków produkcji, które umożliwiają intensyfikację produkcji
-Maksymalizuje się cel ekonomiczny kosztem znacznego ograniczenia celów ekologicznych
-Podstawowa forma gospodarowania to gospodarstwo rodzinne zarządzane w sposób menedżerski i uzyskujące dochody porównywane do dochodów uzyskiwanych w przemyśle
Skutki:
-Wraz ze wzrostem produkcji, rośnie wielkość gospodarstw, więc zmniejsza się liczba gospodarstw rolnych
-Powszechna nadprodukcja produktów rolniczych
-Degradacja środowiska naturalnego
-Rolnictwo konwencjonalne ma ograniczone szanse na rozwój w Polsce, ponieważ:
-Jest niezdrowe
-Jakość żywności jest niższa
-Duża degradacja środowiska
-Istnieją ograniczenia prawne stosowania tego rolnictwa, którym ono nie potrafi sprostać
-Niewystarczające środki do wprowadzenia tego rolnictwa
-Powszechnie występuje nadprodukcja żywności, a rolnictwo to spowodowałoby jeszcze większe nadwyżki
-Rozdrobnienie
-Są nadmiary siły roboczej w rolnictwie i wprowadzenie tego rolnictwa spowodowałoby wzrost bezrobocia na wsi.
2.Rolnictwo wysokich technologii
-Skrajny przypadek rolnictwa konwencjonalnego
-Związane jest z bardzo szybkim wdrażaniem osiągnięć inżynierii genetycznej i elektroniki
-Większość procesów jest zautomatyzowana
-Jest to rolnictwo kapitałochłonne, ale sprzyja znacznej wydajności pracy
-Wymaga odpowiedniej wielkości gospodarstw (gospodarstwo musi być duże, aby łatwiej mu było pokryć wszystkie koszty)
-Zarządzaniem zajmują się menedżerowie
-GMO = Genetically modified organizm - żywność modyfikowana genetycznie - ważne jest aby była ona oznakowana
Skutki:
-Zmniejszenie się liczby gospodarstw
-Zmniejszenie się liczby zatrudnionych w rolnictwie
-Powszechna nadprodukcja
-Degradacja środowiska naturalnego
3.Rolnictwo integrowane
-Przyczyną jego powstania była degradacja środowiska naturalnego rosnące nadwyżki produktów rolnych; system konwencjonalny był bardzo kosztowny
-Jest to forma rolnictwa konwencjonalnego złagodzona pod względem ochrony obszarów wiejskich
-Celem jego jest zapewnienie stabilnej wydajności przy użyciu umiarkowanej ilości środków chemicznych przemysłowych
-Duży nacisk kładzie się na wysokie kwalifikacje rolnika
-Ma największe szanse rozwoju w skali masowej na świecie
4.Rolnictwo ekologiczne
-Zostało zapoczątkowane w latach 70-tych w Europie Zachodniej, a w Polsce w latach 90-tych
-System gospodarowania o zróżnicowanej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa, oparty na środkach naturalnych i minerałach występujących w przyrodzie, nie przetworzonych technologicznie
-Dbałość o piękno krajobrazu przyrodniczego, powstają wysokiej jakości produkty
-Wyklucza stosowanie syntetycznych nawozów mineralnych
-Ważna jest lokalizacja takiego gospodarstwa, z daleka od dróg i fabryk
-Produkcja ta powinna zapewniać samowystarczalność w odniesieniu do środków produkcji (powinny być hodowane zwierzęta produkujące obornik do nawożenia a także rośliny stanowiące paszę dla tych zwierząt)
-Ważny jest płodozmian (co ogranicza rozwój chwastów, chorób itp.)
-Właściwa gospodarka ściekowa i zrównoważone nawożenie
-Wymaga wsparcia ze strony państwa
-Czynnikiem ograniczającym są ceny
-Wskazane jest aby rolnictwo ekologiczne rozwijało się
-Ponieważ jest pracochłonne, dlatego dużo ludzi znalazłoby pracę
-Do tej pory rolnictwo to nie rozwijało się, bo finansowe wsparcie ze strony Państwa było niewielkie
-Gdy weszliśmy do UE zaczął w Polsce funkcjonować Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), dzięki któremu Polska otrzymała wsparcie na rozwój rolnictwa ekologicznego
-W 80% PROW finansuje sekcja gwarancji Europejskiego Funduszu O i GR, a 20% pochodzi z budżetu państwa
ZASOBY PRZEDSIĘBIORSTWA SFERY AGROBIZNESU
Zasoby przedsiębiorstwa - wszystkie czynniki materialne i osobowe, które uczestniczą w jego działalności, ale nie zużywają się w jednym procesie wytwórczym. Uczestniczą w wielu procesach i zużywają się stopniowo, przenosząc swoją wartość na nowo tworzone dobra i usługi w wielkości proporcjonalnej do rzeczywistego ich zużycia.
Strumienie - część zasobów, która została zużyta w jednym cyklu, ewentualnie w danej jednostce czasu.
Podejście zasobowe dotyczy dłuższego okresu decyzji przedsiębiorcy niż podejście strumieniowe.
Zasoby odnawialne - woda, gleba, lasy, runo leśne, ryby, zasoby genetyczne (w formie dzikich gatunków roślin i zwierząt)
Czynniki produkcji - zasoby wplątane w celowy sposób w proces wytwórczy i aktywnie w nim uczestniczące.
Relacje między zasobami a strumieniami Z/S
-W rolnictwie Z/S jest wyższy niż w innych dziedzinach gospodarki
-Ilość zaangażowanych zasobów jest zwykle wielokrotnie wyższa od bieżącego zużycia, czyli od ich strumieni.
-Relacja Z/S ma specjalne znaczenie w jednostkach sfery agrobiznesu, a zwłaszcza w rolnictwie. Ze względu na wpływ czynników naturalnych czas pracy poszczególnych składników potencjału wytwórczego jest bardzo krótki w stosunku do czasu produkcji. W przypadku wytwórczości roślinnej czas pracy wielu maszyn i urządzeń, zwłaszcza tych wyspecjalizowanych, trwa zaledwie kilka dni.
-Relacja Z/S jest wysoka, co istotnie wpływa na ekonomikę gospodarstwa. Zwalnia to obrót kapitału i powoduje, ze rolnik może oczekiwać efektów w długim okresie
-Relacje Z/S w poszczególnych przedsiębiorstwach są różne i zależą od charakteru produkcji, stopnia jej sezonowości, a także od stosowanych technologii.
Rodzaje zasobów:
ZASOBY:
*produkcyjne- To wszystkie czynniki materialne i osobowe, które uczestniczą w wytwarzaniu dóbr materialnych i usług stanowiących przedmiot działalności przedsiębiorstwa.
*nieprod.- To czynniki materialne i osobowe, które tworzą usługi konsumpcyjne ważne dla zaspokojenia potrzeb osób zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie, lecz nie uczestniczą bezpośrednio w procesach produkcyjnych.
Say (XIX w.) podzielił czynniki produkcji na: ziemia, kapitał i praca.
Marschall wprowadził czwarty czynnik, którym jest organizacja, czyli: zarządzanie, wiedza, umiejętności niezbędne do rozwijania przedsiębiorstwa. Rola tego czynnika jest coraz większa, bo przy minimalnych nakładach materialnych może on przynieść wysokie efekty.
1.Zasoby pracy można scharakteryzować ilościowo i jakościowo. Jest to liczba osób czynnych lub potencjalnie czynnych w przedsiębiorstwie, z uwzględnieniem ich kwalifikacji i umiejętności zawodowych, motywacji i przedsiębiorczości
-Człowiek występuje w przedsiębiorstwie w podwójnej roli
-Jest podmiotem wszelkiej działalności
-Reprezentuje siłę roboczą, jest czynnikiem wytwórczym
-W gospodarstwie chłopskim zasoby pracy identyfikuje się z wielkością rodziny
-Występująca w gospodarstwie chłopskim praca najemna ma charakter marginalny
-Nakłady pracy - równe są sumie czasu rzeczywiście przepracowanego przez członków rodziny w gospodarstwie plus nakłady pracy najemnej.
-Zasób pracy - iloczyn liczby osób gotowych do pracy oraz ilości czasu, który dany członek rodziny jest gotów przepracować
-Opłata pracy - równa jest wartości dochodu czystego netto, stanowiącego różnicę między przychodami danego gospodarstwa a nakładami materialnymi plus obowiązkowe płatności. To co pozostaje stanowi opłatę pracy rolnika i jego rodziny.
-Bezrobocie utajone - jest skutkiem różnicy między zasobami pracy a nakładami pracy. Bezrobocie utajone to osoby, które z punktu widzenia przydatności są zbędne w gospodarstwie, ale nie mogą znaleźć zatrudnienia poza gospodarstwem.
-Ocena efektywności siły roboczej - wykorzystuje się tu wskaźniki wydajności pracy w rolnictwie.
-Wydajność pracy - jest to suma produktów i usług wytworzona w określonej jednostce czasu, przypadająca na jednego pracownika.
Wydajność pracy zależy od:
-Automatyzacji pracy
-Technicznego uzbrojenia pracy - wartość maszyn i urządzeń przypadających na jednego pracownika zatrudnionego w gospodarstwie czy przedsiębiorstwie
-Warunków przyrodniczych - warunki klimatyczne, ukształtowanie terenu
-Poziomu organizacji produkcji
-Wykształcenia, wiedzy (kapitał ludzki)
-Motywacji, zaangażowania
-Intensywności pracy
2.Zasoby kapitału
-Są to wszystkie materialne składniki potencjału przedsiębiorstwa, poza ziemią
-Kapitał dzielimy na:
-Produkcyjny
-Środki trwałe
-Środki obrotowe
-Nieprodukcyjny
-Środki trwałe
-Środki obrotowe
Środki trwałe
-Uczestniczą w wielu procesach produkcyjnych
-W toku produkcji nie zmieniają swojej postaci materialnej
-Zużywają się stopniowo, przenosząc tylko część swojej wartości na wytwarzane produkty
-Odtwarzane są po ich zużyciu
Środki obrotowe
-Zużywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym, przenosząc całą swoją wartość na wytworzony produkt
3.Zasoby ziemi
-Ziemia jako zasób występuje w przedsiębiorstwie w podwójnej roli:
-Jako środek produkcji - jeśli służy wytwarzaniu produktów rolnych
-Jako przestrzeń fizyczna - w której zlokalizowana jest wszelka działalność człowieka
-Jakość gleby - zdolność do funkcjonowania wewnątrz ekosystemu produkowania biomasy i oczyszczania środowiska
Jakość gleby wpływa na
-Urodzajność
-Jednostkowe koszty produkcji
-Wybór kierunku produkcji
-Cenę ziemi
-Wielkość nakładów zewnętrznych, które trzeba ponieść aby uzyskać odpowiednią wielkość produkcji
-Wysokość podatku rolnego
Ziemiochłonność produkcji - ilość ziemi zaangażowana do wytworzenia jednostki produktu rolniczego w danym gospodarstwie.
SYSTEM BANKOWY AGROBIZNESU
System bankowy (w sensie instytucjonalnym) - stanowi sieć wzajemnie ze sobą powiązanych banków, które działają na podstawie jednolitych przepisów prawa bankowego oraz własnych statutów i wypełniają określone prawem funkcje gospodarcze
System bankowy (w sensie ekonomiczno - prawnym) - jest zespołem norm, które regulują gospodarkę pieniężną oraz obieg pieniądza w gospodarce
Podstawowe funkcje banków to:
-Udzielanie kredytów
-Przyjmowanie depozytów pieniężnych
-Prowadzenie kont rozliczeniowych poszczególnych klientów
-Świadczenie innych usług, np.: emitowanie papierów wartościowych, pośrednictwo w obrotach międzybankowych, prowadzenie działalności gospodarczej, doradztwo finansowe, itp.
W Polsce występuje system dwuszczeblowy:
-NBP
-Inne banki
Bank narażony jest na trojakiego rodzaju ryzyko:
-Operacyjne - w tym kredytowe, braku płynności, rynkowe
-Ekonomiczne - związane z ogólnym pogorszeniem koniunktury gospodarczej
-Administracyjne - ryzyko pomyłek, nadużyć, fałszerstw, kradzieży , klęsk żywiołowych itp.
System kredytowy agrobiznesu:
-Stanowi on integralną część systemu bankowego
-Tworzą go banki oraz zasady i normy prawne regulujące tryb udzielania i spłacania kredytów
Kredyt preferencyjny:
-W szerokim zakresie korzystają z niego rolnicy
-Ma charakter celowy - udzielany jest na ściśle określone cele. Wyboru celów dokonuje rząd stosownie do aktualnych potrzeb i preferencji.
Kredyt ten jest przyznawany najczęściej na:
-Zakup ziemi
-Modernizację i restrukturyzację gospodarstwa (działalność inwestycyjna)
-Zakup nawozów mineralnych
-Finansowanie skupu i przechowywania produktów rolnych
-Tworzenie elementów technicznej infrastruktury obszarów wiejskich
-Tworzenie nowych miejsc pracy
-Cele są zmienne, a skala i zakres aktywnego oddziaływania państwa zależy od możliwości budżetu i pilności poszczególnych zadań
Zakres pomocy kredytowej:
-zależy od różnicy między rynkową stopą oprocentowania kredytów (po jakiej udzielają kredytów banki komercyjne) a stopą preferencyjną, która jest niższa od rynkowej. Powstałą różnicę pokrywa budżet państwa.
Stosuje:
-Dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno - spożywczym i usługach dla rolnictwa
-Dopłaty do oprocentowania kredytów klęskowych
-Do końca 2004 roku dopłaty do oprocentowania kredytów na zakup rzeczowych środków do produkcji rolnej oraz na skup i przechowywanie płodów rolnych
Podstawowe elementy ubiegania się o kredyt niezależnie od linii kredytowej:
-Sporządzenie planu przedsięwzięcia inwestycyjnego
-Uzyskanie pozytywnej opinii ośrodka doradztwa rolniczego, właściwego dla miejsca realizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego
Złożenie tych dokumentów wraz z wnioskiem o kredyt w banku współpracującym z agencją ARiMR
Kredyty udzielane na zwykłych zasadach pełnią 3 funkcje:
1.Proefektywnościową
-umożliwia kompleksowe i bardziej efektywne wykorzystanie całego potencjału wytwórczego przedsiębiorstwa
-największą efektywność nakładów osiąga się wówczas, kiedy relacje między czynnikami wytwórczymi osiągają punkt technicznego optimum
-kredyt podnosi efektywność całego potencjału
2.Substytucyjną - jest ona interpretowana dwojako:
-Kredyt jest substytutem środków własnych
-Kredyt uruchamia w przedsiębiorstwie procesy substytucyjne, gdyż zwykle pojawiają się nowe składniki majątku, które zastępują środki stosowane dotychczas
3.Strukturotwórczą
-Ma bezpośredni związek z państwową polityką modernizacji rolnictwa oraz innych ogniw agrobiznesu (zmiana struktury agrarnej, struktury potencjału wytwórczego i struktur przestrzennych)
-Tym zmianom struktur agrobiznesu służą kredyty na zakup ziemi, modernizację gospodarstw rolnych, modernizację zakładów przetwórstwa spożywczego, rozwój infrastruktury technicznej, organizowanie giełd towarowych itp.
Do kredytów dopłaca:
-ARiMR
-Bank Światowy
-Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej
-Fundusz na rzecz rozwoju polskiego rolnictwa, itp.
REFORMY WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ:
Plan Mansholta - 1960 r.
-Nie został w pełni zrealizowany
-Zapoczątkował intensywne przekształcenia strukturalne w krajach UE
Zaprojektowano te przekształcenia w 2 obszarach:
-Zatrudnienie w rolnictwie
-Wielkość gospodarstw rolnych
-Warunkiem modernizacji było zmniejszenie zatrudnienia i zwiększenie obszaru gospodarstw
-Miały temu służyć środki finansowe dla osób, które decydują się odejść z rolnictwa i dla tych, którzy w rolnictwie pozostaną
-Dla osób, które zdecydowały się odejść z rolnictwa przewidziano wcześniejsze emerytury, zasiłki, premie, pomoc przy przekwalifikowaniu się
-Celem miało być też kreowanie nowych miejsc pracy
-Dla osób, które pozostaną w rolnictwie funkcjonowały różne subsydia czy ulgi podatkowe
-Działania te mogły być skuteczne w latach 60-70, bo gospodarka rozwijała się i mogła wchłonąć nadwyżki ludności z rolnictwa
Skutki realizacji części planu:
-Polaryzacja - gospodarstwa rozwojowe stawały się coraz silniejsze a słabsze były zachęcane do likwidacji
-Poprawa struktury agrarnej (ale wciąż rosła nadprodukcja i koszty interwencji)
„Zielona Księga” - 1986 r.
-określa perspektywy wspólnej polityki rolnej
-zakładała urynkowienie rolnictwa przy większej trosce o sprawy socjalne i ekonomiczne wsi
-wprowadzono pakiet skoordynowanych środków np. stopniowo obniżano ceny gwarantowane na artykuły nadwyżkowe, wprowadzono limity gwarantowanej interwencji podnosząc przy tym wymogi jakościowe i wprowadzając zasadę współodpowiedzialności producentów za nadwyżki we wszystkich sektorach
-przyznano pomoc dla obszarów ekologicznie wrażliwych
-premiowano dywersyfikację produkcji i rozwijanie alternatywnych kierunków produkcji w celu zmniejszenia nadwyżek
Plan Mac Sharry'ego - 1992 r.
-Wychodził z krytyki słabości plany Mansholta
-Podkreśla większe znaczenie społeczne funkcji polityki rolnej, jak np. redystrybucji dochodów w kierunku sprawiedliwości i równości społecznej, ochrony środowiska naturalnego oraz rozwoju obszarów wiejskich
-Uwzględnia
-Rosnące nadwyżki i koszt interwencji
-Degradację środowiska naturalnego
-Głównym celem jest utrzymanie dotychczasowego poziomu dochodów rolników przy jednoczesnym ograniczeniu rozmiarów produkcji, spadku cen na produkty rolne i żywnościowe oraz zwiększenia możliwości eksportowych
-Wymagało to zmian form i instrumentów wspierania rolnictwa przez ograniczenie odpłat do cen produktów rolnych w zamian za dopłaty bezpośrednie niezwiązane z jakością produkcji, co zniechęci do rozwijania produkcji (redukcja nadwyżek)
-Wieś pełni podwójną rolę - producent żywności i świadczy usługi środowiskowe
Realizacja Nowej Wspólnej Polityki Rolnej polegała na:
-Obniżeniu cen gwarantowanych na zboża, mięso wołowe, owoce i warzywa w celu zbliżenia ich do cen światowych
-Wprowadzeniu bezpośrednich dopłat dla producentów rolnych
-Wprowadzeniu systemu rekompensat dla rolników za wyłączenie ziemi z uprawy (tzw. ugorowanie), głównie produkcji zbóż
-Rozwijaniu programów wspomagania i rozwoju regionów wiejskich
-Promowaniu rolnictwa przyjaznego środowisku
-Promowaniu zalesiania gruntów uprawnych
-Promowaniu wcześniejszego przechodzenia na emeryturę
-Ekstensyfikowaniu produkcji rolniczej
-Rozwijaniu pozarolniczej działalności gospodarczej
-Rozwijaniu produkcji surowców nieżywnościowych
-Redukowaniu nadwyżek towarów
-Nadrzędny cel Wspólnej Polityki Rolnej to utrzymanie dostatecznej liczby ludności wiejskiej w celu zachowania walorów środowiska naturalnego, ochrony tradycyjnego wiejskiego krajobrazu i modelu rolnictwa rodzinnego zajmującego się nietradycyjnymi zajęciami
Realizacja tego planu została pozytywnie określona przez Komisję Europejską, bo :
-wzrosły dochody i poziom życia rolników,
-obniżył się poziom produkcji i zapasów,
-wzrosła powierzchnia gruntów wyłączonych z użytkowania,
-obniżył się poziom intensywności wykorzystania gruntów wyłączonych z użytkowania,
-poprawił się stan środowiska naturalnego
-Ochrona środowiska stała się ważną częścią polityki rolnej
-Nie udało się w widoczny sposób obniżyć cen produktów rolnych i poprawić konkurencyjności na rynkach światowych
Agenda 2000 - 1999 r.
-Zapowiadała przyjęcie nowych członków i określała pakiet budżetowy do 2006 roku
-Zakładała radykalną reformę Wspólnej Polityki Rolnej uwzględniającą nowe uwarunkowania:
-Proces liberalizacji światowego handlu żywnością
-Wzrost popytu na świecie
-Rosnące wymogi konsumentów w zakresie bezpieczeństwa żywności i jej cech jakościowych
-Rozwój zrównoważony środowiskowo
-Poszerzenie UE na wschód
Cele programu to jednocześnie nowe cele Wspólnej Polityki Rolnej:
-Rozwój i podniesienie konkurencyjności obszarów wiejskich oraz wyrównywanie różnic rozwojowych między -regionami
-Zagwarantowanie ludności rolniczej odpowiednich warunków życia i stabilnych dochodów z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego
-Zapewnienie wielofunkcyjnego charakteru wsi i rolnictwa
-Zagwarantowanie konsumentom dobrej i bezpiecznej żywności
-Poprawa konkurencyjności rolnictwa europejskiego zarówno na rynku wewnętrznym jak i zewnętrznym (poprzez obniżenie cen)
-Włączenie do Wspólnej Polityki Rolnej celów związanych z ochroną środowisk
-Uznanie leśnictwa za integralną część rozwoju wsi
-W planie finansowym wydzielono środki finansowe na realizację programu SAPARD
Wnioski:
-Przyjęte rozwiązania zmierzały do uproszczenia systemu płatności w rolnictwie oraz uniezależnienia ich od rozmiarów produkcji i cen
-Większe znaczenie przypisuje się polityce strukturalnej (II filar)
Reforma przyjęta w Luksemburgu - 2003 r.
-Założono wprowadzenie orientacji rynkowej w rolnictwie i zgodnie z tym rolnictwo ma być efektywne, a produkty rolnictwa konkurencyjne
-Rolnicy mają być głównymi przedsiębiorcami i produkować zgodnie z potrzebami rynku
-Ważnym czynnikiem zmian we Wspólnej Polityce Rolnej pozostają porozumienia i zasady w handlu międzynarodowym, główny warunek to wyeliminowanie subsydiów, które zakłócają handel
-Pomoc nie może wpływać na ograniczanie możliwości rozwoju eksportu przez kraje słabiej rozwinięte
Są 3 nowe elementy Wspólnej Polityki Rolnej:
-Jednolity system dopłat - niezależny od rozmiarów produkcji, powiązany jest ochroną środowiska, bezpieczeństwem żywności, standardami zdrowia zwierząt i roślin, opieki nad zwierzętami, z warunkami zachowania wszystkich obszarów rolnych w dobrej kondycji pod względem rolnym i środowiska naturalnego-
PLAN ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH (PROW)
-Płatności z tytułu środków towarzyszących Wspólnej Polityki Rolnej są realizowane w ramach PROW i obejmują:
-Renty strukturalne
-Mają zachęcać rolników, którzy są w wieku przedemerytalnym do zaprzestania prowadzenia gospodarstw i do ich przekazania w sposób, który służy poprawie struktury agrarnej
Prawo do ubiegania się o rentę strukturalną mają rolnicy, którzy:
-Ukończyli 55 lat
-Przez ostatnie 10 lat prowadzili gospodarstwo rolne o powierzchni min 1 ha użytków rolnych
-Przez min 5 lat podlegali ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu i nie mają zaległości z tytułu płacenia składek
-Nie osiągnęli wieku emerytalnego i nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty
-Zaprzestali prowadzenia działalności rolniczej i przekazali gospodarstwo następcy lub je wydzierżawili na okres min 10 lat
-Posiadają wpis do ewidencji producentów rolnych
-Podstawowa wysokość renty strukturalnej wynosi 210% najniższej emerytury
-Jeśli rolnik ma współmałżonka, to dodaje się jeszcze 60% najniższej emerytury
-Jeśli gospodarstwo ma ponad 3 ha to dodaje się jeszcze 3% za każdy ha
-Renta może zostać zwiększona max do 440% najniższej emerytury
-Z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego renta strukturalna jest odbierana
Wsparcie gospodarstw niskotowarowych
-Ma przyczynić się do poprawy ich dochodowości i umożliwić podjęcie inwestycji prowadzących do uzyskania produkcji, którą można umieścić na rynku
Pomoc finansowa może być przyznana rolnikowi, który:
-Jest właścicielem gospodarstwa niskotowarowego
-Prowadzi to gospodarstwo przez min 3 lata przez złożeniem wniosku
-Został właścicielem takiego gospodarstwa w drodze dziedziczenia lub jako następca producenta rolnego, któremu przyznano rentę strukturalną
-Pomoc finansowa może być wpłacana przez 5 lat, przy czym w 4 i 5 roku wypłata następuje jeśli rolnik zrealizował zadeklarowane cele pośrednie, np.:
-Zakup zwierząt
-Zakup lub dzierżawa gruntów rolnych
-Przystąpienie do grupy producentów rolnych, itp.
Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania
Wspieranie przedsięwzięć rolno - środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt
Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE
-Celem jest ułatwienie dostosowania gospodarstw rolnych do standardów UE w dziedzinie ochrony środowiska, zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt
Wsparcie kierowane jest do producentów, którzy chcą:
-Wyposażyć gospodarstwo w urządzeniu składowania nawozów naturalnych
-Dostosować gospodarstwo produkujące mleko do standardów zdrowia publicznego
-Zmodernizować fermę kurzą specjalizującą się w produkcji jaj konsumpcyjnych
-Pomoc finansowa wypłacana jest w formie premii obliczanej na podstawie kosztów standardowych określanych osobno dla każdego przedsięwzięcia
-Nie można jednak przekroczyć rocznie 25 000 Euro na gospodarstwo
-Premia może być wypłacana max przez 2 lata
Zalesianie gruntów rolnych
-Celem jest powiększenie obszarów leśnych poprzez zalesianie użytków rolnych o niskiej przydatności dla rolnictwa
O wsparcie mogą się ubiegać:
-Producenci rolni, będący osobami fizycznymi lub spółdzielniami produkcji rolnej, uzyskujący min a20% dochodów z tytułu prowadzenia działalności rolniczej
-Właściciele gruntów rolnych uzyskujący ponad 80% dochodów z działalności pozarolniczej
-Grupa min 3 rolników lub właścicieli gruntów rolnych, prowadząca działalność rolniczą na łącznej powierzchni o min 3 ha
-Aby uzyskać płatność, należy zobowiązać się do pielęgnacji założonej uprawy leśnej przez okres 5 lat od dnia wykonania zalesienia
Producent rolny może otrzymać płatności:
-Wsparcie na zalesienie - jednorazowa płatność za poniesione koszty zalesienia i ewentualnego ogrodzenia uprawy
-Premię pielęgnacyjną - za utrzymanie nowej uprawy leśnej przez pierwszych 5 lat po nasadzeniu
-Premię zalesieniową - zryczałtowana płatność za utracone dochody z tytułu przekształcenia gruntów rolnych na grunty leśne (wypłacana przez 20 lat od roku zalesienia)
Grupy producentów rolnych
Pomoc techniczną
Uzupełnienie płatności obszarowych
-ARiMR pełniąc funkcję agencji płatniczej PROW jest odpowiedzialna za zarządzanie, monitorowanie i kontrolę realizacji PROW
Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich”(SPO)
-Jeden z głównych instrumentów wsparcia i rozwoju wsi i rolnictwa w latach 2004-2006
-Współfinansowany z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej
-Zakres działań wdrażanych przez ARiMR w ramach SPO:
-Inwestycje w gospodarstwach rolnych - dofinansowaniem są objęte projekty, które przyczyniają się do poprawy konkurencyjności gospodarstw rolnych poprzez wzrost jakości produkcji, jej skalę i profil, obniżenie kosztów i spełnienie wymogów w zakresie ochrony środowiska, higieny i warunków utrzymania zwierząt
-Ułatwienie startu młodym rolnikom
-Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów
-Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem
-Przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalną katastrofą lub pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych
-Poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych - wspierane są projekty inwestycyjne związane z modernizacją i dostosowaniem do warunków funkcjonowania na Jednolitym Rynku zakładów działających w obszarze przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych.
-Pomoc techniczna
Pomoc będzie realizowana w formie dofinansowania, określonej części lub całości kwalifikowanych kosztów przedsięwzięcia. Wyjątek stanowi działanie ułatwienie startu młodym rolnikom
ARiMR wdraża wszystkie działania objęte SPO „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb”, które obejmuje 4 priorytety i liczne działania w tamach tych priorytetów:
1 priorytet - dostosowanie nakładu połowowego do zasobów:
-złomowanie
-wspólne przedsiębiorstwa
2 priorytet - odnowa i modernizacja statków rybackich:
-budowa nowych statków
-modernizacja statków rybackich
priorytet 3 - ochrona i rozwój wodnych zasobów naturalnych, chów i hodowla ryb, rybackie urządzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe:
-chów i hodowla ryb
-rybołówstwo śródlądowe
priorytet 4 - inne działania:
-promocja
-działania innowacyjne
Prawidłowość rozwoju agrobiznesu - tendencje, które prowadzą do powstania właściwych relacji.
1. ilość pracy jakie dane społeczeństwo przeznacza na produkcje żywności w długim okresie jest mniej więcej stała, natomiast zmienia się struktura tych nakładów:
a) maleje ilość pracy wydatkowanej w rolnictwie
b)rosną nakłady pracy w działach bezpośrednio lub pośrednio obsługujących rolnictwo np. przetwórstwo, obsługa tech. i finansowanie rolnictwa
2. Zmiany strukturalne wymienione powyżej prowadzą do wzrostu wydajności pracy w całym agrobiznesie.
3. agrobiz. dąży do równowagi strukturalnej tzn.- nie ma ważnych i nie ważnych ogniw - chodzi o właściwe proporcje między nimi.
4. ważną rolę odgrywa współdziałanie poszczególnych członów agrobiznesu (skoordynowanie wielu regionów rolniczych)
5. w miarę rozwoju społeczno-gospodarczego coraz bardziej prawdziwa staje się teza, że żywność powstaje głównie poza rolnictwem.
Bezpieczeństwo żywnościowe:
1- w ujęciu jakościowym -gwarantuje jakość produktów żywnościowych znajdujących się na rynku- żywność bezpieczna pod względem zdrowotnym
2- w ujęciu ilościowym- brak zagrożeń poziomu wyżywienia społeczeństwa w sytuacjach ekstremalnych np. klęski żywiołowe, wojny, g. kryzysy.
Oba bezpieczeństwa powinno nam gwarantować państwo.
-jakościowe- tworzenie norm, praw, ograniczeń.
-ilościowe - zabezpieczenie w różny sposób.
Formy polityki bezpieczeństwa ilościowego:
a)rezerwy strategiczne (rzeczowe) przechowywane w licencjonowanych magazynach żywności i uruchamiane w momentach potrzebnych ( zboże i pochodne, mięso cukier - od 2002r. zajmuje się tym Agencja Rezerw Materialnych, Materialnych wcześniej Agencja Rynku Rolnego- one gromadzą też inne rzeczy np. benzynę.
b)Rezerwy tkwiące w potencjale produkcyjnym ( praca, ziemia, kapitał) wszystkie te potencjały nie są max wykorzystane.
c) Polityka kontrolowanej autarkii (zamkniętej gospodarki) chodzi o taką pol. eksportowo-importową, która nie uzależnia nadmiernie danego kraju od importu tych produktów, które są podstawą wyżywienia społeczeństwa. Specyfika produkcji rolnej:
1.uzależnienie od warunków naturalnych niezależnych od człowieka tzn., że producent mimo poniesienia nakładów nie uzyska efektów - duże ryzyko produkcyjne.
2. Zmienność, niestabilność, nieprzewidywalność rynku - wahania podaży, cen - duże ryzyko ekonomii, także uwarunkowania między narodowe.
3. sezonowość produkcji - odbywa się w pewnym okresie, cyklicznie, która ma liczne negatywne skutki dla ekonomi gospodarstwa np. sezonowość dochodów i pracy, niepełne wykorzystanie kapitału np. maszyn, urządzeń.
4. Długi cykl produkcyjny- od poniesienia nakładu do uzyskania efektów mija dłuższy okres, a wtedy sytuacja na rynku może się zmienić.
5. specyfika oferowanych produktów - nietrwałe szybko psujące się, wrażliwe na transport, co wymaga specyficznej organizacji, sprzedaży i dystrybucji.
6. bardzo słaba niska pozycja konkurencyjna rolnika na rynku - najsłabszy podmiot, ponieważ jest duża nadwyżka, konkurencja, liczba rozdrobnionych gospodarstw - rolnik spotyka na rynku skoncentrowane struktury skupu o charakterze mono lub oligopolistycznym i w związku z tym rolnik jest biorcą cen i pozycja jego jest niska. Sposobem tego mogą być próby łączenia się rolników, integracja pozioma i współpraca w grupie.