70

Rozdział IV

Syndrom samobójstwa

71

regresji i atrofii. Bardzo śmiałe byłoby z naszej strony sformułowanie takie­go przypuszczenia, to znaczy wyobrażanie sobie, że etap osiągnięty obecnie przez Zachód stanowi etap obowiązkowy do przejścia dla całej ludzkości. Istnieje więcej niż jedna droga do przyszłości i japońskie społeczeństwo ma tę niezwykłą cechę, że wydaje się być w stanie utorować sobie drogę na skróty ku tej przyszłości, wychodząc od dawnych obyczajów.

Jeśli istniałaby ludzka natura, moglibyśmy zadowolić się pytaniami o nią, zadając je naukom o człowieku. Psychologia i socjologia przedstawi­łyby nam istotę samobójstwa, być może zróżnicowaną i złożoną, ale za to trwałą — tak jak i istotę rodziny, sztuki, kary, pracy, szaleństwa, władzy lub wszystkich podstawowych struktur istoty ludzkiej. Byłoby tak, gdyby czło­wiek dawał się oddzielić od czasu — dawne marzenie, za którym podążał metafizyczny idealizm, i które nauka chciała wskrzesić. Ale w jaki sposób, w imię prawa boskiego, w imię praw przyrody, ustalać granice, których człowiek nie chciałby przekroczyć? Możemy opisywać i rozumieć, ałe defi­niować i określać — nie. Na pytanie: czym jest człowiek? — możemy jedynie odpowiedzieć: spytajcie o to jego historię, gdyż człowiek sam dla siebie jest zagadką, rozproszoną w czasie. Jest tylko niejednolitą sumą swoich możli­wości, wszystkiego, czego był, jest i będzie w stanie dokonać. To, czym jest, jest jedynie tym, czym może się stać, a to, czym może się stać, może wyja­wić nam tylko rzeczywistość historyczna, przyszła lub już spełniona. Jed­ność człowieka nie jest zagrożona przez jego wolność tworzenia samego siebie, na którą sobie pozwała, skoro wszelkie działania zapisane w historii dają się stopniowo zrozumieć i okazują się posiadać własną logikę, pojmo-walną, jak mówi Nietzsche, poprzez „całe długie, trudne do odcyfrowania, hieroglificzne pismo ludzkiej przeszłości moralnej"¹⁰.

¹⁰ Nietzsche przytacza powyższe deszyfracje przeszłości ludzkiej moralności we wstę­pie do Z genealogii moralności, co dzisiejsi historycy mentalności zdają się uważać za swój obowiązek. „Trzeba tę ogromną, rozległą a tak skrytą krainę moralności - moralności, która rzeczywiście istniała, rzeczywiście żyła — objechać z zupełnie nowymi pytaniami; a także z nowymi oczyma" (w polskim przekładzie Leopolda Staffa, Wydawnictwo Zielo­na Sowa, Kraków 2003, s. 10).

" Studium Williama Wetheralla, „Anti-Suicide Traditions in Japan: Past and Pre-sent", które ukazało się 14 lutego 1981 w The Japan Times, ukazuje wartość reakcji prze-

Nie możemy zatem zdefiniować samobójstwa według samych tylko danych psychosocjologicznych, wymyka się ono w rozciągłości historii znaczeniom, które nadała mu inwencja wieków — znaczeniom nakładają­cym się na siebie i zawiłym, spośród których część stała się przedawniona, lecz wiele przetrwało i są aktualne jak nigdy dotąd ".

Chcąc uchwycić znaczenie samobójstwa w Japonii, zostajemy odesłani do całej historii archipelagu, gdyż znaczenie tego, co było, musi jeszcze sie „wydarzyć" — od początku czasów, które ujawniają nam pierwsze stwierdzone dokumenty. W zwierciadle tej historii, najpierw mglistej i pełnej luk, ujrzane obrazy nie przestają do nas przemawiać, nie przestają pytać, jakby same zadawały sobie pytania poprzez nas.

ciw przyjętemu obrazowi japońskiego społeczeństwa, przesadnie postrzeganego (na pod­stawie tego, czego ludzie Zachodu dowiedzieli się o seppukn wojowników bushi), jako powszechnie tolerancyjne wobec wszelkich samobójstw i obojętne wobec śmierci.

Przedstawiona w 1976 r. przez Roberta George'a Sewella na Uniwersytecie Illinois rozprawa doktorska, The Theme of Suicide: A Stitdy of Human Values in Japanese and estern Literaturę, usiłuje otworzyć perspektywy komparatystyczne.

W 1978 roku międzynarodowe sympozjum poświęcone prewencji samobójstw dało początek Japońskiemu Stowarzyszeniu Prewencji Samobójstw (J.A.S.P.) pod przewodnic-^ern Kato Masaakiego, dyrektora Narodowego Instytutu Zdrowia Psychicznego. Celem go stowarzyszenia jest w szczególności uczulenie ludzi na wszelkie oznaki przygnębienia promowanie porozumienia z osobami, u których mogą wystąpić skłonności samobójcze, ^ce'u poprawienia ich mniemania o sobie samych.

---