SZKODNIKI SYSTEMÓW KORZENIOWYCH

Najgroźniejszymi szkodnikami są tu pędraki, czyli larwy żukowatych: chrabąszcza majowego, chrabąszcza kasztanowca, wałkarza lipczyka, guniaka czerwczyka, a także turkucia podjadka, listnika zmiennobarwnego, ogrodnicy niszczylistki, rolnic i komarnic.

1. Pędraki ogólnie.

Larwy żukowatych; ich rozpoznanie możliwe jest dzięki charakterystycznemu rozmieszczeniu włosków, szczecinek i kolców na brzusznej stronie ostatniego segmentu odwłoka, a szczególnie wokół szczeliny otworu odbytowego. Otwór odbytowy ma u większości omawianych tu gatunków pędraków kształt poprzecznej, czasem lekko łukowatej szczeliny, a jedynie u guniaka czerwczyka ma on kształt zbliżony do trójkąta. U omawianych pędraków dwa równoległe rzędy krótkich mocnych kolców, ustawione prostopadle do szczeliny otworu odbytowego, sięgają wyraźnie poza pole oszczecone pokrywające analną część sternitu. Cechą umożliwiającą odróżnienie pędraków chrabąszczy (oczywiście żywych) jest to, że w przeciwieństwie do pozostałych gatunków nie potrafią one chodzić. Odróżnienie pędraków chrabąszczy od siebie jest bardzo trudne lub wręcz niemożliwe.

Ciało pędraków chrabąszczy osiąga do 65 mm długości.

Podobne do pędraków chrabąszcza są pędraki ogrodnicy, ale są one z reguły mniejsze (poniżej 30 mm), a podwójny prostopadły rząd kolców mieści się prawie całkowicie w analnym polu oszczeconym.

1. pędraki listnika zmiennobarwnego i wałkarza lipczyka

• mają dwa krótkie równoległe rzędy kolców całkowicie mieszczące się w oszczeconym polu.

• pędraki wałkarza - długość do 75 mm, a kolce w rzędach są niewyraźne i bardzo krótkie.

• pędraki listnika - długość do 38 mm, a kolce długie i cienkie, tak że zachodzą na siebie.

pędraki guniaka czerwczyka

• długość do 50 mm, wokół trójkątnej szczeliny otworu odbytowego - krótkie, mocne kolce ustawione w rzędy o kształcie niepełnej kotwicy.

Chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha)

1. występowanie: głównie pd-zach i zachodnia część kraju;

2. zasiedlenie: gleby gliniasto-piaszczyste i piaski drobnoziarniste; preferuje siedliska borów świeżych, mieszanych i liściastych;

3. rójka: pierwsza połowa maja (gdy T gleby na głębokości 10 cm wynosi 9-14º C) - trwa około 30-40 dni, po czym chrząszcze giną;

4. jaja:

• składane są gł. na terenach otwartych; gdy maj jest chłodny także pod okapami drzewostanów;

• składane w kilku złożach, po 10-30 sztuk (łącznie ok. 70 jaj), w glebie na głębokości ok. 10-30 cm;

• białe, owalne w zarysie, z czasem na skutek pobierania wody stają się trzykrotnie większe i kuliste;

• wylęg pędraków następuje po 4-6 tygodniach. Przebywają one wtedy w wierzchniej warstwie gleby i żywią się martwymi, drobnymi szczątkami roślin oraz najcieńszymi korzonkami roślin zielnych. W pierwszym roku nie wyrządzają szkód w szkółkach i na uprawach. Zimują w głębszych partiach gleby (na głębokości ok. 60-80 cm). Na wiosnę pędraki wędrują „do góry” i żywią się tak jak poprzednio, ze wzrastającym udziałem żywych drobnych korzeni. Na przełomie czerwca i lipca następuje pierwsze linienie. Szkody powiększają się po II zimowaniu, a dokładnie po drugim linieniu (późna wiosna w trzecim roku życia larwy). W tym czasie obgryzane są grubsze korzenie, a zjadane w całości małe korzonki siewek i sadzonek. Potem następuje III zimowanie, następnie bardzo intensywny żer pędraków i trzecie linienie (przełom czerwca i lipca). Bezpośrednio po nim pędraki na głębokości 20-50 cm w glebie przepoczwarczają się w kolebce poczwarkowej (trwa to ok. 6 tygodni). Dorosłe chrabąszcze pozostają w glebie aż do wiosny (wyloty jesienne zdarzają się bardzo rzadko).

Generacja 4-letnia, czasem 5-letnia.

6. szczep - populacja chrabąszcza o tym samym rytmie rozwojowym

7. czynniki biotyczne regulujące populację chrabąszcza majowego:

• choroby bakteryjne i grzybowe (np. biała i różowa muskardyna)

• ptaki owadożerne (szpaki, drozdy, sójki, nietoperze i in.)

• kręgowce, np. krety, dziki, borsuki

CHRABĄSZCZ KASZTANOWIEC (Melolontha hippocastani)

1. występowanie: głównie pd-wsch. i wschodnia część kraju;

2. zasiedlenie: siedliska borów świeżych;

3. rójka rozpoczyna się ok. 2 tygodnie później niż u chrabąszcza majowego;

4. ogólny przebieg rozwoju i zestaw wrogów naturalnych - jak u chrabąszcza majowego.

GUNIAK CZERWCZYK (Amphimallon solstitialis)

1. występowanie: głównie środkowa i zachodnia część kraju;

2. zasiedlenie: zadarnione gleby piaszczyste, piaszczysto-gliniaste, zbocza pagórków;

3. rójka: przełom czerwca i lipca, trwa około 2 tygodnie;

4. jaja:

• samica składa około 50 jaj na głębokości ok. 10-20 cm w glebie mineralnej

5. wylęg pędraków następuje po 1-2 tygodniach. Początkowo odżywiają się próchnicą i cienkimi korzonkami traw. Po 3-4 tygodniach następuje pierwsze linienie, drugie po przezimowaniu - w lipcu (w tzw. międzyczasie następuje intensywny żer na korzonkach siewek i sadzonek). Po II zimowaniu następuje krótki okres żerowania i w maju przepoczwarczenie (trwa ok. 2-4 tygodnie);

Generacja 2-letnia.

6. czynniki biotyczne regulujące populację - jak u chrabąszcza;

7. larwy bardziej odporne na niskie T i zmiany wilgotności gleby niż pędraki chrabąszczy;

8. mniej szkodliwe niż pędraki chrabąszczy, jednak przypisuje się im nie mniej niż 35-40% szkód na szkółkach w Polsce.

WAŁKARZ LIPCZYK (Polyphylla fullo)

1. występowanie: środkowa część kraju;

2. zasiedlenie: gleby piaszczyste;

3. rójka: przełom czerwca i lipca;

4. jaja:

• składane pojedynczo (każde w osobnej komorze - nyży), jedno obok drugiego do gleby na głębokości 15-30 cm

• samica składa łącznie około 25-40 jaj

• białawe

• wylęg pędraków następuje po około 4-5 tygodniach. Zerują na korzonkach traw i roślin drzewiastych. Zimują trzykrotnie. Przechodzą trzy stadia larwalne. Trzecie linienie, związane z przepoczwarczeniem, odbywa się w czerwcu (w glebie na głębokości około 10-30 cm). Po 3 tygodniach pojawiają się postacie dorosłe.

Najgroźniejsze są larwy II i III stadium (te ostanie mogą przegryzać grube korzenie nawet 10-letnich sosen).

LISTNIK ZMIENNOBARWNY (Anomala dubia)

1. występowanie: cała Polska;

2. rójka: od połowy czerwca do połowy sierpnia;

3. jaja: składane do gleby;

4. larwy żerują na małych korzonkach różnych roślin. Po przezimowaniu - w maju-czerwcu następuje przepoczwarczenie;

Generacja 1-letnia.

OGRODNICA NISZCZYLISTKA (Phyllopertha horticola)

1. występowanie: cała Polska, głównie gleby zadarnione terenów otwartych;

2. biologia i znaczenie gospodarcze - jak u listnika; szkody wyrządzane przez postacie dorosłe są większe, ale dotyczy to nadziemnych części roślin.

TURKUĆ PODJADEK (Gryllotalpa gryllotalpa)

1. występowanie: cała Polska na glebach wilgotnych i świeżych;

2. rójka: w czerwcu;

3. jaja:

• samice składają jaja do gniazda na głębokości 10-20 cm w ilości 250-600 jaj;

• wylęg larw następuje po 2-3 tygodniach. W tym samym roku przechodzą 3 linienia i zimują w glebie. Na wiosnę linieją jeszcze 2 razy i osiągają dojrzałość. Turkuć odżywia się zarówno drobnymi bezkręgowcami, jak i korzonkami roślin. Główne szkody polegają na ryciu chodników pod powierzchnią gleby i przegryzanie podziemnych części drzewek, co prowadzi do wywracania się i więdnięcia siewek i małych sadzonek.

ROLNICA ZBOŻÓWKA (Agrotis segetum)

1. występowanie: cała Polska na różnych typach gleb;

2. rójka: od maja do początku października;

3. jaja:

• składane pojedynczo na liściach chwastów, sadzonkach i siewkach różnych drzew;

• samica składa ok. 400 jaj;

4. wyląg gąsienic następuje po 4-5 dniach. Wyjadają nasiona i podgryzają podziemne części strzałek, przegryzają siewki tuż pod liścieniami lub tuż nad ziemią. Ogryzają korę na korzeniach, w okolicy szyi korzeniowej, a także igły. Zimują w glebie na głębokości 10-20 cm. Na wiosnę krótko żerują i w początkach maja przepoczwarczają się (trwa to 2-4 dni) w motyle;

Generacja 1-roczna.

5. masowym pojawom sprzyjają lata suche, gdyż w latach deszczowych, zwłaszcza na glebach ciężkich, rolnica jest ograniczana przez mykozy.

ROLNICA SZKÓŁKÓWKA (Agrotis vestigialis)

1. rójka: sierpień i wrzesień;

2. jaja:

• składane w glebie piaszczystej w miejscach zachwaszczonych;

1. młode gąsienice żerują aż do zimy na korzonkach roślin zielnych. Nawisnę zaczynają ogryzać szyjki korzeniowe 1-3-letnich siewek i sadzonek różnych drzew, zwłaszcza sosny. Przepoczwarczenie następuje w glebie w lipcu;

Generacja 1-roczna.

2. już przy zagęszczeniu 3 gąsienic na 1 m² następuje wypad 64% siewek w rozsadnikach dębowych, głównie na skutek przegryzienia drzewek pod liścieniami i ogryzienia kory w pobliżu szyi korzeniowej.

KOZIUŁKA (In. KOMARNICA) (Tipula paludosa) - KOMARNICA BŁOTNA

1. rójka: od lipca do października;

2. jaja:

• do kilkuset sztuk do wilgotnej, luźnej gleby (samice przed złożeniem jaj latają z wyraźnie opuszczonym ku dołowi odwłokiem);

• wylęg larw następuje po 2 tygodniach. Początkowo odżywiają się próchnicą, następnie ogryzają cienkie korzonki tuż przy powierzchni gleby, a także nadziemne okolice szyi korzeniowej młodych siewek. Zimują w glebie raz lub dwukrotnie. Największe szkody wyrządzają na wiosnę po przezimowaniu. Przepoczwarczenie następuje w lecie.

Generacja 1-2-letnia.

4

---