*DEKOLONIZACJA*
Przez dekolonizację rozumiemy proces likwidacji systemu kolonialnego na świecie, związany z powstaniem niepodległych państw. Był to proces długotrwały, rozpoczęty przed II wojną światową, który osiągnął swoje apogeum w latach 60 i 70, a obecnie jest w fazie schyłkowej. Proces ten przebiegał dwiema drogami: walka zbrojna o niepodległość i pokojowe dochodzenie do niepodległości poprzez dialog i pojednanie Duże znaczenie dla tego procesu miały zmiany zachodzące w metropoliach i koloniach oraz presja ze strony organizacji międzynarodowych, takich jak ONZ, OPA, OJA, Ruch Niezaangażowanych. W 1952 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło dwudziestoletni plan, zakładający przygotowanie terytoriów zależnych do niepodległości. W grudniu 1960 r. ONZ opracowała Deklarację w Sprawie Przyznania Niepodległości Krajom i Narodom Kolonialnym. W 1961 r. powstał Komitet Dekolonizacyjny. W listopadzie 1972 r. w ONZ uchwalono rezolucję uznającą kolonializm jako zagrożenie dla pokoju i bezpieczeństwa światowego. W procesie dekolonizacji nie należy pominąć rywalizacji dwóch supermocarstw, czyli ZSRR i USA. Po stronie kolonii stał Związek Radziecki jako obrońca ich niezależności. Domagał się on natychmiastowej niepodległości dla kolonii, wspierał organizacyjnie i finansowo ruchy narodowowyzwoleńcze. Chodziło tu o wpływy w państwach nowo powstających oraz osłabienie militarno-gospodarcze Zachodu. Z kolei Amerykanie w obliczu ekspansji komunizmu musieli wspierać bardzo często byłe metropolie. Dekolonizacja nie rozwiązywała jednak problemów krajów nowo wyzwolonych. Były one widownią wojen domowych. Sztucznie ustalane granice, które dzieliły poszczególne plemiona czy grupy wyznaniowe, prowadziły do szeregu konfliktów granicznych.
I etap dekolonizacji to lata 1945-1955; objął on przede wszystkim kraje azjatyckie - 11 z 12, które uzyskały wolność polityczną. Były to Indonezja, Wietnam, Korea (1945), Filipiny i Jordania (1946), Indie i Pakistan (1947), Cejlon (Sri Lanka) i Birma (1948), Libia (1951), Kambodża (1953) i Laos (1954). Walką zbrojną doszły do niezależności Wietnam i Indonezja. Zamknięciem tego etapu była konferencja w Bandungu (04.1955 r.), na której Indonezja oświadczyła, że "kolonializm we wszystkich jego przejawach stanowi zło, któremu należy szybko położyć kres".
II etap to lata 1956-1965; w tym okresie wolność uzyskały 42 państwa, z czego 30 z Afryki. W 1960 r. w Afryce uzyskało wolność 15 państw, rok ten nazwano Rokiem Afryki. Były to m.in.: Mali, Niger, Kongo, Somalia, Czad. Algieria (1962) uzyskała wolność na skutek wieloletniego powstania zbrojnego przeciwko Francji.
III etap to lata 1966-1975; rozpad portugalskiego imperium kolonialnego w Afryce oraz resztek brytyjskiego na Bliskim Wschodzie. Angola, Mozambik (1975) - po wieloletniej walce zbrojnej przeciwko Portugalii, Bahrajn, Oman, Katar, ZEA (1971), Botswana, Lesotho (1966) - byłe kolonie angielskie. Dojrzała także idea dekolonizacji ekonomicznej i kulturowej. 16.12.1966 r. ONZ przyjęła Pakty Praw Człowieka, które głoszą: "Wszystkie ludy mają prawo do samostanowienia. (...) ustanawiają one swój status polityczny i swobodnie kontynuują swój rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny".
IV etap to lata 1976-1990; walka na peryferiach: Zimbabwe (1980), Namibia (1990). Dziś niewiele jest kolonii - Gibraltar, Gujana Francuska. Na Saharze Zachodniej toczy się nadal wojna wyzwoleńcza.
W konsekwencji dekolonizacji niepodległe państwa nie zerwały wszystkich więzi politycznych i instytucjonalnych z byłymi metropoliami, co zaowocowało organizacyjnymi formami współpracy (m.in.Commonwealth). Dekolonizacja nie rozwiązała żadnych problemów - często nowopowstałe państwa okazywały się być zupełnie nieprzygotowane do samodzielnego bytu politycznego i gospodarczego Niewiele państw Trzeciego Świata odniosło sukces gospodarczy i rzadkie są przypadki, by potrafiły urzeczywistnić na dłuższą metę poprawnie funkcjonujący system demokratyczny. Stary kontynent nie dał byłym koloniom całkowitej wolności. Pozostała w nich ta sama administracja, życie elit toczyło się na wzór europejski, gospodarczo i kulturalnie były nadal uzaleznione.
Jednak pozycja międzynarodowa Europy uległa degradacji. Na początku wieku Europa dominowała w polityce światowej, aż 80% wszystkich inwestycji światowych należało do GB, FR i GE. Ich stolice były ośrodkami kulturalnymi świata. Po zakończeniu II wojny, org. międzynarodowe, dążące do ustalenia równowagi, utrudniały im zachowanie tych pozycji.