CHARAKTERYSTYKA PŁYNÓW BIOLOGICZNYCH

PŁYNY BIOLOGICZNE:

- krew

- mocz

- płyn mózgowo-rdzeniowy

- płyny z jam ciała

- wydzieliny z przewodu pokarmowego

- wydzieliny z narządów moczowo-płciowych

- ślina

METODY DIAGNOSTYCZNE:

- jakościowe i ilościowe określenie właściwości lub składu danego materiału biologicznego

- odzwierciedlają stan biochemiczny ustroju w chwili pobrania materiału

- umożliwiają lub ułatwiają rozpoznanie i różnicowanie chorób

- pozwalają na prognozowanie i kontrolowanie leczenia

KREW

KREW - ciekła tkanka (jedyna w organizmie), utworzona ze składników morfotycznych (białe, czerwone krwinki, płytki krwi)

Funkcje krwi:

- transportuje tlen do komórek i tkanek oraz usuwa z nich CO₂

- rozprowadza substancje odżywcze i transportuje enzymy, hormony i witaminy

- usuwa z ustroju produkty przemiany materii

- utrzymuje równowagę kwasowo-zasadową oraz wodno-elektrolitową ustroju

- utrzymuje wzajemną łączność między narządami

- stanowi obronną barierę ustroju

KREW MA STAŁY SKŁAD MORFOTYCZNY I CHEMICZNY

objętość - ok. 4,5 litra (1/13 - 1/15 ogólnej masy ciała)

gęstość - 1,050 - 1,060 g/litr

skład:

- 80% - H₂O

- 20% - substancje organiczne, nieorganiczne, skład morfotyczny

HOMEOSTAZA - zdolność organizmu do utrzymywania stałości środowiska wewnętrznego

OSOCZE

stanowi 55% objętości krwi

45% - składniki morfotyczne

OSOCZE - krew pozbawiona elementów morfotycznych

Otrzymywanie osocza:

- krew pobiera się na odpowiedni środek przeciwskrzepliwy (antykoagulant), następnie wymieszanie, odwirowanie (3000 obrotów/ min, t = 15 minut)

Właściwości fizyczne osocza:

- lekko żółtawy płyn

- przezroczysty

- lekko opalizujący

H₂O stanowi 90-92% osocza

SKŁADNIKI OSOCZA KRWI:

Związki organiczne 1. Azotowe	- białko całkowite - związki o największym stężeniu - 60-80 g/l - albuminy - α1, α2, β, γ - globuliny - immunoglobuliny G, A, M - fibrynogen (udział w krzepnięciu) - hemoglobina - lipoproteiny LDL, HDL - mocznik - kwas moczowy - azot aminokwasów - kreatyna, kreatynina - bilirubina - enzymy - hormony - witaminy (nie wszystkie zawierają azot)
Związki organiczne 2. Nieazotowe	- glukoza (70-110mg/dl) - cholesterol - triglicerydy
Związki nieorganiczne	- sód - potas - chlor - wapń - magnez - fosfor - wodorowęglany - żelazo - miedź
Pierwiastki śladowe	- mangan - jod - fluor - selen - miedź

SUROWICA

SUROWICA - osocze pozbawione fibrynogenu

SUROWICA = OSOCZE - FIBRYNOGEN

Otrzymywanie surowicy:

- Pobrać krew do suchej probówki, pozostawić w temperaturze pokojowej (można również umieścić w cieplarni - temp. = 37ºC)

- Po umieszczeniu krwi w probówce następuje uruchomienie układu krzepnięcia:

czynnik zewnętrzny + czynnik wewnętrzny

czynnik V

protrombina trombina

fibrynogen fibryna (włóknik)

Przeprowadzanie badania krwi:

- na czczo - 12 h (posiłek zmienia wartość białek, cukrów, kwasu moczowego)

- badanie należy wykonywać o godz. 7⁰⁰ (ze względu na rytm dobowy niektórych substancji - np. kortyzolu)

- pozycja ciała badanego powinna być:

- siedząca

- leżąca ( w przypadku obłożnie chorych)

- pacjent musi być wypoczęty (aby nie wydzielały się hormony stresu - katecholaminy, kortyzol)

- nie można narażać pacjenta na wynaczynienie krwi ( należy pobrać potrzebną do badań ilość, nie więcej)

- opisać probówki

STANDARDOWE POBIERANIE KRWI:

1. Krew żylna

2. Krew włośniczkowa (włośniczkowa arterializowana)

3. Krew tętnicza

Ad. 1.

- pobiera się z żyły łokciowej

- przed pobranie zakłada się opaskę na ok. 1 minutę

Ad. 2.

- pobiera się z opuszka palca serdecznego (w ostateczności z innych palców)

- pobiera się z płatka usznego

- u noworodków i niemowląt - pobiera się z pięty lub palucha

- przed nakłuciem przetrzeć obszar nakłucia spirytusem - dezynfekcja oraz pobudzenie zwiększonego przepływu krwi)

Ad. 3.

- pobiera się z tętnicy promieniowej, ramieniowej i udowej

- pobierana w celu badań gazometrycznych

- należy pobrać anaerobowo - bez dostępu powietrza

Krew musi być jak najszybciej dostarczona do laboratorium. Gdy nie ma takiej możliwości to trzeba oddzielić osocze od elementów morfotycznych (w komórkach znajduje się dużo potasu, gdy krew stoi to komórka pęka, uwalniając duże ilości potasu - który może zafałszować wyniki). Krew musi być przechowywana w lodówce lub zamrażana.

Zbieranie i przechowywanie materiału:

- hemoliza

- czas i temperatura (badanie na enzymy)

- glikoliza

- wrażliwość na światło (bilirubina, witaminy - probówki należy chronić przed światłem).

- próbki mikrobiologiczne (na badanie bakteriologiczne - muszą być przechowywane na odpowiednim podłożu i w temp. ok. 37ºC)

ANTYKOAGULANTY I ICH ZASTOSOWANIE

HEPARYNA (sól amonowa)	- używać do biochemicznych i morfologicznych badań - nie stosować do badań krzepliwości krwi (hamuje trombinę) - heparyna jest wydzielana przez granulocyty zasadochłonne oraz śródbłonek wyściełający naczynia - heparyna zapobiega wykrzepianiu wewnątrznaczyniowemu - utrzymuje homeostazę
WERSENIAN DISODOWY WERSENIAN DIPOTASOWY EDTA	- przydatny w badaniach morfologicznych ze względu na właściwości chelatujące - nie stosować do oznaczania elektrolitów i niektórych enzymów - hamuje i wiąże jony Ca ^2+ niezbędne w procesie krzepnięcia
CYTRYNIAN SODU	- podstawowy koagulant w badaniach koagulacyjnych do oznaczania elektrolitów i równowagi kwasowo-zasadowej hamuje i wiąże jony Ca ^2+ niezbędne w procesie krzepnięcia do oznaczania szybkości opadania krwinek czerwonych (OB)
SZCZAWIAN POTASU FLUOREK SODU	- przydatny w badaniach hematologicznych, nie nadaje się do oznaczania elektrolitów, równowagi kwasowo-zasadowej i niektórych enzymów - używany do oznaczania glukozy - umożliwia oznaczenie glukozy po kilku godzinach (zahamowanie glikolizy przez fluorki) - hamuje i wiąże jony Ca ^2+ niezbędne w procesie krzepnięcia

Badania koagulacyjne - badania, które określają stan układu krzepnięcia (próba protrombinowa i trombinowa)

MOCZ

MOCZ - produkt czynności nerek

Rola nerki:

- wydalanie produktów przemiany materii

- utrzymywanie i regulowanie homeostazy ustrojowej

- utrzymywanie stałego składu chemicznego krwi

Skład moczu zależy od:

- czynności nerek

- metabolicznych przemian wewnątrzustrojowych

- stopnia zagęszczenia moczu

- resorpcji zwrotnej

DOBOWA ILOŚĆ MOCZU: 800-2000 ml

Zdrowe nerki wydzielają na dobę ok. 50g substancji chemicznych

Z moczem wydalane są:

- woda

- sole mineralne

- kwasy

- zasady

- substancje toksyczne

- produkty przemiany materii i detoksykacji

- leki

SKŁAD CHEMICZNY MOCZU:

Związki organiczne 1. Azotowe	- mocznik ( 20-25g/dobę) - kwas moczowy - w postaci wolnej lub soli: moczanów sodu, potasu, amonu - kreatynina - aminokwasy - urobilinogen
Związki organiczne 2. Nieazotowe	- kwas szczawiowy - kwas cytrynowy - kwas mlekowy
Związki nieorganiczne	- amoniak (ilość zmienna - uzależniona od równowagi kwasowo-zasadowej) - wodorowęglany - jony Na^+, K^+, Ca ^2+, Cl^- - fosforany - siarczany
Inne	- leki i ich metabolity - hormony i ich metabolity

Substancje progowe - substancje ulegające całkowitej resorpcji w kanalikach nerkowych, o ile ich stężenie nie przekroczy progu nerkowego

180 mg/dl - progowy poziom dla glukozy

> glukoza

> ciała ketonowe (kwas acetooctowy, kwas β-hydroksymasłowy, aceton)

> bilirubina

Substancje bezprogowe - ulegają bardzo nieznacznej resorpcji, ulegają wydalaniu z moczem proporcjonalnie do stężenia we krwi

ZBIERANIE I PRZECHOWYWANIE MOCZU:

Mocz - „badanie ogólne”

- pierwsza porcja ranna

- środkowy strumień moczu (pierwszy i ostatni odrzucić)

- zbierać do czystego jałowego naczynia

- oddawać mocz po umyciu narządów płciowych

Mocz - „zbiórka dobowa”

- od drugiego oddawania moczu danego dnia do pierwszego oddawania moczu dnia następnego

- zbierać do jałowego naczynia i przechowywać w lodówce

Zabezpieczenie moczu przed rozkładem - umieścić go w lodówce (najlepiej zamrozić) lub dodać środka konserwującego.

CHEMICZNE ŚRODKI KONSERWUJĄCE MOCZ

TOLUEN	- przeciwdziała rozpadowi elementów morfotycznych i nie interferuje w większości badań
TYMOL	- przeciwdziała rozpadowi elementów morfotycznych, interferuje w oznaczeniach albumin, ketosterydów, kwasów żółciowych i bilirubiny
FORMALINA	- utrwala elementy upostaciowione, interferuje w oznaczeniach glukozy
HCl	- oznaczanie amin katecholowych, kortykosteroidów, kwasu wanilino-migdałowego
ŚRODKI ZASADOWE	- chronią przed światłem - oznaczanie porfiryn

RUTYNOWE BADANIE MOCZU

Właściwości fizyczne:

- dobowa ilość

- barwa (jasnożółta, słomkowa, brunatna-przy pojawieniu się bilirubiny i MetHb, krwista-przy pojawieniu się Hb,Mioglob.,Porfiryn,leków )

- przejrzystość (przejrzysty, mętny - od zawartości białek, bakterii, glukozy)

- woń moczu (swoista)

- zapach jabłkowy

- zapach acetonu - cukrzyca

- zapach syropu klonowego - nieprawidłowa przemiana aminokwasów

- zapach siarkowy - częstomocz, cystyuria

- ciężar właściwy (1010-1030 g/l)

- odczyn (pH) moczu (kwaśny, obojętny, zasadowy)

Oznaczane składniki chemiczne:

- białko

- glukoza

- związki ketonowe

- urobilinogen

- kwasy żółciowe

- aminokwasy

W badaniach stosuje się testy paskowe lub specjalistyczne urządzenia mierzące stężenia danej substancji.

OSAD MOCZU

- uzyskany w wyniku ultrawirowania

Składniki organiczne:

- krwinki czerwone (pojedyncze - norma, liczne - patologia)

- krwinki białe (pojedyncze - norma, liczne - patologia)

- komórki nabłonka

- wałeczki - odlewy białkowe kanalików nerkowych

Składniki nieorganiczne (bezpostaciowe i krystaliczne)

MOCZ KWAŚNY (przy diecie bogatobiałkowej)

- moczany bezpostaciowe

- szczawian wapnia

MOCZ ZASADOWY(przy spożywaniu owoców, jarzyn i prod. mlecznych)

- trójfosforany

- fosforany bezpostaciowe

PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY

Płyn mózgowo-rdzeniowy - ciecz wypełniająca komory mózgu, przestrzenie otaczające mózg i rdzeń kręgowy.

Płyn mózgowo-rdzeniowy wytwarzany jest w splocie naczyniówkowym komór bocznych mózgu.

Wydajność: 40ml / 24h

Objętość: 150 ml

Czynniki powodujące wytwarzanie PMR:

- ciśnienie hydrostatyczne krwi w naczyniach splotu

- aktywna czynność wydzielnicza komórek splotu

Funkcje PMR:

- ochrona mózgowia przed urazami mechanicznymi

- wpływ na homeostazę wodno-elektrolitową

POBIERANIE PŁYNU MÓZGOWO RDZENIOWEGO:

- nakłucie lędźwiowe

- nakłucie podpotyliczne

- nakłucie komór mózgu (rzadko stosowane)

Krew wypływająca z igły po nakłuciu:

- równomiernie podbarwiona - krwotok do przestrzeni płynowej

- nierównomiernie podbarwiona - uszkodzenie naczyń krwionośnych podczas nakłucia

Właściwości fizyczne PMR:

- barwa - bezbarwny (gdy jasnożółty-brązowy - ksantochromie - krwotok do przestrzeni płynowych (hemoglobina przekształca się w bilirubinę)

- przejrzystość - przejrzysty (zmętnienie - gdy zwiększona liczba białych krwinek, obecność bakterii lub duże stężenie białka)

SKŁAD CHEMICZNY PMR:

Związki organiczne	- białko - rozdział elektroforetyczny - bilirubina - cholesterol - enzymy - dehydrogenaza mleczanowa - glukoza
Związki nieorganiczne	- chlorki - fosfor - wapń

BIALKO:

~45 mg/dl

- zwiększenie zawartości białka może być wynikiem zaburzeń przepuszczalności bariery krew-mózg lub rezultatem wewnątrzoponowego wytwarzania Ig.

CHLORKI:

~120-130 mmol/l

- obniżenie stężenia chlorków - bakteryjne zapalenie opon mózgowych

GLUKOZA:

~ 40-80 mg/dl

- jej stężenie zależy od stężenia we krwi

• oznaczenie glukozy ma istotne znacz

• nie w różnicowaniu wirusowego i gruźliczego (bakteryjnego) zapalenia opon mózgowych (ponieważ bakterie czerpią glukozę do swoich przemian metabolicznych to jej stężenie jest obniżone).

NIELICZNE KOMÓRKI:

~0-0,5 komórki / 1ml

- wzrost liczby komórek elementarnych - pleocytoza - należy je różnicować

PŁYNY Z JAM CIAŁA

- płuca

- serce są otoczone błonami między którymi jest przestrzeń - jama

- jama brzuszna

(wątroba, żołądek)

FIZJOLOGIA:

- zachowanie równowagi w szybkości wydzielania i wchłaniania płynu

NADMIERNE GROMADZENIE SIĘ PŁYNÓW W JAMACH CIAŁA:

- uszkodzenie bariery „ściana jamy - naczynia krwionośne”

- zaburzenia gradientu hydrostatycznego i onkotycznego osocza

Przesięki - płyny przedostające sie do jam ciała z łożyska naczyniowego przez jego uszkodzoną ścianę na skutek wzmożonego ćiś.Hydrostat. Lub obniżonegociśn.onkotycz.

Wysięki - płyny nagromadzone w jamach ciała na skutek uszkodzenia naczyń krwionośnychlub chłonnych

PŁYNY Z JAM CIAŁA

WYSIĘKI PRZESIĘKI

- wirusowe

- grzybicze

- pasożytnicze

NIEZAPALNE ZAPALNE inne przyczyny

(nowotworowe) (bakteryjne)

RÓZNICOWANIE WYSIEKÓW OD PRZESIEKÓW

WŁAŚCIWOŚCI	PRZESIĘKI	WYSIEKI
właściwości fizyczne	klarowny bezbarwny lub jasnożółty ciężar wł. <1,016 g/cm^3	mętny surowiczy mleczny lub krwisty ciężar wł. >1,016 g/cm^3
OCENA BIOCHEMICZNA
białko całkowite	<25 g/l	>25 g/l
współczynnik białko(płyn) / białko(osocze)	<0,5	>0,5
LDH	<200 j/l <60% poziom w surowicy	>200 j/l >60% poziom w surowicy
współczynnik LDH(płyn) / LDH(osocze)	<0,6	>0,6
glukoza	jak w surowicy	obniżona
amylaza	aktywność jak w surowicy	wysoka aktywność w chorobach trzustki
cholesterol	nie stwierdza się	kryształy cholesterolu
markery nowotworowe	nie stwierdza się	CAE - antygen rakopłodowy
komórki pojedyncze w 1 μl	pojedyncze leukocyty i erytrocyty	> 10 000 / μl przeważają granulocyty (zakażenia bakteryjne) przeważają limfocyty (zakażenia wirusowe)
bakterie	nie stwierdza się	bakterie obecne

PŁYN STAWOWY

Płyn stawowy (maź stawowa) - wytwór błony maziowej. Kwas hialuronowy z białkami i mukopolisacharydami tworzy kompleksy, które chronią staw przed urazami mechanicznymi.

PŁYN STAWOWY PRWIDŁOWY I PATOLOGICZNY

	PRAWIDŁOWY	PATOLOGICZNY
objętość	<3,5 ml	może osiągać 250 ml
przejrzystość	przejrzysty	mętny
barwa	słomkowa	od żółtej, żółtoszarej do krwistej
białko całkowite	<1,7 g/l	>1,7 g/l
komórki w 1 μl erytrocyty granulocyty komórki LE drobnoustroje	<200 - + - -	200-200 000 (rośnie w chorobach infekcyjnych) + + + (toczeń rumieniowaty) +
enzymy lizosomalne i cytoplazmatyczne	-	+
kryształy: kwas moczowy pirofosforan wapnia	- -	+ (dna mocznowa) + (chondrokalcynoza)

PŁYN OWODNIOWY

Płyn owodniowy - wytwór błon płodowych i płodu

Funkcje:

- ochrona płodu przed urazami mechanicznymi

- wymiana wody, elektrolitów i innych substancji (płód  matka)

POZYSKIWANIE:

- nakłucie jamy owodniowej

Ilość - 1000 ml (34-35 tydzień ciąży)

Prawidłową ilość płynu utrzymują procesy wytwarzania i resorpcji

W stanach:

> małowodzia

> wielowodzia

może dojść do uszkodzenia płodu

Badanie laboratoryjne dostarcza informacji:

- z zakresu cytogenetyki

- o ciężkości konfliktu serologicznego

- o dojrzałości płodu

Skład biochemiczny przypomina ultrafiltrat osocza.

Płyn owodniowy zawiera:

- H₂O

- białko - 3-5 g/l (prawie wszystkie białka osocza)

- α-fetoproteina (wzrost w wadach cewy nerwowej)

- składniki morfotyczne:

- leukocyty

- erytrocyty

WYDZIELINY Z PRZEWODU POKARMOWEGO

SOK ŻOŁĄDKOWY

- bezbarwny

- lekko opalizujący

- pH: 0,9-1,5

- izoosmotyczny w stosunku do osocza

- wytwarzanie: 1000-3000 ml/doba

Składniki soku żołądkowego:

- HCl

- elektrolity

- jony Na⁺, K⁺, Ca²⁺, Mg²⁺, fosforowe

- białka enzymatyczne

- pepsyna

- białka nieenzymatyczne:

- glikoproteiny

- woda

POZYSKIWANIE:

- zgłębnikowanie żołądka

Właściwości fizyczne:

- barwa

- żółte zabarwienie - obecność żółci

- czerwone zabarwienie - obecność krwi

- woń

- zapach gnilny - świadczy o zaleganiu pokarmu i rozpoczęciu procesów gnilnych

Właściwości biochemiczne:

- oznaczanie kwaśności w poszczególnych frakcjach

- wykrywanie krwi - próba benzydynowa

- wykrywanie kwasu mlekowego - w soku żołądka może doprowadzić do rozwoju flory bakteryjnej (fermentacja węglowodanów)

SOK JELITOWY

W zależności od potrzeb diagnostycznych materiałem może być żółć lub sok trzustkowy

ŻÓŁĆ

- wydzielina wątroby

- wydzielanie: 500-1500 ml/24h

RODZAJE:

- żółć A - I frakcja

- pochodzenie: przewody żółciowe wspólne

- jasnożółta

- przejrzysta

- żółć B - II frakcja

- pochodzenie: pęcherzyk żółciowy

- ciemnożółta

- żółć C - III frakcja

- pochodzenie: przewody śródmiąższowe

- żółć niedawno powstała

- niezagęszczona

Funkcje żółci:

- niezbędna do trawienia tłuszczów, zwiększa aktywność enzymów lipolitycznych, emulguje tłuszcze

- umożliwia wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E, K, F

Właściwości fizyczne:

- barwa - przezroczysty płyn

- podbarwiona krwią - owrzodzenie dwunastnicy, nowotwór

Składniki żółci:

organiczne

- kwasy żółciowe - produkt przemian cholesterolu

- barwniki żółciowe: bilirubina - produkt przemiany hemu

- cholesterol

- fosfolipidy

- białko

nieorganiczne

- wodorowęglany

- elektrolity (chlor, potas, sód)

- H₂O

elementy morfotyczne

- komórki nabłonkowe

- pojedyncze leukocyty

SOK TRZUSTKOWY:

- bezbarwny

- bezzapachowy

- produkcja: 700 ml/doba

- pH: 8-8,3

Sok trzustkowy to mieszanina:

- H₂O

- Na

- K

- dwuwęglanów

- białek enzymatycznych

Informacje o stanie i czynności trzustki uzyskuje się badając:

- stężenie dwuwęglanów

- oznaczając aktywność enzymów

- amylazy

- lipazy

- trypsyny

ŚLINA

Ślina jest to płyn wydzielany przez ślinianki:

- podżuchwowa

- przyuszna

- podjęzykowa

- dobowe wydzielanie: 1-2 litra (0,33 - 0,5 ml/min)

Ilość oraz skład śliny jest uzależniony od wieku i płci oraz od czynnika pobudzającego (np. kwaśne owoce powodują wydzielanie dużej ilości śliny).

Skład biochemiczny:

- woda - 99,5% objętości

- składniki organiczne - 0,3%

- α-amylaza - enzym trawiący śliny

- lizozym - białko hamujące wzrost bakterii

- mukoproteiny - nośnik substancji grupowych krwi, czynnik zapewniający odpowiednią lepkość krwi

- białka osocza:

- albuminy

- lipoproteiny

- γ-globuliny

- składniki nieorganiczne - 0,2%

- Na

- K

- substancje toksyczne:

- rtęć

- ołów

- siarka

Ślina służy jako materiał biologiczny do badań: toksykologicznych, serologicznych, w kryminalistyce (do porównywania DNA kryminalistów).

WYDZIELINY NARZĄDÓW MOCZOWO-PŁCIOWYCH

Wydzielina żeńskich narządów rodnych:

- wydzielina pochwowa

- wydzielina z szyjki i trzonu macicy

- krew miesięczna

Wydzielina żeńskich narządów płciowych - stanowi optymalne środowiska dla plemników

pH: 7-8,2 (zależy od fazy cyklu menstruacyjnego)

Skład biochemiczny:

- H₂O - 91-95%

- substancje organiczne:

- białko

- glukoza

- enzymy

- substancje nieorganiczne:

- kwas mlekowy (powstaje w procesie fermentacyjnym glikogenu przy udziale pałeczek Doderlanda)

Wydzielina męskich narządów płciowych:

- nasienie męskie (plemniki + specyficzny płyn - nasienny)

Główne składniki frakcji bezkomórkowej nasienia:

- białko całkowite: 3,5-5 g/dl

- fruktoza - stanowi materiał energetyczny dla plemników

- cynk i selen - mają wpływ na sprawność układów enzymatycznych

Ocena mikrobiologiczna ejakulatu:

- ilość plemników - 20 mln/ml

- ruchliwość plemników

- wygląd plemników

Kontakt z wydzieliną narządu rodnego osób zarażonych HIV, WZW B, C, D, GONOKOKAMI, KRĘTKAMI BLADYMI grozi zarażeniem.

1

---