ubóstwo, płaca min-Jacukowicz


0x08 graphic
Z. Jacukowicz „Płaca minimalna w Polsce i innych krajach o gospodarce rynkowej”

Rozdział 1. Istota i znaczenie płacy minimalnej

Płaca minimalna - wyznacza granicę, poniżej której nie wolno opłacać pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy. Płaca ta powinna wystarczać na utrzymanie pracownika.

Z ekonomicznego punktu widzenia jest to najniższy szczebel w hierarchii płac i stanowi punkt wyjścia do budowania tabeli płac. Ze społecznego punktu widzenia powinna być to płaca godziwa, zaspokajająca podstawowe potrzeby pracownika.

Pierwsza regulacja płacy minimalnej miała miejsce w 1884 w Nowej Zelandii, drugi był stan Wiktoria w Australii (1886). Natomiast w Europie pierwsza była Wielka Brytania (1909), potem USA i inne kraje. Efektem było uchwalenie w 1928 Konwencji nr 26 MOP o mechanizmie ustalania płac minimalnych w przemyśle i handlu.

Dla pracowników płaca minimalna, wywalczona w drodze strajków, była formą gwarancji, ze płaca nie będzie obniżona poniżej poziomu zapewniającego minimum środków do przeżycia, natomiast dla pracodawców było to wyrazem dążenia do pokoju społecznego, ale przede wszystkim zapobieganiem strat w produkcji, spowodowanych przez strajki.

Wraz z uchwaleniem Konwencji z 1928 pojawiła się kwestia wysokości płacy minimalnej. Szybko zorientowano się, ze nie można jej ujednolicić na skalę międzynarodową. Wydano Konwencję nr 30 MOP, będącą uzupełnieniem nr 26. Stanowiła ona, ze przy ustalaniu płacy minimalnej należy brać pod uwagę płace stosowane dla podobnej pracy w tych branżach, w których robotnicy są dobrze zorganizowani i zawarli skuteczne umowy zbiorowe. W przypadku braku takiego odniesienia, przy określaniu wysokości płacy minimalnej należy ustalać ją relatywnie do ogólnego poziomu płac w danym kraju.

Płacą minimalną interesowali się także teoretycy ekonomii: J. K. Galbraith postrzega ją, jako zabezpieczenie przed utrzymywaniem wynagrodzeń na zaniżonym poziomie. Ma ona także inne zadanie - w przyszłości ma wyeliminować różnice płac między sektorami, a także zapobiegać samoeksploatacji robotników, podejmujących pracę za zbyt niskie wynagrodzenie.

M. Friedman uważał natomiast, że ustawowa płaca minimalna zaburzy działanie wolnego rynku, co przyniesie negatywne konsekwencje ekonomiczne i społeczne (pracodawcy będą ograniczać zatrudnienie - wzrost bezrobocia i ubóstwa). Co ważne obaj autorzy zakładają, ze ustawowa płaca minimalna, będzie wyższa od rzeczywiście wówczas wypłacanych najniższych wynagrodzeń, a to z kolei doprowadzi do wzrostu bezrobocia.

D. Filar uważa, ze poglądy ekonomistów na płace minimalną, zależą od ich stosunku do redystrybucji dochodów. Gdy niesprawiedliwy podział wg autora - to płaca minimalna jest dobrym rozwiązaniem, dla ekonomistów postrzegających wolny rynek za najlepsze narzędzie regulujące płaca minimalna jest złem, zaburzającym działanie rynku.

Wg autora płaca minimalna przynosi pozytywne konsekwencje i spełnia wyznaczone jej zadania, czyli:

Szczególne znaczenie ma fakt, ze polityka społeczna pełni kategorię roli społecznej i ekonomicznej. Stanowi gwarancję utrzymania określonego stopnia zaspokojenia potrzeb pracowników najemnych. Problemem pozostaje ustalenie jakich potrzeb (na jakim poziomie) i dla ilu osób.

Jest to uzależnione od sytuacji gospodarczej kraju np. w Kanadzie płaca minimalna powinna starczyć na utrzymanie pracownika z trzyosobową rodziną.

Bardzo często wysuwanym argumentem przy ustalaniu wysokości płacy minimalnej jest fakt, ze powinna być ona wyższa od minimum socjalnego, aby stymulowała do pracy i pokryła zwiększone koszty m.in. na dojazd do pracy.

Płaca minimalna w Polsce relacjonowana jest do płac przeciętnych, ale również do kosztów utrzymania i dynamiki cen. Na ogół postuluje się ustalenie jej na poziomie minimum socjalnego obliczonego na osobę samotną pracującą, choć pojawiają się bardziej wygórowane żądania. W obecnej sytuacji gospodarczej kraju nie jest możliwe to do spełnienia np. nie można zakładać, ze z płacy minimalnej będzie można utrzymać rodzinę z dójką dzieci, kiedy nie zawsze można to zrobić z przeciętnego wynagrodzenia.

Ustalanie i podwyższanie płacy minimalnej uwzględniając poziom i wzrost kosztów utrzymania stosowane są w: Belgii, Holandii, Danii, Francji, Luksemburgu. Występują one na ogół w powiązaniu z drugim miernikiem ustalania płacy minimalnej, jakim jest relacja do wynagrodzenia przeciętnego. Miernik przeciętnej płacy może być także stosowany samodzielnie np. w Australii, Irlandii, GB. Przyjmuje się, ze płaca minimalna powinna stanowić 50% płacy przeciętnej. Doświadczenie pokazuje, ze tak to się w rzeczywistości samoistnie rozkłada.

W 1991 w GB trwała dyskusja nad zmianą obliczania wynagrodzenia przeciętego, zamiast niego proponowano porównywanie relacji do płacy środkowej (mediany), a także przy obliczaniu branie pod uwagę tylko wynagrodzeń mężczyzn (kobiety zaniżone wynagrodzenie). Trzecim postulatem było włączenie do płacy minimalnej nie tylko wypłaty za normatywne godziny pracy, ale także nadgodziny.

W krajach, w których podstawę ustalania pracy minimalnej stanowi wynagrodzenie przeciętne, przetargi pracowników z pracodawcami dotyczą definicji i wysokości płacy przeciętnej, natomiast w krajach, w których podstawą jej ustalania są koszty utrzymania spór dotyczy sposobu ich obliczania, zwłaszcza rodzaju dóbr i usług przyjmowanych do obliczania kosztów utrzymania oraz ich cen. Wynika to z tego, ze płaca minimalna jest tym wyższa, im wyższy jest wskaźnik stanowiący bazę jej obliczania.

Walka o podział dochodów pomiędzy pracownikami, a pracodawcami jest oczywista, gdyż płaca minimalna spełnia rolę wyznacznika poziomu egzystencji pracownika najemnego.

Ustalenie na wysokim poziomie płacy minimalnej o niczym nie przesądza, gdyż płaca minimalna nie wyznacza ogólnego poziomu wynagrodzenia, wręcz przeciwnie jej wysokość zależy od poziomu płacy przeciętnej, ta zaś zależy od poziomu rozwoju gospodarczego państwa.

Kształtowanie płacy minimalnej podlega pewnym prawidłowościom (zależności te są w dużym stopniu zobiektywizowane):

  1. płaca minimalna nie może być niższa od minimum socjalnego (minimum egzystencji) liczonego dla jednej osoby w danym kraju;

  2. płaca minimalna powinna stanowić około 50% przeciętnego wynagrodzenia

  3. wysokość przeciętnego wynagrodzenia stanowiącego podstawę ustalania płacy minimalnej również podlega pewnym prawidłowościom, m.in. zależy od dochodu narodowego na jednego mieszkańca w danym kraju.

Oczywiście może wystąpić sytuacja ustalenia płacy minimalnej na zbyt wysokim lub zbyt niskim poziomie, a wówczas rzeczywiste najniższe wynagrodzenie kształtuje się powyżej ( w krajach afrykańskich płaca minimalna była fikcją i dużo osób otrzymywało niższą zapłatę) lub poniżej płacy minimalnej(rzeczywiste zarobki są wyższe niż przewiduje ustawowa płaca minimalna).

Rola płacy minimalnej i potrzeby jej centralnego regulowania przejawiają się zwłaszcza w polityce płac i przy zawieraniu układów zbiorowych pracy.

W Polsce płaca minimalna stanowi osobną kategorię w polityce płac, podlegającą regulacji prawnej niezależnie od uregulowań innych elementów systemu płac. Jest ona każdorazowo określana uchwałą Rady Ministrów lub zarządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej , w tych okresach, w których minister taką delegację otrzymał.

Mimo, że polska nie przystąpiła do Konwencji Genewskiej nr 26, stosuje zawarte w niej regulacje. Płaca minimalna określana jest aktem prawnym, obowiązuje w całym kraju i dotyczy wszystkich zatrudnionych, bez podziału na wiek i płeć oraz bez względu na rodzaj działalności. Nie oznacza to jednak, ze płaca minimalna w Polsce kształtuje się na poziomie kosztów utrzymania, w rzeczywistości jest ona niższa i zróżnicowana w różnych okresach.

Płaca minimalna jest wykorzystywana w polityce płac:

  1. kształtuje poziom wynagrodzeń, poniżej którego nie można opłacać pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy

  2. wyznacza poziom najniższej kategorii zaszeregowania pracownika, pełniąc w systemie taryfowym rolę stawki podstawowej, w stosunku do której ustalone są stawki kolejnych kategorii, aż do stawki najwyższej. (realizowana jest z pewnymi odchyleniami wynikającymi bądź z systemów wynagradzania, bądź ze szczególnych postanowień związanych z wprowadzeniem dodatków do płac rekompensujących wzrost cen).

Należy pamiętać, ze polityka płac stanowiła element polityki gospodarczej prowadzonej w warunkach stałego zagrożenia inflacją, która miała charakter popytowy. Wysiłki instytucji kierujących polityką płac koncentrowały się na hamowaniu tempa wzrostu płac w celu przywrócenia równowagi przez ograniczenie popytu. Powodowało to zaniżanie płacy minimalnej i sprzeciw pracowników.

Transformacja przyniosła nowe problemy- większe zróżnicowanie wynagrodzeń, wzrost bezrobocia, co uaktualniło pytanie czy płaca minimalna powinna być ustalona w jednakowej wysokości czy stosować zróżnicowanie branżowe.

Rozdział 7. Płaca minimalna w krajach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej - porównania międzynarodowe

Różne kraje prowadza w różny sposób badania dotyczące wynagrodzeń, a także w różnym zakresie udostępniają te dane, co prowadzi do trudności w porównywaniu. Pewien stopień porównywalności wynika z działalności Międzynarodowej Organizacji Pracy i prowadzonych przez ten organ prac badawczych.

Badania międzynarodowe prowadzą : Eurostat ( Statistical Office of the European Communites); MOP, OECD (Organisation for Economie Cooperation and Development); SAF (Swedisch Employers Confederation) na podstawie statystycznych źródeł krajowych. Porównywalność zapewnić ma: ujednolicona definicja wynagrodzeń, jednolita klasyfikacja składników wynagrodzenia i ta sama data badań.

Płaca minimalna w krajach europejskich oraz ich relacja do przeciętnych płac robotników i odrębnie - stanowisk nierobotniczych:

0x01 graphic

Metoda ustalania płacy minimalnej w państwach Wspólnoty Europejskiej nie jest jednolita:

We Francji, Hiszpanii, Holandii, Portugalii, Luksemburgu i GB płaca minimalna ustalana jest przez rząd, przy czym w niektórych krajach np. Wielkiej Brytanii płacę minimalną określa rada ds. Płac i dużą rolę w tych ustaleniach odgrywają centrale związków zawodowych. W Belgii i Grecji wysokość ogólnopaństwowej płacy minimalnej jest uzgadniana przez reprezentantów pracodawców i związki zawodowe pracowników, przy czym w Grecji reprezentują one sektor prywatny, a Belgii całą gospodarkę. W trzech innych krajach wspólnoty: Danii, Niemczech i Włoszech najniższe płace są ustalane w układach zbiorowych pracy i w praktyce są stosowane we wszystkich zakładach danej gałęzi działalności gospodarczej. Są to stawki branżowe i nie oznaczają jednolitej ogólnopaństwowej płacy minimalnej.

Dane w tabeli odnoszą się do krajów, które stosują jednolitą ogólnokrajową kwotę najniższego wynagrodzenia - national minimum wage. Oznacza ona najniższe wynagrodzenie robotników dorosłych, niewykwalifikowanych, zatrudnionych w podstawowych działach gospodarki. Często stosowane są odrębne stawki dla pracowników młodocianych, a w niektórych krajach także dla niektórych zajęć np. w Portugalii dla służby domowej.

Powszechnie badania wynagrodzeń obejmują tylko płace robotników, w przypadku Wspólnoty są szersze. Z danych przedstawionych w tabelce wynika, ze płaca minimalna stanowi znacznie wyższy procent w płacach robotników niż stanowisk nierobotniczych i kształtuje się różnie. Pokazuje jednak, ze płaca minimalna kształtuje się na poziomie wyższym niż 50% przeciętnego wynagrodzenia. Dokładne dane przedstawiają się następująco:

Belgia 58

Francja 61

Grecja 56

Hiszpania 38

Holandia 54

Luksemburg 44

Portugalia 60

Wielka Brytania 50

Natomiast dane zdają się potwierdzać drugą tezę związaną z płacą minimalną - poziom płac w poszczególnych krajach zależy od ich rozwoju gospodarczego. W dziedzinie opłacania pracy nie ma tendencji do międzynarodowego ujednolicenia ich wysokości, która wyrażałaby się tym, ze za taką samą w przybliżeniu pracę można nabyć taką samą liczbę towarów. Zróżnicowanie płac minimalnych jest zbliżone do rozpiętości płac przeciętnych, występujących w analizowanych krajach.

m.szostak®



Wyszukiwarka