Geografia społ-ekon-wyjaśnia genezę, przyczyny oraz sposoby formułowania się zjawisk społeczno-ekonomicznych przestrzeni w ścisłym powiązaniu z warunkami środowiska geograficznego.
1.Funkcja poznawcza: a)system informacyjny:statystyka lokalna,regionalna, krajowa,międzynarodowa;kartografia tradycyjna i komputerowa;teledetekcja (zdjęcia lotnicze i satelitarne)i fotointerpretacja;warsztaty terenowe-bezpośrednia obserwacja b)monitoring środowiska człowieka-składa się z 3 elementów:wejście,przetworzenie,wyjście c)konstruowanie ujęć metodycznych-modele d)formułowanie twierdzeń i budowa teoru
2.Funkcja kształcąca (edukacyjna): a)wszechstronność zakresu i aktualizacja wiedzy geograficzno-ekonomicznej b)umiejętność przekazywania wiedzy (forma i metoda) c)środki dydaktyczne:-film,wideo, CD;rzutniki,projektory;mapy tematyczne, problemowe;opracowania kartografii komputerowej;zdjęcia lotnicze i satelitarne
3.Funkcja aplikacyjna zastosowania w praktyce:Zastosowania wyników badań w administracji zarządzaniu gospodarką, zagospodarowanie i planowanie przestrzenne, ochronie i kształtowaniu środowiska człowieka itd. A)mapy użytkowania Ziemi, typologii krajobrazu,sozologiczne itp. B)podział administracyjny kraju C)fizjografia urbanistyczna D)diagnoza zagospodarowania przestrzennego
METODA-gr.METHODOS-droga,dojście, sposób poznania
1.Świadomie i konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu.2.Sposoby naukowego badania rzeczy i zjawisk,ogół reguł stosowanych przy badaniu rzeczywistości
Metodologia-nauka o metodach badań naukowych,o skutecznych sposobach dociekania ich wartości poznawczej.
Główne zespoły metod:1.realne (analityczne, jakościowe) 2.formalne (matematyczne, ilościowe) 3.metody zasadnicze:-metoda indukcyjna (od szczegółu do ogółu) -metoda dedukcyjna (od ogółu do szczegółu) -metoda redukcyjna (weryfikacyjna-wnioskowanie redukcyjne) 4.metody studialne:a)metoda kameralna-zebranie danych,nie wymagają wyjścia w teren b)metoda terenowa-teren to Urząd c)metoda laboratoryjna (eksperymentalna)-pewne rzeczy możemy dokonać sami 5.metody techniczne: kartograficzna,komputerowa,statystyczna, rachunkowa,ankietowa,empiryczna,modelowa 6.metody kartograficzne:a)metoda sygnaturowa b)metoda zasięgów c)metoda chorochromatyczna (powierzchniowa, barwnego tła-np.mapy uzytkowania Ziemi) d)metoda kartogramu e)metoda kartodiagramu f)metoda kropkowa (cieniowania) g)metoda izolinii:-izorytmy-linie natężenia zjawiska -ekwidystanty-izolinie odległości -izochrony-izolinie ruchu -izoanomalie-izolinie odchyleń h)metoda dozymetryczna (jednakowej gęstości zjawiska o charakterze skokowym) i)metakartografia
GIS-system informacji geograficznej-zautomatyzowana sieć funkcji (program) umożliwiający na podstawie bazy danych tworzenie map cyfrowych (numerycznych)
RELACJE I ZALEŻNOŚCI W GEOGRAFII SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ:relacje służą do opisywania pewnych stanów,zdarzeń lub procesów,którym podlegają różne elementy i zbiory społ-ekon w przestrzeni geograficznej: 1.relacje współwystępowania (rejony i uprawy b.c.i cukrownie) 2.relacje równokształtności (równokształtność pól i osadnictwa) 3.relacje stopniowania (zwarty, skupiony i rozproszony typ wsi) 4.relacje następstwa w czasie (stadia rozwoju miast) 5.relacje przejściowości (centrum-obszar przejściowy-peryferie)-tereny przylegające do kraju, województwa nazywamy peryferiami 6.relacje przetrwałości (elementy stare i nowe w zagospodarowaniu) 7.relacje między funkcją i formą (funkcja komunikacyjna-forma dworzec) 8.korelacje (ścisła zależność między prod.rośl.a hodowlą) 9.relacje części i całości (w regionie jest struktura i hierarchia)
1233-Toruń i Chełmno uzyskały prawa miejskie.
ZALEŻNOŚCI: 1.zależności jednostkowe i ogólne (zależności np.w GOPR,LGOM (Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy)i we wszystkich okręgach przemysłowych) 2.zależności deterministyczne i stochastyczne (zależności bezwyjątkowe i prawdopodobne) 3.zależności wystarczające i niezbędne (warunek wystarczający-spraw,komunikacji, warunek niezbędny-U.K.poprawa dróg,wzrost zatrudnienia,zmiany w tchnologii) 4.zależności odwracalne i nieodwracalne (oleiste-zakłady tłuszczowe,powódź-zbiory) 5.zależności bezpośrednie i pośrednie (X-Z,surowiec-fabryka;X-Y-Z,surowiec-kolej-fabryka (nienaturalna relacja))
Model-jest to przedstawienie w uproszczonej formie stanów,zjawisk,zdarzeń i procesów.
CECHY KONSTRUKCJI MODELOWYCH:a)selektywność-eliminacja szumów informacyjnych b)strukturalizacja-charakterystyczne układy,związki c)sugestywność-ujawniają się dodatkowe implikacje d)aproksymacja (przybliżenie)
FUNKCJE MODELI:a)psychologiczna (zrozumienie zjawiska) b)porządkująca (zbieranie,przetwarzanie,przechowywanie i wykorzystanie informacji) c)logiczna (wyjaśniająca związki) d)systematyzacyjna (pozwalająca sprawdzać system) e)konstrukcyjna (pozwalajaca tworzyć nowe prawa i teorie) f)komunikatywna (ułatwiająca przepływ idei naukowych
RODZAJE MODELI: 1.ikomiczne (obrazowe)-przedstawienie w określonej skali przedmiotów,zachowań np.mapa,zdjęcie lotnicze lub satelitarne 2.analogowe-przedstawienie określonych własności przy pomocy innych właściwości np.barwy, cieniowania na mapie 3.symboliczne-własności rzeczy są wyrażone symbolicznie, np.modele matematyczne używają wzorów matematycznych 4.opisowe i normatywne-opisywane ogólnie lub za pomocą wymiernych wskaźników 5.statyczne i dynamiczne-odwzorowujące zjawiska w danym momencie lub ukazujące dynamikę zjawiska 6.deterministyczne i stochastyczne-opisujące zależności ściśle za pomocą funkcji lub losowe,za pomocą rachunku prawdopodobieństwa.
Dyfuzja-mieszanie,rozprzestrzenianie
Innowacja-coś nowego
Dyfuzja innowacji-rozprzestrzenianie się nowości
ŚRODOWISKO CZŁOWIEKA:
a)ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE: (częściej operują nauki biologiczne) 1.położenie geograficzno-ekonomiczne 2.budowa geologiczna (surowce mineralne) 3.rzeźba terenu (budowa geomorfologiczna) 4.klimat (warunki meteorologiczne) 5.warunki wodne (warunki hydrologiczne) 6.gleby (warunki pedologiczne) 7.szata roślinna (flora) 8.świat zwierzęcy (fauna)
b)ŚRODOWISKO ANTROPOLOGICZNE: (inaczej kulturowe)(częściej operują nauki geograficzne) 1.obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO 2.zabytki architektury-sakralne i cywilne (zespoły urbanistyczne,świątynie,klasztory,pałace,zamki,bramy i mury obronne) 3.obiekty historyczne-miejsca bitew,pomniki 4.świeckie budowle gospodarcze-wiatraki,młyny,mosty 5.domy mieszkalne i usługowe,hotele, Koloseum 6.obiekty nauki i kultury-opery,teatry,muzea
ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZEA ATMOSFERYCZNEGO:
1.Zanieczyszczenia substancjami:a)stałymi-pyły-„smog”:Nagoja,Osaka,Kobe b)ciekłymi-pary-Zagłębie Ruhry c)gazowymi-gazy:CO, CO2,SO,SO2,NO,NO2:(SO2-kwaśne deszcze) 2.Efekt cieplarniany (EC):a)wzrost CO2 o 25%w XXw. b)150lat=1st C,następne 100lat=1,5-4,5st C 3.Dziura ozonowa (DO): a)warstwa ozonowa chroni ziemię przed promieniowaniem ultrafioletowym słońca b)przyczyny powiększania się (DO): *wybuchy jądrowe *sztuczne satelity *przeloty samolotów ponaddźwiękowych *produkcja freonów (gazów fluorochlorowęglonowych);-perfumy, mat.izolacyjne,urządzenia chłodnicze, rozpuszczalniki,opakowania polistyrenowe (np.firmowe op.hamburgerów) c)konsekwencje:-podnoszenie się poziomu oceanów -topnienie lodowców -zmniejszenie liczby wysp,plaż,delt -przesunięcie stref roślinnych ku północy (N) -zmniejszenie prod.ryb.choroby układów:krążenia, nerwowych,innych narządów
ZANIECZYSZCZENIA WÓD:
1.Prod. 1kg chleba=1tona wody, 1kg papieru=3tony wody, 1kg masła=20ton wody
2.zużycie wody w miastach Polski=450L/D/M, w miastach USA=2000L/D/M 3.rodzaje zanieczyszczeń:a)skażenie np.ropą z tankowców b)zatrucia DDT,ołów,rtęć c)zmiany fizyko-chem.,zmiana barwy,smaku
4.klasyfikacja czystości wód:kl.I-IIINON
5.wody powierzchniowe i podziemne
6.źródła zanieczyszczeń:*ścieki przemysłowe *ścieki komunalne *leje depresyjne-Polska 1950-2000obniżenie poziomu wód gruntowych o 3m. *lej depresyjny-Zagłębie bełchatowskie *najbardziej zanieczyszczone rzeki:Ruhra,Ren,Dunaj,Emcher
DEGRADACJA GLEB:
Czynniki degradacji gleb:pustynnienie, podmoknięcia,alokalizacja (nadmierna zasadowość),zakwaszenie,zasolenie,skażenie metalami ciężkimi:ołów,kadm,substancje radioaktywne,erozja i denudacja
Źródła zanieczyszczeń:rolnictwo,przemysł, komunikacja,gospodarka komunalna i mieszkaniowa,turystyka i rekreacja,działania wojenne
TYPY ZANIECZYSZCZEŃ ŚRODOWISKA:A)zanieczyszczenie powietrza B)zanieczyszczenie wód C)zniekształcenia rzeźby terenu D)degradacja gleb E)dewastacja roślinności F)zniszczenia w świecie zwierzęcym G)zniszczenia środkami chemicznymi (nawozy sztuczne,pestycydy, detergenty) H)zniszczenia turystyczne I)promieniowanie, hałas,wibracje J)odpady komunalne K)odpady produkcyjne L)zużyte przedmioty Ł)substandardowe warunki
50GINĄCYCH CUDÓW ŚWIATA: 1.Koloseum 2.Wenecja 3.Trondheim 4.Partenom 5.Hagia Sophia 6.Petra 7.Sfinks 8.Tadż Sahel 9.Angkor Wat 10.Yellowstone 11.Delta Okawango 12.Wielka Rafa Koralowa 13.Amazonia
OCHRONA ŚRODOWISKA:1)Raport Uthanta-26.05.1969r.-„Człowiek i jego środowisko” 2)Raporty klubu rzymskiego-1968r.powstała organizacja,która liczy ok.100osób,raporty dotyczą przede wszystkim środowiska 3)1972r.-Sztokholm-program ONZ DS.Ochrony środowiska 4)1992r.-RIODE JANEIRO-Konferencja ONZ-szczyt ziemi 5)1997r.-KIOTO-program redukcji emisji gazów cieplarnianych 6)2002r.-JOHANNES BURG-światowy szczyt zrównoważonego rozwoju
OBSZARY PRAWNIE CHRONIONE W POLSCE:Obszary prawnie chronione-32,11% Parki narodowe-1,01% Rezerwaty przyrody-0,53% Parki krajobrazowe-8,32% Obszary chronionego krajobrazu-22,36% Użytki ekologiczne-0,14% Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe-0,29%
KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA: 1.oczyszczenie ścieków 2.melioracje wodne 3.fitomelioracje 4.rekultywacja gruntów 5.zabiegi przeciwerozyjne 6.odkrzaczanie 7.odkamienianie 8.racjonalny płodozmian 9.transformacja użytkowania Ziemi 10.scalanie gruntów 11.kompleksowe zagospodarowanie nieużytków 12.optymalna lokalizacja miejsc odpadów poprodukcyjnych i komunalnych 13.kształtowanie krajobrazu
Warunki-terytorium jakieś określone: 1.liczba ludności nie może to być nie ekumena (obszar nie zamieszkały) 2.ludność zamieszkująca dane terytorium 3.suwerenna władza państwowa,kraj musi być niezależny, niepodległy.
LICZBA PAŃSTW NA POSZCZEGÓLNYCH KONTYNENTACH 1995:Europa-43,Azja-47,Afryka-53,Ameryka Pół-24,Ameryka Połud-12,Australia-16
LICZBA PAŃSTW SUWERENNYCH: 1990-55,1923-73,1947-76,1962-126,1972-150,1988-169,1995-195
W 1960r. 17państw afrykańskich odzyskało niepodległość „Rok czarnej Afryki”. Obszary,które nazywa się autonomicznymi:Europa,Ameryka Połud,Australia i Oceania. E.Giblartor,Wyspy owcze,Azja-Mahan, Afryka-Wyspy Św. Heleny,Ameryka Półn i Środ-Bermudy, Ameryka Połud-Gujana Francuska,Australia i Oceania-Wyspy Antypodów oraz wiele drobnych archipelagów poł.na Pacyfiku.
Integracja państw politycznych:1958-Zjednoczona Republika Arabska (Egipt i Syrji)do 1961.1964-Tanzania-Tanzania i Zanziba,1990-Jemen (Jemeńska Republika Arabska+...)
Gigantomachia-koncerny o największej wartości rynkowej wg skapitalizowanej wartości akcji za 2005r. w mld S: 1.Microsoft-418,6 2.General electric-360,3 3.Wal-mart stores-212,9 4.Merc-198,9 5.Intel-196,6
Firmy komputerowe i telekomunikacyjne o największej wartości rynkowej w mld S:1.Microsoft-407,2 2.IBM-214,5 3.AT&T-186,1 4.Intel-183,2
Największe inwestycje zagraniczne 2000r.:1.USA-281mld (1994-50mld) 2.Niemcy-176mld 3.W.Brytania-130mld S 4.Chiny-105mld S 5.Holandia-55mld 6.Francja-44mld 7.Brazylia-34mld 8.Szwecja-20mld 9.Meksyk-13mld 10.Argentyna-11mld 11.Malezja-6mld
Zagraniczne długi państw (2004):1.Chiny-249mld USD 2.Brazylia-222 3.Rosja-197,3 4.Argentyna-169,2 5.Turcja-161,5 6.Indonezja-140,6 7.Meksyk-138,6 8.Indie-122,7 9.Polska-99,2 10.Węgry-63,1 11.Chile-44 12.Wenezuela-35,6 -Malezja-52,1 -Kazachstan-32,3
Na 1mieszkańca:1.Estonia-7458 2.Chorwacja-7015 3.Węgry-6252 4.Liban-5872 5.Łotwa-5476 6.Czechy-4462 7.Argentyna-4324 8.Słowacja-4100 9.Chile-2784 10.Polska-2598 11.Turcja-2256 12.Kazachstan-2134 13.Chiny-192 14.Indie-114
Typologia polityczno-ekonomiczna państw świata:1.Wysokorozwinięte kraje kapitalistyczne (WRKK) 2.Kraje postkomunistyczne (KPK)(Bułgaria, Rumunia) 3.Kraje socjalistyczne (KS) 4.Kraje rozwijające się (KR):A)Kraje naftowe (KN) B)Kraje uprzemysłowione (KU) C)Kraje typu „Tygrysów azjatyckich”(KTA) D)Kraje ekonomicznie słabe (KES) E)Kraje ekonomicznie zacofane (KEZ)
Mierniki potencjału gospodarczego i strategicznego:1.Powierzchnia 2.Liczba ludności 3.Położenie geograficzne 4.Środowisko geograficzne w tym klimat i bogactwo naturalne 5.Odsetek użytków rolnych 6.Dostępność komunikacyjna/ drożność kraju 7.Stopień wykorzystania zasobów środowiska przyrodniczego np.Egipt 3%-1mln km2 powierzchni
Syntetyczne miary poziomu rozwoju gospodarczego:1.Produkt krajowy brutto (PKB)(dochód narodowy)bez kosztów materialnych i kosztu zakupionych usług 2.PNB-PKB+dochody z własności zagranicznych 3.PKN 4.per capita 5.Syntetyczne miary:A)dochód narodowy na 1rok B)zużycie energii C)spożycie kalorii i protein (2500-3000kcal na dobę) D)odsetek analfabetów (2/3%dla Polski,w niektórych krajach sięga 70/80%) E)wskaźnik śmiertelności niemowląt (w kilku ostatnich latach spadł w Polsce i to znacznie) F)wskaźnik konsumpcji (tego co mamy w portfelu i co możemy za to kupić) G)ubezpieczenia (w wielu krajach nie ma możliwości ubezpieczenia się) H)czas wolny I)jakość środowiska-miejsce zamieszkania, pracy,wypoczynku
Wzrost liczby ludności świata:Kontynenty:1.Afryka-702,906,1000 2.Ameryka Pół-283,331,556 3.Ameryka Środ. i Połud.-469,561,1000 4.Azja b.Rosji-3400, 3855,5800 5.Europa b.Rosji-500,628,950 6.Australia i Oceania-28,33,60 7.Rosja-150,143,150 8.Polska-38,38,40 9.Świat-5570,6465,10250 Kraje:1.Chiny-1208, 1389,1480 2.Indie-916,1189,1530 3.USA-260,310,370 4.Indonezja-193,240,315 5.Brazylia-159,200,250 6.Rosja-147,140,130 7.Pakistan-126,160,200 8.Japonia-125,130, 150 9.Bangladesz-118,145,200 10.Nigeria-108,140,240 11.Meksyk-92,115,150 12.Niemcy-81,84,100 13.Wietnam-73,90,150 14.Filipiny-66,90,160 15.Etiopia-80,120-170 16.Kongo-65,100-160
Rozwój demograficzny,społeczny i kulturowy ludności:1.Wzrost liczby ludności świata 2.Gęstość zaludnienia osób/km 3.Przyrost naturalny ludności:A)wskaźnik urodzeń B)wskaźnik zgonów C)wskaźniki przyrostu naturalnego D)eksplozja demograficzna-bardzo wysoki,zwykle powyżej 20%przyrost naturalny E)implozja demograficzna-ujemny przyrost naturalny (ten typ nazywa się też europejskim) F)typy przyrostu naturalnego (PN=U-Z=promile)
Urodzenia,zgony oraz przyrost naturalny w wybranych krajach (2004):1.Afganistan-uż-47,3 zo-21,1 zn-b.d. pn-26,2 2.Indie-uż-24,1 zo-7,5 zn-58 pn-18,1 3.Meksyk-uż-18,8 zo-4,5 zn-23 pn-14,3 4.Turcja-uż-20,9 zo-7 zn-38,3 pn-13,9 5.RPA-uż-23,8 zo-20 zn-53 pn-13,4 1.Chiny-uż-12,3 zo-6,4 zn-25,2 pn-5,9 2.USA-uż-14,1 zo-8,4 zn-6,9 pn-5,7 3.Francja-uż-12,7 zo-8,4 zn-3,9 pn-4,3 4.Holandia-uż-11,9 zo-8,4 zn-4,1 pn-3,5 5.Wlk.Brytania-uż-12 zo-9,7 zn-5,1 pn-2,2 6.Hiszpania-uż-10,6 zo-8,7 zn-3,5 pn-1,9 1.Japonia-uż-8,9 zo-8 zn-3 pn-0,9 2.Austria-uż-9,7 zo-9,1 zn-4,5 pn-0,6 3.Słowacja-uż-10 zo-9,6 zn-6,8 pn-0,3 4.Włochy-uż-9,7 zo-9,4 zn-4,1 pn-0,3 5.Grecja-uż-9,4 zo-9,4 zn-3,9 pn-0,0 1.Polska-uż-9,3 zo-9,5 zn-6,8 pn--0,2 2.Czechy-uż-9,6 zo-10,5 zn-3,7 pn--0,9 3.Niemcy-uż-8,6 zo-9,9 zn-4,1 pn--1,4 1.Łotwa-uż-8,8 zo-13,8 zn-9,4 pn--5 2.Białoruś-uż-9,1 zo-14,3 zn-6,9 pn--5,2 3.Bułgaria-uż-9 zo-14,1 zn-11,6 pn--5,2 4.Rosja-uż-10,2 zo-16,4 zn-12,3 pn--6,2 5.Ukraina-uż-9 zo-16 zn-9,5 pn--7 Świat-uż-22,5 zo-9,1 zn-61,5 pn-13,4
Przyrost rzeczywisty ludności:1.Ruchy migracyjne-przyczyny i konsekwencje 2.Procesy i obszary imigracji i emigracji PR=PN+/-M=promile
Migracje-proces polegający na różnicy między imigracjami (napływ ludności do danego kraju)i emigracjami (odpływ ludności) M=I-E
PRZYCZYNY:są bardzo złożone,to nie efekt jednego procesu,ale nakładających się przyczyn 1.przyczyna ekonomiczna (poszukiwanie źródeł utrzymania np.Brazylia, Niemcy) 2.przyczyna militarna wywołana przyczynami wojennymi ok.6mln ludności musiało zmienić swoje miejsce pobytu 3.względy religijne 4.etniczne 5.przyczyny które wynikają z sytuacji dążenia do większego poziomu edukacji
KONSEKWENCJE:Zmienia się struktura danego kraju.,10%-azjaci,tygielpop-zróżnicowanie etniczne w danym kraju.Mamy różne obszary imigracji i emigracji.
3obszary,centra imigracji:1.Ameryka Pół (Kanada i Stany Zjednoczone)-1900-2000 przez Ocean Atlantycki napłynęło 70mln ludnosci do Ameryki Pół 2.Europa zachodnia (kraje skandynawskie-Irlandia,Francja, Hiszpania,Wlk.Brytania) 3.Australia z Nową Zelandią 3centra,obszary emigracji: 1.Ameryka łacińska-środkowa i połud 2.Afryka 3.Azja Południowo-Wschodnia
Struktura demograficzna:1.Struktura płci 2.Struktura wieku
Przeciętna długość życia:1.Japonia-76M 82K 2.Islandia-76M 80K 3.Szwecja-75M 80K 4.Holandia-74M 80K 5.Szwajcaria-74M 80K 6.Australia-74M 80K 7.Norwegia-73M 80K Długość życia zależy od uwarunkowań środowiska. Polska-67M 75K Świat-50-60lat Afryka-40lat Azja-50lat WRKK (Wysoko Rozwinięte Kraje Kapitalistyczne)-70-80lat
Struktura ekonomiczna ludności: 1.Struktura wykształcenia 2.Struktura zawodowa 3.Bezrobocie-oceniając bezrobocie musimy ocenić w wartości bezwzględnej 4.Obciążenie ekonomiczne ludności
Struktura zatrudnienia:1.Zawodowo czynni 2.Zawodowo bierni:emeryci,renciści,opieka społęczna,stypendyści,rentierzy itp. 3.Stopień aktywności zawodowej 35-50% *Dania-57% *Japonia-55% *Rosja-53% *Czechy, Słowacja,Bułgaria-52% *Szwajcaria, Szwecja,Ukraina-51% *USA,Kanada, Norwegia,Finlandia-50% *Polska-47% Mówi jaki procent z grupy wieku produkcyjnego powinna pracować a nie pracuje.
Sektory zatrudnienia:I-sektor podstawowy-rolnictwo,leśnictwo,górnictwo II-przemysł, budownictwo,transpost III-usługi IV-usługi wyższego rzędu-opera,filharmonia,teatr, muzea,szkolnictwo wyższe,nauka
Stopa bezrobocia-jest to udział procentowy bezrobotnych w stosunku do czynnych zawodowo (ok.10%dla Polski)
Poziom życia ludności:1.Warunki socjalno-bytowe 2.Warunki mieszkaniowe 3.Warunki edukacyjne 4.Opieka zdrowotna 5.Opieka społeczna 6.Poziom kultury ogólnej
Języki świata:1.4000języków (2500-6000 języków i dialektów) 2.Język angielski =12krajów j.ojczysty,30krajów: j.urzędowy, 80%-informacji nauk,internet, handl. 3.Język chiński=20%ludności świata 4.Język rosyjski =8% 5.Język hiszpański=5% 6.Język fran= 4% 7.Język niem,hindi,urdu 8.Język bengalski,arabski,japoński, portugalski=po ponad 100mln osób 9.Język afrykański=1000 1kraj=100j.plemion 10.Języki urzędowe: Belgia=fran i flamandzki,Szwajcaria=Niem, Fran,Wł,retorom,Kanada=Angielski,Francuski,Kraje b.ZSRR=J.ojczysty i j.rosyjski,Kraje kolonialne=J.ang i fran,ONZ=J.ang,j.fran, chiń,ros (Zgr.nar.-j.arab.) 11.Język Polski= Polska,USA,Kanada,Litwa,Białoruś,Ukraina,Rosja,Kazachstan,Brazylia,Argentyna,Francja,Niemcy,W.Brytania,Australia,RPA=42-45mln
Struktura wyznaniowa:1.5mln ludność religijna i praktykująca 2.4200rejestrowanych religii 3.Struktura wyznaniowa: a)chrześcijanie 1800mln-36% *katolicy 1100mln-22% *kościół rzymsko-katolicki 1,0mld *starokatolicki;unia z Utrecht b)protestanci-370mln=7,4%(anglikanie, luteranie,ewangelicy,baptyści,metodyści,mennonici,zielonoświątkowscy) c)prawosławni-330mln-6,6%(k.grecki,rosyjski,serbski) 4.Muzułmanie (Islam)-1000mln=20% a)Sunnici-800mln=16%b)Szyici-200mln=4% 5.Sikhowie (Islam+Hinduizm)=25mln 6.Buddyści-400mln=8% 7.Hinduizm-750mln=15% 8.Judaizm-20mln Nowe ruchy religijne (poch.ateologicznego jak np.szoła Yogi,scjentologia,ruch men.spirytyzm itp.)
URBS-z łac.miasto
Urbanizacja-proces umiastowienia czyli wzrostu liczby mieszkańców,przyrost miast.
Najpiękniejsze miasta:1.Rio de Janeiro 2.Sydney 3.Paryż 4.Krajcherch
Miasto jako aglomeracja liczy ok.10mln mieszkańców.
Najpiękniejszą panoramę z miast świata ma Toruń.
Przyrost ludności miast:1.1800-1950 ludności świata wzrost 2,6x ludności miast 26x 2.1900-2000pow.4,0x ludności miast 50x
1800-45tys mk 1950-875tys mk,49mln mk 1982-1800tys mk,225mln mk 1993-2500tys mk,320mln mk 2000-3000tys mk,400mln mk
1.Chiny 2000r.-37miast-2-1mln mk 2.USA 2000r.-40miast-1-2mln mk tj.0regionów metropolitarnych i 4megalopolis:1NE-od Bostonu do Waszyngtonu 50mln mk 2.SW-od San Francisco do San Diego 7mln mk 3.Rej. Wlk.Jezior 20mln mk 4.Rej.Florydy 5mln mk (Miami,Jacksonville)
POLSKA-1990-830,1995-860,2000-875
1997r.-Skępe,Piotrków Kuj.otrzymały prawa miejskie
Kryteria odróżniania miast od wsi: 1.prawno-administracyjne2.fizjonomiczne 3.techniczne (infrastrukturalne) 4.ekonomiczne (zatrudnienie)5.socjalne (miejski styl życia)6.kulturalne 7.wielkościowe
Każdego roku 2/3jednostki osadnicze otrzymują prawa miejskie.W XIII i XIVw.najwięcej nadano praw miejskich.
Dania,Grenlandia-od 200mk,Albania-od 400mk,Papua,Nowa Gwinea-od 500mk, Kanada,Australia-od 1000mk,Francja-od 2000mk,Japonia-od 30000mk,Konferencja statystyków europejskich w Pradze w 1995r.-od 10000mk.
L.miast w 1995w Polsce-849a w 2005-887.L.wsi w 1995w Polsce-56830a w 2005-53023
Funkcje miast:1.f.polityczne-ośrodki metropolitalne:Paryż,Londyn,Tokio,Nowy York2.f.administracyjne-Waszyngton-1791,Canberra-1913,Brasilia-1955 3.f.handlowe-Wenecja,Ganna,Hamburg, Brema,Rotterdam,Singapur,Honkong,Szanghaj,Nowy Orlean,Jokohama,Marsylia 3A.Targi międzynarodowe:Poznań,Lipsk,Lyon,Smyrna/Izmir,Bruksela4.f.przemysłowe-Miasta Zagłebia Ruhry:Dortmund,Duizburg,Essen, Bochum,Dyseldorf.Mers:Środkowej Anglii i Birmingham,Glasgow,Manchester,Sheffield,Ledds,Płn.Francji,Płd.Japonii,Płn-Wsch USA: Ditroit,Cleveland,Pittsburg,Buffalo,Mill Wankee,Baltimore:Uralu-od Magnitogorska, przez Peru i Ufę do Orska5.f.kulturalno-naukowe:Paryż,Moskwa,Oxford,Cambridge,Heidelberg,Getynga,Tybinga,Lund,Uppsala,Padwa,Bolonia,Boston,L.A.6.f.wypoczynkowo-rozrywkowe-Riwiera Portugalska,Włoska, Hiszpańska,Francuska,Słowenii,Chorwacji,Czarnogóry,Albanii,Grecji i Turcji Wybrzeże Czarnomorskie:Złote Piaski, Mamaja,Jałta, Soczi Wybrzeże Florydy: Miami;Palm Beach Wybrzeże O.Atlan: Ostenda,Cherbourg, Santander,Brest,Brighton Wybrzeże M.Północnego:Wyspa Sylt. Hedgoland Góry:Chamouix,Garmisch-Partenkirchen, Zakopane USA:Reno,Las Vegas,Colorado Springs7.f.transportowe/ portowe:Suez, Narwik,Lulea Istad.Doover, Pasde Calais, Gibraltar Lotniska:Orly Ich.de Gaulle'a-Paryż,Malpenza (Mediolan), Ciampino i Fiumicino (Rzym),Narrita (Tokio),Kanned N.Y.8.f.kultu religijnego-Częstochowa, Lourdes,Fatima,Santiago de Compostela, Jerozolima,Mekka,Medyna9.f.obronne/militarne-Gibraltar,Hel,Guantanamo, Okinawa,Pearl Harbor
Wskaźnik urbanizacji-jest różnie traktowany.Podstawowy miernik to udział procentowy ludności mieszkającej w miastach w danym kraju.
1990r.-62%,2008r.-61,2%Wskaźnik ten zmniejszył się co oznacza,że część ludzi wyemigrowała na wieś.
Niski wskaźnik urbanizacji-od kilku do kilkunastu %.Są to wskaźniki charakterystyczne dla krajów afrykańskich.
Średni wskaźnik urbanizacji-rząd od 40%-60%,w tym zakresie mieści się Polska,Egipt, Finlandia,Słowacja,Bułgaria,Szwajcaria
Wysoki wskaźnik urbanizacji-powyżej 80%a nie rzadko powyżej 90%są to przede wszystkim wysoko rozwinięte kraje wysoko kapitalistyczne.Belgia-97%,Wlk.Brytania-93%,Izrael-91%,Australia,Argentyna, Holandia,Niemcy,Stany Zjednoczone ok.80,80kilka % Świat=38%
Aglomeracja-to zespół miast a)monocentryczne-jedno duże miasto w centrum i w koło dużo małych miasteczek b)policentryczna-miasta mają wielość zbliżoną np.:trójmiejska,BT-bydgosko-toruńska,górno-śląska
4etapy procesu aglomeracji:1faza-faza miasta przemysłowego 2faza-aglomeracji miejsko-przemysłowej 3faza-metropolizacji układów 4faza-megalopolis
4wielkie megalopolis:1.Północno-Wschodniego Wybrzeża Stanów Zjednoczonych-od Bostonu aż po Baltimo-liczy 50mln ludności2.Kalifornijskie-Południowo-zachodniego Wybrzeża Stanów Zjednoczonych-od Sakramento przez San Francisko,Santa Barbara,Santa Maria, Sandiego-ma ponad 20mln mieszkańców 3.megalopolis japońskie-Tokio,Jokiohama-liczy ponad 40mln mieszkańców4.Zachodnio-europejskie-od środkowej Anglii przez Niemcy,Belgię,Holandię,Francję aż po Mediolan,Barcelonę,Madryt-liczy ponad 50mln mieszkańców.
Czynniki lokalizacji rolnictwa:1)czynniki przyrodnicze:1.położenie geogr-ekonom. 2.rzeźba terenu 3.klimat/agroklimat 4.warunki wodne 5.gleby
W warunkach Polski 3i5są znaczące. 2)czynniki pozaprzyrodnicze:1.przeszłość gospodarcza 2.poziom rozwoju społ.-gospodar. 3.urbanizacja i uprzemysłowienie 4.dostępność komunikacyjna 5.przemysł spożywczy-z rolnictwem związane są 3działy:produkcja roślinna,produkcja zwierzęca i przemysł spożywczy.Przemysł spożywczy niczego sam z siebie nie tworzy nowego tylko produkcję zwierzęcą i roślinną uszlachetnia 6.interwencjonizm państwa-nie ma takiego kraju,państwa w którym państwo by nie ingerowało w produkcję żywności. Ingeruje, żeby cena 1bochenka chleba była na stałym poziomie.
Intensywność=nakłady pracy i kapitału Produktywność=efekty/wydajność pracy-ziemi-kapitału
Przyczyny głodu na świecie:1.Nadmierny przyrost naturalny 2.Niekorzystne warunki przyrodnicze 3.Zmniejszanie się obszaru żywicielskiego 4.Niska wydajność pracy, ziemi,kapitału 5.Kryzys energetyczny 6.Inwazja szkodników i chorób 7.Zmniejszenie produkcji żywności 8.Wzrost cen na artykuły żywnościowe 9.Zmniejszenie połowów ryb 10.Zmniejszenie eksportu np. zbóż 11.Gwałtowny spadek zapasów żywności 12.Zmiany strukturalne w produkcji żywności:pasze,surowce,żywność 13.Wzrost zapotrzebowania na żywność:warzywa, owoce,tłuszcze szlachetne:oliwka,słonecznik
Obszar żywicielski-to obszar użytków rolnych w hektarach przypadająca na 1mieszkańca.
Możliwości wzrostu żywności:1.poprawa warunków środowiska 2.zwalczanie erozji i denudacji gleb 3.zabiegi rekultywacyjne 4.”zielona rewolucja”-rozwój i ulepszanie materiału genetycznego 5.zintegrowania ochrony roślin 6.zabiegi na trwałych uż. zielonych 7.zabiegi agrotech.na gruntach rolnych 8.wzrost obszaru żywicielskiego 9.zastosowanie biotechnologii w żywn. 10.zmiany w strukturze agrarnej 11.zmniejszenie strat w przechowalni 12.wzrost przetwórstwa rolno-spożyw. 13.rozwój roln.ekologiczn.i biodynam. 14.pomoc finansowa i rzeczowa FAO 15.wzrost światowego bezpiec.żywności 16.ograniczenie przyrostu naturalnego 17.wzrost wydajności i pracy,ziemi i kapit. 18.marikultura=uprawa mórz (uprawa mórz poprzez naworzenie,wprowadzenie do mórz nowych,bardziej szlachetnych odmian ryb np.Tajlandia,Malezja 19.współpraca roln.z leśn,prem.turys.
„Zielona rewolucja”-zaczęła się w latach 50-tych poprzez wychodowanie nowych odmian, pszenicy-bardziej wydajnej,odpornej na choroby,zastosowanie tej pszenicy w Meksyku stało się bardziej opłacalne. Odkrycie nowych odmian,nowego generału genetycznego.Ojcem chrzestnym był amerykanin NORMAN BORLAUG-otrzymał za to Nagrodę Nobla.2etap „zielonej rewolucji”zaczęła Polska,pszenżyto jest polską odmianą.
Czynniki lokalizacji przemysłu:1)czynniki ekonomiczne:1.baza surowcowa 2.baza energetyczna 3.siła robocza 4.woda 5.rynki zbytu 6.transport 7.kooperacja 8.aglomeracja przemysłu 9.deglomeracja przemysłu-2rodzaje deglomeracji:a)czynna-przenoszenie zakładów b)bierna-zakaz budowy nowych zakładów przemysłowych w tym rejonie, województwie 10.inwestycje towarzyszące 2)czynniki pozaekonomiczne: 1.kulturowe /tradycja 2.polityczne 3.społeczne 4.psychologiczne 5.środowiskowe/ekologiczne
Klasyfikacja przepływu struktura gałęziowo-branżowa:1)przemysł wydobywczy (górnictwo) 2)przemysł przetwórczy Inny podział:1)przemysł ciężki np.górnictwo,rolnictwo,energetyka,p.maszynowy 2)przemysł spożywczy,poligraficzny
Podział statystyczny np.w Polsce: 1.przemysł paliwowo-energetyczny 2.metalurgiczny3.elektromaszynowy4.chemiczny5.mineralny6.drewno-papierniczy
Źródła energetyczne:nieograniczone (odnawiające się,niekonwencjonalne): energia słoneczna,energia wiatru,energia wód lądowych,energia wód morskich ograniczone (nieodnawiające się,konwencjonalne): węgiel kamienny,torf,gaz ziemny,węgiel brunatny
Struktura produkcji energii energetycznej wg rodzajów elektrowni w wybranych krajach(2004):1.USA-c.-71w,w,s-8,9j.-19,6g.-0,52.Chiny-c.-81,8w,w,s-16,5j.-1,7 3.Japonia-c.-60,9w,w,s-10,9j.-27,8g.-0,4 4.Rosja-c.-64,4w,w,s-20,1j.-15,55.Kanada-c.-26w,w,s-58,2j.-15,86.Indie-c.-83w,w,s-14,2j.-1,5g.-0,37.Francja-c.-6,8w,w,s-15j.-78g.-0,2 8.Niemcy-c.-61,3w,w,s-10,7j.-289.Norwegia-c.-0,6w,w,s-99,410.Brazylia-c.-10,7w,w,s-88,1j.-1,211.Szwecja-c.-4w,w,s-52,8j.-43g.-0,212.Czechy-c.-66w,w,s-1j.-3913.Polska-c.-98w,w,s-214.Świat-c.-64,6w,w,s-18j.-17g.-0,4
Największe elektrownie wodne (2006): 1.Trzech Przełomów-Jangcy-Chiny-18200-2006 2.Itapu-Parana-Brazylia,Paragwaj-126000-1984 3.Grand Coulee-Kolumbia-USA-10080-1942
Transport-przemieszczanie osób,ładunków wzdłuż określonej drogi za pomocą danego środka transportu.
Łączność-przesyłanie myśli i wiadomości na odległość za pomocą różnych technicznych środków przekazu.
Rodzaje transportu:drogowy,kolejowy, rurociągowy (przesyłowy),żegluga śródlądowa,morski,lotniczy
Rodzaje łączności:Telefax,Minitel,Reponder, Wideotelefon,System ISDN,Audiotekst
Transport wg rodzaju środka przewozowego:kołowy (zaprzęgowy,juczny, samochodowy,motocyklowy,rowerowy,kolejowy,tramwajowy),liniowy,rurociągowy (przesyłowy),przewodowy,taśmociągowy,samolotowy,śmigłowcowy,balonowy,rakietowy,satelitarny
3rodzaje dróg:gruntowe;drogi o nawierzchni twardej:bite,twarde ulepszone;autostrady
Polska-700km,USA-ponad 80tys.km,Japonia-60tys,Francja,Belgia-10tys,Kanada,Niemcy-20tys,Włochy-7tys
Gęstość dróg czyli km/km2:Belgia-ok.400 km/100km2,Japonia-ponad 300km/100km2, Holandia-blisko 300km/100km2,Włochy-280km/100km2
Liczba samochodów na 1000mk: Luksemburg-ponad 600,Europa Zachodnia (WRKK)-500-600
Przewozy osób:Największe w Rosji,Japonii, Chiny,Stany Zjednoczone
Transport szynowy:wąskotorowe, średniotorowe,szerokotorowe
Przewozy osób:Chiny,Japonia,Indie,Rosja
Przewozy towarów:Stany Zjednoczone, Rosja,Chiny,Indie
Transport kolejowy-na 3kontynentach mamy przyrost linii kolejowych:Afryka,Azja, Ameryka Połud.Zmniejszająca długość linii:Europa,Australia z Nową Zelandią, Ameryka Pół.
Transport przesyłowy (rurociągowy) cechy:ciągłość przesyłu, szybkość przetaczania,niskie koszty transportu,duży stopień niezawodności, pokonywanie bez trudności dużych stromisk
Dł.rurociągów:świat-3,5mln km,70%-transport gazu,25%-ropa naftowa i ropopochodne,1%woda
Gazociągi:połowę sieci mają Stany Zjednoczone,świat-3mln,USA-1,5mln
Samoloty pasażerskie:1)Concorde-zasięg 7200km,prędkość 2220km/h,czas lotu-3,5h 2)Boeing 747-400ER-zasięg 14205km, prędkość-912km/h,czas lotu-8,5h3)Airbus A3800-prędkość-954km/h,czas lotu-8h
Cechy transportu lotniczego:wysokie koszty eksploatacji,bezkonkurencyjny pw.szybkości,bezkonkurencyjna długość trasy,bezkonkurencyjne bezpieczeństwo, bezkonkurencyjny nad zatokami
Największe porty lotnicze:1)Atlanta (Hartsfield)-80mln pasażerów2)Chicago (O'hare)-70mln3)Londyn (Heathrow)-65mln 4)Tokio (Navita)-65mln5)Los Angeles-57mln 6)Dallas-55mln7)Frankfurt N.Menem-50mln 8)Paryż-50mln9)Amsterdam-40mln10)Nowy York (J.F.Kennedy)-30mln
Przewozy pasażerów w transporcie lotniczym:USA,Wielka Brytania,Niemcy, Francja,Australia,Kanada,Korea Pd,Holandia, Hiszpania,Tajlandia,Rosja,Malezja,Indie,Polska
Najwięksi przewoźnicy międzynarodowi: 1.IATA-70mln2.Air France-40mln 3.Lufthausa-30mln4.British Airway-25mln 5.American Airlines-20mln6.Singapore Airlines-17mln7.Sas (Dania,Norwegia, Szwecja)-15mln8.Japan Airlines-15mln 9.Cathay Pacifik (Hongkong)-15mln 10.United Airlines-12mln
Najwięksi przewoźnicy krajowi:1.Delta Airlines-84mln2.American Airlines-78mln 3.Southwest-72mln4.United Airlines-58mln 5.US Airways7.Continental (USA)-33mln 8.Japan Airlines (JAL-Japonia)-20mln9.Japan Air System-20mln10.America West (USA)-18mln -PLL „LOT”(POLSKA)-1mln
Porty lotnicze w Polsce:1.Warszawa (Okęcie)-5mln2.Pozostałe porty lotnicze w kraju 1,6mlna)Kraków (Balice-im.Jana Pawła II)b)Katowice (Pynowice)c)Gdańsk (Rębiechowo-im.Lecha Wałęsy)d)Poznań (Ławica)e)Wrocław (Strachowice)f)Szczecin (Goleniów)g)Bydgoszcz
Przewozy towarów samolotami Cargo: 1.Memfis2.Hongkong3.Tokio4.Los Angeles 5.Anchorange6.Seul7.Singapur8.Frankfurt N.M.
Abonenci telefonii stacjonarnej: 1.Luksemburg 780/1000M2.Szwajcaria 743mln3.Szwecja 739mln4.Dania 722mln 5.Norwegia 720mln6.Kanada 676mln7.USA 667mln8.Niemcy 634mln9.Cypr 631mln 10.Holandia 621mln11.Wielka Brytania 587mln-Polska 286mln
Abonenci telefonii komórkowej:1.USA 100mln2.Chiny 80mln3.Japonia 70mln 4.Niemcy 70mln5.Wielka Brytania 55mln 6.Korea Płd 40mln7.Włochy 40mln8.Rosja 35mln9.Turcja 25mln10.Tajwan 22mln 11.Polska 21mln
Transport/łączność kosmiczna-Pierwszy satelita ziemi ze zwierzętami-04.10.1957r.
Od 1960r. satelity dla celów: meteorologicznych;telekomunikacyjnych;nawigacyjnych;badań geofizycznych Ziemi; badania zanieczyszczeń,geodezyjnych, agrotechnicznych;militarnych
Główne ośrodki startów kosmicznych: 1.Kosmodrom „BAJKONIUR” (Kazachstan) 2.Kosmodrom „Archangielsk”(Rosja) 3.Ośrodek lotów kosm.przyl.”Canaverd” (Floryda)4.Ośrodek koordynacji lotów kosmicznych-Honston (USA)5.Kosmodrom esa w Gujanie Francuskiej
FAO-organizacja narodów zjednoczonych do spraw rolnictwa i żywności.
Baku-ośrodek wydobycia ropy naftowej stąd biegnie rurociąg „przyjaźń”,którym transportowana jest ropa naftowa do Polski,Niemiec,Słowacji i Czech.
Industrializacja-uprzemysłowienie
Reurbanizacja-końcowa faza urbanizacji,wzrost terenów podmiejskich
Antropopresja-oddziaływanie gospodarki na to co stworzyła cywilizacja
NATO-Pakt Północnoatlantycki
UNESCO-Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury
NAFTA-Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu