procesy gospodarcze po II wojnie światowej, procesy gospodarcze po II wojnie światowej


"Procesy gospodarcze w Europie po II Wojnie Światowej"

Cały świat czekał na ten dzień. Druga Wojna Światowa w końcu się zakończyła. Przewaga aliantów nad państwami osi rosła nieustannie. Koalicja antyhitlerowska

oraz liczne sabotaże i wystąpienia doprowadziły do klęski III Rzeszy. Wojna ta, trwająca ponad 6 lat i w której brało udział 61 państw przyniosła straty pieniężne, które szacuje się na ęłęóęłęó260-280 miliardów dolarów. ęłęóZmobilizowano ponad 110 milionów żołnierzy. W czasie największej mobilizacji Armia Czerwona liczyła 12,5 mln żołnierzy, natomiast armia Stanów Zjednoczonych 12,3 miliona, armie III Rzeszy, to 10,2 mln, Japonii 10,2 mln, Wielkiej Brytanii 5,1 mln, Francji 5 mln, Chin 5 mln i Włoch 3,7 mln.

Ubytek ludności to około ęłęó50 milionów, połowa z tego została inwalidami. Jedne kraje odzyskały wolność, inne zaś znalazły ęłęósię pod kolejną okupacją, tym razem rządu ZSRR i narzucanego przez niego reżimu komunistycznego. ęłęóPo II wojnie światowej Europa została podzielona na dwie części. Wystąpienie Churchilla na uniwersytecie Fulton (USA) 5.III.1946r. dało początek zimnej wojnie. Uznał On wtedy zależność państw Europy Wschodniej od ZSRR, a użyty przez niego wówczas zwrot "żelazna kurtyna" został na długo synonimem zimnej wojny, podziału Europy i świata.

Wojna zmieniła obraz społeczeństwa, liczba kobiet znacznie przewyższyła liczbę mężczyzn. W przeciwieństwie do wcześniejszych wojen liczba ofiar cywilnych była znacznie wyższa od wojskowych. Było to spowodowane zarówno akcjami ludobójczymi, jak i bombardowaniem miast. Setki tysięcy ludzi zostało inwalidami na skutek ran odniesionych w walkach i nieludzkich warunków bytowania w obozach koncentracyjnych i obozach przymusowej pracy. Prowadzone przez Niemców i Japończyków eksperymenty medyczne w obozach koncentracyjnych, niedożywienie, liczne choroby również przyczyniły się do inwalidztwa. Wśród ludzi, którzy przeżyli koszmar obozowy, znany jest syndrom KZ, czyli skrót od niemieckiego określenia obozów koncentracyjnych, polegający na trudnościach w dostosowaniu się do życia w normalnych warunkach, odnalezieniu swojego miejsca w społeczeństwie i przywróceniu równowagi psychicznej.

Zniszczenia w rolnictwie europejskim były przyczyną narastającego głodu, który nękał miliony ludzi w Europie. Tragiczną sytuację próbowały ratować amerykańskie programy pomocowe, w ramach których rozdawano ludziom żywność, ubrania i leki.

Druga Wojna Światowa znacząco wpłynęła na obraz stosunków gospodarczych na świecie. Wydatki wojenne państw uczestniczących w konflikcie wyniosły 1,166 biliona dolarów. Największe koszty na cele wojenne i pomoc sojusznikom poniosły Stany Zjednoczone, bo około 321 mld dolarów. Kredytowały one państwa europejskie, wyposażały je w broń. Dzięki temu nastąpił silny rozwój przemysłu wojskowego. Wynalazki i udoskonalenia dokonywane na potrzeby zbrojeniowe szybko przenikały do przemysłu cywilnego, powodując również jego rozwój.

Po wojnie większość państw europejskich znalazła się na krawędzi załamania finansowego. Obciążenia wojenne, zadłużenie i w efekcie dewaluacja pieniądza doprowadziły do poważnego osłabienia Wielkiej Brytanii i Francji.

Niemcy po wojnie znalazły się w zupełnej ruinie. Reparacje odbierane w maszynach i urządzeniach pogłębiły chaos i utrudniły odbudowę gospodarczą. Niemieckie miasta doznały ogromnych zniszczeń na skutek zmasowanych nalotów, zwłaszcza nalotów dywanowych. Najbardziej ucierpiały Hamburg, Drezno, Berlin i Norymberga.

W powojennym świecie nastąpiła zmiana układu sił na świecie. Swoje mocne pozycje, na skutek strat powojennych, załamaniu gospodarki i zniszczeń utraciły Niemcy, Wielka Brytania oraz Francja. Upadek tych państw doprowadził do załamania się kolonializmu w Afryce, Azji, Ameryce Południowej i Oceanii, kolonie na tych terenach przekształcały się w niepodległe państwa. Natomiast na czele znaleźli się prawdziwi zwycięzcy Drugiej Wojny Światowej, czyli USA oraz ZSRR.

Wokół tych państw powstały dwie strefy rozdzielonej Europy:

Chociaż żelazna kurtyna nigdy nie była całkowicie szczelna, sprawiła, iż przez ponad 40 lat historia Europy toczyła się dwutorowo. Podczas gdy kraje zachodnie przeżywały dynamiczny rozwój ekonomiczny, dzięki któremu znacznie się podniósł przeciętny poziom życia, państwa bloku komunistycznego utrzymywały nieefektywny system gospodarczy, utrwalający zapóźnienie cywilizacyjne. Gdy na Zachodzie umacniano demokrację oraz poszerzano zakres praw jednostki, na Wschodzie trwały monopartyjne dyktatury, oparte na przemoce i propagandzie. Kiedy w Europie Zachodniej rozliczano się z przeszłością i zacieśniano współpracę między narodami, pod władzą komunistyczną narzucona odgórnie, pozornie jednomyślność kryła dawne konflikty. Dwóm pokoleniom Europejczyków przypadło zatem dorastać w zupełnie innych światach. Jak zauważył brytyjski historyk Timothy Garton Ash:

„Była „rzeczywistośc wschodniej i zachodniej Europy. Nigdy dotąd nie wynikało tak wiele z tak nikłych przesłanek. Ktoś, kto przypadkiem mieszkał w centrum Berlina na końcu Friedrichstrasse, mogł cieszyc się liberalną demokracją, amerykańską klulturą, EWG, Costa del Sol, volkswagenami i mcdonaldami. Jego krewniak trzy przecznice dalej na tej samej ulicy miał komunizm - Rosjan, ERWPG, Morze Czarne, trabanta i zupę zwaną solianka.”

Gospodarki państw Europy Zachodniej po II wojnie światowe:

Do roku 1959 gospodarka państw Europy Zachodniej była uzależniona od USA. Natomiast w latach sześćdziesiątych rozwinięte już państwa Europy Zach. zaktywizowały się gospodarczo, co pozwoliło im dość skutecznie przeciwstawić się amerykańskiej dominacji gospodarczej. Źródła tego tkwiły w integracji gospodarczej i wykorzystaniu międzynarodowego podziału pracy. Powstanie EWG i EFTA przyczyniło się do zdynamizowania handlu zagranicznego, który w przeciwieństwie do okresu wcześniejszego stał się ważnym składnikiem dochodu narodowego (w 1980 r. W Wielkiej Brytanii - 20,6%, w RFN - 23,7%, w Holandii - 50%). Unowocześnił się i restrukturyzował przemysł, który począł wytwarzać nowoczesne dobra wysokiej jakości (samochody, sprzęt elektroniczny). Rosły nakłady na badania naukowe i wdrożeniowe w przemyśle. W Europie Zach. dominowały tradycyjne, historycznie ukształtowane potęgi przemysłowe: RFN, Francja, Wielka Brytania i Włochy. Siłą napędową była produkcja przemysłowa oraz eksport wyrobów przemysłowych. Efektem tego był wzrost produktu krajowego brutto (PKB) wyższy niż w USA. Obok dużych państw rozwijały się też i mniejsze były to: Belgia, Holandia, Luksemburg, Austria i Szwecja, których produkt krajowy brutto był wyższy niż w USA.

Gospodarka państw socjalistycznych po II wojnie światowej:

Stalin siłą narzucał krajom sąsiednim (w tym także Polsce) politykę komunistyczną. Do krajów gdzie narzucona została władza sowiecka zaliczały się też Węgry, Bułgaria, Rumunia i Czechosłowacja. Najbardziej zacofane technologicznie i strukturalnie były państwa postkomunistyczne, w których rozwój gospodarczy hamowany był aż do roku 1989. Wszystkie te kraje z narzuconą stalinowską władzą były zmuszone do przemiany gospodarczej na kształt ZSRR, to jest ukierunkowaniu przemysłu na ciężki i zbrojeniowy. Nie było tam miejsca na przemyślaną gospodarkę, jak na Zachodzie, gdzie dzięki inwestycjom powoli odbudowywano swój przedwojenny dobrobyt. W ZSRR wybuchła histeria antykapitalistyczna. Aby zapobiec strajkom i wystąpieniom rząd ZSRR organizował masową pomoc socjalną, nie posiadajac przy tym żadnego zaplecza. Do tego dochodzi nieuzasadniona militaryzacja gospodarki, upaństwowienie przemysłu i handlu, uwłaszczenia ziem rolniczych.

Próbą usprawnienia gospodarki Związku Radzieckiego miała być Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), lecz jak się okazało, organizacja ta działała wyłącznie na korzyść bloku komunistycznego dostarczając mu produkty i półprodukty produkowane w państwach bloku po zaniżonych cenach. Cały rząd Stalina opierał się na terrorze i przymusie. Kraje tego bloku ciągle ubożały na rzecz ZSRR, które jednak też nie potrafiło spożytkować i w pełni wykorzystać zaistniałych warunków.
Kraje, w których po II wojnie światowej ustawiono gospodarkę kolektywistyczną wg narzuconych im wzorców sowieckich, realizowały politykę industrializacji. Stosowano strategię rozwoju ekstensywnego, opartą na posługiwaniu się czynnikami ilościowymi, a więc powiększaniu majątku trwałego i zatrudnianiu w sferze produkcji. Wymagało do podnoszenia poziomu stopy akumulacji, co uzyskiwano dzięki scentralizowanym metodom zarządzania, koncentrowaniu środków uznanych za podstawowe i odsuwaniu na później innych. Zapewniało to początkowo uzyskiwanie wysokiego tempa wzrostu produkcji, ale nie przyniosło wyników w dziedzinie spożycia, co przyniosło napięcia społeczne. W miarę wyczerpywania się rezerw zasobów ekstensywnych skuteczność zaczęła maleć.

Charakterystycznym modelem zarządzania gospodarczego dla socjalizmu jest gospodarka planowana, nakazowa i nakazowo-rozdzielcza. Jednym lub dominującym regulatorem produkcji jest wzajemnie powiązanych planów gospodarczych (rocznych, wieloletnich, perspektywicznych) zawierających decyzje planowania na szczeblu centralnym. Plany gospodarcze przygotowane były przez powołane do tego agendy rządowe. Gospodarka planowana eliminuje oddziaływanie rynku na procesy gospodarcze, dokonuje się tylko na nim obrót dobrami konsumpcyjnymi. Jest on sterowny przez państwo które decyduje o ich podaży, cenach, a w pewnym stopniu o popycie (regulacja dochodów gospodarstw domowych). Wymian handlowa ze Związkiem Radzieckim, jak i między pozostałymi krajami odbywała się na zasadach bilateralnych (wymiana handlowa między dwoma krajami).

Szczególnie w Polsce i na Węgrzech społeczeństwo domagało się wzrostu poziomu poprawy życia. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ponownie powrócono do realizacji przyspieszonego wzrostu gospodarczego. Wzrost ten opierał się na tzw. czynnikach ekstensywnych, czyli wysokiej stopie inwestycji i wzroście zatrudnienia, natomiast wydajność pracy była niższa niż na zachodzie. Postęp techniczny był słabszy szczególnie w nowoczesnych gałęziach przemysłu oraz w produkcji dóbr konsumpcyjnych.

W gospodarce państw socjalistycznych pojawia się tzw. luka technologiczna, co powoduje powiększenie się dystansu rozwojowego między Europą Wsch., a Zach. Główne przyczyny trudności gospodarczych tkwiły w samej gospodarce realnego socjalizmu. W żadnym z krajów socjalistycznych nie przeprowadzono konsekwentnej reformy systemu organizacji gospodarki planowania i zarządzania. Nie sprzyjała temu np. w Polsce: kadra kierownicza przedsiębiorstw państwowych, aparat biurokratyczny oraz aparat partyjny, obawiający się utraty wpływów na kierowanie gospodarką. Narastały zatem sprzeczności między osiągniętym stosunkowo wysokim poziomem bazy materialnej przemysłu (licencje zach.), a anachronicznym systemem “ręcznego” kierowania przedsiębiorstwem i całą gospodarką. Doprowadziło to do przewlekłego kryzysu społecznego w drugiej połowie lat siedemdziesiątych. Podczas trwania zimnej wojny wszystkie kontakty ludzi krajów komunistycznych z zachodem były bardzo mocno podejrzane. Ogromny problem stanowił wyjazd na zachód, do lepszego życia. Stalin, chcąc zabezpieczyć się na wypadek wojny, musiał doprowadzić do gospodarczego i militarnego połączenia krajów komunistycznych.

Zimna Wojna miała jak widać bardzo duży wpływ na politykę obydwóch bloków. To pod wpływem tej bardzo dziwnej, nigdy nie rozpoczętej i zakończonej oficjalnie wojny powstały niektóre organizacje i sojusze działające do dnia dzisiejszego. Niestety piętno odciśnięte przez te wydarzenia utrzymuje się do dzisiaj, państwa bloku komunistycznego nadal są w tyle za nowoczesnymi i bogatymi państwami zachodnimi. Pomimo wpompowywania do NRD ogromnych sum pieniężnych kraj ten długo był w kryzysie gospodarczo-ekonomicznym. W obydwóch blokach zaistniała autentyczna panika, strach przed przeciwnikami, tak silny i absorbujący, że przesłonił władzom (zwłaszcza w ZSRR) potrzeby zwykłych ludzi. Większa część pieniędzy wydawana była na zbrojenia, przemysł przestawiony został głównie na ciężki i zbrojeniowy. Taka polityka w bloku wschodnim już w wkrótce doprowadzi do katastrofy ekonomicznej. Dopiero po śmierci Stalina Rosjanie głośno zaczęli mówic o nekającym ich kraj kryzysie i o próbie odbudowy gospodarki.

Koniunktura gospodarcza po II wojnie światowej:

 Zaraz po wojnie (lata 1947-1958) trwa okres dobrej koniunktury na świecie.
 W roku 1958 następuje załamanie światowej produkcji o 3%, lecz trwa ono bardzo krótko.
 W związku z tym do roku 1967 mamy na świecie ponownie okres dobrej koniunktury.
 W 1967r. następuje załamanie się systemu monetarnego funkcjonującego od konferencji w Bretton Woods ęłęó(1944r.)
Kryzys ten dno osiąga w roku 1974 kiedy to następuje pierwszy kryzys naftowy (państwa OPEC podnoszą ceny ropy czterokrotnie)
 W latach 1974-1979 następuje okres poprawy
 Rok 1979 to kolejny (drugi) kryzys naftowy
 Sytuacja polepsza się od 1981r., głównie za sprawą postępu w dziedzinie elektroniki.
 I znowu kryzys, tym razem w roku 1989. Tu powodem są wydarzenia związane z obaleniem komunizmu i zakończeniem Zimnej Wojny (XII.1991r.)

Plan Marshalla:

Przedstawiony 5.VI.1947r., a realizowany w latach 1948-1952.
W ramach Planu Marshalla pomoc w postaci bezzwrotnych pożyczek oraz nisko oprocentowanych pożyczek długoterminowych w łącznej wysokości ok. 16mld.$ otrzymało 16 krajów: Wielka Brytania, Francja, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Austria, Grecja, Dania, Norwegia, Irlandia, Szwecja, Turcja, Portugalia, Islandia, Hiszpania, Wolne Miasto Triest.W 1949r. do planu włączono także RFN. Plan przewidywał także pomoc krajom zza „żelaznej kurtyny”, ale pod naciskiem ZSRR żadne z państw tego bloku (także Polska) nie zgodziło się zaakceptować planu.
Plan związany był z doktryną Trumana ogłoszoną przez prezydenta USA w orędziu wygłoszonym do Kongresu 12 marca 1947. Głosił On poparcie gospodarcze i militarne USA dla wszystkich narodów sprzeciwiających się zewnętrznym i wewnętrznym naciskom zmierzającym do ich podporządkowania. Pierwotnie doktryna Trumana dotyczyła Grecji i Turcji, z czasem objęła wszystkie państwa zagrożone komunizmem.
Plan Marshalla miał na celu także zapobieżenie kryzysowi gospodarczemu na świecie spowodowanemu przez wojnę.
Wraz z wejściem w życie Planu Marshalla ustają inne formy pomocy USA,
m.in. realizowany od 1943 do 1947r. projekt UNRRA (“Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy”), w który USA włożyły 3mld$. Projekt ten zakładał pomoc w formie konkretnych towarów, a nie pieniędzy.
Warunkiem udziału w Planie Marshalla było
 Dopuszczenie amerykańskiego kapitału na własny rynek
 Uzgadnianie planów rozwoju i rozbudowy z USA
 Spełnienie (akceptacja) politycznych oczekiwań USA
(np. we Włoszech i Francji usunięto z rządów frakcje komunistyczne)
Państwa, które zaakceptowały Plan Marshalla zrzeszyły się w OEEC („Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej” )
Skutki Planu Marshalla
 Wzrost produkcji przemysłowej o 35% w stosunku do stanu przedwojennego
 Wzrost PNB o 15% w stosunku do stanu przedwojennego
 Wzrost wymiany handlowej 0 70%
 Ożywienie gospodarcze
 Powstrzymane inflacji
 Powstrzymanie konfliktów społecznych
 Zapobieżenie groźbie rozszerzenia się komunizmu w Europie
 Zbliżenie pomiędzy USA i krajami Europy Zachodniej
 Wstęp do integracji ekonomicznej Europy Zachodniej
 Podział gospodarczy świata oznaczający zanik wymiany handlowej między Wschodem, a Zachodem.

Próby odbudowy gospodarki po II wojnie światowej:

OEEC („Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej”) - Organizacja gospodarcza, utworzona w 1948 przez ęłęó16 krajów Europy Zachodniej (bez Niemiec i Jugosławii, które dołączyły w 1949, oraz Finlandii) w celu koordynowania rozdziału pomocy ze strony USA i Kanady dla procesu odbudowy zniszczonej wojną gospodarki europejskiej, w ramach planu Marshalla. Zadaniem OEEC było także ułatwienie wymiany handlowej pomiędzy krajami członkowskimi, w tym zwłaszcza zniesienie ograniczeń ilościowych i wspomaganie rozdziału dóbr rzadkich oraz stworzenie systemu konsultacji przy podejmowaniu ważniejszych przedsięwzięć gospodarczych. W 1961 przekształciła się w Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), przyjmując do swego grona także kraje pozaeuropejskie.
OECD („Organization for Economic Cooperation and Development” - „Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju”) Organizacja utworzona 30 IX 1961 w Paryżu na mocy konwencji z 14 XII 1960, która dotyczyła przekształcenia powstałej w związku z planem Marshalla OEEC (Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej).
Była reakcją USA na utworzenie EWG i dokonanie podziału w tzw. wspólnocie atlantyckiej. Konwencję podpisały: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, RFN, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, USA, Włochy, Wielka Brytania. Później przystąpiły do niej Australia, Finlandia, Japonia, Nowa Zelandia, w 1996 Polska, a także - na specjalnym statusie członka stowarzyszonego - Jugosławia.
Główne cele organizacji zostały sformułowane w statucie i dotyczą osiągania jak najwyższego wzrostu gospodarczego, jak najwyższego poziomu zatrudnienia i stopy życiowej, a także stabilności finansowej, wolności wymiany międzynarodowej i pomocy dla krajów słabo rozwiniętych. Głównym organem ęłęóorganem jest Rada, w skład której wchodzą stali przedstawiciele, i która raz do roku zbiera się na szczeblu ministerstw. Wybiera corocznie dziesięcioosobowy Komitet Wykonawczy oraz na pięcioletnią kadencję sekretarza generalnego, który stoi na czele Sekretariatu.
TRAKTAT PARYSKI - Na mocy którego powołano Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (IV 1951). Wszedł w życie VII 1952. Stanowił pierwszy formalny krok do integracji europejskiej.
TRAKTATY RZYMSKIE 1957r. - Dwa traktaty międzynarodowe, podpisane 25 III 1957 w Rzymie przez przedstawicieli rządów Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch, powołujące do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM).
Wszystkie wymienione wyżej państwa zatwierdziły 29 V 1956 raport belgijskiego ministra spraw zagranicznych P.H. Spaaka w sprawie ogólnej unii gospodarczej i unii w zakresie pokojowego użycia energii atomowej.
Traktaty zawierały gwarancje swobodnego przepływu kapitałów i siły roboczej, zapowiadały znoszeniu zewnętrznych barier celnych pomiędzy krajami członkowskimi EWG, stopniowe zniesienie ceł wewnętrznych i wprowadzenie wspólnej polityki rolnej. Stały się podstawą Unii Europejskiej.
EFTA („European Free Trade Association” - „Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu”) Unia celna państw europejskich, utworzona w 1960 z inspiracji brytyjskiej. Do grona państw założycieli należały: Austria, Dania, Finlandia, Lichtenstein, Islandia, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Wielka Brytania.
W swych pierwotnych założeniach miała stanowić alternatywę dla uwikłanej w spory polityczne EWG. W 1972, w związku z przystąpieniem do EWG, z grona państw członkowskich wystąpiła Wielka Brytania i ęłęóDania, w 1986 podobną decyzję podjęła Portugalia. Głównym celem działalności organizacji jest zniesienie wszelkich barier celnych i ilościowych w handlu pomiędzy krajami członkowskimi. Z układów opracowywanych przez kraje członkowskie EFTA wyłączane są produkty rolne. W 1977 EFTA podpisała porozumienie z EWG zezwalające na swobodną wymianę towarów przemysłowych.
W 1992 obie organizacje podpisały deklarację o pełnej integracji EFTA z EWG. Główna siedziba organizacji mieści się w Szwajcarii, w Genewie, ponadto funkcjonują biura
w Brukseli i Luksemburgu.
TRAKTAT Z MAASTRICHT 1991 - Układ dwunastu państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej zawarty na zjeździe przywódców państw EWG w Maastricht w Holandii w dniach 9-10 grudnia 1991, dotyczący integracji politycznej i gospodarczej tych państw. Formalne podpisanie traktatu nastąpiło 2 lutego 1992. Najważniejszą decyzją było utworzenie unii walutowej i w efekcie wprowadzenie (najpóźniej do 1999) wspólnego pieniądza ECU. Ujednolicono przepisy socjalne i wprowadzono europejski kodeks pracy. Zniesiono na obszarze Wspólnoty wszelkie ograniczenia w podejmowaniu pracy i osiedlaniu się. Nad wspólną polityką imigracyjną ma czuwać Europol, czyli Europejska Agencja Policyjna. Podjęto też decyzję o dokładniejszej koordynacji polityki zagranicznej, m.in. przez podejmowanie niektórych decyzji większością głosów, a nie jak dotychczas jednomyślnie.
Unię Zachodnioeuropejską uznano za zbrojne ramię Wspólnoty. Odrzucono koncepcję utworzenia federacji europejskiej. Przyjęto także protokoły dodatkowe ze szczegółowymi zastrzeżeniami niektórych państw, m.in. Wielkiej Brytanii, która zastrzegła sobie prawo prowadzenia własnej polityki socjalnej oraz wyjścia z unii monetarnej. Idei Maastricht zarzuca się pozbawianie państw części suwerenności na rzecz aparatu biurokratycznego Wspólnoty z siedzibą w Brukseli.

UE - (Unia Europejska) - Jedną z organizacji starego kontynentu mających charakter wspólnotowy jest Unia Europejska. Jest to gospodarczo-polityczny związek demokratycznych państw europejskich powstały 1 listopada 1993 na mocy Traktatu z Maastricht, będący efektem wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej zapoczątkowanej po drugiej wojnie światowej. Proces ten wykracza jednak poza ściśle określone ramy geograficzne Europy. W określeniu europejskości Unii naczelną rolę odgrywają czynniki historyczne i kulturowe oraz wspólna tożsamość i identyfikacja z wartościami demokratycznymi. Początków Unii Europejskiej należy szukać w Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali, jednak najważniejsza dla procesu integracji europejskiej była powstała w 1958 r. Europejska Wspólnota Gospodarcza i to jej bezpośrednią następczynią jest Unia Europejska. Od 1952 r. Europejska Wspólnota Węgla i Stali jednoczy gospodarczo i politycznie państwa Europy, by tym samym zapewnić długotrwały pokój. Założyło ją sześć krajów: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Lata pięćdziesiąte upływają pod znakiem zimnej wojny pomiędzy Wschodem a Zachodem. W 1956 r. na Węgrzech czołgi radzieckie kładą kres protestom przeciwko reżimowi radzieckiemu. Rok później Związek Radziecki, wysyłając na orbitę okołoziemską pierwszego sztucznego satelitę „Sputnik 1”, przejmuje pałeczkę w wyścigu w zdobywaniu przestrzeni kosmicznej. Liczba państw we wspólnocie wynosi: dwadzieścia siedem .Do członków UE zalicza się również Polska, która przystąpiła do niej w 2004 roku.

Do celów Unii należy:

Kraje Unii mają zintegrowane rynki z Islandią, Liechtensteinem i Norwegią w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W teorii integracji ekonomicznej zaznacza się, że kraje te osiągnęły pierwszy (strefa wolnego handlu) i trzeci stopień integracji (jednolity rynek), z pominięciem stopnia drugiego (unia celna). Szereg umów liberalizacyjnych zawarto także ze Szwajcarią w 1999 i 2004 r. Państwa te mimo, iż formalnie nie są członkami Unii Europejskiej uczestniczą w wybranych politykach i porozumieniach (m.in.: Układ z Schengen, Dublin II), zobowiązują się do aplikacji niezbędnych unijnych przepisów prawnych do swoich porządków krajowych, co stanowi przykład rozszerzenia zakresu terytorialnego stosowania prawa unijnego.

W latach 90. łączność elektroniczna oraz światowe inwestycje i marketing stworzyły prawdziwie globalną gospodarkę. Gigantyczne korporacje międzynarodowe zdominowały rynki finansowe i produkcję. Mimo wszystko przepaść między bogatymi i ubogimi państwami pozostała, a kraje rozwijające się liczyły i nadal liczą na pomoc, inwestycje i rynki eksportowe państw rozwiniętych.

Główna cechą powojennej gospodarki był rozwój korporacji międzynarodowych. Istnieje około 37 tysięcy korporacji międzynarodowych z 200 tysiącami filii zagranicznych. Ich działalność koncentruje się w bogatszych państwach przemysłowych. Największe korporacje posiadają za granica aktywa, przy których PKB mniejszych lub uboższych państw wydaje się znikomy. W 1990 roku ich łączne aktywa szacowano na 330 miliardów dolarów. Korporacje mają władzę gospodarczą, niezbyt ściśle nadzorowaną przez państwa, na których obszarze działają.

Obecnie państwa dzieli się między innymi według przynależności do organizacji gospodarczych, na przykład: Unii Europejskiej, OECD - Organizacji do spraw Współpracy Ekonomicznej i Rozwoju, grupującej 29 krajów najbardziej rozwiniętych gospodarczo, do której została przyjęta Polska w 1996 roku.

Inny podział jest dokonywany według wielkości Produktu Krajowego Brutto przypadającego na jednego mieszkańca i im większy jest ten wskaźnik wyrażony w dolarach, tym wyższy jest poziom życia ludności w danym kraju. Bank Światowy, jedna z najpoważniejszych międzynarodowych instytucji finansowych, podzielił kraje według wielkości Produktu Krajowego Brutto na głowę mieszkańca. Cześć krajów miała przez kilka lat ujemny przyrost PKB, czyli faktyczny regres, co się wiązało z okresowym załamaniem gospodarczym, strukturalnym kryzysem lub niewydolna gospodarką. W sprawozdaniu Banku Światowego, podano, że w latach 1985 - 1994 średnioroczny przyrost lub spadek wynosił w Europie minus 3,2%, gdy na przykład Azja Wschodnia osiągnęła plus 6,9%, Ameryka Łacińska plus 0,6% a Afryka minus 0,4%. Przytoczone liczby wskazują na nierównomierny rozwój świata, duże dysproporcje, nie tylko między poszczególnymi krajami, ale i regionami.

Współczesny świat wkroczył w erę postindustrialną, charakteryzującą się w krajach wysoko rozwiniętych zmniejszeniem znaczenia przemysłu w rozwoju gospodarczym. Wyraża się to przede wszystkim spadkiem udziału przemysłu, a wzrostem znaczenia usług w wytwarzaniu PKB. Ten proces jest charakterystyczny dla krajów między innymi Unii Europejskiej, w których dokonała się rewolucja naukowo- techniczna, niebywały postęp technologiczny, upowszechnienie informatyki. Natomiast takie kraje jak Polska są we wczesnej fazie etapu cywilizacyjnego rozwoju, a wzrost gospodarczy opierają nadal na zwiększeniu udziału przemysłu w wytwarzanym PKB. Dzieje się tak dlatego, że starsze kraje Unii maja za sobą dłuższą historie rozwoju przemysłu niż Polska i inne kraje Europy Wschodniej, a postęp w przemyśle, rolnictwie i usługach, jaki dokonuje się u nich, stwarza nowe potrzeby produkcyjne i społeczne.

W państwach wysokorozwiniętych zmniejszenie udziału przemysłu w tworzeniu PKB wiąże się ze wzrastającym zapotrzebowaniem na rozwój usług w takich dziedzinach, jak ochrona zdrowia, nauka, oświata, kultura, wypoczynek ludzi oraz łączących się ze sferą obsługi przemysłu, to jest finansami, zarządzaniem, doradztwem prawnym, marketingiem. Wiele z tych rodzajów działalności zostało sprywatyzowanych, wyłączono je z przedsiębiorstw państwowych, co również w dużym stopniu przyczyniło się do spadku udziału przemysłu w tworzeniu Produktu Krajowego Brutto.

We współczesnym świecie o pozycji kraju nie decyduje zajmowana powierzchnia, a nawet bogactwa naturalne, ale przede wszystkim potencjał ekonomiczny, jego zdolności do ekspansji gospodarczej, konkurencyjności na rynkach między rowowych. Obecnie w cywilizowanym świecie nie występuje dążenie do walki o zdobycie obcych terytoriów, co było tak charakterystyczne w poprzednich okresach, zwłaszcza w czasie I i II Wojny Światowej, ale rywalizacja technologiczna, gospodarcza, handlowa.

Nowym zjawiskiem w gospodarce, spowodowanym postępem w informatyce, jest tworzenie się elektronicznych rynków finansowych, które pozwalają błyskawicznie transferować, przenosić kapitał z jednego kraju do nawet najbardziej oddalonego, uczestniczyć w operacjach giełdowych i zawierać transakcje handlowe.

Zdaniem niektórych ekonomistów o liberalnych poglądach, o sukcesie gospodarczym współcześnie decyduje ustrój państwa, gdyż postęp techniczny, innowacyjność w przemyśle, wyniki handlu zagranicznego i wydajność pracy ostatecznie zależą od instytucjonalnych warunków funkcjonowania społeczeństwa, a więc obowiązujących praw, ustroju gospodarczego, organizacji zarządzania, zasad podatkowych, systemu oświaty. W krajach, gdzie płaci się mniejsze podatki, jest większa aktywność gospodarcza, przedsiębiorcy więcej inwestują, powstaje więcej miejsc pracy, zmniejsza się bezrobocie. Natomiast tam gdzie podatki z roku na rok wzrastają, budżet kraju jest obciążony dużymi wydatkami na cele socjalne i dotacjami dla nieładzących sobie z konkurencją na rynku przedsiębiorstw czy też niektórych dziedzin gospodarki, jest słaba dynamika przyrostu produkcji w ciągu roku, wzrasta bezrobocie i inflacja. Dlatego w niektórych krajach jak na przykład Niemcy, Austria i Szwecja, jest realizowany model społecznej gospodarki rynkowej, która polega na łączeniu regulacji i mechanizmów rynkowych z celami społecznymi, co oczywiści musi łączyć się z obciążeniami budżetu i większymi podatkami.

Przyczyny osłabienia ostrości wahań cyklicznych
po II wojnie światowej:

Współczesny cykl koniunkturalny składa się z dwóch faz: ekspansji i recesji, co jest wynikiem spłaszczenia i skrócenia wahań cyklicznych po II Wojnie Światowej.
Przyczyny osłabienia ostrożności wahań:

Zakupy tych dóbr niewiele się zmniejszają w warunkach recesji gosp., bo konsumenci pragną podtrzymywać swój stan posiadania tych dóbr i dokonują wymiany egzemplarzy zużytych technicznie lub przestarzałych na bardziej nowoczesne. Sprzyjają temu nagromadzone oszczędności oraz łatwa dostępność kredytu.
Te zachowania konsumentów ( ich inwestycje) zmniejszają amplitudę wahań cyklu i stabilizują gospodarkę.

Ale nie zdołano całkowicie wyeliminować zjawiska cykliczności, ponieważ niestabilność wzrostu jest nieodłączną cechą gospodarki rynkowej.
Przemiany techniczne i organizacyjne po roku 1945:

W latach 90. łączność elektroniczna oraz światowe inwestycje i marketing stworzyły prawdziwie globalna gospodarkę. Gigantyczne korporacje międzynarodowe zdominowały rynki finansowe i produkcję. Mimo wszystko przepaść między bogatymi i ubogimi państwami pozostała, a kraje rozwijające się liczyły i nadal liczą na pomoc, inwestycje i rynki eksportowe państw rozwiniętych.

W państwach dawnego bloku komunistycznego wprowadzono reformy wolnorynkowe. Przedstawiciele największych potęg gospodarczych, określanych również jako najbogatsze państwa świata, spotykali się regularnie jako "Grupa Siedmiu", by koordynować politykę finansową i handlową. Ponadto, poprzez porozumienia gospodarcze dążono do rozszerzenia handlu między małymi grupami państw.

Wojna nigdy nie kończy się i nie zaczyna z dnia na dzień. II Wojna Światowa wywołała kolejną niepisaną wojnę, której skutki wielu ludzi odczuwa do dziś. Dziś też żyjemy w cieniu supermocarstw. USA i Unia Europejska również konkurują ze sobą. O wpływy, o pieniądze, o znaczenie w współczesnym świecie. Jesteśmy zagrożeni wojną religijną z krajami bliskiego wschodu. Nie jest to tak widoczne jak podczas zimnej wojny, ale jest równie groźne. Zmiany jakie dokonały się po Wielkiej Wojnie przyniosły wiele niespodzianek w gospodarkach Europy. Niewątpliwie najbardziej zaskakujący był upadek twardych rządów komunistycznych w ZSRR i państwach satelitarnych. Europa Zachodnia zaś po Kryzysie Energetycznym w 1973 roku podźwignęła się i budowała wysoce nowoczesną gospodarkę aby współcześnie stac się potęgą świata.

BIBLIOGRAFIA:

  1. Burda, B., Halczak, B.: Historia najnowsza, Gdynia, 2004

  2. Fronczak, J.: Atlas Historii Świata, Warszawa, 2004

  3. Gładysz, M.: Czasy współczesne, Gdańsk, 2004

  4. Wnuk, G.: Geografia dla techników i liceów zawodowych, Toruń, 1998


Wyszukiwarka