T: Pojęcie i struktura finansów publicznych.
Finanse publiczne - jest to proces gromadzenia i rozdzielania publicznych zasobów pieniężnych (uruchamiane przez władze).
Cechy finansów publicznych:
obligatoryjność - charakter przymusowy
nieodpłatność - nie ma ekwiwalentności i wzajemności
bezzwrotność
Finanse publiczne - to nauka o charakterze ustrojowym.
W toku rozwoju cywilizacyjnego wykształciła się określona struktura finansów publicznych (ogniwa finansów publicznych):
1) budżet państwa
2) budżety stanów, krajów bądź regionów (w Polsce nie ma)
3) budżety samorządowe (budżety lokalne, budżety podstawowe gmin, budżety powiatów, budżety województw (marszałek i sejmik))
4) parabudżety (pozabudżetowe fundusze celowe typu budżetowego)
5) fundusze kościołów i związków wyznaniowych
6) fundusze organizacji społecznych, charytatywnych, gdy są dotowane z budżetu
Budżet (3 różne znaczenia):
fundusz - gromadzony i rozdzielany w określonym trybie (dysponenci funduszu)
plan finansowy - zawiera przewidywane rozmiary dochodów państwowych z określonych źródeł, a więc i rozmiary i strukturę, jest to plan rozdysponowania tych dochodów, a więc zawiera określenie rozmiarów i kierunków wydatków państwowych, są w nim ustalone rozmiary i struktura przyszłych wydatków państwowych
akt prawny - najwyższej rangi, ustawa, zawiera upoważnienie dla władzy państwowej do gromadzenia dochodów w określonych rozmiarach i z określonych źródeł oraz upoważnienie do dokonywania wydatków w określonej wysokości i na określone cele
Wykładnia prawna - dochody zawarte w ustawie budżetowej są traktowane jako „nie mniejsze niż”, wydatki są traktowane jako „nie większe niż”.
Skarb Państwa (3 różne znaczenia):
majątek państwowy wraz z należnościami i zobowiązaniami państwa (substancja: ziemia, pasmo wybrzeża, nieruchomości, budowle, budynki, złoto i drobne kamienie)
fiskus - fikcyjna osoba prawna, która umożliwia państwu występowanie w obrocie gospodarczym wewnątrz kraju i w stosunkach międzynarodowych
urząd zadaniem jest ochrona interesu majątkowego państwa, przede wszystkim, którzy mogą narazić na szwank interes majątku państwa
Bilans majątkowy Skarbu Państwa - podaje się do publicznej wiadomości (w Polsce nie ma).
Zasady budżetowe
Zasady klasyczne:
Zasady jedności formalnej budżetu - w danym państwie w danym czasie powinien istnieć tylko jeden budżet jako fundusz, plan finansowy i akt prawny. Naruszeniem jest istnienie parabudżetu.
Zasada jedności materialnej budżetu (zasada jednego funduszu środków) - dochody państwa ze wszystkich źródeł powinny tworzyć jeden fundusz, z którego następnie dokonuje się wydatków państwowych (wszystkie dochody są przeznaczone na wszystkie wydatki)
Zasada powszechności - wszelkie przejawy działalności państwa powinny znaleźć stosowny wyraz w dochodach i / lub wydatkach budżetowych. Sprowadza się do form powiązań państwowych jednostek organizacyjnych do budżetu.
Formy powiązań:
budżetowanie brutto (finansowanie budżetowe bezpośrednie) - wszystkie dochody wszystkich państwowych, publicznych jednostek organizacyjnych są dochodami budżetu, a wszystkie wydatki wszystkich państwowych, publicznych jednostek organizacyjnych są wydatkami budżetu. Zastosowanie tej metody finansowania budżetowego oznacza, iż jedynym podmiotem gospodarki publicznej są jednostki budżetowe. Stosowanie tej metody oznacza sztywność (brak elastyczności).
Budżetowanie netto (finansowanie budżetowe pośrednie), - jeśli jakaś państwowa czy publiczna jednostka organizacyjna osiąga dochody to może przeznaczyć je na pokrycie kosztów działalności, jedynie ewentualną nadwyżkę (dochodów nad kosztami + - różnica w stanie środków obrotowych) musi przekazać w całości do budżetu, a gdy jest niedobór (koszty przewyższają dochody + - zmiany w stanie środków obrotowych) wtedy otrzyma w budżetu środki na pokrycie tej różnicy. Oznacza uelastycznienie finansowania budżetowego (ma zwolenników to uelastycznienie) - służy racjonalizacji gospodarki publicznej (zakłady budżetowe).
Jedyną dopuszczalną formą przy podejściu rygorystycznym uważa się budżetowanie brutto, przy mniej rygorystycznym budżetowanie netto.
Zasada ta (podejście rygorystyczne) nie jest spełniona, gdyż istnieją publiczne jednostki organizacyjne, które nie są finansowo powiązane z budżetem.
Specyficzne sposoby finansowania - ZOZ, państwowe szkoły wyższe.
Zasada powszechności nie jest w Polsce przestrzegana - istnieje parabudżetowych funduszy celowych np., NFZ.
Jednostki budżetowe mogły prowadzić:
środki specjalne jednostek budżetowych
gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, np. wiezienia, bursy, internaty
Prawo Adolfa Wagnera - prawo stale rosnących wydatków państwa i samorządów. Udowodnił empirycznie w toku rozwoju ludzkiej cywilizacji, że wydatki państwa i samorządów rosną.
Zasady techniczno-budżetowe - odnoszą się do konkretów konstrukcji i funkcjonowania budżetu:
zasada roczności
zasada szczegółowości
zasada przejrzystości
zasada jawności
Zasada roczności - zasada okresu budżetowego - dochody i wydatki publicznej są ujmowane w określonym przedziale czasu (rok kalendarzowy i rok budżetowy nie zawsze się pokrywały).
W wielu państwach są:
a) budżety wieloletnie
b) budżety kroczące ( 2 letni, dodaje się, co roku 1 rok)
c) nie ma jednolitego okresu budżetowego
d) zróżnicowane okresy np. wojsko
W Polsce zasada ta jest przestrzegana.
Zasada szczegółowości - postulat, zgodnie, z którym dochody i wydatki publiczne powinny być ujmowane w budżecie z odpowiednią szczegółowością.
Klasyfikacja budżetowa - określony sposób klasyfikacji dochodów i wydatków.
Jeżeli dochody i wydatki ujmowane są w budżecie z daleko idącą szczegółowością to jest to przewaga parlamentu nad władzą wykonawczą.
Jeżeli dochody i wydatki ujmowane są w budżecie ogólnie to władza wykonawcza jest silna (USA).
Klasyfikacja budżetowa w Polsce (sposób grupowania dochodów i wydatków publicznych czy budżetowych) jest jednolita (jest taka sama dla budżetu państwowego i dla budżetu samorządowego) i odnosi się w jednakowym stopniu do dochodów i wydatków.
Kryteria klasyfikacji:
Przedmiotowo-funkcjonalne - jedyną podziałką są działy, zgodnie z ustawą o działach, w państwach wysoko rozwiniętych sprowadzona jest aż do podmiotów budżetowych np. szkół, szpitali, więzień, jednostek wojskowych. Klasyfikacja ta na świecie prowadzona jest w szerokim zakresie, co pozwala na realizację budżetu zadaniowego.
Podmiotowo-organizacyjne - pozwala na grupowanie dochodów i wydatków wg podmiotów odpowiedzialnych za gromadzenie dochodów i ruch wykonywania wydatków. Występują tu dwie podziałki: części i rozdziały. Część - odnosi się do centralnych organów państwowych. Wszyscy wojewodowie mają jedną wspólną część; odrębna część, która zwiera dotacje i subwencje dla samorządów terytorialnych. Rozdziały - odnoszą się do typów podmiotów np. publiczne ZOZ, szkoły ogólnokształcące. Klasyfikacja ta jest potrzebna do bieżącego zarządzania w sferze budżetowej.
Rodzajowe - odrębna klasyfikacja dla dochodów i wydatków wg ich rodzaju. Podziałka to paragraf - prawie taka sama jak rodzajowy układ kosztów. Dokonuje się agregacji i deagregacji, łatwe zarządzanie dochodami, łatwo o centralizacje finansów publicznych.
Decentralizacja - sprzeciwienie się jednolitej klasyfikacji.
Dochody i wydatki są ujmowane w daleko idącej szczegółowości, a równocześnie upoważnia się władzę wykonawczą do dokonywania zmian budżetu w toku jego wykonywania.
Zasada przejrzystości - to postulat, dochody i wydatki budżetowe mają być ujmowane w budżecie w sposób zrozumiały dla ogółu, także dla posłów, senatorów.
Zasada jawności - budżet jako plan finansowy i akt prawny musi być jawny i publikowany. Budżet państwa jest publikowany w Dzienniku Ustaw.
Powiaty, miasta, gminy - mają obowiązek wyłożenia budżetu do wglądu społeczeństwa.
Sprawozdanie z wykonania budżetu tzw. zamknięcie rachunkowe budżetu, również musi być publikowane.
Debata nad budżetem - powinna być jawna.
Zasada jawności w Polsce jest przestrzegana.
Parabudżety - pozabudżetowe fundusze celowe, zasada jedności formalnej i materialnej oraz zupełności nie jest przestrzegana.
Przyczyny istnienia parabudżetów:
nie obowiązuje rygor roku budżetowego, środki niewykorzystane w 1 roku przechodzą na rok następny
gwarancja środków
Parabudżet - oznacza przeznaczenie pewnego typu dochodów na pewien ty wydatków.
Parabudżety - pozabudżetowe fundusze celowe i stanowią alternatywny mechanizm finansowania zadań publicznych.
Ekonomiczna struktura dochodów u wydatków publicznych.
We finansach publicznych punktem wyjścia są zawsze wydatki, a nie dochody. Do wydatków dostosuje się dochody.
Dochody pochodzą z okrojenia majątku sektora prywatnego.
Kierunki przeznaczenia wydatków publicznych:
Na finansowanie rozwoju społeczno -ekonomicznego kraju (inwestycje):
inwestycje infrastrukturalne - to takie, w rezultacie których powstają obiekty i urządzenia infrastruktury technicznej i społecznej (autostrady, drogi, lotniska, szkoły szpitale). Partnerstwo publiczno-prywatne - niektóre mechanizmy charakterystyczne dla rynku prywatnego i niektóre mechanizmy charakterystyczne dla rynku publicznego
inwestycje strukturalne - to takie, w rezultacie których dochodzi do przebudowy struktury gospodarczej państwa. Przebudowa dokona się poprzez rynek w ramach inwestycji prywatnych
inwestycje produkcyjne - tworzą majątek produkcyjny, nie powinny być finansowane z budżetu
Pokrywanie strat albo deficytu przedsiębiorstw państwowych. Pokrywanie deficytów:
dopłaty do cen - dopłaty z budżetu państwowego np. PKP
dotacje adresowane do konkretnego przedsiębiorstwa X z miejscowości Y
Wydatki na pokrycie kosztów usług nazywanych publicznymi, społecznymi, socjalno-kulturalnymi, które te usługi są następnie rozdzielone zupełnie bezpłatnie lub też za częściową opłatą
Wydatki n bezpieczeństwo zewnętrzne, wewnętrzne (policja, służby specjalne) wraz z wymiarem sprawiedliwości (więziennictwo)
Wydatki na utrzymanie aparatu państwowego. Tanie państwo - minimalizacja kosztów na utrzymanie aparatu państwowego może spowodować jego osłabnięcie.
Wydatki na obsługę długu - występuje wówczas kiedy uprzednio pojawiły się dochody z takich źródeł.
Wszystkie dobra i usługi dzielą się na 3 grupy:
dobra prywatne - mechanizm rynkowy
dobra publiczne - bez użycia mechanizmu rynkowego, krzywa kosztu nie wykazuje kosztu zmiennego (obrona narodowa, zbrojenie)
dobra pożądane (merytoryczne) - mogą być tworzone i dzielone z wykorzystaniem mechanizmu rynkowego, ale z jakiś powodów nie uważa się za właściwe stosowanie mechanizmów rynkowych
Usługi są nieodpłatne gdy:
nie można ustalić odbiorcy - korzystającego
efekty zewnętrzne np. wykształcenie
asymetria informacji
znaczny odstęp w czasie pomiędzy ponoszonymi na usługi nakładami a efektami działalności usługowej
na zasadzie równości i powszechności
Prawo Wagnera - prawo stale rosnących wydatków państwa i samorządów.
Możliwe źródła dochodów:
Dochody z własnej działalności gospodarczej państwa pod warunkiem, że jest ta działalność dochodowa
Dochody z wyprzedaży majątku państwowego i praw majątkowych
Opłaty pobierane przez władze publicznej za czynności, usługi
Podatki nakładane na (główne źródło dochodów publicznych):
gospodarstwa domowe
przedsiębiorców
Darowizny i pomoc publiczna zagraniczna
Zwrotne dochody - związane z budżetem
Równowaga budżetowa:
Wydatki = Dochody - idealnie równe w okresie budżetowym
Dochody > Wydatki - nadwyżka budżetowa - nie występuje
Wydatki > Dochody - deficyt budżetowy - na określony moment np. dzień
Deficyt może być (publicznie prezentowany, znaczenie fasadowe):
ex ante
ex post
Ważna jest synchronizacja w czasie między strumieniami wydatków i dochodów, jeśli tego nie ma to jest to brak równowagi w ścisłym znaczeniu.
Rachunek obsługi państwa - prowadzi Bank Centralny.
Podatek - podstawowy instrument gromadzenia dochodów publicznych.
Podatek - jest transferem, oznacza przesunięcie części wartości PKB od gospodarstw domowych i przedsiębiorców do władzy publicznej. Jest to indywidualna ofiara na zbiorowy cel.
Podatek jest ustanawiany po to, aby przysporzyć (cel) dochodu władzy publicznej (funkcja fiskalna)
Podejścia:
Jedynym dopuszczalnym uzasadnieniem podatków jest przysparzanie dochodów władzy publicznej, tylko funkcja fiskalna. Zwolennicy neutralności podatkowej względem mechanizmów rynkowych, ekonomiści liberalni, zwolennicy wolności gospodarczej (Smitha).
Teza o neutralności jest tezą naiwną, podatki przez sam fakt swojego istnienia wywołują skutki społeczne i gospodarcze. Należy skutki przewidzieć. Przewidywane skutki można przyjąć za cele i doprowadzić do realizacji celów - system podatkowy. Socjalizm, zwolennicy interwencjonizmu podatkowego. Podatki mają do wypełnienia oprócz funkcji fiskalnej również funkcje pozafiskalne.
Funkcje pozafiskalne:
alokacyjna
redystrybucyjna
stabilizacyjna
Alokacyjna - wykorzystywanie podatków dla celów alokacji, rozmieszczenia zasobów w gospodarce. Mechanizm rynkowy jest to naturalne źródło alokacji. Rynek jest zawodny, atrybutem władzy jest mądrość.
Dwie płaszczyzny przy rozmieszczaniu zasobów:
W gospodarce wyróżnia się dwa sektory:
prywatny - gospodarstwa domowe, przedsiębiorcy
publiczny - rządowy
wykorzystywanie podatków do rozmieszczenia zasobów w każdym sektorze:
ujęcie branżowo - gałęziowe - różnicowanie warunków opodatkowania dla branż i gałęzi
przestrzenne - polega na różnicowaniu warunków opodatkowania na terytorium kraju np. specjalne strefy ekonomiczne
Przywileje podatkowe dla jednych, restrykcje podatkowe dla pozostałych.
Redystrybucyjna - polega na wykorzystaniu podatków dla celów korygowania rynkowego rozkładu dochodów i majątków pomiędzy gospodarstwa domowe i przedsiębiorcami.
Rozkład nierównomierny - gdyby nie było podatków w gospodarce rynkowej najpierw byłby rozkład dochodu, a po paru latach rozkład majątku.
Podatek - wyrównuje rozkład w dochodach i w majątku. Okrajuje się dochody i majątki tam gdzie są.
Miary skuteczności funkcji redytsrybucyjnej:
współczynnik Jimego - informuje o tym, jaki był rozkład w dochodach przed opodatkowaniem i po opodatkowaniu
indeks Kakwaniego - uwzględnia zróżnicowanie w strukturze opodatkowania
Stabilizacyjna - wyraża się w wykorzystywaniu podatków dla celów stabilizacji i makroekonomicznej, czyli dla zapewnienia równowagi ogólnej w gospodarce.
Równowaga ogólna - niewystępuje nigdy, tylko dąży się do niej.
Symptomy osiągnięcia stabilizacji:
pełne wykorzystanie czynników produkcji, czyli pełne zatrudnienie (wykorzystanie wszystkich czynników produkcji, czasu pracy urządzeń, a nie samo bezrobocie - potencjalne PKB)
stabilizacja poziomu cen - brak inflacji
równowaga zewnętrzna - równowaga na rachunku obrotów bieżących (równowaga w bilansie handlu zagranicznego), gdy nie to, chociaż równowaga w bilansie płatniczym (materialna)
Dla wszystkich zjawisk gospodarczych charakterystyczne są wahania (przebiegają cyklicznie).
Wahania ujmuje się w 3 grupy:
długookresowe tendencje rozwojowe - trendy
koniunkturalne - cykle koniunkturalne (najważniejsze)
sezonowe
Polityka koniunkturalna, polityka stabilizacji koniunktury - wykorzystuje się różne instrumenty m.in. podatki.
Podatki należą do arsenału automatycznych stabilizatorów koniunktury, które wyrównują cykle.
Dwa instrumenty (1989, stopa inflacji 640%):
stały kurs złotego do dolara
podatek „popiwek”(gilotyna płacowa) specjalny dla stabilizacji
Podatki neutralne w stosunku do mechanizmu rynkowego (funkcja fiskalna).
Systemy podatkowe - zbudowane o poglądy zwolenników neutralności i interwencjonizmu podatkowego.
Zwolennicy wysokiego opodatkowania - fiskaliści (wszystkie pozostałe funkcje).
Dwa typy definicji instytucji prawnych:
legalne - wzięte z ustaw np. Ustawa o ordynacji podatkowej
doktryny - wypływające z dorobku nauki prawa podatkowego
Podatek jest to pieniężne, przymusowe, nieodpłatne, bezzwrotne i ogólne świadczenie nakładane, wymierzane i pobierane przez państwo i inne związki prawa publicznego na podstawie generalnych norm prawnych.
Przymusowe - nakładane, wymierzane i pobierane mocą uprawnień władczych (imperialnych).
Nieodpłatne - podatki są transferami - nie ma żadnej wzajemności.
Bezzwrotne - raz zapłacone podatki nie podlegają zwrotowi.
Ogólność - nakładane, wymierzone i pobierane w oparciu o ogólnie obowiązujące normy prawne.
Wprawdzie podatki są świadczeniami nieodpłatnymi i w sensie bezpośrednim, ale można mówić o nieodpłatności pośredniej, która wyraża się w całokształcie działalności państwa na rzecz obywateli.
Przeciwieństwem ogólności jest indywidualizacja.
Legislatorzy - piszą ustawy podatkowe (uchwalają posłowie i senatorowie).
Elementy techniki podatkowej (elementy zmienne podatku) - urządzenia niezbędne po to, aby nałożyć, wymierzyć i pobrać podatek. Są w Polsce określone w Ustawie o ordynacji podatkowej.
Wyróżnia się następujące elementy techniki podatkowej:
podmiot podatku
przedmiot podatku
podstawa opodatkowania
stawki podatkowe
taryfy i skale podatkowe
zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe
Rozróżnia się podmiot:
czynny - organy władzy publicznej wyposażone na ogół konstytucyjnie we władztwo podatkowe
bierny - ten, kto ponosi ciężar podatkowy, ten, na kim spoczywa obowiązek podatkowy (zwykle jest to ta sama osoba)
- podatnik - ten, kto ponosi ciężar
- płatnik - ten, kto płaci podatek
Obowiązek podatkowy ma charakter dwoisty:
konieczność poniesienia ciężaru podatkowego
konieczność zapłaty podatku, ewentualnie także wykonania czynności proceduralnych z tą zapłatą związanych
Podatnikiem jest:
prawnicy - w ujęciu materialnym
ekonomiści - w ujęciu dynamicznym
człowiek - są tylko i wyłącznie gospodarstwa domowe
Występuje przerzucalność ciężaru podatkowego ponad granicami państw ze względu na globalizacja rynku i gospodarki.
Przedmiot - są rzeczy (nieruchomości), zdarzenia (osiągnięcie dochodu) bądź zjawiska (śmierć), z którymi prawo wiąże obowiązek podatkowy.
Podstawa opodatkowania - kwalifikowany, czyli ujęty ilościowo przedmiot w ujęciu ilościowym np. szt. i w ujęciu wartościowym np. euro.
Stawki (bardziej uniwersalne jakkolwiek współcześnie rzadziej stosowane) - odnoszone są do podstawy:
procentowe - podstawą opodatkowania jest pieniądz
kwotowe
Taryfa - jest zbiorem stawek wszystko jedno czy kwotowych czy procentowych. Taryfy występują wtedy, kiedy stawki są procentowe i kwotowe.
Skala - zbiór stawek procentowych.
Skala:
proporcjonalna albo liniowa
progresywna
regresywna
degresywna
W praktyce podatkowej wyróżniamy skalę:
1) proporcjonalną - liniową - zbiór jednoelementowy, skala z jedną tylko stawką i odnosi się ona do całej podstawy opodatkowania niezależnie od jej wysokości. Stawka ta przyrasta wprost proporcjonalnie do podstawy opodatkowania (podatek dochodowy od osób prawnych)
2) mieszaną (progresywno-liniową) - zbiór wieloelementowy, skala z wielu stawek rosnących w miarę wzrostu podstawy opodatkowania. Tempo progresji - jak szybko rosną stawki, jest przedmiotem wyboru politycznego.
Zawsze na skali progresji występować będzie punkt, począwszy, od którego przyrost należności podatkowej od danego podatnika będzie większy od przyrostu podstawy opodatkowania (pułap progresji).
Skale progresywne w czystej postaci w ogóle nie występują tylko przechodzą w skale liniowe w jakimś miejscu poniżej pułapu progresji.
Dwie odmiany progresji:
ciągła albo szczeblowa - dana stawka ze skali progresji odnosi się tylko do wybranego odcinka, wycinka, szczebla, podstawy opodatkowania
globalna - nie jest stosowana. Polega na tym, iż każda stawka ze skali progresji odnosi się do całej podstawy opodatkowania łącznie, a więc globalnie.
Zwolnienia - odstąpienie od podatku (na czas z góry określony - wakacje podatkowe):
przedmiotowe - ze względu na cechy przedmiotu
podmiotowe - ze względu na cechy podmiotu biernego
Występują w dwóch odmianach:
zwalnia się na przysłowiowe na zawsze
na czas z góry określony (oznaczony), są bardzo upowszechnione (wakacje podatkowe najczęściej na 3 lata)
Ulgi podatkowe - oznaczają zastosowanie umniejszonego ciężaru podatkowego. Występują w trzech formach:
obniżone (zredukowane) stawki
przesunięcie terminu zapłaty podatku
rozłożenie podatku na raty
Zwyżki, - jeśli na podmiocie biernym ciąży obowiązek ustalenia podatku, a podmiot bierny tego obowiązku nie wykonał, podatku nie ustalił albo ustalił podatek w za niskiej wysokości (zaniżył podatek) - wtedy zwyżka jest rutynowa. Ustala się podatek w prawdziwej już wysokości i do tego nalicza się odsetki za każdy dzień zwłoki i daje się zwyżkę podatkową (nie mniej niż 75%), występuje również odpowiedzialność karno-skarbowa.
Klasyfikacja podatków:
ze względu na przedmiot podatku
przychodowe
dochodowe
majątkowe
od kosztów i od wydatków
Przychodowe - prawie nie występują, w państwach, w których nie jest dobrze wykształcony system podatkowy, nawiązują do przychodów, ale prawie nigdy nie jest to przychód rzeczywisty, tylko szacowany, abstrahują do zdolności podatkowej, nie wymagają ani żadnych technik ani urządzeń.
Dochodowe - przedmiotem jest dochód, stanowiący szczytne osiągnięcie myśli ludzkiej w zakresie opodatkowania, trudne do zastosowania w praktyce, jako jedyne pozwalają na sięgnięcie do zdolności podatkowej płacącego.
Dochód - jest to nadwyżka przychodów nad kosztami uzyskania tych właśnie przychodów.
Dochody z podatku rolnego należą do gminy.
Przychody - trzeba ustalić związek merytoryczny i historyczny między przychodami, a kosztami uzyskania przychodu.
Krok 1 - Ustala się koszty, które uznaje się za koszty uzyskania przychodu poprzez określenie enumeratywne. Ustala się je w pozycje - ostatnia pozycja to inne koszty. Jest to klasyfikacja otwarta kosztów uzyskania przychodu.
Krok 2 - W ustawie o podatku dochodowym określa się koszty i straty, które, pomimo, że zostały poniesione nie są traktowane jako koszty uzyskania przychodu - jest to klasyfikacja zamknięta.
Trzeba uwzględnić czynnik czasu - dynamiczne ujęcie przychodów i kosztów.
Warunki istnienia podatku dochodowego:
istnienie wiarygodnej rachunkowości
audyt - badanie ksiąg i sprawozdań finansowych w oparciu o księgi
obowiązek wywieszania sprawozdań w Internecie, publikacja
istnienie aparatu podatkowego składającego się z usługą osób o wysokich kwalifikacjach profesjonalnych i moralnych
wysoki poziom moralności ogółu obywateli
Majątkowe - to takie, których przedmiotem jest majątek. Są wysoko oceniane. Majątek to zasoby. Mówi się, że w najgorszym przypadku spienięży się część majątku na zapłacenie podatku. Najstarszy podatek majątkowy to podatek majątkowy realny, którego uiszczenie oznacza umniejszenie substancji majątku u płacącego. Później był podatek majątkowy nominalny, czyli nominalnie nawiązujący do majątku, ale zapłacenie tego podatku nie oznacza umniejszenia substancji majątku u płacącego. Majątek przynosi pożytki, źródłem zapłaty podatku są pożytki, jakie uzyskuje się z majątku. Podatki te odgrywają role w świecie, ale nie w Polsce.
Podatek od kosztów - w Polsce odgrywają dużą rolę. Określone są mianem klina podatkowego np. narzutu od wynagrodzeń.
Jeżeli nie są stosowane podatki dochodowe to w takim państwie stosowane są podatki od wydatków.
Podatek od wydatków - podatek konsumpcyjny. Wśród nich największa rolę odgrywają podatki obrotowe.
Dwa typy podatków obrotowych:
selektywne podatki obrotowe (akcyza) - stosowane wybiórczo względem obrotów pewnymi towarami np. benzynowe, energia
powszechne podatki obrotowe - zasada jednokrotności opodatkowania, rodzaje:
ogólny podatek od sprzedaży np. USA (podatek o trudnej konstrukcji)
podatek od wartości dodanej
Podatek neutralny względem mechanizmu rynkowego.
Podatek jest fazowy. Opodatkowuje się obroty we wszystkich fazach obrotu.
Wszelkie podmioty obrotu są opodatkowane, czyli towary i usługi. Bezwzględnie musi być tylko jedna stawka.
Podział wg kryterium stosunek przedmiotu do źródła (to, kto ponosi ciężar podatkowy):
pośrednie - ciężar ponoszą osoby trzecie, są przerzucalne z łatwością, wprost przerzucalne
bezpośrednie - ciężar ponoszą te osoby, na których zostały nałożone podatki, są trudno przerzucalne
Każdy, na kogo nałożony jest ciężar podatkowy, w sposób naturalny zrzuca z siebie ten ciężar. Ciężar niektórych podatków można zrzucić, a niektórych nie. Wiąże się to ze zjawiskiem przerzucalności podatków.
Przerzucalność:
rzeczywista - wtedy, gdy władza podatkowa ustanawiając podatki, z góry zakłada i się, że kto inny poniesie ciężar podatku niż ten, na kogo podatek jest nałożony
pozorna albo ukryta - przerzucalność, do jakiej dochodzi na rynku w rezultacie siły poszczególnych uczestników rynku
Skuteczność przerzucalności zależy od czynników:
elastyczności popytu
elastyczności podaży
wzajemna relacja kosztów stałych do zmiennych
Przerzucalność jest:
w przód (przed siebie) - przerzucenie ciężaru podatkowego na odbiorców od podatnika towarów i usług poprzez ceny
w tył (za siebie) - przerzucanie ciężaru podatkowego na dostawców czynników produkcji podatnikowi
Systemu podatkowe w świecie są kształtowane w taki sposób, że podejmuje się świadomą decyzję w proporcjach między opodatkowaniem pośrednim i opodatkowaniem bezpośrednim, i to się robi tylko i wyłącznie oceniając zalety i wady podatków pośrednich i podatków bezpośrednich w danym czasie.
Zalety podatków pośrednich:
ci, którzy ponoszą ciężar tych podatków zazwyczaj nie zdają sobie z tego sprawy, zjawisko znieczulenia podatkowego
wysoka wydajność fiskalna - łączą się ze sprzedażą, podstawowe znaczenie ma moment sprzedaży (wystawienia faktury), oznacza to powstanie należności i powstanie obowiązku podatkowego
systematyczny związany z realizacją produkcji, wahania sezonowe
umożliwiając, pozwalając na automatyczną realizację marży inflacyjnej
Wady podatków pośrednich:
podatki te abstrahują od zdolności podatkowej płacącego, podatek rozminie się ze zdolnością podatkową
wywołuje reakcję i podatników, przedsiębiorców, zmniejszają skłonność do ryzyka w biznesie
uniemożliwiają innowację i stosowanie nowych technologii
powodują efekt odwróconej progresji, działają restrykcyjnie
Zalety podatków bezpośrednich:
podatki te sięgają wprost do zdolności podatkowej
stanowią warunek konieczny istnienia obywatelskich państw prawnych, możliwe jest kształtowanie stawek podatkowych w sposób otwarty
Wady podatków bezpośrednich:
ostentacja w pobieraniu tych podatków
nie jednakowo traktują podatników, są bardziej rygorystyczne dla jednych, a drugim pozwalają uniknąć opodatkowania
Przewaga podatków bezpośrednich występuje w państwach bogatych np. Australia, Nowa Zelandia, Kanada.
Państwa, w których proporcje są wyrównane w istniejących podatkach pośrednich i bezpośrednich państw UE (15 państw).
Państwa biedne i najbiedniejsze - przewaga podatków pośrednich Polska.
Podział wg, podmiotu czynnego:
państwowe
krajowe, stanowe, regionalne
Władztwo podatkowe jest ograniczone poza państwem.
Podział wg podmiotu biernego:
podatki nakładane na gospodarstwa domowe
podatki nakładane na przedsiębiorstwa
podatki specyficzne np. opodatkowanie rolnictwa
Opodatkowanie przedsiębiorstwa (Polska):
obciążające przychody w momencie powstawania tych przychodów
od towarów i usług - jedyny podatek europejski
akcyza
cło
podatki, które w rachunkowości wliczone są w ciężar kosztu
od nieruchomości
od środków transportowych
para podatki
składka na FP
składka na PFROM
składka na FGŚP
składki ubezpieczenia społecznego (emerytalne, rentowe, chorobowe)
podatki związane z wynikiem działalności przedsiębiorstwa (podatki dochodowe,) nie ma jednolitego sposobu opodatkowania dochodu z przedsiębiorczości
podatek od osób prawnych
podatek od osób fizycznych
uproszczone formy opodatkowania dochodu z przedsiębiorczości - ulgowe:
karta podatkowa
ryczałt
Podmiotem czynnym jest władza państwowa.
Podmiotem biernym jest podatnik.
Podatek od towarów i usług - to jest Polska odmiana podatku od wartości dodanej. To jest jedyny podatek europejski, ma to konsekwencje, takie, iż regulacje prawa wspólnotowego obowiązują we wszystkich krajach członkowskich.
Podmiotem czynnym - są władze państwowe.
Podmiotem biernym - podatnik, w sensie formalnym są to wszyscy uczestnicy obrotu gospodarczego.
Przedmiot - w prawie europejskim i polskim przedmiot jest ujęty podobnie, jest nim katalog czynności podlegających opodatkowaniu (dostawy towarów, odpłatne świadczenia usług lub odpłatne świadczenia usług za wynagrodzenie, import towarów), towarów prawie europejskim eksport nie jest opodatkowany.
Definicja usługi - wszystko, co nie jest towarem jest usługą.
Podstawą opodatkowania jest obrót. Mechanizm naliczania podatku jest skomplikowany:
podatek obrotowy jest związany z fazami obrotu, odnosi się do fazy, w każdej fazie mamy podatek naliczony, należny, do zapłaty i do zwrotu. Przeobrażenia form produktów i kanałów dystrybucji - podatek może tracić na znaczeniu
łatwo naliczyć trudno jest odliczyć - każdemu segmentowi należy przyporządkować jakąś porcję nakładu metodą fakturową (odlicza się na podstawie faktur wystawionych podatnikowi)
Stawki podatkowe (w prawie europejskim) - obowiązuje jedna stawka w okresie przejściowym mogą być stosowane jedna albo dwie stawki zredukowane nie niższe niż 5%, stawka nie może być niższa niż 15%.
Stawki:
podstawowa 22%
7%, 3%, 0%
Jest wykaz towarów w prawie europejskim, do których można stosować stawki zredukowane - wynika to z Traktatu Akcesyjnego, Polska wynegocjonowała okres przejściowy dla istnienia stawek 3% (niskoprzetwożone towary rolne, poprawa opłacalności krajowej produkcji rolnej, aby były kupowane na rynku wewnętrznym) i 0%
Ogólna zasada - przepisy mówią, kiedy są stosowane poszczególne stawki, czyli 0%, 3%, 7%, a we wszystkich pozostałych przypadkach 22%.
Podatek akcyzowy - I 2004 r. podmiotem, co do zasady byli producenci i importerze.
W Polskim prawie podatkowym - podatnikiem jest ten, kogo obejmuje podatek od towarów i usług.
Wyroby akcyzowe - są enumeratywnie wyliczone.
Podatek akcyzowy - jest podatkiem europejskim w jakimś znaczeniu.
4 grupy wyrobów akcyzowych - są harmonizowane, można zwiększyć liczbę tych wyrobów, ale nie skrócić:
1) oleje mineralne (benzyna, oleje napędowe)
2) wyroby tradycyjne - alkohole
3) tytoń i wyroby z tytoniu
4) energia elektryczna, węgiel i koks
W Polsce jest tych grup ok. 60. Istnieją składy podatkowe - specjalny nadzór nad podatkiem akcyzowym.
Na wyroby nieharmonizowane państwa UE mogą ustalać sobie stawki takie, jakie chcą.
Stawki akcyz są ustalane w ustawie, Minister Finansów ma elastyczność, może je obniżać.
Cła - mają rolę malejącą, mają tendencję do zanikania.
Parapodatki - obciążenie fiskalne o charakterze, parapodatkowym.
Klin podatkowy - opodatkowanie 1 czynnika pracy, który jest opodatkowany przez narzut na wynagrodzeniu i nazywają się one składki - parapodatki.
Parapodatkiem jest także Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Składka ubezpieczenia społecznego - jest obciążeniem fiskalnym, nie mamy 1 składki (nie ma scalonej), oddzielną jest emerytalna, rentowa, choroba i wypadkowa.
System (reforma emerytalna z 1 stycznia 1999 roku):
repartacyjny - na emerytury składają się ci, co teraz pracują
kapitalizacji składki - odkładanie oszczędności
Podatek od nieruchomości i środków transportowych - są to podatki lokalne.
Podatek dochodowy - nie odgrywa roli w gospodarce:
od osób prawnych
od osób fizycznych
ryczałt, karty podatkowe - uproszczone formy opodatkowania
Finanse samorządowe.
Zasada pomocniczości (subsydiarności) - państwo nie powinno robić tego, co mogą zrobić inni, obowiązuje w całym świecie.
Są wspólnoty - gmina i miasto (naturalna wspólnota). Państwo powinno wyposażyć samorządy w źródła dochodów. Równość przestrzeni lub nierówność przestrzeni - główny problem.
Repartacja dochodów publicznych - federalizm dochodów publicznych, czyli czy i jak dzielić dochody między gminy.
Źródła:
dochody własne - ich praktycznie nie ma
dochody zrównane z własnymi - udziały w podatkach państwowych
Mechanizm równoważenia, (gdy nie wystarcza nakładów) - subwencje ogólne (powinny być ogólne), wyrównawcze i dostanej (celowe).