W1
Słowa kluczowe:
Neuropsychologia - dziedzina teoretyczna i praktyczna zajmująca się badaniem i opisywaniem związków zachodzących między tkanką nerwową a funkcjami poznawczymi, głównie z perspektywy klinicznej, analizując konsekwencje uszkodzenia mózgu człowieka.
norma i patologia w odniesieniu do zachowania człowieka,
objawy i zespoły neuropsychologiczne,
jednostki nozologiczne - inaczej diagnostyczna - zawieraja w sobie opis kliniczny i wskazówki diagnostyczne, ściśle określony zespół objawów wywołanych przez ściśle określoną przyczynę,( czynnik etiologiczny) np. odra, różyczka, wścieklizna.
kryteria diagnostyczne: DSM-IV, ICD-10 - dwie równoległe światowe klasyfikacje zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania,
analiza terminów:
Funkcja - opisuje działanie poszczególnych narządów lub komórek
układ funkcjonalny - bardziej złożone procesy wymagające zintegrowanego działania wielu komórek lub tkanek w zintegrowanym procesie funkcjonalnym np. trawienie, krążenie krwi,
podwójna dysocjacja funkcji -
zespół dyskoneksji - koncepcja teoretyczna - z początku XIX w., obejmująca zespoły zaburzeń związanych z uszkodzeniami szlaków kojarzeniowych włókien nerwowych. Włókna nerwowe mogą mieć różnego rodzaju charakter w zależności od tego jakie informacje są przenoszone. Szlaki kojarzeniowe (asocjacyjne) mogą przebiegać w obrębie jednej półkuli (wewnątrzpółkulowe) lub między dwiema półkulami (międzypółkulowe, spoidłowe).i,
neuroplastyczność - jest zdolnością układu nerwowego do zmian adaptacyjnych dotyczących zarówno jego struktury, jak i funkcji. Warunkuje ona powstanie nowych umiejętności, takich jak czytanie czy rozwiązywanie zadań matematycznych. Duże znaczenie z medycznego punktu widzenia odgrywa plastyczność pourazowa warunkująca zdolność układu nerwowego do naprawy po jego uszkodzeniu. Koncepcja Hebbowska częściowo tłumaczy złożone i dotąd będące przedmiotem badań procesy obrotu synaptycznego zachodzące w mózgu człowieka. W pracy zwracamy również uwagę na zjawisko diaschizy oraz rolę innych czynników modulujących plastyczne zmiany OUN, takich jak: niespecyficzne czynniki behawioralne i środowiskowe, specyficzne bodźce czuciowe i ruchowe, procesy uwagi oraz substancje pobudzające.
neurorehabilitacja
W2
Słowa kluczowe:
Neuron - (neurocyt + akson) - rodzaj komórek występujących w układzie nerwowym. Najwięcej neuronów znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym. Neurony składają się z ciała komórki, jądra komórkowego (interfazowe, z rozpuszczoną chromatyną) oraz neurytów: dendryt i akson, za pomocą których połączone są z innymi neuronami. Połączenie między komórkami nerwowymi zwane jest synapsą.
przekaźnictwo nerwowe - to proces przemieszczania pobudzenia z jednej komórki na drugą za pośrednictwem synaps.
podział układu nerwowego - podział topograficzny Ośrodkowy (centralny) układ nerwowy
Mózgowie (kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, móżdżek, rdzeń przedłużony)
Rdzeń kręgowy
Obwodowy układ nerwowy
Nerwy czaszkowe
Nerwy rdzeniowe
Podział czynnościowy
Układ nerwowy somatyczny
Układ piramidowy
Układ pozapiramidowy
Autonomiczny układ nerwowy
Część współczulna (sympatyczny)
Część przywspółczulna
ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy - Ośrodkowy układ nerwowy inna nazwa to: centralny układ nerwowy (CUN) - jest to najważniejsza część układu nerwowego kręgowców. Ośrodkowy układ nerwowy jest chroniony przez kości czaszki oraz kręgosłup. Zbudowany jest z istoty szarej i białej. Częścią składową istoty szarej są komórki nerwowe. Oprócz nich znajdują się włókna nerwowe rdzenne i bezrdzenne, tkanka glejowa i naczynia krwionośne wraz z paskami tkanki łącznej. Skład istoty białej to tkanka glejowa, naczynia włókien nerwowych nie mających osłonki Schwanna. Obwodowy układ nerwowy składa się z układu somatycznego i autonomicznego. Nerwy przekazują informacje pomiędzy ośrodkowym układem nerwowym i poszczególnymi narządami. Część somatyczna obwodowego układu nerwowego przewodzi impulsy nerwowe pomiędzy receptorami, ośrodkowym układem nerwowym a mięśniami lub gruczołami. Część autonomiczna łączy ośrodkowy układ nerwowy i narządy wewnętrzne, jak np. serce czy żołądek. Obwodowy układ nerwowy obejmuje 12 par nerwów czaszkowych oraz 31 par nerwów rdzeniowych. Uszkodzenia obwodowego układu nerwowego powodują niedowłady lub porażenia mięśni oraz zaburzenia czucia. Składa się on również z nerwów czuciowych - przewodzących impulsy do ośrodkowego układu nerwowego, oraz nerwów ruchowych- za których pośrednictwem impulsy wędrują do mięśni i gruczołów, oraz nerwów mieszanych, tj. ruchowo-czuciowych.
nerwy rdzeniowe i nerwy czaszkowe - NERWY CZASZKOWE znajdują się w mózgowiu, jest ich 12 par (oznaczone kolejnymi cyframi rzymskimi)
I - węchowy (jest to też nerw czuciowy. Włókna tworzące ten nerw rozpoczynają się w polu węchowym błony śluzowej jamy nosowej )
II - wzrokowy ( także nerw czuciowy. Przewodzi bodźce świetlne z siatkówki gałki ocznej do mózgowia)
III - okołoruchowy
IV - bloczkowy ( unerwia mięśnie zewnątrzgalkowe i wewnątrzgałkowe oraz mięsień dźwigacz gałki ocznej)
V - trójdzielny (to włókna czuciowe i ruchowe. Dzieli się na trzy nerwy :
V1 to nerw oczny - unerwia skórę nosa i czoła, gałkę oczną, jamę nosową, zatokę czołową, klinową i komórki sitowe;
V2 to nerw szczękowy - unerwia jamę nosową, podniebienie, zęby i dziąsła, skórę twarzy;
V3 to nerw żuchwowy - unerwia język, dziąsła, zęby żuchwy, małżowinę uszną, policzki włóknami czuciowymi. Włóknami ruchowymi unerwia mięśnie żwaczy i mięśnie dna jamy ustnej)
VI - odwodzący (unerwia mięśnie zewnątrzgałkowe i wewnątrzgałkowe oraz mięsień dźwigacz gałki ocznej)
VII - twarzowy (unerwia włóknami ruchowymi mięśnie wyrazowe twarzy a włóknami czuciowymi brodawki języka, włóknami przywspółczulnymi unerwia ślinianki podżuchwowe i podjęzykowe, oraz gruczoł łzowy.)
VIII - przedsionkowo - ślimakowy (Nerw czuciowy. Częśc przedsionkowa unerwia narząd równowagi a część ślimakowa narząd słuchu)
IX - językowo - gardłowy (Włókna czuciowe prowadzą do brodawek języka, włókna ruchowe do gardła i podniebienia, włókna przywspółczulne do ślinianki przyusznej)
X - błędny (Nerw też mieszany, biegnie przez całą długość szyi i klatki piersiowej kończąc się w jamie brzusznej. Spośród włókien czuciowych ruchowych i przywspółczulnych, tych ostatnich jest najwięcej. Unerwia gardło, krtań, przełyk, serce, płuca i inne narządy jamy brzusznej)
XI - dodatkowy ( Włókna ruchowe unerwiają mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe i mięsień czworoboczny)
XII - podjęzykowy (Nerw ruchowy. Unerwia wszystkie mięśnie języka.)
rdzeń kręgowy
NERWY RDZENIOWE Każdy nerw rdzeniowy wychodzi z kanału kręgowego przez otwór międzykręgowy i dzieli się na gałęzie :
oponową (unerwiają okostną kręgosłupa i jego opony), brzuszną (łączą się, tworząc sploty), grzbietową( unerwiają skórę i mięśnie grzbietu) i łączącą nerwu rdzeniowego
Splot szyjny - z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych szyjnych, unerwia skórę i mięśnie szyi, oraz przeponę.
Splot ramienny - połączenia gałęzi brzusznych 4 dolnych nerwów rdzeniowych szyjnych i pierwszego piersiowego. Znajduje się w dole nadobojczykowym i częsci podobojczykowej (jama pachwowa). Gałęzie od części nadobojczykowej unerwiają skórę i mięśnie klatki piersiowej i obręczy kończyny górnej. Gałęzie od części podobojczykowej unerwiają stawy, mięśnie i skórę kończyny dolnej.
Nerwy międzyżebrowe - gałęzie brzszne nerwów rdzeniowych piersiowych, w przestrzenieach międzyżebrowych. Unerwiają mięśnie i skórę klatki piersiowej i brzucha, a ruchowo przeponę.
Splot lędźwiowo - krzyżowy - utworzony z gałęzi nerwów rdzeniowych lędźwiowych i krzyżowych i gałąź brzuszną nerwu rdzeniowego guzicznego.Dzieli się na splot lędźwiowy i krzyżowy:
Splot lędźwiowy - unerwia mięśnie i skórę brzucha oraz niektóre mięśnie uda.
Splot krzyżowy - unerwia skórę i mięśnie obręczy kończyn dolnych i krocza oraz narządy płciowe zewn.
Nerw kulszowy - największy nerw splotu krzyżowego, unerwia mięśnie grupy tylniej uda, mięśnie i skórę goleni i stopy.
opony mózgu, układ przestrzeni płynu mózgowo-rdzeniowego - Opony i płyn mózgowo-rdzeniowy
Mózg i rdzeń kręgowy otoczone są przez 3 opony: twardą, pajęczynówkową i miękką. Pomiędzy oponą pajęczynówkową i miękką znajduje się przestrzeń wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. Podstawowe znaczenie opon i płynu mózgowo-rdzeniowego to ochrona mózgu przed wstrząsami i urazami mechanicznymi. Płyn mózgowo-rdzeniowy może być pobrany do badania przez nakłucie igłą punkcyjną (w okolicy lędźwiowej lub podpotylicznej).
Prawidłowy płyn mózgowo-rdzeniowy jest wodojasny przejrzysty i wypływa pod ciśnieniem 100 - 200 mm H2O (1,0 - 2,0 kPa). W płynie mózgowo-rdzeniowym bada się głównie ilość i rodzaj komórek, stężenie białka, glukozy i chlorków.
Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego ma podstawowe znaczenie w rozpoznawaniu zapaleń mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, oraz krwawienia podpajęczynówkowego (zwłaszcza jeśli nie można wykonać badania tomokomputerowego (TK) głowy, lub wynik jego jest wątpliwy).
pień mózgu - struktura anatomiczna ośrodkowego układu nerwowego, obejmująca wszystkie twory leżące na podstawie czaszki.
struktury podkorowe - skupiska ciał komórkowych neuronów znajdujące się wewnątrz półkul
móżdżek - część mózgowia występująca u wszystkich kręgowców, odpowiadająca za koordynację ruchów i utrzymanie równowagi ciała.
ogólna topografia mózgu - półkule mózgowe i płaty czołowe, skroniowe, potyliczne i ciemieniowe - Półkule mózgowe z pozoru identyczne - różnią się między sobą czynnościowo:
PŁAT CZOŁOWY
Część kory mózgowej leżąca za czołem (przed zakrętem przedśrodkowym)
1) część górna - funkcje ruchowe, pierwotna kora ruchowa, kora przedruchowa, dodatkowa kora ruchowa
2) pamięć wyuczonych działań ruchowych (np. taniec)
3) lewy płat - obszar Brocka - mowa
4) część przedczołowa - „zdawanie sobie sprawy”
5) planowanie i inicjacja działania w odpowiedzi na zdarzenie zewnętrzne
6) oceny sytuacji
7) przewidywanie konsekwencji działań
analiza i kontrola stanów emocjonalnych
9) uczucia blogostanu, lęku i napięcia
10) lewy płat - kojarzenie znaczenia i symboli; kojarzenie sytuacyjne
11) pamięć robocza
12)wola, działanie, podejmowanie decyzji
13) reakcje czasowe, kontrola sekwencji zdarzeń
PŁAT CIEMIENIOWY
Cześć kory mózgowej od czubka głowy ku tyłowi. Przechodzi bez ostrej granicy w płat potyliczny.
1) Bierze udział w analizie doznań czuciowych - kora czuciowa
2) Świadomość przestrzeni i położenia ciała - kora somatosensoryczna
PŁAT POTYLICZNY
Cześć kory mózgowej leżąca z tyłu głowy.
1) Odpowiada za widzenia: analizę koloru, ruchu, kształtu, głębi
2) Decyduje o skojarzeniach wzrokowych
PŁAT SKRONIOWY
Częśc kory mózgowej leżąca nad uszami, poniżej bruzdy bocznej.
1)zakręt górny i wieczko - słuch muzyczny i wrażenia dźwiękowe
2)obszar Wernickego - rozumienie mowy, gramatyka
3)zakręt dolny - rozpoznawanie obiektów
4)kategoryzacja obiektów, pamięć werbalna, zapamiętywanie
5)część podstawna - analiza zapachów
układ ruchu, czucia, wzroku, słuchu, układ limbiczny. - Narząd ruchu - część organizmu odpowiadająca za utrzymanie postawy i wykonywanie ruchów.
Ze względu na budowę i właściwości narząd ruchu człowieka dzielimy na:
1.Układ szkieletowy (część bierna) składający się z:
kości
połączeń międzykostnych:
a) wolnych, czyli stawów wraz z ich elementami dodatkowymi
b) ścisłych połączeń międzykostnych (więzozrosty, chrząstkozrosty i kościozrosty)
2. Układ więzadłowy
3. Układ mięśniowy (część czynna - obdarzona zdolnością kurczenia się) czyli mięśnie i ich ścięgna.
W nieco szerszym znaczeniu, to również znajdujące się w nich receptory, oraz część układu nerwowego, sterująca jego czynnością.
Ogólnie można powiedzieć, że wymienione układy tworzą w ciele człowieka skomplikowany system dźwigni, dzięki któremu możemy:
zmieniać położenie całego ciała (wykonywać ruchy lokomocyjne)
zmieniać ułożenie części ciała względem siebie, na przykład zgiąć rękę lub nachylić głowę
utrzymać odpowiednią postawę ciała, co ma dla nas szczególne znaczenie, ponieważ jesteśmy istotami dwunożnymi
znacznie osłabiać skutki działania rożnego rodzaju przeciążeń, na przykład w trakcie wykonywania gwałtownych ruchów
NARZĄD CZUCIA
zespoły receptorów rozproszonych gł. w skórze i błonie śluzowej, odbierających różne rodzaje czucia: dotyku, ucisku, bólu, temp., rozkoszy - czyli tzw. czucie powierzchowne; istnieje również czucie głębokie, odbierane z takich narządów, jak mięśnie, ścięgna i stawy, pozwalające orientować się w położeniu ciała i jego poszczególnych części. Najbardziej złożonym ze wszystkich narządów jest narząd wzroku. Należy on do tzw. telereceptorów- czyli receptorów odbierających bodźce ze źródeł odległych, jak np. światło (lub dźwięk, substancje wonne). Umiejscowiony jest on najwyżej w organiźmie, co pozwala mu na uzyskanie jak największego pola zasięgu (widzenia).
W skład narządu wzroku wchodzi oko składające się z gałki ocznej, związanej z nerwem wzrokowym, oraz narządy dotykowe (aparat ochronny), obejmujące mięśnie gałki ocznej, brwi, powieki, spojówki i narząd łzowy. NARZĄD SMAKU narząd zmysłowy zlokalizowany w kubkach smakowych, które są umieszczone w brodawkach językowych i w nabłonku nagłośni, impulsy są przekazywane do ośrodka smakowego w korze mózgowej. Układ limbiczny - układ struktur korowych i podkorowych mózgu, biorący udział w regulacji zachowań emocjonalnych. Istotny dla procesu zapamiętywania oraz motywacji danego osobnika, a także dla procesu decyzyjnego. Bierze również udział w koordynacji czynności układu somatycznego i autonomicznego.
W3
Słowa kluczowe:
Percepcja - rganizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych, w celu zrozumienia otoczenia. Percepcja to postrzeganie; uświadomiona reakcja narządu zmysłowego na bodziec zewnętrzny; sposób reagowania, odbierania wrażeń. (W. Kopaliński)
Istnieją dwa rodzaje struktur poznawczych:Związana z wyobraźnią. Odbierane przez nią wrażenia zmysłowe zazwyczaj są deformowane przez nasze oczekiwania, potrzeby, uczucia i mechanizmy obronne, uruchamiane przez podświadomość.
Związana z inteligencją. Koryguje ona doznania zarejestrowane w naszej wyobraźni.
Systemy percepcyjne człowieka umożliwiają mu widzieć, słyszeć, czuć smak, zapach, dotyk i zmiany temperatury. Jest to także poczucie świadomości (otoczenia)
Percepcja w szerokim sensie oznacza rejestrację (uchwycenie) przedmiotów i zdarzeń środowiska zewnętrznego: ich odbiór sensoryczny, zrozumienie, identyfikację i określenie werbalne oraz przygotowanie do reakcji na bodziec.
Etapy procesu postrzegania: - odbiór wrażeń - postrzeganie w wąskim znaczeniu - identyfikacja i rozpoznawanie
aktywność ruchowa- to niezbędna ilość ruchu - ćwiczeń fizycznych - potrzebna do rozwoju i zachowania zdrowia każdego człowieka. Prawidłowy przebieg procesów fizjologicznych i metabolicznych uwarunkowany jest koniecznością zapewnienia organizmowi człowieka optymalnej lub przynajmniej minimalnej ilości ruchu. We współczesnym świecie aktywność ruchowa związana z pracą zawodową i codziennym życiem, jest coraz bardziej minimalizowana.
czucie somatyczne -
pamięć - jest to zdolność do rejestrowania i ponownego przywoływania wrażeń zmysłowych, skojarzeń czy informacji. Pamięć posiadają ludzie, niektóre zwierzęta oraz komputery. W każdym z tych przypadków proces zapamiętywania ma całkowicie inne podłoże fizyczne oraz podlega badaniom naukowym w oparciu o różne zestawy pojęć.
Uwaga - Uwaga - ogólne określenie wielu procesów poznawczych odpowiedzialnych za:
utrzymanie organizmu w stanie gotowości do działania, percepcji lub innych zachowań. Podtrzymywanie stanu oczekiwania na pojawienie się pewnych bodźców;
wyodrębnianie istotnych elementów z pola percepcyjnego (np. wzrokowego, słuchowego) i tłumienie elementów nieistotnych (koncentracja uwagi);
odpowiednio zorganizowany przebieg danej czynności psychicznej, dbanie o to aby uboczne procesy go nie zakłócały;
zdolność zaangażowania się w analizę danego bodźca i umiejętność oderwania się od jednego bodźca i skupienie się na innym.
Emocje - silne odczucie (świadome lub nieświadome) o charakterze pobudzenia pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub negatywnego (pod wpływem gniewu, odrazy, strachu).
W szerszym znaczeniu emocje (procesy emocjonalne) to procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzie, a także własna osoba, czyli wartościują stymulację.
mowa i język.
W4
Słowa kluczowe: ogólny stan neurologiczny,
stan świadomości - Świadomość to stan psychiczny, w którym jednostka zdaje sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych, takich jak własne procesy myślowe, oraz zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie (somatycznie lub autonomicznie). Zwykły stan czuwania.
Jak widać przez pojęcie "świadomość" można rozumieć wiele stanów - od zdawania sobie sprawy z istnienia otoczenia, istnienia samego siebie, aż do świadomości istnienia swojego życia psychicznego. W tym pierwszym przypadku świadomość możemy przypisać niektórym zwierzętom, świadomość samego siebie posiadają najprawdopodobniej szympansy, wreszcie świadomość swojego życia psychicznego - samoświadomość - jest, zdaniem niektórych, właściwa tylko ludziom. Istnieje zapewne wiele koncepcji starających się wyjaśnić jak te różne świadomości mogą być realizowane
stan śpiączki - Śpiączka, koma (łac. coma) - głębokie zaburzenie świadomości. Często jest wynikiem uszkodzenia centralnego tworu siatkowatego. Może to być uszkodzenie pierwotne lub wtórne, powstałe w sposób pośredni wskutek np. procesu ekspansywnego lub uszkodzenia pochodzenia naczyniowego.Śpiączka może być również wynikiem zaburzeń powodujących rozlane uszkodzenie systemu nerwowego, np. w przebiegu zatrucia, bez względu na przyczynę.
zaburzenia świadomości - Dzielimy na:
a) ilościowe
b) jakościowe
Obydwa rodzaje zawierają następujące cechy wspólne:
- różnie nasilone cechy dezorientacji,
- izolację od realnej rzeczywistości, wyrażoną poprzez fragmentaryczne spostrzeganie otoczenia oraz trudności w skupieniu uwagi,
- utrudnienie toku myślenia poprzez różnego stopnia splątanie toku myślenia,
- zaburzenia procesu pamięci.
skala śpiączki Glasgow - Skala Glasgow (ang. Glasgow Coma Scale - GCS) jest używana w medycynie w celu oceny poziomu przytomności. Początkowo wprowadzono ją w celu umożliwienia szybkiej oceny stanu pacjentów po urazie głowy i wstępnego ustalenia rokowania. Obecnie jest powszechnie stosowana zarówno w medycynie ratunkowej, jak i do śledzenia zmian poziomu przytomności pacjentów w czasie leczenia.
Ocenie podlega:
Otwieranie oczu
4 punkty - spontaniczne
3 punkty - na polecenie
2 punkty - na bodźce bólowe
1 punkt - nie otwiera oczu
Kontakt słowny:
5 punktów - odpowiedź logiczna, pacjent zorientowany co do miejsca, czasu i własnej osoby
4 punkty - odpowiedź splątana, pacjent zdezorientowany
3 punkty - odpowiedź nieadekwatna, nie na temat lub krzyk
2 punkty - niezrozumiałe dźwięki, pojękiwanie
1 punkt - bez reakcji
Reakcja ruchowa:
6 punktów - spełnianie ruchowych poleceń słownych, migowych
5 punktów - ruchy celowe, pacjent lokalizuje bodziec bólowy
4 punkty - reakcja obronna na ból, wycofanie, próba usunięcia bodźca bólowego
3 punkty - patologiczna reakcja zgięciowa, odkorowanie (przywiedzenie ramion, zgięcie w stawach łokciowych i ręki, przeprost w stawach kończyn dolnych)
2 punkty - patologiczna reakcja wyprostna, odmóżdżenie (przywiedzenie i obrót ramion do wewnątrz, wyprost w stawach łokciowych, nawrócenie przedramion i zgięcie stawów ręki, przeprost w stawach kończyn dolnych, odwrócenie stopy)
1 punkt - bez reakcji
Uwzględnia się najlepszą uzyskaną odpowiedź w każdej kategorii. Łącznie można uzyskać od 3 do 15 punktów, ale należy zaznaczyć z jakich składowych powstał wynik (np. GCS 12: 3/4 + 4/5 + 5/6).
Na podstawie skali Glasgow zaburzenia przytomności najczęściej dzieli się na:
GCS 13-15 - łagodne
GCS 9-12 - umiarkowane
GCS 6-8 - brak przytomności
GCS 5 - odkorowanie
GCS 4 - odmóżdżenie
GCS 3 - śmierć mózgowa
Należy uwzględnić sytuacje, w których ocena w skali Glasgow jest utrudniona. Do najczęstszych należą: intubacja dotchawicza - pacjent przytomny nie toleruje rurki intubacyjnej, a wynik GCS ≤ 8 stanowi wskazanie do intubacji; niedowład lub porażenie - pacjent nie porusza się z innego powodu. Skala Glasgow może być stosowana u dzieci, które już dobrze mówią, tj. od 4 roku życia. U mniejszych dzieci stosuje się Pediatryczna Skala Glasgow.
elementy badania neurologicznego: postawa i chód, głowa i nerwy czaszkowe, kończyny górne, tułów, kończyny dolne, prawidłowe odruchy własne z twarzy i mięśni kończyn - Elementy badania neurologicznego:
1. badanie stanu świadomości
2. badanie głowy
3. badanie objawów oponowych
4. badanie nerwów czaszkowych
5. badanie układu ruchu
6. badanie czucia
7. badanie mowy
Badanie stanu świadomości:
a) ocena orientacji co do miejsca, czasu i własnej osoby,
ocena śpiączki w skali Glasgow:
SKALA GLASGOW
Otwieranie oczu ? Spontanicznie
? Na polecenie
? Na bodźce bólowe
? Brak odpowiedzi
Najlepsza reakcja słowna ? Zorientowany, rozmawia
? Zdezorientowany, ale rozmawia
? Niezrozumiałe słowa
? Niezrozumiałe dźwięki
? Brak reakcji
Najlepsza reakcja ruchowa ? Wykonuje polecenia
? Umiejscawia bodźce bólowe
? Ucieczka od bólu
? Zgięciowa na ból
? Wyprostna na ból
? Brak
13- 15 pkt ? zaburzenia orientacji
12- 9 pkt ? półśpiączka
3- 8 pkt ? śpiączka
Badanie głowy
? kształt, symetria czaszki
? obecność blizn i ubytków kostnych
? bolesność przy opukiwaniu
? obecność szmeru przy osłuchiwaniu w przypadku tętniaka
Badanie objawów oponowych
? sztywność karku
? objaw Kerniga górny i dolny
? objaw Brudzińskiego karkowy i łonowy
? objaw Hermana
? objaw Amosa
? objaw całowania kolan
? objaw Zlatana (do 1- ega roku życia)
? objaw karkowo - pediatryczny (? poszerzenie źrenic przy wyprostowaniu karku)
Badanie nerwów czaszkowych
I nerw węchowy
czynność: węch
badanie: poprosić pacjenta o rozpoznanie zapachów różnych substancji
II nerw wzrokowy
czynność: wzrok
badanie: ostrość wzroku, pole widzenia, dno oka
III nerw okoruchowy
IV nerw bloczkowy
VI nerw odwodzący
czynność: ruch gałek ocznych, zwężenie źrenicy, akomodacja
badanie: ruch gałek ocznych, ocena źrenic, reakcja źrenic na światło
V nerw trójdzielny (n. czuciowo - ruchowy)
czynność: czucie na twarzy, unerwia mm żwacze,
badanie: bolesność uciskowa, odruch rogówkowy i spojówkowy, czucie na twarzy, napięcie mm żwaczy przy zaciskaniu zębów
VII nerw twarzowy
czynność: włókna ruchowe do mm mimicznych twarzy, włókna smakowe do 2/3 przedniej części języka, włókna wydzielnicze do ślinianek
badanie: marszczenie czoła, zaciskanie oczu, szczerzenie zębów, badanie smaku na 2/3 przednich języka
VIII nerw przedsionkowo- ślimakowy
czynność: słuch i równowaga
badanie: badanie słuchu szeptem, audiogram, próby błędnikowe (np. pięta-kolano)
IX nerw językowo- gardłowy
X nerw błędny
czynność: włókna ruchowe do mm gardła, podniebienia i krtani, włókna smakowe do 1/3 tylnej języka, włókna czuciowe do gardła, przełyku, krtani i tchawicy, włókna przywspółczulne do oskrzeli, żołądka i jelit
badanie: ocena mowy i połykania, odruch gardłowy, odruch podniebienny
XI nerw dodatkowy
czynność: unerwia ruchowo m mostkowo-obojczykowo-sutkowy i czworoboczny.
badanie: ocena napięcia mm
XII n. podjęzykowy
czynność: unerwia ruchowo mm języka
badanie: -ocena symetrii i ruchomości języka
Badanie układu ruchu
1. oglądanie kończyn
2. badanie ruchów biernych i napięcia mm
3. badanie ruchów czynnych i siły mm (zmniejszenie zakresu ruchu i osłabienie siły ? niedowład, całkowity brak ruchów ? porażenie)
4. badanie ruchów zborności:
- próba palec - nos
- próba palec - palec
- próba pięta - kolano
- próba Romberga (przejście po linii prostej)
5. badanie odruchów:
? fizjologicznych:
- odruch z m dwugłowego
- odruch z m trójgłowego
- odruchy brzuszne
- odruch kolanowy
- odruch skokowy
? patologicznych:
- objaw Babińskiego,
- objaw Oppenhaima (przy drażnieniu piszczeli? paluch wygina się do góry)
6. badanie chodu
Badanie czucia
1. Badanie czucia powierzchownego:
o czucia dotyku
o czucia bólu
o czucia temperatury
2. Badanie czucia głębokiego
Orientacyjne badanie neurologiczne
- ocena orientacji co do miejsca, czasu i własnej osoby
- ocena śpiączki w skali Glasgow
Głowa:
? kształt, symetria, bolesność opukowa
? źrenice - kształt, symetria, odruch na światło
? orientacyjne badania pola widzenia
? badanie ruchomości gałek ocznych
? bolesność uciskowa ujście gałęzi nerwu trójdzielnego
? jama ustna - symetria i ruchomość języka, symetria łuków podniebiennych, odruch gardłowy i podniebienny
? marszczenie czoła, zaciskanie powiek, szczerzenie zębów.
Szyja: sztywność karku
Kończyny górne i dolne:
? oznaki zaników mięśniowych
? ruchy bierne
? ruchy czynne
? siła mięśniowa
? odruch kolanowy, skokowy, Babińskiego
? orientacyjne badanie czucia dotyku i bólu
Ocena zborności ruchów: próba palec- nos, palec- palec, pięta- kolano, Romberga
Ocena mowy
Badanie neurologiczne u pacjenta po urazie
? Stan przytomności (AVPU):
A ? alert ? przytomny i zorientowany
V ? verbal/ voice ? reaguje na bodźce werbalne
P ? pain ? reaguje na bodźce bólowe
U ? unresponding ? nie reaguje
? Ocena źrenic:
- kształt
- symetria
- reakcja na światło
? Ocena kończyn:
- tętno !
- ruchomość
- czucie
? Poziom glukozy
przykłady odruchów patologicznych
objawy uszkodzenia poszczególnych nerwów czaszkowych
ruchy mimowolne - hiperkinezy, w medycynie ruchy będące objawem rozmaitych chorób układu pozapiramidowego, np.: drżenia, ruchy o charakterze balizmu, ruchy atetotyczne (atetoza), ruchy pląsawicze występujące najczęściej u osób w wieku średnim lub starszym (mioklonie, tiki).
napięcie mięśniowe - tonus mięśniowy, stałe czynnościowe napięcie mięśni szkieletowych (tkanka mięśniowa), warunkujące zachowanie postawy ciała i rysów twarzy, szybkie przejście od stanu spoczynkowego do skurczu mięśnia, wzajemne współdziałanie mięśni w czasie wykonywanie różnych czynności. Napięcie mięśniowe jest wywołane na drodze odruchowej (pętla gamma) i kontrolowane przez ośrodkowy układ nerwowy w tym szczególnie przez móżdżek, jądra podkorowe (układ piramidowy, drżączka porażna) i korę mózgową. Stan napięcia mięśni gładkich narządów wewnętrznych jest regulowany przez zmiany częstości impulsów w unerwieniu współczulnym i przywspółczulnym (autonomiczny układ nerwowy), zmiany stopnia mechanicznego rozciągnięcia narządów i przez czynniki humoralne.
ocena głosu i mowy
badanie koordynacji czuciowo-ruchowe
zborności ruchów (próba palec-nos, próba pięta-kolano)
siły mięśni i czucia.
W5
Słowa kluczowe:
tomografia komputerowa (CT) - TK (ang. Computed Tomography - CT) jest rodzajem tomografii rentgenowskiej, metodą diagnostyczną pozwalającą na uzyskanie obrazów tomograficznych (przekrojów) badanego obiektu. Wykorzystuje ona złożenie projekcji obiektu wykonanych z różnych kierunków do utworzenia obrazów przekrojowych (2D) i przestrzennych (3D). Urządzenie do TK nazywamy tomografem, a uzyskany obraz tomogramem. Tomografia komputerowa jest szeroko wykorzystywana w medycynie i technice
pozytonowa emisyjna tomografia (PET) - Emisyjna tomografia pozytronowa; technika badawcza pozwalająca na zobrazowanie czynności mózgu in vivo (na żywo). Opiera się na badaniu metabolicznej aktywności oraz przepływu krwi w różnych częściach mózgu. Pacjentowi podaje się znakowaną radioaktywnie biologicznie czynną substancję (np. deoksyglukozę) i bada (przez pomiar promieniowania gamma) jej nagromadzenie w różnych częściach mózgu.
arteriografia (angiografia) - badanie radiologiczne obrazujące tętnice (np. aortę, tętnice nerkowe, naczynia mózgowe). Polega na wprowadzeniu do naczynia środka kontrastowego i wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich.
strukturalny i funkcjonalny rezonans magnetyczny (MR, fMRI) - (ang. MRI - magnetic resonance imaging) to nieinwazyjna metoda uzyskiwania obrazów odpowiadających przekrojowi przez określoną strukturę ciała żyjącego człowieka. Ma ogromne zastosowanie w medycynie, gdzie jest jedną z technik tomografii, która służy diagnostyce i ukazaniu prawidłowości, bądź nieprawidłowości w zakresie tkanek i narządów.
encefalografia (EEG) - Rejestrowanie prądów czynnościowych mózgu, stosowaniu w diagnozowaniu jego chorób oraz przy obserwacji pacjenta będącego pod wpływem znieczulenia ogólnego.
potencjały wywołane stymulacja struktur mózgowych
badanie ultrasonograficzne - Współczesna diagnostyka medyczna stosuje często w badaniach specjalistyczne urządzenia. W ultrasonografii (USG) wykorzystuje się aparat wysyłający fale ultradźwiękowe, co umożliwia obejrzenie wnętrza wielu narządów naszego ciała.
Urządzenie do przeprowadzania USG składa się z dwóch części: głowicy (podczas badania trzyma ją lekarz) pełniącej funkcję nadajnika i odbiornika fal ultradźwiękowych oraz aparatu (wygląda jak duży komputer z monitorem i dziesiątkami przełączników) przetwarzającego odebrane sygnały w obraz. Fale ultradźwiękowe docierają do narządów wewnętrznych, które w różny sposób pochłaniają lub odbijają wiązkę ultradźwięków, co po analizie komputerowej odbierane jest jako ciąg ciemniejszych lub jaśniejszych punktów. Zebrane razem na monitorze tworzą zarys badanego narządu.
próba Wada
badanie płynu mózgowo-rdzeniowego - Badanie polega na pobraniu płynu mózgowo-rdzeniowego przez wkłucie igły punkcyjnej do kanału kręgowego (przestrzeni podpajęczynówkowej). Pobrany płyn mózgowo-rdzeniowy poddawany jest ocenie pod względem właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych. Zmiany w składzie płynu mózgowo-rdzeniowego pozwalają rozpoznać niektóre schorzenia ośrodkowego układu nerwowego i korzeni rdzeniowych.
badania hematologiczne i badanie moczu w chorobach układu nerwowego
diagnostyka i poradnictwo neuropsychiatryczne i neurogenetyczne.
W6
Słowa kluczowe:
testy przesiewowe - Lekarze rutynowo wykonują coraz więcej badań przesiewowych. Termin „badanie przesiewowe” oznacza testowanie członków pewnej populacji (takiej jak np. wszyscy pacjenci w praktyce lekarza) w celu oceny prawdopodobieństwa, że występuje u nich jakieś specyficzne zaburzenie, takie jak np. nadużywanie alkoholu lub uzależnienie (3).
Badanie przesiewowe nie jest tym samym co test diagnostyczny, który zakłada konkretną diagnozę zaburzenia. Używane jest ono w celu wyodrębnienia osób, które jedynie mogą, ale nie muszą, mieć badane zaburzenie, a oceny tej dokonuje się na podstawie ich odpowiedzi na pewne istotne pytania. Osobom z pozytywnym wynikiem badania przesiewowego można doradzić poddanie się bardziej szczegółowym testom diagnostycznym, aby ostatecznie potwierdzić lub odrzucić występowanie zaburzenia. Gdy testy przesiewowe wskazują, że prawdopodobnie pacjent ma problem z alkoholem, lekarz może dokonać dokładniejszej diagnozy, może przeprowadzić krótką interwencję i/lub zająć się dalszym postępowaniem klinicznym (4). Z badań wynika, że badanie przesiewowe i krótka interwencja mogą pomóc nawet tym pacjentom, którzy nie spełniają kryterium nadużywania lub uzależnienia od alkoholu, ale którzy piją ryzykownie (5)
metody o charakterze psychometrycznym (zalety, ograniczenia)
próby eksperymentalno-kliniczne
skala Mini-Mental-State-Examination
badanie ogólnej sprawności umysłowej
funkcjonowania poznawczego, świadomości, uwagi, pamięci, procesów analizy i syntezy myślowej, funkcji wzrokowo-przestrzennych, praksji, orientacji w czasie, sfery emocjonalno-motywacyjnej
diagnostyka procesów otępiennych
badanie ekspresji i rozumienia mowy, słuchu fonematycznego, poprawności artykulacyjnej, słownika, fluencji słownej.
W7
Słowa kluczowe:
niedokrwienny udar mózgu - udar spowodowany gwałtownym zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu. Może być wynikiem niedrożności tętnicy zaopatrującej lub niewystarczającym przepływem krwi przez dany obszar mózgu.
przemijające napady niedokrwienne mózgu - przemijające, ogniskowe zaburzenie
funkcji neurologicznych spowodowane przemijającym,
ostrym niedokrwieniem mózgu, którego obraz
kliniczny jest podobny do udaru mózgu. Objawy kliniczne
ustępują w czasie krótszym niż 24 godziny.
niedokrwienne zespoły móżdżkowe - Zespół móżdżkowy
Zaburzenia chodu i równowagi
Zaburzenia oceny odległości
Drżenie zamiarowe
Oczopląs
Mowa skandowana
Obniżone napięcie mięśniowe
Obniżone odruchy ścięgniste
Ataksja móżdżkowa - niezborność ruchowa niekorygowana wzrokiem
zator sercowo-płucny
krwotoczny udar mózgu - zyli krwotok mózgowy - udar spowodowany przedostaniem się krwi poza naczynie mózgowe. W konsekwencji doprowadza do niszczenia tkanki przez wynaczynioną krew. Najczęściej dochodzi do niego wskutek pęknięcia drobnych tętnic mózgowych w przebiegu nadciśnienia tętniczego. Inną przyczyną mogą być nieprawidłowości naczyń (tak zwane malformacje naczyniowe, naczyniaki).
tętniaki ośrodkowego układu nerwowego
krwotok podpajęczynówkowy - (podpajęczy) - krwotok do przestrzeni płynowych otaczjących mózg. Najczęściej jest spowodowany pęknięciem tętniaka, czyli nieprawidłowego poszerzenia dużych tętnic przebiegających na podstawie i powierzchni mózgu. W zależności od umiejscowienia tętniaka może z nim współistnieć krwotok mózgowy.
krwiak nadtwardówkowy - powstaje na skutek gromadzenia się wynaczynionej krwi pomiędzy kością czaszki a oponą twardą. Jest następstwem pourazowego uszkodzenia tętnicy, z reguły oponowej środkowej lub jednej z jej gałęzi i najczęściej jest zlokalizowany w okolicy skroniowej lub skroniowo-ciemieniowej. Rzadziej źródłem krwawienia są zatoki opony twardej i naczynia śródkościa w miejscu złamania.
uraz kontaktowy
uraz bezwładnościowy
wstrząśnienie mózgu - zaburzenie czynności pnia mózgu, będace wynikiem urazu lub zniesienia czynności komórek zwojowych mózgu bez znaczących zmian anatomicznych.
wskaźniki głębokości urazu
pourazowy obrzęk mózgu. - Może objawić się po stłuczeniu mózgu lub w następstwie krwiaka śródczaszkowego, a także w wyniku drgawek pourazowych.Zaburzeniom świadomości najczęściej towarzyszą bóle głowy, połączone z nudnościami i wymiotami.Wymagają bezwzględnej hospitalizacji i leczenia farmakologicznego.
W8
Słowa kluczowe:
ekspresja (produkcja) mowy
recepcja (rozumienie) mowy
afazje z zachowaną płynnością wypowiedz
fluencja słowna
afazje z zaburzoną płynnością wypowiedzi
„styl telegraficzny” - «sposób wypowiadania się krótkimi zdaniami; skrótowy sposób wypowiedzi»
„sałatka słowna” - nieprawidłowe formy gramatyczne oraz brak powiązań znaczeniowych między wyrazami.
Żargon
Logorea - gr. lógos `słowo, mowa' + rhoá `rzeka, upływ') psych. patologiczne szybkie i bezładne wypowiadanie się; słowotok.
słuch fonematyczny vs.. słuch fizjologiczny - umiejętność różnicowania fonemów (dźwięków mowy ludzkiej), występujących w danym języku. Nie jest to zdolność wrodzona, lecz wykształca się w dzieciństwie pod wpływem bodźców słuchowych. Jest to złożony proces analizy i syntezy dźwięków mowy. Zaburzenia słuchu fonemowego utrudniają rozumienie mowy i są przyczyna wadliwej realizacji fonemów, powodują również trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja, dysgrafia, dysortografia).
Za pomocą słuchu fonematycznego dziecko może wyodrębniać z potoku mowy wyrazy, w wyrazach sylaby, w sylabach głoski. Sluch fizjologiczny - słuch fizyczny; zdolność odbioru, analizy i syntezy wszystkich zjawisk akustycznych; zaburzenie powoduje głuchotę.
Parafazje - zaburzenie mowy, w którym chory używa słów o podobnym brzmieniu zamiast właściwych
Neologizmy - to, mówiąc najkrócej, nowe elementy słowne pojawiające się w języku.
afazja całkowita - totalna, globalna - gdy występuje całkowita lub prawie całkowita niezdolność mówienia i rozumienia.
eferentna afazja ruchowa (Broca) - Afazja Broca charakteryzuje się tym, że osoba chora ma zniesioną prawie całkowicie zdolność do mówienia, przy zachowanej, prawie całkowicie, zdolności do rozumienia mowy. Osoba chora właściwie nie mówi spontanicznie, ma poważne trudności w powtarzaniu słów wypowiadanych przez inne osoby, podobnie też ma trudności z nazywaniem pokazywanych jej przedmiotów, nie jest w stanie czytać, ani pisać.
afazja czuciowa (Wernickego) - W przypadku tej afazji mowa jest płynna, z normalną melodyjnością i intonacją. Poszczególne słowa wypowiadane są bez wysiłku, zupełnie normalnie. Jednakże słów tych jest bardzo dużo. W cięższych przypadkach osoba chora może mówić tak wiele, że ma to charakter nachalny, rozmówca nie jest dopuszczany do głosu, a jeśli taka niekończąca się wypowiedź zostanie zahamowana, po chwili znowu pojawi się potok słów. W tej afazji zasadniczo nie sposób mówienia lecz to, co jest mówione, ulega zaburzeniu. Mowa zawiera słowa użyte niezgodnie ze swym znaczeniem, niekiedy można odnieść wrażenie, jakoby były one dobierane losowo.
transkorowa afazja czuciowa
transkorowa afazja ruchowa - Postać afazji występująca przy uszkodzeniach, które prowadzą do przerwania połączeń między okolicą Broca a dodatkowym polem ruchowym, przy czym sama okolica Broca pozostaje nieuszkodzona. Dominuje tu upośledzenie mowy spontanicznej, a w szczególności trudności dotyczą inicjacji i organizacji wypowiedzi dłuższej, wielozdaniowej. Pacjent może mieć trudności z odpowiadaniem na pytania. Występuje dość uboga fluencja słowna oraz tendencja do echolalii. Zachowane jest rozumienie mowy, nazywanie i zdolność powtarzania. Czytanie zaburzone średnio, zaś pismo głęboko.
afazja amnestyczna - Uszkodzenia lewego zakrętu kątowego prowadzą do wystąpienia zaburzeń mnestycznych. Dominującym deficytem są głębokie trudności w nazywaniu (wydłużony czas reakcji, omawianie, występują czasem parafazje werbalne, posługiwanie się potocznymi zwrotami). Zniesiony zostaje związek między przedmiotem a określającym go rzeczownikiem. Wypowiedzi są dość płynne, ale towarzyszą im trudności w poszukiwaniu właściwych słów. Pismo i czytanie zaburzone głęboko, gdy anomia występuje w uszkodzeniach skroniowo-ciemieniowych.
afazja przewodzenia (kondukcyjna) - do wystąpienia objawów afazji przewodzeniowej prowadzi uszkodzenie dróg łączących obszar Broca z okolicą Wernickego. Dotyczy ono zazwyczaj zawoju nadbrzeżnego lub też płata ciemieniowego dolnego. Uszkodzenia bezpośrednio nad i pod bruzdą Sylviusza. Spontaniczna mowa jest w tym przypadku na ogół płynna, choć występują parafazje głoskowe. Czytanie jest zaburzone w stopniu średnim, a pismo w głębokim. Bardzo głęboko zaburzona jest czynność powtarzania, ale stosunkowo dobre jest rozumienie prostych wypowiedzi.
afazja podkorowa - Wyróżnia się dwa główne typy afazji podkorowej. Pierwsza postać wiąże się z uszkodzeniami obejmującymi głównie jądra podkorowe i/lub obszary w pobliżu wewnętrznej, zwłaszcza przedniej części, druga dotyczy lezji lewego (dominującego) wzgórza, zwłaszcza poduszki. Zaburzenia w tych przypadkach są na ogół przemijające.
bateria bostońska (Boston Diagnostic Aphasia Examination), Aachen Aphasie Test.
W9 i 10
Słowa kluczowe:
Agnozja, rodzaje agnozji i próby ich klasyfikacji - agnozja wzrokowa (zwana również ślepotą korową bądź psychiczną) - trudności w rozpoznawaniu znanych obiektów przy zachowanych możliwościach rozpoznawania ich za pomocą innych zmysłów. Pojawia się po uszkodzeniach okolic potylicznych (kory mózgowej), w miejscach odpowiedzialnych za scalanie pojedynczych wrażeń. Częściej występują po uszkodzeniach prawej półkuli ale nie koniecznie. Niektórzy pacjenci potrafią kopiować to co widzą, inni nie.
słuchowa (zwana głuchotą duchową) - trudności z rozpoznawaniem dźwięków (szczególnie dźwięków otoczenia), w wyniku uszkodzenia (niedużego) okolic skroniowych prawej półkuli. Gdy jest bardziej rozległe doprowadza do amuzji czyli nie rozpoznawania dźwięków muzycznych (nie potrafią zaśpiewać, powtórzyć melodii)
dotykowa - trudności w rozpoznawaniu obiektów za pomocą dotyku.
zespół zaniedbywania stronnego - jest zaburzeniem poznawczym, objawiającym się trudnościami chorego w reagowaniu i zwracaniu się ku nowym i znaczącym bodźcom, które pochodzą z przestrzeni przeciwnej do lokalizacji uszkodzenia mózgowego, czego nie można wyjaśnić w kategoriach podstawowych deficytów sensomotorycznych. Zaburzenie obserwuje się najczęściej po uszkodzeniach prawej półkuli mózgu w postaci zaniedbywania lewostronnego. W najbardziej ogólnym podziale można wyróżnić postać percepcyjną i motoryczną zespołu. Lewostronne zaniedbywania typu percepcyjnego (wzrokowe, czuciowe, słuchowe) polega na pomijaniu bodźców pochodzących z lewej części przestrzeni i występuje przy uszkodzeniach ciemieniowych i skroniowo-ciemieniowych prawej półkuli mózgu. Zaniedbywanie widoczne w modalności kinestetyczno-ruchowej jest konsekwencją uszkodzeń zlokalizowanych w okolicach czołowych i czołowo-ciemieniowej prawej półkuli mózgu i/lub strukturach podkorowych. Zaburzenie motoryczne przejawia się osłabieniem, a nawet brakiem funkcjonalności kończyn przeciwstronnych do lokalizacji uszkodzenia mózgu i/lub trudnościami w eksploracji ruchowej zaniedbywanej części przestrzeni za pomocą kończyny tożstronnej do ogniska.
Prozopagnozja - zaburzenie powstałe na skutek uszkodzenia tkanki mózgowej, polegające na braku rozpoznawania twarzy znajomych lub widzianych już osób.
Anozognozja - brak świadomości zaburzeń chorobowych lub niezdolność do uświadomienia sobie jakichś cech albo zaprzeczanie ich istnieniu
zespół Gerstmanna - (zespół tętnicy kątowej, zespół zakrętu kątowego) - zespół objawów neurologicznych charakterystycznych dla uszkodzenia zakrętu nadbrzeżnego i kątowego (łac. gyrus angularis) płata ciemieniowego, spowodowany najczęściej ogniskiem udarowym, powstałym na skutek zablokowania przepływu krwi w tętnicy kątowej. Charakteryzuje się: agrafią, aleksją, akalkulią, apraksją, agnozją palców dłoni, zaburzeniem rozpoznawania stron, niekiedy afazją amnestyczną.
amnezja (retrogradna / anterogradna) - wsteczna/następcza, amnezja wsteczna - trudność w przypominaniu zdarzeń sprzed choroby (luka w pamięci), amnezja następcza - trudność w przypominaniu zdarzeń bieżących (po wystąpieniu choroby) deficyt uczenia się!
zespół amnestyczny - Gł. zaburzenia pamięci świeżej i dawnej
apraksja (praksja oralna i praksja pozy) - upośledzenie precyzyjnych, celowych ruchów przy braku niedowładu, objawów móżdżkowych i zaburzeń czucia. Zaburzenia apraktyczne są często wynikiem udarów, guzów, spotyka się je również w chorobie Alzheimera. (Praksja (oralna) - to zdolność wykonywania złożonych celowych ruchów mownych, praksja pozy - z trudem wykonywane czynności składające się z sekwencji ruchów w określonej kolejności.)
apraksja mowy - Apraksja mowy jest swoistym ograniczeniem (uszczupleniem) zdolności do „programowania“ w mózgu ruchów wymaganych przy mowie (skoordynowaniem ruchów mięśni twarzy, języka, gardła, itd, potrzebnych do tworzenia dźwięków odpowiadających mowie); apraksja mowy jest jednym z możliwych zaburzeń towarzyszących afazji.
Agrafia - utrata uprzednio opanowanej umiejętności pisania występująca u dzieci z prawidłowym rozwojem umysłowym, powstająca w wyniku uszkodzenia lub zaburzenia czynności ośrodków w mózgu
Aleksja - to zaburzenie objawiające się częściową lub całkowitą niezdolnością rozumienia słowa pisanego (drukowanego). Osoby na nią cierpiące nie mają zaburzeń wzroku czy słuchu i potrafią rozumieć słowa wymawiane.
Akalkulia - (od a- + łac. calculo liczę) med. utrata lub upośledzenie zdolności wykonywania nawet najprostszych działań arytmetycznych związane z organicznym uszkodzeniem mózgu (zwykle płata ciemieniowego), występujące często razem z zaburzeniami mowy.
Amuzja - głuchota wybiórcza w stosunku do tonów muzycznych. Często towarzyszy afazji. Lokalizację jej łączy się z uszkodzeniem zwojów skroniowych poprzecznych po stronie lewej. Rozróżniać należy amuzję czuciową sensoryczną (wyrażającą się w utracie wyobrażeń muzycznych) i amuzję ruchową lub konstruktywną (motoryczną).
Padaczka - (inaczej epilepsja bądź też choroba św. Walentego) - choroba o złożonej, różnej etiologii cechująca się pojawianiem napadów padaczkowych. Napad padaczkowy zaś jest wyrazem przejściowych zaburzeń czynności mózgu polegających na nadmiernych i gwałtownych, samorzutnych wyładowaniach bioelektrycznych w komórkach nerwowych.
napady uogólnione, napady częściowe, napady jednostronne - Padaczki uogólnione
pierwotnie uogólnione
wtórnie uogólnione
nieokreślone uogólnione
Padaczki częściowe
Padaczki nie sklasyfikowane
Padaczki uogólnione [edytuj]
napady małe (petit mal)- Występują zazwyczaj u dzieci i charakteryzują się krótkotrwałymi epizodami zaburzeń świadomości bez utraty przytomności: dziecko jakby na chwilę się zagapia, po czym podejmuje przerwaną czynność.
napady miokloniczne - Bez utraty przytomności dochodzi do kilku zrywań niektórych grup mięśniowych.
napady atoniczne - Chory nagle pada, jakby ugięły się pod nim nogi i traci przytomność na kilka minut.
napady toniczno-kloniczne (grand mal) - Chory nagle pada na ziemię, traci przytomność, dochodzi do wyprężania kończyn i tułowia, czasami przygryzienie języka, ślinotoku, zsinienia spowodowanego bezdechem, zaburzenie funkcji zwieraczy (faza toniczna), wszystko to trwa kilka sekund, po czym następuje rytmiczne zrywanie (drgawki) kończyn i tułowia, utrzymujące się do 5 min (faza kloniczna). W czasie napadu może wystąpić tylko jedna z tych faz (napad toniczny lub kloniczny).
Padaczki częściowe [edytuj]
napady częściowe proste
napady częściowe złożone.
zespół oponowy - charakteryzuje się takimi objawami, jak sztywność karku, bóle głowy, nudności i wymioty.
zaburzenia widzenia
widzenie mimo ślepoty - niespójność doświadczeń percepcyjnych polegająca na tym, że pacjent nieświadomie spostrzega bodziec, rozpoznaje jego cechy i może werbalnie go opisać, z jednoczesnym przekonaniem, że nic nie widzi.
zaburzenia orientacji przestrzennej. - wypowiadanie się - kłopoty z rozumieniem sytuacji przedstawionej na obrazku, określaniu miejsca przedmiotu, wzajemnego położenia przedmiotów, przyswajaniu i operowaniu pojęciami w zakresie stosunków przestrzennych (nad, pod, obok, w prawo, w lewo itp.)
rysowanie - trudności z właściwym rozplanowaniem rysunku, zakłócenia proporcji elementów, stosunków przestrzennych, rysunki sprawiają wrażenie chaotycznych, są uproszczone, zawierają małą liczbę szczegółów
czytanie - na skutek mylenia kierunków występuje przestawianie i opuszczanie liter, sylab, linijek druku. Trudności w rozumieniu treści zawierającej pojęcie stosunków przestrzenno-czasowych i struktur gramatyczno-logicznych
pisanie - mylenie znaków graficznych różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej lub poziomej (d-b-g-p-m-w-n-u). Problemy z zapisem wyrazów w słupkach, uzupełnianiem tabelek itp. Niewłaściwe rozplanowanie graficzne wyrazów w zeszycie, mogą występować elementy pisma lustrzanego, dziecko "nie mieści się" w liniaturze zeszytu
Trudności w innych przedmiotach szkolnych: geografia - kłopoty z orientacją na mapie, w stronach świata; geometria - mylenie pojęć przyswajanych werbalnie; wychowanie fizyczne - np. zmiana kierunku w rzędzie i w szeregu.
W11
Słowa kluczowe:
starzenie poznawcze
zespół łagodnych zaburzeń poznawczych - (ang. Mild Cognitive Impairment - MCI) plasują się pomiędzy normalnym starzeniem się a łagodnym otępieniem. Osoby z MCI zgłaszają istotne pogorszenie pamięci i/lub innych funkcji poznawczych i choć prosta codzienna aktywność (np. ubieranie, mycie, jedzenie) nie jest zaburzona, to nieznacznie pogarsza się aktywność złożona (np. planowanie, analizowanie) i w konsekwencji obniża jakość życia.
Otępienie - Demencja (łac. Dementia) lub otępienie - spowodowane uszkodzeniem mózgu znaczne obniżenie się sprawności umysłowej. Istnieje wiele definicji i kryteriów demencji, ponieważ istnieją spory, kiedy obniżenie sprawności umysłowej staje się już demencją. Wbrew niektórym potocznym opiniom, demencja nie jest normalnym objawem procesów starzenia się.
choroba Alzheimera - postępująca, degeneracyjna choroba ośrodkowego układu nerwowego, charakteryzująca się występowaniem otępienia. Nazwa choroby pochodzi od nazwiska niemieckiego psychiatry i neuropatologa Aloisa Alzheimera, który opisał tę chorobę w 1906 roku.
badanie kliniczne pacjenta z podejrzeniem otępienia
badanie neuroobrazowe w diagnostyce otępień
otępienie naczyniopochodne - ang. vascular dementia - VaD) nie jest jednostką chorobową o określonej etiopatogenezie i obrazie klinicznym, ale bardzo zróżnicowanym zespołem objawów powstającym w wyniku zmian niedokrwiennych lub pokrwotocznych mózgu w przebiegu różnych chorób naczyniowych mózgu, takich jak: choroba dużych naczyń, choroba małych naczyń, krwotok śródmózgowy, zapalenie naczyń mózgu itd.
otępienie czołowo-skroniowe - Choroba Picka, prototypowe schorzenie z grupy określanej obecnie jako otępienie czołowo - skroniowe, zostało opisane po raz pierwszy pod koniec XIX wieku ( Pick 1882) - Choroba Picka (Pick's disease - PiD ) została opisana przez Arnolda Picka na podstawie zmian makroskopowych mózgu. Typowe dla tej choroby achromatyczne neurony oraz ciała Picka opisał Alzheimer w 1911 roku. Pogląd na pozycję nozologiczną choroby Picka ewoluował w ciągu ostatnich lat. Obecnie przeważa teoria o odrębności kliniczno - patologicznej tego schorzenia charakteryzującego się:
- ogniskowym zanikiem mózgu;
- masowymi zanikami neuronów:
- gleozja odczynową;
- obecnością zarówno achromatycznych neuronów ( komórek Picka ), jak i ciał Picka.
afazja pierwotna postępująca.- To wybiórcze zaburzenie językowe o zróżnicowanej postaci klinicznej i o zróżnicowanym kilkuletnim okresie powolnego rozwijania się w wypadku zmian degeneracyjnych, zlokalizowanych wokół bruzdy bocznej w lewej półkuli mózgu.
W12
Słowa kluczowe:
choroby układu pozapiramidowego - (niektórych jąder podkorowych i dróg pozapiramidowych) powodują wystąpienie zespołu parkinsonowskiego z takimi objawami, jak: drżenie spoczynkowe kończyn, zwłaszcza dłoni, wzmożenie napięcia mięśni, spowolnienie ruchów, maskowata amimiczna twarz. Ten zespół objawów jest typowy dla choroby Parkinsona, miażdżycy naczyń mózgowych; bywa także przejawem niepożądanych oddziaływań neuroleptyków na ośrodkowy układ nerwowy.
zaburzenia hipo- i hiperkinetyczne - zespół nadpobudliwości ruchowej???
choroba Parkinsona - (łac. morbus Parkinsoni, ang. Parkinson's disease, PD; dawniej drżączka poraźna, paralysis agitans) - samoistna, powoli postępująca, zwyrodnieniowa choroba ośrodkowego układu nerwowego, należąca do chorób układu pozapiramidowego. Nazwa choroby pochodzi od londyńskiego lekarza Jamesa Parkinsona, który w 1817 roku rozpoznał i opisał objawy tego schorzenia. Podłoże anatomiczne i biochemiczne tego schorzenia poznano w latach 60. XX wieku.
Lewodopa - prekursorowy związek chemiczny z którego powstaje dopamina odpowiedzialna za koordynację czynności ruchowych, W chorobie Parkinsona te komórki wytwarzające dopaminę obumierają i w ten sposób zostaje zaburzony, a nawet przerwany system wewnątrzmózgowych połączeń komunikacyjnych. Ponieważ mózg ma znaczne zdolności kompensacyjne, kliniczne objawy parkinsonowskie pojawiają się dopiero wówczas, gdy obumrze ok. 80 % komórek wytwarzających dopaminę.
drżenie samoistne - określane bywa również jako łagodne lub choroba Minora. Podstawowym objawem są rytmiczne ruchy głównie kończyn górnych i głowy (ruchy potakujące), a także kończyn dolnych. Objawy zazwyczaj ustępują w spoczynku, a nasilają się w sytuacjach stresowych lub wtedy, gdy chory czuje się obserwowany. W miarę upływu czasu może pojawić się drżenie głosu. Stwierdzono, iż spożywanie niewielkiej ilości alkoholu powoduje krótkotrwałe złagodzenie objawów choroby jednak nie stanowi zalecanego przez lekarzy sposobu leczenia.
Dystonie - (łac. dystonia, ang. dystonia) - występowanie ruchów mimowolnych powodujących skręcanie i wyginanie różnych części ciała, przez co chory przybiera często nienaturalną postawę. Pojęcie dystonii wprowadził do medycyny Hermann Oppenheim (1858-1919) w 1911 roku, opisując dystonię mięśniową deformacyjną[1].
pląsawica (choroba) Huntingtona - (choroba Huntingtona, łac. chorea chronica hereditaria progressiva, ang. Huntington disease, chorea progressiva maior, HD) - choroba genetyczna, atakująca ośrodkowy układ nerwowy. Objawami choroby są niekontrolowane ruchy oraz otępienie. Nasilenie objawów postępuje w czasie. Pląsawica Huntingtona dziedziczona jest autosomalnie dominująco. Pląsawica Huntingtona występuje w Polsce z częstością 1 na 15 000 osób.
zaburzenia neurotransmisji - prowadzą do objawów depresji
stwardnienie rozsiane - łac. sclerosis multiplex, ang. multiple sclerosis, SM, MS) - przewlekła, zapalna, demielinizacyjna chorobą centralnego układu nerwowego, w której dochodzi do wieloogniskowego uszkodzenia (demielinizacji i rozpad aksonów) tkanki nerwowej.
Choroba ma najczęściej przebieg wielofazowy, z okresami zaostrzeń i poprawy. Częstość jej występowania zależy od rejonu geograficznego i waha się od 2 do 150 na 100 000 ludności w zależności od kraju i konkretnej populacji[1]. MS zostało po raz pierwszy opisane w 1835 przez Jeana-Martina Charcota. Dotyczy najczęściej osób młodych, ze szczytem występowania między 20. a 40. rokiem życia i nieznaczną przewagą zachorowań u kobiet niż mężczyzn.
W ogólnym rozumieniu MS jest chorobą dotyczącą komórek nerwowych (neuronów), glejowych (oligodendrocyty), komórek odpornościowych mózgu (mikroglej) oraz mieliny. Wskutek złożonego uszkodzenia tych elementów układu nerwowego dochodzi do niemożności prawidłowego przekazywania impulsów wzdłuż dróg nerwowych w mózgowiu i rdzeniu kręgowym. Nazwa "stwardnienie rozsiane" odzwierciedla rozsianie procesu patologicznego w różnych miejscach układu nerwowego, jak również rozsiew zmian w czasie.
Aktualnie uważa się, iż MS jest chorobą z kręgu autoimmunologicznych, w których układ odpornościowy gospodarza kieruje odpowiedź przeciwko komórkom własnego organizmu, w tym przypadku składnikom tkanki nerwowej. Mniej powszechny jest pogląd o neurodegeneracyjnym charakterze o niejasnym podłożu metabolicznym. Rozważa się również rolę zakażeń wirusowych (np. wirusem Epsteina-Barr) pewnych innych nieznanych czynników środowiskowych. Niektórzy wskazują również na znacznie niedoboru witaminy D w dzieciństwie[2].
MS może powodować wiele objawów i zespołów objawów; najczęściej są to zaburzenia ruchowe, czuciowe, móżdżkowe (zaburzenia równowagi), zaburzenia widzenia, zaburzenia autonomiczne, zespoły bólowe oraz objawy psychiatryczne: zaburzenia poznawcze i zaburzenia nastroju. Częstym objawem jest również przewlekłe zmęczenie. Stwardnienie rozsiane jest jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności u osób młodych, aczkolwiek wielu pacjentów może doświadczać łagodnego przebiegu.
Stwardnienie rozsiane może przyjąć jedną z poniższych form:
postać remitująco-nawracającą (relapsing-remmiting)
postać remitująco-nawracającą wtórnie postępującą (secondary progressive)
postać pierwotnie postępującą (primary progressive)
postać postępujaco-nawrotową (progressive relapsing).
zakażenie wirusem HIV oraz choroba AIDS
zespół płata czołowego (syndrom Phineasa Gage'a) - - niedowład konczyn(y) po stronie przeciwnej
- zwrot gałek ocznych (i/lub głowy) w kierunku uszkodzenia
- afazja ruchowa (przy uszkodzeniu półkuli dominujacej)
- objawy deliberacyjne (np. odruch pyszczkowy, chwytny)
- dyspraksja
- brak kontroli oddawania moczu
- zaburzenia chodu
- zaburzenia napedu
- zaburzenia zachowania (wesołkowatosc, brak krytycyzmu)
- zaburzenia funkcji wykonawczych (planowania, segregowania, myslenia abstrakcyjnego)
płaty czołowe a osobowość - Bardzo ważną rolę w mózgowiu odgrywają płaty czołowe. To w nich w dużej mierze jest kształtowana nasza osobowość, to, kim jesteśmy, zdolność do myślenia i wyrażania woli. Prawdopodobnie nasze uczucia też tam mają swój prapoczątek. Płaty czołowe są ściśle związane z intelektualnym i emocjonalnym funkcjonowaniem człowieka, można powiedzieć, iż właściwie kierują naszym świadomym, intencjonalnym zachowaniem. Ich uszkodzenia lub zaburzenia u dorosłych osobników prowadzą przeważnie do osłabienia kontroli emocjonalnej, wybuchów niekontrolowanej agresji i zachowań zbliżonych do psychopatii. Ludzie z wadliwie funkcjonującymi płatami mają problemy z oceną skutków swoich poczynań, często są zbyt pewni siebie, popadają w huśtawkę emocjonalną, mogą również wykazywać skłonność do napadów lękowych, oschłości, narzekania i wtrącania się w nie swoje sprawy. Czyli tego, co od zarania dziejów konstytuuje konserwatyzm.
Płaty czołowe pełnią dwie, zasadnicze funkcje: planują i koordynują działania podejmowane przez jednostkę oraz hamują impulsy z niższych partii mózgu (samokontrola). Skoro zatem to od płatów czołowych zależy panowanie nad sobą i kontrola zarówno myśli, jak i zachowań, jasne jest, iż ludzie, u których następuje degeneracja tych partii mózgu, będą mieli problemy z samokontrolą i wybuchami agresji.
mózgowe systemy regulacji emocji i skutki ich zaburzeń
zaburzenia afektywne w chorobach neurologicznych
zespół depresyjny - występuje najczęściej w przebiegu choroby afektywnej i obejmuje następujące objawy: obniżenie nastroju, spowolnienie toku myślenia, spowolnienie ruchowe. Zespół ten bywa też nazywany depresją prostą. Zespół ten poza depresją jednobiegunową i dwubiegunową obserwuje się w psychozach inwolucyjnych (depresja inwolucyjna), psychozach przedstarczych i starczych, czasem w schizofrenii, w psychozach reaktywnych.
organiczne zaburzenia nastroju.
W13
Słowa kluczowe:
mózgowe porażenie dziecięce - (łac. paralysis cerebralis infantium, ang. cerebral palsy), nazywana również chorobą Little'a - jednostka chorobowa określająca różnorodne zaburzenia ruchu i postawy, wynikające z trwałego, niepostępującego uszkodzenia mózgu we wczesnym stadium rozwoju.
Dyzartria - termin z zakresu neurologii; jeden z typów zaburzeń mowy, wynikający z dysfunkcji aparatu wykonawczego (języka, podniebienia, gardła, krtani). Dysfunkcja może być spowodowana: uszkodzeniem mięśni, unerwiających ich nerwów czaszkowych, jąder tych nerwów, dróg korowo-jądrowych, układu pozapiramidowego.
W wyniku ich uszkodzenia powstaje tzw. mowa dyzartryczna, która charakteryzuje się tym, że jest powolna, niewyraźna, afoniczna (czyli bezgłośna) z tzw. przydźwiękiem nosowym, które jest spowodowane opadnięciem podniebienia miękkiego i sprawia wrażenie mowy z "kluskami w ustach". Tworzenie samogłosek jest zwykle zachowane, a w zależności od miejsca uszkodzenia, dominują zaburzenia artykulacji:
spółgłosek wargowych (b, p, w, f)
spółgłosek podniebiennych (g, k, h)
spółgłosek zależnych od funkcji języka (d, t, r, s)
W najcięższych przypadkach przyjmuje formę anartrii, kiedy nasilenie zaburzeń dyzartrycznych przyjmie zaawansowaną postać i mowa staje się bełkotliwa i niezrozumiała.
Autyzm - autyzm schizofreniczny - grupa powiązanych ze sobą objawów w schizofrenii - najstarsze historycznie zastosowanie tego słowa
autyzm dziecięcy - jedna z najcięższych (ale nie najczęstsza) z chorób spektrum autystycznego, określana precyzyjnie jako autyzm dziecięcy lub "autyzm głęboki"
Częste przypadki użycia zamiennego:
autyzm - częste określenie całego spektrum autystycznego (ASD, Autistic Spectrum Disorder), bywa to stosowane jako nieprecyzyjny skrót myślowy, ponieważ czasami nie wiadomo (np. przy opisywaniu jakiegoś objawu), czy chodzi o wszystkie zaburzenia autystyczne, czy tylko o ich najcięższą postać, czy tylko o te które mają przypadkiem w nazwie słowo autyzm
autyzm (zespół Aspergera, autyzm inteligentny)
autyzm (HFA) - jedno z zaburzeń rozwoju ze spektrum autystycznego. Zwłaszcza w środowisku niemedycznym (np. w popularnej prasie) stały się one zamiennikami słowa autyzm (np. w sformułowaniu "łagodniejsza forma autyzmu"), pomimo że medycznie stanowią różne diagnozy
zespół Downa - trisomia 21 (ang. Down syndrome, trisomy 21), dawniej nazywany mongolizmem - zespół wad wrodzonych spowodowany obecnością dodatkowego chromosomu 21. Eponim pochodzi od nazwiska brytyjskiego lekarza Johna Langdona Downa, który opisał go w 1866 roku. W 1959 roku Jérôme Lejeune odkrył, że u podstaw zespołu wad wrodzonych leży trisomia 21. chromosomu.
Osoby z zespołem Downa mają mniejsze zdolności poznawcze niż średnia w populacji zdrowej. Wahają się one od łagodnego do średniego opóźnienia umysłowego. Zaburzenia rozwojowe manifestują się głównie jako skłonność do zawężonego myślenia lub naiwnością. Niewiele osób wykazuje ciężkie lub głębokie opóźnienie umysłowe. Częstość występowania zespołu Downa szacuje się na 1 przypadek na 800-1000 żywych urodzeń.
Wiele objawów przedmiotowych zespołu Downa jest niecharakterystycznych i spotyka się je także u osób z prawidłowym kariotypem. Zalicza się do nich: pojedynczą bruzdę dłoniową (zamiast podwójnej bruzdy na jednej lub obu dłoniach), migdałowaty kształt oczu spowodowany fałdem nad powieką, krótsze kończyny, osłabione napięcie mięśniowe oraz wystający język. U osób z zespołem Downa istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia: wad wrodzonych serca, refluksu żołądkowo-przełykowego, nawracających infekcji ucha, zespołu bezdechu śródsennego i chorób gruczołu tarczowego.
Ostateczny stopień rozwoju i komfort życia dziecka z zespołem Downa mogą poprawić działania zainicjowane już we wczesnym dzieciństwie tj. prawidłowa opieka lekarska, akceptacja i zaangażowanie rodziny oraz edukacja i szkolenie zawodowe. Istnieją jednak pewne fizjologiczne i genetyczne ograniczenia, których nie można pokonać.
zespół łamliwego chromosomu X - (zespół kruchego chromosomu X, zespół Martina-Bella (ang. fragile X syndrome, FraX, FRA-X, Martin-Bell syndrome) - choroba genetyczna objawiająca się obniżeniem poziomu rozwoju intelektualnego różnego stopnia, zaliczana do spektrum autyzmu.
zespół Turnera - (ang. Turner's syndrome) - uwarunkowany genetycznie zespół wad wrodzonych spowodowany całkowitym lub częściowym brakiem jednego z chromosomów X we wszystkich komórkach organizmu lub w pewnej ich części. Występuje u 1 na 2500 urodzonych dziewczynek[2]. Najważniejsze cechy występujące u osób z zespołem Turnera to: niski wzrost, słabo zaznaczone cechy żeńskie i wrodzona dysgenezja gonad powodująca w większości przypadków bezpłodność.
poradnictwo genetyczne.
W14
Słowa kluczowe:
Logopedia - nauka o kształtowaniu właściwej mowy w okresie jej rozwoju i jej doskonaleniu w późniejszym okresie (logopedia ogólna), a także o usuwaniu różnego rodzaju wad i zaburzeń mowy (logopedia specjalna).
Neurologopedia - Dział logopedii zajmujący się diagnozowaniem i terapią osób z uszkodzeniami neurologicznymi.
diagnostyka zaburzeń mowy
poziomy analizy języka: fonetyka, semantyka, syntaktyka - Fonetyka (dawniej: "głosownia") - jeden z działów lingwistyki zajmujący się badaniem dźwięków mowy ludzkiej (zwanych głoskami) od strony ich artykulacji (tj. sposobu wytwarzania za pomocą narządów mowy; to tzw. fonetyka artykulacyjna), ich cech fizycznych (dokładniej: akustycznych - fonetyka akustyczna) ich odbierania (fonetyka audytywna), reakcji, jakie owe głoski wywołują w psychice człowieka (psychofonetyka).
Inne cechy foniczne (tj. związane z głosem), takie jak akcent, intonacja, iloczas (cechy prozodyczne), leżą w zasadzie na pograniczu fonetyki i fonologii. Można je zaliczyć do fonetyki, albowiem dotyczą "dźwiękowej substancji języka" (jak fonetyka; patrz "Encyklopedia językoznawstwa ogólnego" - dalej: EJO), fonetyka musi się nimi zająć, by odpowiedzieć na pytanie o ich właściwości, realizację itp., i dlatego w podręcznikach znajdują się w dziale fonetyki. Jednak z drugiej strony bada się je głównie w celu określenia funkcji, a to jest już kategoria fonologii, stąd prozodię zalicza się do fonologii. Takie rozstrzygnięcie (zaliczenie prozodii do fonologii) zawiera EJO.
Fonetykę można również zróżnicować ze względu na ilość języków, które bada - fonetyka opisowa bada jeden język, a fonetyka porównawcza dotyczy dwóch lub więcej języków.
Fonetykę, jak zresztą każdą inną dziedzinę wiedzy, można pojmować synchronicznie i diachronicznie. To kolejny podział fonetyki; kryterium wydzielenia tych dwóch działów jest już nie przedmiot badań, lecz niejako stosunek: przedmiot badań a czas. Fonetykę synchroniczną (inaczej opisową, choć termin fonetyka opisowa może też oznaczać "fonetyka opisująca tylko jeden język" w opozycji do fonetyki porównawczej) interesuje stan fonetycznej strony języka w danym momencie czasowym. "Moment czasowy" oznacza tu pewien okres na tyle długi, by można w nim przeprowadzić odpowiednie badania, zebrać materiał badawczy, a jednocześnie na tyle krótki, żeby można było mówić o względnie niezmiennej fonetyce danej społeczności. Można więc przyjąć, że jest to okres kilkunastu lat, okres życia jednego pokolenia.
Fonetykę synchroniczną może interesować stan współczesnego języka, stan języka w XVI w. itd. Fonetykę diachroniczną interesuje zmiana, ewolucja fonetycznej strony języka. Aby ustalić, co w fonetyce się zmieniło i czy w ogóle miała miejsce jakaś zmiana, trzeba porównać ze sobą przynajmniej dwa stany systemu językowego, stany języka w dwóch momentach historycznych: wcześniejszym i późniejszym, a więc skorzystać z ustaleń fonetyki synchronicznej tych okresów.
Semantyka (gr. σημαντικός, semantikós, istotne znaczenie, od sema, znak) to dyscyplina badająca relacje pomiędzy znakami a przedmiotami, do których się one odnoszą. Semantyka zajmuje się badaniem znaczenia słów, czyli interpretacją znaków oraz interpretacją zdań i wyrażeń języka. Semantyka logiczna (nazywana też czasem teorią modeli) bada języki sztuczne, gdzie badany język, zwany językiem przedmiotowym, jest interpretowany za pomocą metajęzyka.
Semantykę nazywa się teorią znaczenia lub teorią oznaczania (Quine) zależnie od określenia pojęcia znaczenia.
Syntaktyka - jeden z trzech głównych (obok semantyki i pragmatyki działów semiotyki logicznej. Syntaktyka bada funkcje syntaktyczne - relacje, które zachodzą między wyrażeniami (znakami językowymi) wewnątrz języka i które mają charakter formalny. Podstawowe relacje syntaktyczne to np. wynikanie, reprezentowanie stałych przez zmienne itp.
Syntaktyka jako nauka o formalnych relacjach między znakami językowymi stanowi zbiór reguł pozwalających na składanie (formowanie) wyrażeń oraz na ich transformację. Reguły formowania wyrażeń pozwalają poprawnie łączyć wyrażenia w wyrażenia bardziej złożone. Reguły transformacji wyrażeń (np. reguły dedukcyjne takie jak reguła podstawiania czy reguła odrywania) pozwalają poprawnie otrzymywać jedne wyrażenia z innych - w ten sposób, by zachowane pozostały ich określone właściwości, tj. przynależenie do pewnego systemu wyrażeń.
mózgowa reprezentacja funkcji językowych i ich neuronalne podłoże
specyficzne upośledzenie w rozwoju języka
opóźniony rozwój mowy - Zaburzenie występujące bardzo często i mające rozległe konsekwencje dydaktyczne w postaci trudności w czytaniu, pisaniu i opanowywaniu materiału programowego.
Występuje wówczas, gdy mowa dziecka (czynność mówienia lub/i rozumienia) wykształca się później niż u rówieśników.
głuchoty i niedosłuchy - Utrata słuchu, głuchota - niezdolność do odbierania bodźców akustycznych. Wrodzona, w przeciwieństwie do nabytej często wiąże się z niezdolnością do mówienia (głuchoniemota).
Przyczyną głuchoty może być:
zaburzenie przekazywania dźwięków do ucha wewnętrznego (głuchota przewodzeniowa), najczęściej w wyniku uszkodzenia błony bębenkowej lub kosteczek słuchowych;
uszkodzenie narządu słuchu albo szlaku nerwowego (drogi słuchowej), przekazującego bodźce słuchowe do kory mózgowej (głuchota odbiorcza).
Niedosłuch (łac. hypoacusis) - zaburzenie ze strony narządu słuchu polegające na nieprawidłowym przewodzeniu lub odbiorze dźwięków. Częstość występowania niedosłuchu rośnie z wiekiem.[1]
u noworodków występuje on w 2-3‰
do 18 roku życia - 5%
19-44 rok życia - 4,5-5%
45-64 rok życia - 14%
65-74 rok życia - 23%
powyżej 75 lat - 35%.
Niedosłuch może występować jako izolowany objaw, lub mogą mu towarzyszyć inne objawy otologiczne np. szumy uszne lub zawroty głowy oraz pozaotologiczne tworzące określone jednostki chorobowe.
język migowy - to język naturalny, charakteryzujący się użyciem kanału wzrokowego, a nie audytywnego. Języki migowe są to te języki wizualno-przestrzenne, które zostają nabyte drogą naturalnej akwizycji przez głuche dzieci od głuchych rodziców. Do niedawna języki migowe były pozbawione wersji pisanej (SignWriting).
alfabet palcowy - Mowa palcowa (daktylografia) - zwana potocznie „palcówką” - została wprowadzona do nauczania osób głuchych przez mnicha hiszpańskiego Pedra de Ponce w XIV wieku. Przejął on prawdopodobnie tę formę porozumiewania się z klasztorów o zaostrzonym rygorze, zakazującym zakonnikom ustnej konwersacji. Daktylografia to jedna z form porozumiewania się oparta na odpowiednich układach palców jednej lub obydwu dłoni. Każdej literze lub liczbie odpowiada określony znak daktylograficzny
jąkanie - zaburzenie mowy objawiające się przeważnie niezamierzonym przerywaniem, "zacinaniem się", powtarzaniem wypowiedzi, zniekształcaniem sylab bądź całych słów.
Prozodia - Brzmieniowe właściwości mowy nakładające się na głoskowy, sylabiczny i wyrazowy ciąg wypowiedzi. Należą do nich akcent, intonacja i iloczas
Dyslalia - zaburzenia mowy polegające na niemożności prawidłowego wymawiania jednego, bądź kilku dźwięków. Jest to zaburzenie dźwiękowej strony języka, wyrażające się w formie zniekształcenia głosek. Wyróżnia się następujące formy dyslalii:
Jednoraka - jedna głoska wymawiana odmiennie.
Wieloraka - kilka lub kilkanaście głosek wymawianych odmiennie.
Całkowita (alalia) - wszystkie głoski wymawiane odmiennie.
zaburzenia artykulacyjne - to nieprawidłowe mówienie, inaczej wady wymowy
rotacyzm - jest to zjawisko fonetyczne polegające na przejściu określonej głoski w określonej pozycji w głoskę r. Miało ono miejsce w historii wielu języków.
Seplenienie - polega na nieprawidłowej artykulacji głosek detalizowanych, które w zależności od miejsca artykulacji można podzielić na trzy następujące grupy:
1. przedniojęzykowo - zębowe (szereg syczący) s z c dz
2. przedniojęzykowo - dziąsłowe (szereg szumiący) sz ż z dż
3. środkowojęzykowo - palatalne (szereg ciszący) ś ź ć dź
Wadliwa wymowa może polegać na zastępowaniu głosek jednego szeregu innym (np. szereg sz ż cz dż może być zastępowany szeregiem s z c dz lub ś ź ć dź) jak też ich deformacji.
Wymowę polegającą na zastępowaniu jednego szeregu innym nazywamy parasygmatyzmem (np. capka - czapka, salik - szalik).
dysleksja i dysgrafia. - dysleksja rozwojowa czyli specyficzne trudności w nauce czytania i pisania (ICD-10 R48) to zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania, mimo stosowania standardowych metod nauczania, inteligencji na poziomie przeciętnym i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie. Dysgrafia (agrafia) - częściowa lub całkowita utrata umiejętności pisania, spowodowana mikrouszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego lub zaburzeniami ośrodkowych funkcji wzrokowych i słuchowych. Występuje w przypadkach uszkodzenia tylnych części drugiego lub trzeciego zakrętu czołowego półkuli lewej lub zakrętu nadbrzeżnego.
Pismo dysgrafika jest nieestetyczne i nieczytelne.
Dysgrafia jest powiązana z afazją motoryczną, czyli utratą zdolności produkowania mowy zrozumiałej dla innych. Może występować jako tzw. dysgrafia głęboka, w której osoba dotknięta tym zaburzeniem ma kłopoty z zapisywaniem słów nieistniejących lub nieznanych, a także może popełniać błędy semantyczne. Specyficzną formą dysgrafii jest dysgrafia leksykalna. Osoba na nią cierpiąca potrafi zapisywać słowa, ale czyni to w sposób zbliżony do zapisu fonetycznego, np. wyraz 'chleb' może zostać zapisany jako 'hlep', co skutkuje popełnianiem wielu błędów ortograficznych. Ze względu na to, że niektóre języki, np. angielski, charakteryzują się dużą rozbieżnością pomiędzy formą pisaną danego słowa a jego wymową, sytuacja osób z dysgrafią funkcjonujących w kręgach kulturowych, gdzie takie języki są powszechnie używane, jest zwykle dużo bardziej dokuczliwa.
W15
Słowa kluczowe:
neuroplastyczność układu nerwowego
procesy samonaprawcze i ich dynamika w czasie
odzyskiwanie funkcji
neurorehabilitacja
organizacja terapii neuropsychologicznej w Polsce i na świecie
terapia logopedyczna - jej główne założenia i możliwości
neuronalne podłoże neurorehabilitacji: restytucja, substytucja, aktywacja, integracja
nauka w służbie neurorehabilitacji
nowe trendy w terapii neuropsychologicznej
terapia objawowa vs. terapia przyczynowa.