1. Porownaj dwa ponisze teksty. Okrel ich funkcje, wyodrebnij i nazwij rodki jzykowe dominujce w obydwu.
a). W nocy i w cigu dnia bya spora burza, ale prz. wieczorem ucicha i morze si uspokoio
b). Morze w nocy - amao siebie - huczc roztrzaskiwao - kadub - o nikle betonowe - falochrony - o zachodzie - pomrukujc - wycigno si wzdu pla - pogodzone - powlekao si - w purpur - drao jeszcze gniewnie - pod skór fal - migotao.
Podstawowa funkcja jzyka jest funkcja komunikatywna. Funkcja ta dzieli si na 4 odmiany. Teksty mog spenia funkcje : informatywn ekspresywn, impresywn i poetyck.
- informatywna charakteryzuje si tym ze nadawca przekazuje za pomoca textu ( mowionego, pisanego ) informacje o swiecie - swoja wiedze, swoje przemyslenia swoj opis stosunkow miedzyludzkich. Moga to byc informacje dotyczace uczuc, przezyc, wyobrazen.
- ekspresywna - nadawca wyraza si w sposob ekspresywny ( wyrazisty, emocjonalny ) swoje odczucia, stany psychiczne. Czyni to przez odpowiedni dobor srodkow wyrazu np. zdanie wykrzyknikowe, apostrof, epitety np. ach, jak wspaniale. W tekstach ekspresywnych szczegolna role odgrywaja wyrazy wacechowane emocjonalnie : zdrobienia, zgrubienia, wyrazy o znaczeniu negatywnym.
- impresywna - nadawca dazy do ksztaltowania postaw i zachowan odbiorcy np. naprzod marsz, uwaga lub prosby typu : uprzejmie prosz o.
- poetycka polega na zwroceniu uwagi odbiorcy na piekno jezyka, jego niezwyklosc pod jakims wzgledem. Z funkcja poetycka spotykamy si najczesciej w literaturze pieknej
Pierwszy tekst pelni funkcje informatywna. Mowiacy ( nadawca ) informuje odbiorce o burzy. Drugi tekst pelni funkcje poetycka. Nadawca nie tyle chce poinformowac o tym samym zjawisku przyrody ile wskazac na wrazenia i przezycia ktore ono wywolalo. Uzywa jezyka bogatego w srodki artystyczne : personifikacje „amao siebie huczc”, animizacje „pomrukujc wycigno si wzdu pla”, „drao jeszcze gniewnie pod skór fal”, metafory „powlekao si purpur, rozstrzaskiwao kadub o nike betonowe falochrony”. Nadawca stara si zachwycic odbiorce samym pieknem jezyka, orginalnoscia swoich skojazen, jego stosunek do opisywanego faktu jest bardzo emocjonalny
2 Porownaj dwa ponizsze teksty, okresl ich funkcje, wyodrebnij i nazwij srodki jezykowe dominujace w obydwu.
a). Rownina - plaski lub lekko falisty obszar powierzchni ziemi. Wystepuje na roznych wysokosciach nad poziomem morza. Moze wiec byc nizina lub wyzyna.
b). Przed nami cudowna rownina, jak okiem siegnac zielen, zielen. Z niej wystrzela gdzieniegdzie kepa krzewow kaliny i glogow pokrytych przeslicznymi snieznymi i bladorozowymi kwiatami.
Pierwszy tekst spelnia funkcje informatywna (bezosobowy stosunek mowiacego do przedmiotu, encyklopedyczne informacje o przedmiocie, wymieniajace jego typowe cechy
Drugi text spelnia funkcje ekspresywna. Mowiacy wyraza swoj zachwyt dla ogladanej rowniny. zachwyt ten wyraza zdaniami wykrzyknikowymi, powtorzeniami (zielen, zielen), metaforami (wystrzela kepa krzewow) i szeregiem epitetow (przeslicznymi, snieznymi).
3. Ktore z ponizej podanych wyrazow zapozyczonych maja swoje odpowiedniki rodzime i wobec tego sa w polszczyznie niepotrzebne.
waloryzowac, realizowac, koncentrowac, konsumowac, trend
Wyraz waloryzowac w zwiazku z przemianami ekonomicznymi zrobil zawrotna kariere. Waloryzuje si renty, place itp. Wyraz ten oznacza tyle co podwyzszac wartosc pieniadza, urzeczywistniac ja. Powoli zatraca obcosc, dzieki powszechnemu uzyciu nie warto z niego rezygnowac.
Realizowac - wyraz ten wyparl kilka rodzimych nazw czynnosci : wykonywac, robic, dzialac, czynic. Jego naduzywanie powoduje zubozenie jezyka. Realizuje si bowiem plany, zadania, budowy, marzenia, cele. W tych przytoczonych przykladach mona ten wyraz zastapic czasownikami : wykonuje si plany, do celow si zmierza, marzenia si spelnia.
Koncentrowac - z uzycia tego wyrazu w znaczeniu skupiac uwage nalezalo by zrezygnowac poniewaz w tym przypadku uzycie tego wyrazu nie jest niczym motywowane. Natomiast w zwiazku frazeologicznym koncentrowac wojsko nalezalo by go zostawic. W tym kontekscie wyraz ten jest profesjonalizmem uzywanym w terminologii wojskowej.
Konsumowac - wyraz ten jest podobnie naduzywany jak realizowac. Wypiera on czasownik jesc, spozywac. Jego uzycie nalezy ograniczyc, nie powinien wystepowac w takich zwiazkach jak konsumowac obiad.
Trend - kierunek, wyraz uzywany w zwiazkach trendy artystyczne, trendy mody. Mona z uzycia tego wyrazu zrezygnowac i zastapic go rodzimym kierunkiem.
4. Na czym polega manipulacja jezykowa w przytoczonych fragmentach recenzji i jakie ma ona tutaj cele.
a). Interesujacy choc nieco infantylizujacy jest styl ksiazki. Autor jakby prowadzi. .....
b). Sztuka ma rzekomo powodzenie u widzow o czym swiadcza kolejki. ......
Ad a). Autor textu z jakichs wzgledow stara si ukryc prawde, nie ujawnia swojego stosuku do ksiazki i ogladanej sztuki. Nie chce w recenzji krytykowac ani chwalic, byc moze boi si odpowiedzialnosci, nie chce si komus narazic. Stosuje sformulowania ogolne, posluguje si frazesami, czytelnik nie wie czy recenzowane dzielo nalezy czytac czy nie. W dazeniu do ukrycia prawdy autor zachowuje si smiesznie i nieracjonalnie. Uzywa okreslen zaporzyczonych ( infantylizujacy, demagogiczny ) i sadow wzajemnie si wykluczajacych ( styl jest ciekawy, ale infantylizujacy i demagogiczny )
Ad b) Druga recenzja jest równie przykladem manipulacji jezykowej. Recenzent wydaje sztuce pochlebna opinie poslugujac si informacja o kolejkach po bilety. Nie bedac jednak pewny czy sztuka jest wartosciowa. Zastepuje jej ocene porzekadlem „na bezrybiu i rak ryba”.
5. Sprawd podzielno niej podanych wyrazów. Znajd formant i podstaw sowotwórcz, przyrostki i przedrostki.
nauczycielstwo, niebezpieczestwo, robotnik, pikarz, przesiedleniec.
Podstaw sowotwórcz nazywamy cz wspóln wystpujca w wyrazie motywujcym i motywowanym
np. wyraz motywowany: nauczycielstwo
motywujcy: nauczyciel
podstawa sowotwórcza: nauczyciel
formant: stwo
Formant jest czstk przy pomocy której powstaje nowy wyraz (motywowany), formant modyfikuje znaczenie podstawy sowotwórczej.
Rdze to niepodzielna sowotwórczo czsteczka powtarzajca si w caej rodzinie wyrazów i zawierajca jej podstawowe znaczenie.
Przedrostki to formanty wyatpujce przed rdzeniem, przyrostki po rdzeniu.
na| ucz| ycielstwo
na| ucz| y
| ucz| y
nie| bezpiecz| e| stwo
bezpiecz| e| stwo
bezpiecz | ny
bez pieczy
piecza
rob| ot| n| ik
rob| ot| ny
rob| ota
pi| k| arz
pi| ka
pi| a
prze| siedl| en| iec
prze| siedl| ony
prze| siedl|i
o| siedl| i
6. Co to jest synonim?
Wska wród podanych wyrazów blizkoznacznych synonim o najogólniejszym znaczeniu, który moe pozostae zastpi w tekcie.
a) bój, bitka, bójka, walka, batalia, bitwa,
bijatyka
b) bajoro, trzsawisko, moczary, mokrada
c) mi, upa, drze, rwa, bole, ku,
ama
Synonimy inaczej wyrazy blizkoznaczne dziel si na absolutne np. dyfteryt, bonnica nazywamy inaczej jednoznacznikami oraz na wyrazy blizkoznaczne rónice si drugorzdnymi cechami znaczeniowymi, nacechowaniem emocjonalnym i czliwoci wystpowania w zwizkach frazeologocznych Zaprezentowane wyrazy to wyrazy rónice si drugorzdnymi cechami znaczeniowymi.
7. Uporzdkuj podane synonimy
wg. rosncej intensywnoci
znaczeniowej.
a) ciepy, gorcy, upalny, skwarny
b) szybki, popieszny, zawrotny
c) wyrzeczenie, powicenie, ofaira
d) dostatek, dobrobyt, zamono, bogactwo
8. Na przykadzie poniszych fragmentów scharakteryzuj styl urzdowy, naukowy i publicystyczny
a) Trzeciorzd rozpoczyna dzieje nowoytne skorupy ziemskiej, czyli. ..
b) w nawizaniu do pisma okulnego z. ..
c) Minister Spraw Zagranicznych wraz z towarzyszcymi mu. ..
Pierwszy tekst pisany jest stylem naukowym, wystpuje w nim dua liczba wyrazów specjalnych, terminów naukowych znanych tylko uczonym danej dziedziny
(w tym przypadku geologi). Te terminy to: trzeciorzd, górna kreda. Wypowied t cechuje jednoznaczno, przecyzja formuowania myli, brak pierwastków emocjinalnych. Piszcy w sposób obiektywny i rzeczowy prezentuje swoj wiedz.
Drugi tekst pisany jest stylem urzdowym. Jest to styl przepisów prawnych, zarzdze administracyjnych, instrukcji itp. Wystpuj w tym stylu konstrukcje bezosobowe (w nawzaniu do, gmin sta bdzie). Odbiorca tego pisma traktowany jest jako anonimowy czowiek zbiorowoci. Podmiotami zda s rzeczowniki abstrakcejne utworzone od czasowników.
Trzeci tekst pisany jest stylem publicystyczno-dziennikarskim. W informacji tej przewaaj zdania pojedyncze redniej dugoci. Styl jest skonwencjonalizowany jest to notatka prasowa, nadawca nie wyraa swojego stosunku emocjonalnego, zaciera wsystkie elementy wasnego, indywidualnego jzyka.
9. Zapozyczenia w jezyku polskim.
Zapozyczenia sa podtawowym zrodlem bogaceniasie jezyka. Najstarsze zapozyczenia odziedziczylismy z jezyka praslowianskiego. Dzisiaj nie ma juz w nich sladow obcosci. Sa to zapozyczenia typu cesarz, król, ksi, kidz, pienidz. Najstarsza fala zapozyczen w jezyku polskim pochodzi z jezyka lacinskiego. Mialy one miejsce tuz po przyjeciu chrzescijanstwa. Za posrednictwem jezyka czeskiego spolszczylizmy nastepujace wyrazy lacinskie : koció - ac castulum, otarz, msza, pacierz. Nastepna fala zapozyczen pochodzila z jezyka niemieckiego. Zrodlem tego zjawiska bylo kolonizowanie polskich miast i wsi na prawie niemieckim i osiedlanie w nich niemieckich kolonistow. Z tego okresu wywodza si takie wyrazy : rynek, ratusz, radca, nazwy zawodow jak malarz, burmistrz.
W XIV i XV w. duzy wplyw na rozoj jezyka polskiego mial jezyk czeski, pod wplywem tego jezyka staropolskie wisile stalo si weselem, sierce sercem a gaba - chaba. Wplyw jezyka czeskiego jest wyrazny w imeniu Wladyslaw zamiat Wlodzislaw. W calym sredniowieczu wystepuja wplywy jezyka lacinskiego. Nazwy okreslajace szkole i srodowisko z nia zwiazane sa poczodzenia lacinskiego np. atrament, szkola, bakalarz. W wiekach srednich pojawiaja si zapozyczenia z jezyka arabskiego np. atlas. W wieku XVI pojawiaja si zapozyczenia z jezyka wloskiego. Temu jezykowi zawdzieczamy nastepujace wyrazy : kalafior, szpada, karoca
W wieku XVII pojawiaja si zapozyczenia z jezyka wegierskiego ( szyszak, orszak, dobosz, hajduk ). W XVII w. z wplywu tureckiego pochodza : orda, watacha, uan. W XVII i XVIII w. zrodlem zapozyczen jest jezyk francuski. Z tego jezyka pochodza : awangarda, batali, fryzjer, dama, pensja. W wieku XIX nadal zrodlem zapozyczen jest lacina i jezyk francuski. Pod koniec XIX w. pojawiaja si wplywy jezyka angielskiego. Dzisiaj w zwiazku z rozojem masmediow wplywy te sa coraz czestsze i wyrazniejsze. Nie spolszcza si juz fonetycznie wyrazow obcych. Wystepuja one w mniej lub bardziej obcym brzmieniu.
10. Z przytoczonych fragmentow wiersza wybierz formacje slowotworcze nacechowane stylistycznie. Jaka funkcjie one spelniaja.
Cieplutko w moim pokoiku
Milutko jasno i wesolo. ...
Formacje slowotworcze nacechowane stylistycznie w tym wierszu to formacje utworzone przy pomocy przrostkow ko, ka, ik, ek.
Cieplo cieplutko, milo milutko, pokoj pokoik - przyrostek -ik
Pianino pianinko - przayrostek - ko
Sofa sofka - przyrostek - ka
Wszystkie przyrostki i formacje slowotworcze przy ich pomocy powstale maja znaczenie zdrobniajace. Poeta nagromadzil zdrobnienia by podkreslic urode pokoju ukochanej, ktora po latach rozstania wydaje si szczegolna i wyjatkowa.
11. Podaj czliwe zwizki frazeologiczne w ktorych pojawiaja si nastepujace przymiotniki :
dobroczynny, czczy, wierutny, bezdenny, dozgonny, paniczny, tytaniczny
dobroczynny czlowiek, instytucja
czcza gdanina
wierutny klamca
bezdenna glebia
dozgonna wdziecznosc
paniczny strach
tytaniczna praca
Wyrazy maja zdolnosc tworzenia zwiazkow frazeologicznych czyli wczodzenia w zwiazki z innymi wyrazami. Ta zdolnosc nie jest nieograniczona np. wyraz chleb wchodzi w zwiazki frazeologiczne z wyrazami : kroic, smarowac, piec, kupowac, czerstwy, smaczny, razowy, swierzy. Nie wchodzi natomiast w zwiazki z wyrazami : metalowy, zapchany, pracowa. Zwiazki dziela si na stale np. kul w pot, jak okiem sign, przyczepi si jak rzep do psiego ogona. Zwiazki stale znacza cos jako calosc, a ich znaczenie nie wynika ze znaczenia poszczegolnych wyrazow. Zwiazki laczliwe podlegaja wymianie w zaleznosci od kontekstu
12. Wskaz w podanym fragmencie srodki sluzace stylizacji gwarowej, omow ich funkcje artystyczna.
Urodzilas si ty
tu
moja
mila. ....
Poeta, goral z pochodzenia mowiac o pieknie gwary podchalanskiej swiadomie zastosowal stylizacje gwarowa. Stylizacja ta sluzy oddaniu kolorytu lokalnego, jest elementem charakteryzacji i indywidualizacji bohaterow. W tym wierszu poeta stara si podkreslic innosc gwary goralskiej w porownaniu z jezykiem ogolnopolskim. Wiersz skada si z fragmentow jezyka ogolnopolskiego i z fragmentow stylizowanych na gware. Cechy goralszczyzny uwypuklone w utworze mazurzenie czyli wymowa jako z (róza, nóz) ale zorza i wiatrzysko. Wymowa a jako o (stol)
wymowa sz, cz jako s, c ( ostro, pikno, cudno ), wymowa jako spógoski poredniej midzy i i y (pikno). Stosowanie kocówki k zamiast ch i m
13. Podaj wyrazy rodzime ktorymi mona zastapic zapozyczenia uzyte w nastepujacyzh zwiazkach:
bujna imaginacja, machinalny ruch, fundamentalne znaczenie, pasywny stosunek do zycia, poeci trzech generacji
bujna wyobraznia
bezwiedny ruch
podstawowe znaczenie
bierny stosunek do zycia
poeci trzech pokolen
14. EPITET- okreslenie poetyckie. Sluzy uzupelnieniu nazwy przedmiotu wskazujac na jego wlasciwosci (w formie przymiotnika,
rzeczownika lub imieslowu w sposob bezposredni lub przenosny). Funkcje epitetu- podkresla ceche przedmiotu, wzmacnia plastyke przedstawienia, wnosi zabarwienie uczuciowe, wyraza stosunek autora do przedmiotu, sluzy ozdobnosci stylu.
15. EPOPEJA (epos)- dluzszy utwor epicki, zwykle wierszowany, nacechowany patosem i powaga. Prototypami epopei byly w literaturze greckiej "Iliada" i "Odyseja" Homera. Mozemy
wyroznic epopeje heroiczna, fantastyczna, rycerska, religijna i narodowa. Polska epopeja narodowa jest "Pan Tadeusz". EPOPEJA
NARODOWA to zwykle jeden epos w literaturze narodowej, ktory wiernie oddaje charakterystyczne dla opisywanej epoki rysy
narodu lub jego warstwy, osiagajac jednoczesnie wysoki stopien artyzmu. Cechy gatunkowe epopei to: -podniosly, patetyczny styl, -realizm szczegolu(opisy drobiazgowe ludzi, przedmiotow), -wielowatkowosc akcji(obok watku glownego watki poboczne np.
historia Asesora i Reyenta, spor o zamek, historia Doweyki i Domeyki), -opis scen batalistycznych(zajazd na Soplice),
-porownania homeryckie, -heksametr jako miara wiersza(13-zgloskowiec).
16. SYNONIMY- to wyrazy jednoznaczne, ale czesciej bliskoznaczne, ktore pokrewne znaczeniem podstawowym roznia sie jednak od siebie barwa, odcieniem, przynaleznoscia do okreslonego stylu.
Synonimy umozliwiaja wieksza precyzje wyrazania, zapobiegaja monotonii jezyka. [ciac,siekl,smagal]-pozwalaja oddac
determinacje jezdzca, zapobiegaja monotonii, buduja narastajacy gniew bohatera. [ogien,zar],[sile,moc,potege]-precyzuja
wyrazenia, wzbogacaja jezyk.
17. PRZENOSNIA(metafora)- polega na tym, ze zespol wyrazow zyskuje odmienne znaczenie od tego, jakie wynikaloby ze znaczenia
poszczegolnych wyrazow, jest nowym zestawieniem, ktore nie da sie odtwozyc przy uzyciu innych wyrazow. [labedzia szyja,
kolorowe ostrowy burzanow, powodz kwiatow, los sztandarow].
Animizacja- rodzaj przenoni przypisujcej przedmiotom martwym lub abstrakcyjnym cechy istot ywych.
Personifikacja-przenonia ukazujca pojcie abstrakcyjne w postaci osoby.
Peryfraza-(omówienie) - polega na zastpieniu zwykego okrelenia innym szerszym, wielosownym, czsto przenonym. Moe suy tylko ozdobieniu stylu, unikaniu powtarzania, osabieniu drastycznoci okrele. Miewa charakter aluzji.
18.CECHY DRAMATU NEOROMANTYCZNEGO. Omowie cechy dramatu neoromantycznego na przykladzie "Wesela" St.Wyspianskiego. -Jest
to dramat symboliczny, ktory uksztaltowal sie na przelomie XIX i XXw. -Jego tworcy oparli sie na doswiadczeniach dramatu
romantycznego. -Wesele sklada sie z 3 aktow i 2 glownych watkow:
a)realistyczno-obyczajowego b)fantastyczno-obyczajowego. -Symbol w weselu stal sie waznym srodkiem stylistycznym. -Symbolami sa
osoby dramatu. Widmo- symbol pamieci o nazeczonym, ktory zmarl,
Stanczyk- symbol troski o przyszle losy kraju, Rycerz- symbol minionej chwaly,
Hetman- symbol zdrady narodu,
Upior- symbol problemow spolecznych, dawnych konfliktow miedzy chlopami a
szlachta,
Wernyhora- symbol idei walki o niepodleglosc.
Symbolami sa rekwizyty: zloty rog, dzwon Zygmunta, zlota podkowa, czapka z pawimi piorami. Symboliczne sa sceny zbiorowe, taniec- letarg spoleczenstwa polskiego. -Symbolem jest tez Chochol- chwilowa niemoc Polakow. -Charakterystyczna cecha
dramatu neoromantycznego jest laczenie elementow plastycznych i muzycznych ze slowem poetyckim (synteza sztuk). Elementy
plastyczne to: obrazy J.Matejki, barwne stroje ludowe, swiatlo i cienie (polmrok w izbie, blask lamp). Elementy muzyczne to:
taniec, kapela ludowa, nastroj ciszy, tajemniczosci nawet grozy. -Inna cecha sa didaskalia czyli tekst poboczny dramatu (bardzo rozbudowany). -Ludowosc (obrzed weselny, gwara podkrakowska, przyslowia i przyspiewki). -Dialogi zwiezle, ale bogate w tresc. -Forma szopki (izba, w ktorej pojawiaja sie bohaterowie parami i odchodza, by zrobic miejsce nastepnym). NEOROMANTYCZNY -bo
nawiazuje do romantycznej idei walki o wolnosc. MODERNISTYCZNY -bo symbolizm i impresjonizm.
19.RODKI ARTYSTYCZNE: Epitety: laurowy wieniec, dym pochlebstw, poezji liliowe opary, srebrne gwiazdy, stary dworek, czarny
fortepian. Personifikacje(uosobienia)- przenosnia ukazujaca zjawiska przedmioty w postaci osoby: srebrnym gwiazdom tesknic,
kwiatom marzyc karze, wieczor oddycha, ksiezyc sie skrada.
Przenosnie(metafory) nie majace charakteru personifikacji: laurowego dosluzyc sie wienca (slawy,chwaly). Rymy: abba, abba.
Rymy gramatyczne- obejmuja koncowki gramatyczne wyrazow. Rymy scisle (dokladne)- od ostatniej samogloski akcentowanej.
20. DRAMAT ANTYCZNY na przykladzie "Antygony" Sofoklesa.
Charakteryzuje sie: a) jednoscia miejsca czasu akcji:
-wydarzenia rozgrywaja sie w jednim miejscu, -czas nie moze
przekroczyc 24 godz, -akcja jednowatkowa. b) ograniczona ilosc
aktorow: 1-2, Sofokles wprowadzil 3, brak scen zbiorowych.
c) aktorzy wystepuja w maskach na koturnach i w odpowiednich
strojach.
d) podstawa fabuly jest tzw. konflikt tragiczny (dwie rownorzedne racje Kreona i Antygony). e) przebieg wydarzen
stanowi okreslony schemat: ekspozycja, zawiazanie akcji, rozwoj
akcji, punkt kulminacyjny, dalsze perypetie, rozwiazanie akcji, epilog.
f) specyficzna budowa: Prolog- zapowiedz wydarzen przez aktora, Parados- pierwszy wystep choru, Epejsodion- wystapienie
aktorow, Stasimon- wystapienie choru, (epejsodiony i stasimony przeplataja sie na wzajem), Exodos- ostatnie wystapienie choru.
Dramat ten i caly teatr antyczny wywodzi sie ze swiat Dionizosa Boga urodzajow i wiecznej mlodosci, lecz takze boga narodzin i smierci. W miastach odprawiano (wiosna) Dionizje Wielkie, we wsiach (jesienia) Dionizje Male. Piesni obrzedowe tych uroczystosci to dytyramby. Z nich wyksztalcil sie dialog
koryfeusza (przewodnika choru) z chorem. Koryfeusz dal poczatek
pierwszemu aktorowi, ktorego wprowadzil Tespis w VIw.p.n.e. Ajschylos wprowadzil drugiego aktora, a Sofokles trzeciego. W
ten sposob powstala tragedia grecka. Dionizje Wielkie daly poczatek tragedii, Dionizje Male- komedii.
21.POROWNANIE- to figura polegajaca na zestawieniu pojec na podstawie jakiegos podobienstwa przy uzyciu laczacych wyrazow:
jak, jakby, podobnie, rownie itp. "mgla spada jak dymy z ogniska" -opadajaca mgla porownana jest do dymow z ogniska,
podkresla w ten sposob autor jej gestosc niespotykana, bo rzadko mgla jesy taka jak dym. "okret jak kon zblakany noca wsrod
pastwiska rzy zalosnie" -samotnosc okretu porownana zostala do samotnosci zblakanego konia na pastwisku, noca, a odglosy jakie
wydaje do rzenia konia. "Jam jest jako ten okret" -podmiot liryczny okresla swoj nastroj jako nastroj samotnego, zblakanego okretu.
Funkcje: - wzbogaca tre utworu ; -ubogaca jzyk ; - buduje nastrój ; - zdobi styl.
22.ONOMATOPEJA- to dzwiekonasladownictwo. Dzieki onomatopei autor moze przy pomocy jezyka nasladowac odglosy otaczajacego swiata np. teten konia, szum morza, bicie dzwonow, padanie deszczu.
Uzyskuje to przez odpowiednia instrumentacje gloskowa i rytmizacje wypowiedzenia.
23.Sonet
To gatunek liryczny. Powsta we Woszech, gdzie uywali go m.in. Dante, potem przenikn do poezji hiszpaskiej, francuskiej i innych. Skada si z dwu strof 4-wersowych, rymowanych zwykle abba, abba oraz dwu 3-wersowech o ukadzie rymów podobnym do ?.
Wersy ma najczsciej 11 lub 13 - zgoskowe, ale bywaj te dusze lub krótsze. Dwie pierwsze zwrotki zawieraj zwykle opis, dwie ostatnie - refleksj. Do najbardziej znanych sonetów polskich nale „Sonety krymskie” Mickiewicza i „Z chaupy” Jana Kasprowicza.
24.Powie poetycka - inaczej poemat jest to duszy utwór wierszowany (np. „Konrad Wallenrod” A. Mickiewicza) zbliony treci do wspóczesnej noweli lub powieci, a wic posiada fabu. Jest mniejszy rozmiarami od epopei i swobodniejszy w formie, nastroju. Wystpuj w niej czsto wszystkie rodzaje literackie: dramat, liryka, epika. Zjawisko to nosi nazw synkretyzmu rodzajowego.Romantyczna powie poetycka stosowaa oprócz tego, wiadomie zaburzenia czasu i przestrzeni. Akcja nie posuwa si tylko do przodu ale take wstecz. Nosi to nazw retrospekcji czasowej. W powieci poetyckiej
wystpuje na ogó tajemniczy bohater. Maj miejsce nidomówienia i niejasnoci.
25.Powie realizmu krytycznego-”Lalka” to dugi utwór fabularny epicki pisany proz. Cechuje si wiolowtkowoci. W „Lalce” obok wtku bównego : historii romansu Wokulskiego z ck, jest wiele wtków pobocznych np. losy Rzeckiego, historia Magdalenki czy Wysockiego. Poza tym powie ta wprowadza ogromn ilo postaci literackich, niespotykan dotd w utworach. Operuje dowolnie przestrzeni i czasem. W „Lalce” uzupenia niejako wtek gówny „Pamitnik Rzeckiego”, który opowiada o tym, co byo wczeniej, od biegncej aktualnie akcji. W powieci wykorzystane s wszystkie formy podawcze - opis, opowiadanie, dialog, monolog. Wystpuj te róne odmiany narratora. W „Lalce” jest ich dwóch - Rzecki i narrotor wystpujcy w trzeciej osobie. Powie pozytywistyczna to utwór obszerny objtociwo i ukazujcy panoram spoeczestwa lub jego warstwy w okrelonym odcinku czasu. Gatunek ten przej niejako rol epopei z czasów romantyzmu. np. „Nad Niemnen” E.Orzeszkowej nazywana bywa „epopej proz” lub „Panem Tadeuszem proz”.
26. Zapoyczenia - wyrazy, rzadziej elementu wyrazu przyjte z jzyka obcego np.intelekt z ac. intellectus. Wyrazów obcych jest w j. polskim bardzo duo. Wzilimy je z rónych jzyków albo bezporednio tj. przez kontatky Polaków z innymi narodami alboporednio tj. przez inne jzyki. Wyrazy zapoyczone dzielimy na: a) cytaty- czyli wyrazy przeniesione dosownie z jzykiea obcego(tangens, remis, tajga) ; b) zapoyczenia waciwe- czyli wyrazy przeniesione do j.poj\lskiego z jzyka obcego w zmienionej pisowni dostosowane do pisowni polskiej np. bryd, banda, bekon.
c)zapoyczonie przyswojone - czyli wyrazymajce pisownie i brzmienie dostosowane do naszego jzyka(sklep,telewizja,radio) d) zapoyczenia czsciowo przyswojene - czyli wyrazy nieodmienne ze wzgldu na swoj posta fonetyczn(jury,alibi,atelier) e)kalki repliki odbitki wyrazowe - czyli wyrazy dosownie tumaczone na jzyk polski z jzyka polskiego(ludowadztwo,demokracja,rzeczpospolita). Funkcje wypowiedze ; - informatywna - czyli ta funkcja zdania która polega na przekazaniu okrelonej informacji. np.Dzi jest adna pogoda. - impresywna - taka funkcja, która wystpuje w zdaniu wtedy gdy nadawca chce wywoa u odbiorcy okrelone dziaanie np.Przyjdz do mnie jutro. - ekspresywna - wystpuje w zdaniu w którym nadawca informuje nas o swoich odczuciach np. Kocham pejza górski.
Rodzaje wypowiedze a)proste, pojedycze
b)zoone, dziel si na : - wspórzdne, podrzdne, wielokrotne.
Style w jzyku polskim a) naukowy - prace naukowe, jzyk prezyzyjny, wiele terminów obcych, brak osbistych komentarzy, nie zawsze zrozumiay dla przecitnego odbiorcy.
b) publicystyczny (prasa - mniej skomplikowany ni naukowy, dostosowany do moliwoci umysowych przecitnego czytelnika)
c) urzdowy ( pisma urzdowe, dokumenty, bezosobowy, rzeczowy, prosty, jasny, precyzyjny, oschy) d) potoczny - formamówiana, zdania proste,potoczne sownictwo, zabarwiony emocjonalne, osobisty e)artystyczny - metafory, epitety, dziea literackie)
27.Homonimia- jednakowe brzmienie dwóch lub wicej wyrazów majcych róne znaczenie np. zamek, babka.
28.Synonimy- wyraz bliski znaczeniowo drugiemu wyrazowi lecz rónicy si odcieniem znaczeniowym i barw uczuciow. np. wiatr, wicher, huragan, tajfun
.
29.Zwizki frazeologiczne- to poczenia wyrazowe stanowice pewn cao po wzgldem znaczeniowym. Ze wzgldu na charakter gramatyczny wyrazów wchodzcych w ich skad i rodzaj powizania skadniowego midzy nimi dzielimy je na wyraenia, zwroty i frazy. Biorc pod uwag stopie zespolenia zwizku - na zwizki : - stae ; - lune;-czliwe
a) czliwe- to taki zwizki w których dopuszczalna jest wymiana jednego lub kilku elementów w obrbie ograniczonej grupy wyrazów np.wzi si w gar - wzi si w ryzy - wzi si w karby. b) stae- to taki zwizki w których nie mona oddzieli od siebie skadników np. ugry si w jzyk, rzuci okiem. c)lune to taki zwizki które tworzymy kadorazowo, doranie, ich elementy nie s zronit trwale np. ucze czyta gazet, ucze czyta ksik.
30.Wyrazy nacechowane stylistycznie
Wyrazy te klasyfikujemy biorc pod uwag ich barwy ekspresywne na: ponise,ksikowe,potoczne,rubaszne,wulgarne,nieprzyzwoite,obelywe,pogardliwe,lekcewace,ironiczne,artobliwe,zdrobniae,zgrubiae.
31.Budowa wyrazu
Rdze - to najmniejsza niepodzielna podstawa sowotwórcza np.domek - formant, przyrostek
rdze
Formanty dzielimy na przedrostki i przyrostki. Przed rdzeniem-przedrostek, za- przyrostek.
Podstawa sowotwórcza - cz wyrazu pochodnego, która zostaa zaczerpnita z wyrazu podstawowego.np.
kot - kotek kocitko koteczek
Rdze i podstawa sowotwócza czsto si pokrywaj lecz nie zawsze.
32.Znaczenia wyrazu
a)przenone-inaczej znaczenie metaforyczne wyrazu. Znaczenie wtórne wyrzu, które mu nadajemy w zestawieniu z innym wyrazem majcym podobne znaczenie waciwe. Np. wyrazy chodzi,biec,pyn uyte w odniesieniu do czynnoci ludzi i zwierzt maja znaczenie waciwe ale w zwrotach : suchy chodz, myl biegnie, chmury pun maj znaczenie przenone.
b)realne- inaczej znaczenie leksykalne wyrazu. Znaczenie jakie wyraz posiada aktualnie w sowniku tj. niezalenie od jego znaczenia pierwotnego. np. sklep - oznacza miejsce gdzie robimy zakupy. Znaczenie realne jest wic sum cech charakterystycznych przedmiotu czy zjawiska. Nie ma wyrazów bez znaczenia realnego, czyli pustych, bez znaczenia.