NAZWA EPOKI RAMY CZASOWE	FILOZOFIA	WYD. POLIT., GOSP., SPOŁ. KRAJU	KREACJA BOHATERA	GATUNKI LITERACKIE, STYLE	GŁ. DZIEŁA I ICH PROBLEMATYKA
1. Młoda Polska - nazwa analogiczna do zachodnich okreś-leń epoki (Młode Niemcy itp.); u nas użył jej po raz pierwszy Artur Górski w r. 1898 w cyklu arty-kułów opublikowanych w krakow-skim „Życiu”. 2. Neoromantyzm - nazwa za-proponowana w r. 1902 przez Edwarda Porębowicza (potem przez Juliana Krzyżanowskiego), wskazująca na pokrewieństwo z romantyzmem. 3. Modernizm (nowoczesny): termin użyty po raz pierwszy przez krytyka Ignacego Matuszewskiego (potem przez Kazimierza Wykę). 4. Dekadentyzm - schyłkowość, pesymizm. 5. Symbolizm - realizm musi ustą-pić miejsca symbolowi, który naj-lepiej oddaje ideę utworu 6. „Fin de siecle” („koniec wieku” - spolszczone „findesięklizm”): schyłek, niemoc, brak wszelkich perspektyw na przyszłość; termin zbliżony znaczeniowo do „deka-dentyzmu”, ale mniej pejoratywny. Ramy czasowe: I faza: r. 1890 (data umowna, konwencjo-nalna - debiuty J. Kasprowicza i Wł. Tetmajera) do r. 1900 - krysta-lizacja programu, dominacja liryki II faza: 1900 - 1910 (zaangażowanie twór-ców w sprawy kraju; Żeromski, Wyspiański, Reymont, Zapolska) III faza: 1910 - 1918 (schyłek, rozrachunek z Młodą Polską)	1. Schopenhaueryzm - twór-cą tego prądu jest Artur Scho-penhauer, autor dzieła „Świat jako wola i wyobrażenie”. Istotą ludzkiej egzystencji jest bezrozumny i nie dający się zaspokoić popęd. Należy wyzbyć się potrzeb, wejść w stan Nirwany (niebyt, niez-mienny stan spokoju, bez namiętności i pragnień), upra-wiać sztukę lub ją kontem-plować („sztuka dla sztuki”) 2. Nietzscheanizm - pogarda dla ludzi słabych, kult życia, siły i „woli mocy człowieka”; pogarda dla „przeciętnych zjadaczy chleba”, odrzucenie altruizmu, współczucia na rzecz działania „poza dobrem i złem”; ta teoria („rasa panów”, „państwo nadludzi”) została wykorzystana przez Hitlera 3. Bergsonizm (Henryk Berg-son, Francuz, autor „Ewolucji twórczej”) : - intuicja jako źródło poz-nania świata (nie rozum czy doświadczenie); - „elan vitae” (siły wewnęt-rzne): to wewnętrzna energia kieruje człowiekiem; świat jest dynamiczny, a człowiek w nim żyjący - aktywny, wol-ny (od zasad, konwenansów) 4. Karol Marks i Fryderyk Engels twierdzili, że świat jest materia, która podlega nieustannemu rozwojowi, dokonującemu się na drodze walki przeciwieństw (np. klas społecznych)	1. Zabór rosyjski - ru-syfikacja; próba walki z nią: Polska Macierz Szkolna zakłada liczne szkoły, biblioteki, czy-telnie; teatry prezen-tują modernistyczne dramaty, powstaje Filharmonia (1901 r.); 2. Zabór pruski - wal-ka z Bismarkiem i Ha-katą; protest pisarzy: odezwa Sienkiewicza, „Rota” M. Konopnic-kiej; 3. Zabór austriacki - szybszy rozwój życia kulturalnego, przeno-szenie nowinek z Ber-lina, Paryża, Wiednia. Duchowym przywódcą krakowskich artystów stał się Stanisław Przybyszewski, który w 1899 r. na łamach krakowskiego „Życia” ogłosił „Confiteor”, w którym wyraził swoje poglądy na sztukę, która: stoi ponad życiem jest celem sama w sobie („sztuka dla sztuki”) nie może być uży-teczna, tendencyjna jest odbiciem duszy artysty, który stoi ponad światem, jest absolutnie wolny	1. Dekadent: koniec wieku przyniesie kres wszystkich war-tości moralnych i kulturowych ludzkość stoi u progu katastrofy wszelkie działanie jest więc bezsen-sowne świat jest piek-łem, a życie to „egzystencjalny ból” nihilizm (kult nicości, niebytu, śmierci) 2. Inteligent zaan-gażowany w spra-wy swego narodu (doktor Piotr Ce-dzyna, dr Tomasz Judym, Stanisława Bozowska), jednos-tka szlachetna, zdolna do wszelkich poświęceń na rzecz ludzi potrzebują-cych.	1. W pierwszej fazie dominacja liryki, wzbogacenie jej o: wiersz toniczny (jednostką miary jest zestrój akcentowy) wiersz wolny synkretyzm sztuk 2. Powieść modernistyczna: luźna kompozycja różne rodzaje narracji (auktorialna - obiektywna; personalna - z pozycji bohatera utworu; pamiętnikarska, jednoosobowa) synkretyzm technik pisarskich (realizm, naturalizm, symbolizm, impresjonizm) synkretyzm rodzajów literackich prezentacja psychiki i przeżyć bohatera 3. Opowiadanie 4. Dramat symboliczny, poetycki („Wesele”) naturalistyczny („Moralność pani Dulskiej”) ____________________________ Styl: 1. Liryka: a) przewaga formy nad treścią, „sztuka dla sztuki”, nastrojowość b) wyszukana, czasami hiperboliczna metafora, animizacja, personifikacja c) przyroda jako symbol przeżyć psychicznych podmiotu lirycznego d) synestezja (synkretyzm sztuk): łączenie ze sobą wrażeń odbieranych przez różne zmysły (kolor, światło, dźwięk, ruch) e) obok wiersza sylabotonicznego, wiersz toniczny f) rymy dokładne, rzadkie g) neologizmy poetyckie: „osmętnica”, „wiatrowisko” 2. Epika - realizm z dużą dozą naturalizmu: a) stylizacja środowiskowa b) wprowadzenie dosadnego słownictwa c) indywidualizacja języka d) słownictwo potoczne 3. Dramat a) naturalistyczny biologiczne motywacje poczynań bohaterów szczegółowość, rozbudowane didaskalia b) symboliczny sceny realistyczne i symboliczne synkretyzm sztuki luźna kompozycja indywidualizacja języka rozbudowane didaskalia synkretyzm rodzajów i gatunków (komizm obok patosu)	I. Liryka Kazimierz Przerwa - Tetmajer: „Koniec wie-ku XIX”, „Nie wierzę w nic”, „Hymn do Nirwa-ny”, „Melodia mogił nocnych”, „Evviva l'arte”, „Na Anioł Pański” Jan Kasprowicz: „Z cha-łupy” (sonety), „Krzak dzikiej róży”, „Dies irae”, „Święty Boże”, „Przeprosiny Boga” Tadeusz Miciński: „W mroku gwiazd” Leopold Staff: „Deszcz jesienny”, „Kowal”, „Przedśpiew” II. Epika Stefan Żeromski: „Za-pomnienie”, „Zmierzch”, „Rozdziobią nas kruki, wrony...” - opowiadania; „Ludzie bezdomni”, „Wierna rzeka” - po-wieści Władysław Reymont: „Chłopi” Inni: Władysław Orkan, Wacław Berent, Stanis-ław Przybyszewski, Ta-deusz Miciński III. Dramat Stanisław Wyspiański: „Wesele”, „Noc listopa-dowa”, „Warszawian-ka”, „Wyzwolenie” Gabriela Zapolska „Mo-ralność pani Dulskiej Tadeusz Miciński : „Kniaź Patiomkin”

---