Mauss „Socjologia i antropologia”
CZĘŚĆ 1. ZARYS OGÓLNEJ TEORII MAGII
1 Historia i źródła:
Bracia Grimm w swych pracach rozpoczęli badania dotyczące magii.
Magia -teoria- Tylor w „Cywilizacji pierwotnej”
demonologia powiązana z pierwotnym animizmem
magia sympatyczna
Prawdziwe teorie - Frazer i Lehmann
Frazer „Złota gałąź” - magia poprzedza właściwą naukę, oparta na prawie podobieństwa i prawie styczności. Magia działa bez udziału czynnika duchownego, jeśli istnieje element pośredniczący (bóstwo) magia- zmusza, wywiera nacisk a religia stara się je pozyskać.
Lehmann - magia to „praktykowanie przesądów”, to „wierzenia, które nie mają ani naukowego, ani religijnego charakteru” - obecnie: SPIRYTYZM, OKULTYZM.
2 Definicja magii:
Magia składa się z trzech elementów:
Wykonawca - osobnik, który wykonuje działania mag - CZAROWNIK
Wyobrażenia - idee i wierzenia dot. dział. mag.
Działania - OBRZĘDY MAGICZNE
Obrzędy magiczne należą do tradycji, są powtarzane, wierzy w nie grupa społ.
„ KAŻDY OBRZĘD, KTÓRY NIE JEST CZĘŚCIĄ JAKIEGOŚ ZORGANIZOWANEGO KULTU, OBRZĘD PRYWATNY, SEKRETNY, TAJEMNY I ZBLIŻAJĄCY SIĘ DO GRANICY JAKĄ JEST OBRZĘD ZAKAZANY”
Święta i sakramenty - religia; Frazer nie uznaje inicjacji jako obrzędów relig., ale one nimi są
Czary uznawane są za magiczne przez prawo i religię
są jawnie zakazane i karane
religie wytwarzają ideały, którymi składają hołd poprzez hymny, życzenia i ofiary - a magia skłania się ku czarom
obrzęd religijny - w ciągu dnia, przy publiczności; obrzędy magiczne - w lesie, mroku, czarownik unika publiczności,
obrzędy religijne - ujęte w przepisy, oficjalne, należą do określonego kultu
obrzędy magiczne - nieregularne, anormalne, nie są uroczyste
3 Elementy magii:
1.CZROWNIK - Specjalista lub nie
Obrzędy, które nie muszą być wykonywane przez specjalistów : babskie sposoby w medycynie magicznej, różne praktyki wiejskie, często wykonywane w pracach na roli i w gosp., obrzędy myśliwskie i rybackie.
te praktyki są proste, przekazywane najczęściej z pokolenia na pokolenie.
W Indiach - wyłączność braminów
CECHY CZAROWNIKA:
odbiera obrazy odwrócone,
nie ma własnego cienia,
przymrużone, fałszywe spojrzenie,
ludzie nerwowi, inteligentni, gwałtowne ruchy, talenty oratorskie,
potrafi się wprowadzić w ekstazę[trans] w czasie obrzędów,
czasami kalecy, jednoocy, ślepi,
kobiety - najbardziej zdolne do uprawiania magii,
także pewne grupy zawodowe, lekarze, kowale, owczarze, aktorzy, grabarze, kat,
jedn. cieszące się autorytetem - w Australii, u Aruntów- wódz lokalnej gr. totemicznej i mistrz ceremonii jest czarownikiem, w Nowej Gwinei - ludzie wpływowi to jedynie czarownicy, Melanezja - wódz ma władzę magiczną i religijną,
kapłani- często oskarżani o czary,
plemiona wędrowne np. cygani, koczownicze kasty w Indiach - uważane za czarowników
Przekonanie o tym, że dusza czarownika może odłączyć się od ciała - może on lewitować, a także przebywać w kilku miejscach naraz, może się rozdwoić.
Zwierzęta - pomocnicy czarowników,np. ropuchy, koty - Europa, węże, rekiny - Melanezja, Indianie - różne- np. węże, lwy
-Związki totemiczne lub inne.
-Czarownik ma pakt z demonem - jest świadomy opętania. Opętanie jest niezbędne w SZAMANIZMIE (np., Syberia Malaje), szaman sam potrafi je wywołać.
W jaki sposób można zostać czarownikiem? Czyli INICJACJA
przez objawienie,
wyświęcenie,
tradycję
Czarownik trafia do świata duchów lub one do niego przychodzą. Objawienie zachodzi, gdy duchy oddają swoje usługi i przekazują doktrynę.
Wyświęcenie przez innego czarownika.
Dziedziczenie lub kooptacja.
W wielu miejscach wiedza magiczna przekazywana jest w rodzinie, z pokolenia na pokolenie.
Tajne stowarzyszenia czarowników, dobrowolne uczestnictwo.
2. DZIAŁANIA MAGICZNE:
obrzędy, w baśniach ludowych - proste, ale takie nie są. np. rzucanie uroku - specjalne atrybuty, zioła ścinane w specjalne sposób, specjalnie wybrane miejsce i czas (zw. z gwiazdami), skomplikowana ceremonia.
WARUNKI OBRZĘDÓW:
Prawdziwemu obrzędowi towarzyszy podręcznik liturgiczny, precyzyjnie wyliczone okoliczności,
Termin - dokładnie określony; niektóre w nocy np. o północy, inne w ciągu dnia - o wsch. lub zach. słońca; dni tygodnia - np. w piątek - dzień szabatu; dokładne daty - ustalane zg. z kalendarzem księżycowym np. pełnia, układu gwiazd itp.
Miejsce - magia jak religia ma niekiedy sanktuaria (Indie, Melanezja, Malaje), w Europie np. w kościele; miejsca nieczyste lub o szczególnym znaczeniu tj. cmentarze, rozstaje dróg, lasy, bagna, pola, na progu, dachu, na ulicy.
Przy braku takiego miejsca - czarownik rysuje wokół siebie okrąg lub kwadrat.
Wybór materiałów i narzędzi także podlega nakazom dot. czasu i miejsca, też jest obrzędem.
Czarownik i jego klient muszą poddać się wstępnym obrzędom, które mogą dot. całych rodzin: szereg nakazów np. wstrzemięźliwość, namaszczenie, zjedzenie określonej potrawy lub post, określony strój, czasem maski, malunki na twarzy.
NATURA OBRZĘDÓW:
Obrzędy przekazują idee
manualne oralne
o. symboliczne (sympatyczne) zaklinanie
Obrzędy oczyszczające, uzdrawiające w magii fińskiej tylko zaklęcia, ale
lub zaklinające w większości są one połączone z ob.
O. Ofiarne ( nie we wszystkich magiach) manualnymi. Formy ob. oralnych znane
mogą dot. np. kwiatów, kadzideł, zwierząt z religii: przysięgi, życzenia, ślubowania
są FRAGMENTEM OBRZĘDU (!) prośby, hymny, wezwania. Modlitwy do
Czarownik wytwarza amulety, dania, bóstw; używanie archaizmów, obcych i
mikstury, podobizny, lalki, symbole niezrozumiałych pojęć np. łacina i greka
Ważna jest intonacja.
WYOBRAŻENIA:
dotyczą skutku - zaczarowanie albo zdjęcie uroku
O wyobrażeniach mówi się w konkretnie: rzuca się czar, zaklęcia, urok, obmywa się, zanurza w wodzie, pali.
Związek między istotami i rzeczami uczestniczącymi w obrzędzie.
ABSTRAKCYJNE WYOBRAŻENIA BEZOSOBOWE => prawa magii formowane za pośrednictwem lekarzy i alchemików.
Prawa sympatii:
1)prawa styczności - można działać na osobę przez jakąś jej część np. włosy, zęby, paznokcie, ślinę, w każdym płomieniu jest ogień, a w kości zmarłego - śmierć.
Istnieje związek człowieka z jego rodziną, przedmiotami codziennego użytku, pożywieniem, zabawkami, zwierzętami domowymi, domem, śladami stóp itp.- przez to wszystko można na niego oddziaływać.
2) prawa podobieństwa -* podobne wywołuje podobne,
- podobne działa na podobne,
Podobizna - jest reprezentatywna mimo braku kontaktu jest umowna, figurka czy rysunek to uproszczony schemat wyobrażenia.
Najczęściej w leczeniu np. wyleczenie puchlizny wodnej- wodą.
3)prawa przeciwieństwa „przeciwne usuwa przeciwne pobudzając podobne do siebie” np. przerywanie deszczu przez wywołanie słońca; ogień jest przeciwieństwem wody i dlatego wywołuje deszcz.
KONKRETNE WYOBRAŻENIA NIEOSOBOWE:
Właściwości i jakości
zostały wytworzone przez trudne do odtworzenia skojarzenia pojęciowe.
Każda magia ma swoisty katalog roślin, minerałów, zwierząt, części ciała itp., którym przypisane są właściwości. Czasami na relację między rzeczami wpływa kolor, forma, kształt i inne cechy. Na zasadzie sympatii lub antypatii.
WYOBRAŻENIA OSOBOWE. DEMONOLOGIA
Pojęcie demona służy wyjaśnieniu działania praw i jakości.
Sobowtór czarownika, zwierze- pomocnik -> upostaciowane wyobrażenia jego mocy i sposobów działania.
Duch magii nie jest siłą wolną, jest posłuszny obrzędom.
kategorie demonów:
- Dusze zmarłych - przodków, herosów lub jakiejś specjalnej kategorii np. dzieci, zbrodniarzy.
-Demony(nie diabeł ale duch) - częściowo są bóstwami danego miejsca, także anioły.
-Bóstwa i bogowie (a nawet Matka Boska, święci)
4 ANALIZA I WYJAŚNIENIE MAGII
I WIERZENIA :
Wiara w magię poprzedza doświadczenie: idzie się do czarownika i wykonuje przepis bo się wierzy.
Jeżeli czary się nie powiodą przypisuje się to błędowi w obrzędzie, że nie zostały dopełnione jakieś warunki.
Czarownik sam wierzy w swoje działania, choć wie o ich nieskuteczności, symuluje świadomie ale mimowolnie, bo tego się od niego wymaga.
Wiara czarownika<-> wiara społeczeństwa.
II ANALIZA ZJAWISK MAGICZNYCH:
„Potencjalność magiczna” - idea siły, siła czarownika, siła obrzędu, siła ducha. Żaden z tych elementów nie działa jako taki, ale poprzez ową siłę. Dotyczy także środowiska, w którym działają dane moce.
III MANA
pojęcie to istnieje w wielu społ.
Mana(jęz. Melanezyjski) = siła, istota, działanie, słowo to mieści wiele pojęć jest to połączenie osoby działającej, obrzędu i rzeczy.
W różnych językach różne słowa, ale podobne znaczenie.
IV STANY ZBIOROWE I SIŁY ZBIOROWE.
Magia jest zjawiskiem społ.
Sądy magiczne są przedmiotem zbiorowej afirmacji, muszą go sformułować co najmniej 2 jedn. - czarownik i zainteresowany, który wierzy w obrzęd; lub w magii ludowej - ten który naucza przepisu i ten kto go stosuje. ->ta min. para tworzy już społeczność.
Wierzenie podzielane przez wszystkich jest wynikiem zbiorowej potrzeby - potrzeby nasuwają cele. Skutki pożądane przez wszystkich są przez wszystkich stwierdzane.
Dla istnienia magii niezbędne jest istnienie społeczeństwa !
Obrzędy - dowolne
Zakazy - reguły nakazujące powstrzymanie się od pewnych rzeczy; są to tabu sympatyczne przestrzegane przez całe społ.
Społ. nie sankcjonuje tych zakazów, ale narzuca i podtrzymuje pojęcie nieuchronnych skutków.
Często cała grupa uczestniczy w obrzędach magicznych np. wszyscy mieszkańcy wsi wstają rano, poszczą, gdy mężczyźni są na wojnie.
Działania czarownika są obserwowane przez społ. Są też przez społ. wymuszane(!)
WNIOSKI:
magia zjawisko społ.
magia starała się upodobnić do techniki przez indywidualizację i specjalizację,
w przeciwieństwie do religii jest nakierowana na konkret, na cele,
magia polega na działaniu, na wytwarzaniu,
z magii wywodzi się: farmacja, medycyna, chirurgia, metalurgia, emalierstwo.
Zbiorowe wyobrażenia - podstawa indywidualnego rozumowania.