Choroby i profilaktyka układu kostnego
Ludzki organizm jest wyposażony w szkielet kostny. Kości wchodzące w skład szkieletu są bardzo mocne, bardzo wytrzymałe, a przy tym lekkie. Rzadko występują choroby układu kostnego, jednak bywa że się pojawiają. Zwykle mają postać przewlekłą, wymagającą stałego leczenia. Kości są żywą tkanką, wymagającą stałego odżywiania, zbudowaną z żywych komórek, naczyń krwionośnych i tkanki krwiotwórczej, czyli szpiku kostnego. Wbrew pozorom, kości składają się też z wody. Zawierają wiele składników mineralnych, związków wapnia i fosforu, które organizm wykorzystuje w razie potrzeby.
Kości łączą się ze sobą w połączeniach zwanych stawami (choć nie tylko, jednak stawy są połączeniami ruchomymi). Powierzchnie stawowe kości pokryte są chrząstką, która zapobiega ścieraniu się kości i ułatwia wykonywanie ruchów .
Kości w organizmie są regenerowane i odnawiane. Organizm dorosłego człowieka składa się z 206 kości. Choroby układu ruchu atakują rzadziej same kości, a częściej stawy. Nieprawidłowości układu kostnego mogą być wrodzone (skrzywienia, nieprawidłowa budowa kości, brak niektórych kości). Jeśli choroba kości rozwija się w okresie życia, to najczęściej towarzyszy ona innej chorobie, np. zaburzeniom gospodarki hormonalnej. Jedną z wrodzonych chorób kości może być ich łamliwość . Człowiek cierpiący na tą chorobę ma kości kruche, łatwo ulegające złamaniom. Takiej choroby nie da się wyleczyć, można jedynie ograniczać ją poprzez podawanie odpowiednich leków i wzmacnianie kości. Ludzie z wrodzoną łamliwością kośćca muszą uważać, nie narażać się na stłuczenia, nie obciążać nadmiernie szkieletu (nie dźwigać ciężkich przedmiotów, nie ćwiczyć nadmiernie, itd.). U niektórych ludzi występuje wrodzona wada polegająca na niemożliwości utrzymania się kości w stawie. Najczęściej dotyczy to stawu biodrowego. Kość udowa wyślizguje się ze stawu biodrowego. Grozi to poważnymi komplikacjami, uszkodzeniami zarówno kości, jak i całego stawu. Więzadła mające utrzymywać kość w stawie nie spełniają należycie swojej funkcji.
Rozszczepienia podniebienia, to nieprawidłowa budowa podniebienia twardego, polegająca na występowaniu w nim szczeliny. To też jest choroba wrodzona układu kostnego.
U dzieci, które nie otrzymują w pokarmie odpowiedniej ilości witaminy D rozwija się krzywica kości, która polega na nieprawidłowym rozwoju kośćca, tworzeniu się deformacji, zniekształceń, skrzywień kości, zwłaszcza klatki piersiowej (w pierwszej kolejności). Witamina D jest niezbędna do wchłaniania wapnia. Jeśli jej brakuje, to wapń, nawet dostarczany w pokarmie w dużych ilościach nie jest wchłaniany w jelitach, a przez to brakuje go w organizmie. U zdrowego człowieka witamina D jest wytwarzana w skórze pod wpływem słońca. Jeśli jednak człowiek nie ma kontaktu ze słońcem, np. zimą (najczęściej małe dzieci) lub ma zaburzenia produkcji witaminy, to po prostu brakuje jej w organizmie. Wtedy należy przyjmować witaminę w kapsułkach, a najlepiej w postaci naturalnej (np. tran rybi). Problem dotyczy zwłaszcza dzieci, gdyż u nich szkielet dopiero się rozwija i może dojść do zniekształceń, jeśli brakuje wapnia niezbędnego do rozwoju kości. U dorosłego człowieka rozwój kości jest właściwie zakończony, więc nie powstaną żadne zniekształcenia, za to może dojść do odwapnienia kości (czyli osteoporozy), z powodu którego kości stają się kruche i łamliwe.
Wspomniana już osteoporoza jest chorobą dotykającą ludzi starszych, u których przeważają procesy kataboliczne nad anabolicznymi. Wapń z kości zaczyna "uciekać", przez co tracą one swoją wytrzymałość, stają się słabe, kruche, mało odporne na złamania, urazy, obciążenia. Osteoporozę można wykryć poprzez badanie gęstości kości. Jeśli lekarz stwierdzi, że kości stają się słabe, to należy wprowadzić odpowiednią dietę, bogatą w wapń. Lekarz przepisuje też leki mające zapobiegać odwapnieniu kości. Osteoporoza zwykle atakuje najpierw kości kręgosłupa, dlatego chory odczuwa bóle tego elementu kostnego. Choroba występuje u ludzi starszych, ale ryzyko jej wystąpienia jest podwyższone u kobiet w okresie menopauzy, kiedy to brakuje pewnych hormonów, odpowiedzialnych za tworzenie i prawidłowy stan układu kostnego. Zapobieganie w tym przypadku polega na zażywaniu leków hormonalnych. Osteoporozie sprzyja też niska aktywność ruchowa, dlatego należy wprowadzić do trybu życia jak aktywność fizyczną, ćwiczenia ruchowe, gimnastykę wysiłkową.
Inną chorobą kości jest choroba Pageta, występująca rodzinnie. Cechuje się ona nadmiernym rozwojem kości (przeważają procesy odbudowy nad procesami zanikania), kości stają się miękkie, wydłużają się i pogrubiają. Chory odczuwa bóle, zwłaszcza po wysiłku fizycznym. Najczęściej choroba atakuje kości piszczelowe, udowe, kości miednicy, kości czaszki i kręgosłup. Występuje zwiększenie obwodu głowy, skrzywienie kończyn. Jeśli dojdzie do nadmiernego rozrostu kości kręgosłupa i ucisku rdzenia kręgowego, może to owocować poważnymi konsekwencjami (ucisk rdzenia kręgowego może dawać niedowłady kończyn, paraliż). Jeśli dojdzie do groźnego rozrostu kości czaszki, to może pojawić się głuchota, ślepota, zaburzenie mowy. Kości stają się wrażliwe na urazy. Leczenie jest objawowe. Dość skuteczna jest kalcytonina (hormon). Czasem konieczna jest korekcja operacyjna niektórych kości.
Kości mogą też zostać zaatakowane przez bakterie (infekcja kości). Bakterią mogącą atakować układ kostny jest gronkowiec złocisty. Infekcje takie występują u dzieci. Leczy się je podając odpowiednie antybiotyki. Inne choroby mogące atakować kości, to gruźlica i kiła. Bakterie obu tych chorób umiejscawiają się w tkance kostnej i powodują liczne zwyrodnienia, zniekształcenia i zaburzenia w funkcjonowaniu tkanki. Gruźlica prowadzi do powstawania skrzywień. Przypuszcza się, że duża ilość ludzi zgarbionych była efektem zmian gruźliczych (dawniej gruźlica była rozpowszechniona i atakowała wiele ludzi, obecnie choruje o wiele mniej ludzi, głównie dzięki szczepieniom. Krętek blady (wywołujący kiłę) przy nie leczonej kile rozprzestrzenia się w organizmie i zajmuje liczne narządy. Może też atakować układ kostny, dlatego ważne jest wczesne wykrywanie i leczenie kiły.
Zapalenie stawów jest spowodowane nadmiernym przeciążeniem stawów. Ściera się chrząstka pokrywająca kości, które stykają się ze sobą. Człowiek z takimi zmianami odczuwa bóle i sztywność stawów. Ból zwiększa się po wysiłku. Stawy stają się zwyrodniałe, może rozwijać się w nich stan zapalny.
Reumatoidalne zapalenie stawów zazwyczaj pojawia się jako następstwo wielokrotnych zakażeń paciorkowcami. Antygeny bakteryjne (białka powierzchniowe bakterii) są zbliżone budową do antygenów serca i stawów. Układ immunologiczny wykształcający przeciwciała skierowane przeciw paciorkowcom nie odróżnia antygenów własnych od obcych (ze względu na ich duże podobieństwo). Atakuje więc własne tkanki i stara się je zniszczyć. Reumatoidalne zapalenie stawów leczy się podając leki przeciwzapalne, a w ciężkich stanach leki immunosupresyjne.
Trzy podstawowe wady kręgosłupa, to lordoza polegająca na pojawieniu się nadmiernego wygięcia kręgosłupa do przodu w odcinku szyjnym i lędźwiowym prawidłowy kręgosłup jest wygięty na tych odcinkach, jednak umiarkowanie; skolioza, wygięcie kręgosłupa w bok; kifoza, czyli nadmierne wygięcie do tyłu na odcinku piersiowym.
Do chorób układu kostnego zalicza się też krzywicę, spowodowaną deformacjami kości. Przyczyną choroby jest brak witaminy D w okresie dorastania. Jest ona niezbędna do wchłaniania wapnia. Człowiek wytwarza witaminę D w skórze pod wpływem promieni świetlnych. Choroba rozwija się najczęściej u niemowląt, które są karmione krowim mlekiem zamiast mlekiem matki. Skóra u dzieci z niedoborem witaminy D jest blada, dzieci są niespokojne, rozdrażnione, dochodzi do powiększenia brzucha niemowlęcia, opóźnione jest rozpoczęcie chodzenia dziecka. Zmiany patologiczne zachodzące w szkielecie dziecka, to rozmiękczenie kości głowy (potylicy), zniekształcenie klatki piersiowej, deformacje kończyn dolnych, i wiele innych nieprawidłowości w budowie kości. Leczenie, to przede wszystkim podawanie witaminy D oraz usunięcie przyczyn jej niedoboru. Dziecko powinno być poddawane działaniu światła słonecznego. Należy podawać dzieciom, zwłaszcza w okresie zimy kiedy światło słoneczne jest słabe, tran bogaty w witaminę D. U ludzi dorosłych brak witaminy D w organizmie skutkuje osteoporozą, próchnicą zębów, łamliwością kości. Szkielet może też być zdeformowany w wyniku nieprawidłowego stylu życia, garbienie się, nieprawidłowa postawa podczas siedzenia. Skrzywienia kości mogą być wrodzone.
Choroby reumatyczne mogą mieć różną przyczynę i postać. Mogą to być choroby przemijające lub przewlekłe. Zmiany chorobowe dotyczą różnych elementów układu ruchu: samych stawów, kości, tkanki otaczającej staw, ścięgien, mięśni znajdujących się w okolicy stawu, nerwów, tkani podskórnej okolic stawu. Chorobami reumatycznymi są: ostra choroba reumatyczna, zmiany w obrębie kości i stawów pojawiające się w podeszłym wieku, gościec przewlekły, reumatyzm miękkich tkanek otaczających staw (mięśni, ścięgien, błony pokrywającej kość, czyli okostnej, kaletki stawowej). Chorobie takiej towarzyszy silny ból, zwłaszcza w czasie wykonywania czynności obciążającej stawy. Choroby reumatyczne wymagają fachowego leczenia. Nie leczone mogą prowadzić do utraty sprawności stawu i poważnych zmian w obrębie stawów.
1