Życie bez wychowania - alternatywa dla ujęć tradycyjnych
Wychowanie - układ działań, wpływy społeczne. Forma aktywności wychowawcy w stronę wychowanka, by urobić zmuszać do pewnych postaw, które są zgodne, właściwe. Wychowanek podporządkowuje się naszej woli bo nie ma wyjścia.
Leksykon Pedagogika
Antypedagogikę - nurt współczesnej pedagogiki antyautorytarnej, której dewizą jest wspierać, a nie wychowywać, demaskując represyjny charakter dotychczasowego systemu edukacji; odrzuca rozumienie jako świadomy proces formacyjny, podporządkowujący dziecko autorytetowi osoby dorosłej; akcentuje godność dziecka oraz jego prawo do samostanowienia we wszystkich obszarach życia, a relacje dorosłych z wychowankami opiera na dialogu partnerskim.
M. Nowak założenia antropologiczne w antypedagogice formułuje w formie zdań przeczących, kwestionujących podstawowe tezy antropologiczne:
człowiek nie jest od urodzenia istotą w pełni wartościową;
człowiek musi być wychowany przez innych;
człowiek nie jest od urodzenia w 100% istotą autonomiczną, odpowiedzialną za siebie;
człowiek nie potrafi od urodzenia rozpoznawać, odczuwać i doznawać tego, co nie jest dla niego dobre;
dziecko nie potrafi i nie może samo stanowić o swojej edukacji;
dziecko nie może być istotą równoprawną osobom dorosłym.
Powyższe zdania mogą stanowić przesłankę do sformułowania podstawowych tez antypedagogiki.
W świetle antypedagogiki każdy człowiek odpowiada za swoje życie i od chwili narodzin posiada zdolność decydowania o sobie. Dorosły ma być lojalnym towarzyszem i przyjacielem dziecka, udzielać mu wsparcia zgodnego z jego potrzebami i pragnieniami, bezwarunkowo akceptować tożsamość dziecka, szanować jego suwerenność. Owa przyjaźń z dzieckiem, o której często mówią antypedagodzy, ma się opierać na trzech filarach:
twierdzeniach antypedagogiki;
ruchu praw dziecka, którego gł. Celem jest ich równouprawnienie;
psychodynamice, stanowiącej emocjonalny aspekt nowej relacji: dorosły-dziecko.
Antypedagogika odrzuca koncepcję człowieka, w której funkcjonują takie pojęcia jak: wychowanie, odpowiedzialność dorosłych za rozwój dzieci.
Tak jak nie ma jednej pedagogiki, tak również nie istnieje jedna antypedagogika. Wyróżnia się nurty:
rewolucyjno-kontestacyjny - dziecko postrzegane jest jako suwerenny podmiot o własnej, niewymienialnej osobowości, posiadającej specyficzny sposób obcowania ze swoim otoczeniem, decydujące i stanowiące o własnym rozwoju i najlepiej wiedzące, co jest mu potrzebne do rozwoju;
radykalnie emancypacyjny - idea równouprawnienia dzieci i dorosłych, będąca podstawową płaszczyzną zagwarantowania dzieciom poszanowania ich godności i stworzenia im wolnej przestrzeni dla rozwoju. Nurt ten mocno akcentuje dziecko jako samodzielnie istniejący byt ludzki, wolny, samostanowiący;
romantyczno-idealistyczny - obraz człowieka jako bytu osobowego, sprawującego władzę w stosunku do samego siebie, jaką jest samoposiadanie i samostanowienie, rezygnuje z procesu kierowania i sterowania ludzkimi zachowaniami. Umożliwienie każdej osobie budzenie się jej ukrytych, ogromnych potencjałów rozwojowych w ramach wolności uczenia się. Przedstawiciele tego nurtu wskazują na konieczność uznania osoby jako w pełni odpowiedzialnej za samą siebie, zaakceptowania jej taką, jaką jest.
S. Ruciński prezentuje poglądy zbliżone do antypedagogicznej myśli. W jej świetle wychowanie nie może być oddziaływaniem, urabianiem, wpływanie, a ma być wprowadzaniem wychowanków w wartościowy sposób życia. To wiąże się z przyzwoleniem na życie wg własnego rozumienia, bez narzucania wzorów postępowania, zasad czy norm. W koncepcji tej nie wysuwa się konkretnych, określonych wartości jako szczególnie istotnych i ważnych, ale wskazuje się na konieczność ich odkrywania i porządkowania przez człowieka jako istotę wolną i świadomą, chcącą zrozumieć siebie i swój świat. Stąd też istotna rola przypada wychowawcy, który jest z wychowankiem w jego pragnieniach zrozumienia siebie i poznania „lepszych” wartości. Dużą rolę przywiązuje się tu do dialogu z wychowankami o istotnych wartościach w życiu człowieka, ich faktycznego i możliwego doświadczenia, czucia i zrozumienia. Wychowawca w drodze ku życiu wartościowemu jest obok wychowanka, razem z nim, zawsze gotowy do udzielenia mu pomocy. Wychowanek nie jest prowadzony za rękę przez wychowawcę, nie idzie po jego śladach.
W wychowaniu rozumianym jako wprowadzenie w życie wartościowe wyraźnie zarysowują się cztery jego charakterystyczne cechy, do których S. Ruciński zalicza:
przyzwolenie wychowankowi na stawanie się człowiekiem, na aktualizację możliwości człowieka, na zdolność spojrzenia na swoje życie z dystansu;
bezwarunkowa akceptacja wychowanka, czyli taka, która nie wymaga uprzedniego zasługiwania na nią, sprawia ona, że wychowanek może wyrażać samego siebie bez obawy, że zostanie potępiony;
rezygnacja z oddziaływań, będąca wstępnym warunkiem bycia wychowawcy z wychowankiem; chodzi tu o rezygnację z kształtowania postaw, przekonań, dążeń itp.
bycie z wychowankiem w jego problemach i wysiłkach, skierowanych na wydobywanie się z własnych ograniczeń, błędów itp. Bycie z wychowankiem to bycie z nim we wspólnocie ludzkiej. Chodzi tu przede wszystkim o włączenie jednostek w życie wspólnoty, we wspólny wysiłek tworzenia własnej przyszłości, w której wartością podstawową jest istnienie człowieka w świecie.