Dieta w marskości wątroby

Wątroba jest głównym narządem, w którym zachodzi wiele przemian ustrojowych- z aminokwasów pochodzących z pożywienia syntetyzuje się białka ustrojowe (białka narządowe, białka surowicy krwi, albuminy, globuliny, fibrynogen). Nadmiar aminokwasów przekształcany jest w wątrobie glukozę i kwasy tłuszczowe. Wyjątek stanowią aminokwasy o rozgałęzionym łańcuchu bocznym: lucyna, izoleucyna, walina, które są metabolizowane w mięśniach szkieletowych. W wątrobie z amoniaku pochodzącego z grup aminowych syntetyzowany jest mocznik, a z kwasów tłuszczowych powstają fosfolipidy, tłuszcze obojętne, lipoproteiny, ciała ketonowe. W wątrobie syntetyzowany jest również cholesterol i kwasy żółciowe.

Z glukozy powstaje glikogen i odwrotnie z glikogenu uwalnia się glukoza. Z węglowodanów i aminokwasów powstają kwasy tłuszczowe. Tworzy się tu glukoza z aminokwasów glukogennych.

Wątroba reguluję gospodarkę wodno-elektrolitową. Zachodzi w niej przemiana żelaza, miedzi, cynku. Magazynowane są tu obok minerałów witaminy. Narząd ten wytwarza i wydziela żółć niezbędną do trawienia i wchłaniania tłuszczów. Pełni funkcję odtruwającą i uczestniczy w rozkładzie niektórych hormonów.

Do najczęstszych chorób wątroby zalicza się:

• Zapalenie wątroby

• Marskość wątroby

• Stłuszczenie wątroby

• Toksyczne uszkodzenie wątroby

Marskość wątroby

Marskość wątroby jest chorobą przewlekłą, polegającą na zwyrodnieniu i martwicy komórek wątrobowych, w miejscu, których rozwija się tkanka łączna. Przyczynami marskości wątroby mogą być:

• Niedobory żywieniowe - dieta uboga w białko

• Przebyte wirusowe zapalenia wątroby

• Alkoholizm

• Przedłużające się zaburzenia w odpływie żółci

• Zatrucia toksyczne lekami i innymi chemicznymi substancjami

• Przewlekła niewydolność krążenia

• Choroby metaboliczne, zakaźne, pasożytnicze

Choroba początkowo rozwija się skrycie. Obserwuje się nietypowe objawy, jak:

• Brak łaknienia

• Uczucie goryczy w ustach

• Osłabienie

• Ubytek masy ciała

• Nietolerancja tłustych pokarmów, alkoholu

• Uczucie pełności po jedzeniu

• Senność

• Apatia

• Pojawiające się zaparcia na przemian z biegunkami

Do typowych objawów należy:

• Oliwkowe, a następnie podżółtaczkowe zabarwienie skóry, twardówek oczu

• Płyn w jamie brzusznej

• Na skórze „ pajęczaki naczyniowe”

• Skłonność do krwawień z błon śluzowych

W schyłkowym okresie narasta skaza krwotoczna, śpiączka wątrobowa, obrzęki na skutek zmniejszonej syntezy albumin osocza i zmniejszonego przepływu krwi przez wątrobę. Dochodzi do wytworzenia krążenia obocznego w postaci żylaków przełyku, odbytu, rozszerzenia żył powłok brzusznych. Leczenie ma na celu zahamowanie powstałych zmian.

Zalecenia żywieniowe w marskości wątroby

Celem diety jest dostarczenie wszystkich niezbędnych składników pokarmowych potrzebnych do utrzymania równowagi metabolicznej, wyrównania niedoborów regeneracji komórek wątrobowych. Chorzy cierpią na brak łaknienia, mają poczucie pełności, wzdęcia, pragnienie, dlatego dieta musi być urozmaicona, smaczna, uwzględniająca upodobania i zwyczaje żywieniowe pacjenta.

W wyrównanej marskości wątroby

• Należy dostarczyć odpowiednią ilość energii. Jeżeli masa ciała jest prawidłowa, zaleca się dzienne spożycie 35-40 kcal na kg masy ciała. Kaloryczność diety powinna, więc średnio wynosić 2400-2700 kcal. Natomiast, jeżeli chory ma zbyt małą masę ciała i obserwuje się objawy niedożywienia, konieczne jest zwiększenie ilości przyjmowanych w pokarmie kalorii do 44 kcal/kg masy ciała.

• Dieta powinna być bogatobiałkowa. Zwiększenie ilości białka jest niezbędne do uzupełnienia niedoborów białek tkankowych, białek osocza oraz procesów regeneracyjnych. Zaleca się spożywanie w ciągu dnia 1,5 g białka/kg masy ciała. Należy dbać o to, aby przynajmniej 1/2 białka (do 2/3) było pochodzenia zwierzęcego. Jego źródłem powinny być przede wszystkim mięso, drób, ryby, mleko i przetwory mleczne oraz jaja. Większa ilość białka nie jest wskazana, ponieważ może podnosić stężenia amoniaku we krwi tętniczej.

• Należy zachować ilość tłuszczów taką, jaką zaleca się człowiekowi zdrowemu. Powinna ona, zatem wynosić 1 g/kg masy, a więc od 50 do 90 g na dobę. Najlepszym źródłem tłuszczu są przede wszystkim oleje roślinne, margaryny miękkie, masło, śmietana. Są to tłuszcze łatwo strawne i dobrze tolerowane przez pacjentów, a ponadto poprawiają wartość smakową potraw, są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych i niektórych witamin. Konieczne jest natomiast wykluczenie tłuszczów zwierzęcych wysokim punkcie topnienia: słoniny, smalcu, bekonu, łoju. Tłuszcze powinny być dodawane do gotowych potraw na surowo. Większa ilość tłuszczu w diecie może prowadzić do biegunek tłuszczowych.

• Źródłem łatwo przyswajalnej energii powinny być węglowodany, których ilość w diecie ma wahać się w granicach od 330 do 400 g. Przekroczenie 400 g na dobę nie jest wskazane z powodu możliwości wystąpienia objawów nietolerancji węglowodanowej. Jak wykazują badania, w chorobach wątroby dobrze przyswajalna i wykorzystywana jest fruktoza. Dlatego zaleca się spożywanie około 30g miodu dziennie.

• Należy ograniczyć ilość cukrów prostych do najwyżej 50 g na dobę. Ich źródłem jest cukier używany do słodzenia napojów, cukier w wyrobach cukierniczych, słodyczach, dżemach, a nawet w owocach. Nadmiar tych cukrów wątrobie diecie powoduje zwiększoną syntezę triacyloglicerydów wątrobie i prowadzi do nasilonego stłuszczenia tego narządu.

• W wątrobie następuje magazynowanie witaminy A, D i K. Dlatego duże znaczenie ma odpowiednia ilość witamin z powodu możliwości wystąpienia ich niedoborów.
  Spośród witamin należy zwrócić szczególną uwagę na witaminę C i witaminy z grupy B. Zapotrzebowanie na witaminę C wzrasta do 500, a nawet 1000 mg na dobę. Dla porównania zapotrzebowanie na nią u człowieka zdrowego wynosi około 60 mg. Zapotrzebowanie na witaminy z grupy B to: na witaminę B1 30-50 mg, B2 5-10 mg, na witaminy PP 100 mg. W przypadku witaminy A podaż powinna wynosić 5000 j.m.
  Aby pokryć tak duże zapotrzebowanie na witaminę A i C, należy włączyć do diety dużą ilość warzyw i owoców obfitujących w beta-karoten (prowitaminę A) i witaminę C. Źródłem witamin z grupy B mogą być drożdże piwne oraz produkty zbożowe. Warzywa i owoce podaje się w postaci gotowanej, rozdrobnionej, w postaci soków i przecierów. W przypadku dobrej tolerancji można spożywać na surowo drobno posiekaną marchewkę

• W marskości wątroby zdarzają się również niedobory składników mineralnych. Najczęściej dotyczy to wapnia i cynku (bierze on udział w przemianie amoniaku w mocznik oraz poprawia łaknienie). Źródłem wapnia w diecie powinny być produkty mleczne. Cynk z kolei jest obecny w chudym mięsie, drobiu i rybach. Dobowe zapotrzebowanie na sód pokrywa około 6g soli kuchennej. Potas zaleca się w ilości 1000-1500 mg na 1000 kcal diety.

• Konieczne jest unikanie spożywania tych produktów, które mogą być przez chorych źle tolerowane. Należy do nich żywność zawierająca dużą ilość błonnika, warzywa kapustne (kapusta, brukselka, kalafior), warzywa strączkowe, warzywa cebulowe (cebula, czosnek). Spośród owoców przeciwwskazane są gruszki i śliwki. Źle tolerowane mogą być również gruboziarniste kasze, pieczywo cukiernicze o dużej zawartości tłuszczu, ryby i wędliny wędzone, tłusta wieprzowina i konserwy. Unikać należy także czekolady i kakao.

• Wszystkie posiłki powinny być przygotowane zgodnie z zaleceniami diety lekko strawnej. Wskazane jest, więc gotowanie w wodzie i na parze, duszenie niepoprzedzone obsmażaniem, pieczenie w folii. Smażenie i pieczenie na tłuszczu jest zabronione. Zupy i sosy należy sporządzać na wywarach warzywnych.

• Dzienną rację pokarmowa należy podzielić na 5-6 posiłków. Dzięki temu otrzymujemy posiłki o małej objętości, nieobciążające przewodu pokarmowego.

• W marskości wątroby obowiązuje bezwzględny zakaz picia napojów alkoholowych. Należy również ograniczyć picie kawy i herbaty, zwłaszcza mocnych naparów.

W niewyrównanej marskości wątroby

• W okresie nie wyrównania wątroby pojawiają się: nudności, wymioty, występuje nadciśnienie wrotne, puchlina brzuszna, obrzęki, żółtaczka, obniżone stężenie albumin w surowicy krwi. Zmniejszona jest w wątrobie synteza albumin, białek transportowych i czynników krzepnięcia krwi. Wzrasta stężenie amoniaku, obniża się synteza mocznika. Mniejsze wydzielanie żółci prowadzi do gorszego trawienia i wchłaniania tłuszczów. Występuje obniżona tolerancja glukozy i zmniejsza się biosynteza glukozy ze związków nie cukrowych. Upośledzone jest wchłanianie, transport, magazynowanie i wykorzystanie niektórych witamin.

• Zapotrzebowanie energetyczne wynosi od 35 do 40 kcal/kg nmc. Ilość energii i białka powinna być taka sama jak w przypadku wyrównanej marskości wątroby. Jeśli jednak objawy niewydolności nasilają się, należy wtedy ograniczyć ilości białka, ponieważ maleje tolerancja na białko i zwiększa się stężenie we krwi amoniaku pochodzącego z tego składnika. Należy wówczas stasować dietę niskobiałkową. Korzystne jest łączenie białek pochodzących z produktów mlecznych i roślinnych z odżywkami przemysłowymi zawierające aminokwasy o rozgałęzionym łańcuchu bocznym (Lucyny, izoleucyny, waliny). Dodatek wyżej wymienionych aminokwasów do diety niskobiałkowej zwiększa tolerancje na białko, wyrównuje ujemny bilans azotowy, zmniejsza stężenia amoniaku we krwi. Spożywane białko powinno być o wysokiej wartości biologicznej, produktów tj: mleko, ser twarogowy, jaja. Składnik ten, chociaż ilościowo bardzo w tej diecie ograniczony, powinien znajdować się w 5-6 posiłkach. Nadmiar białka spożytego jednorazowo może spowodować wzrost toksycznego dla organizmu amoniaku i ciśnienia wrotnego, które zwiększa krwawienie, z towarzyszących tej chorobie żylaków przełyku. Przy tak dużych ograniczeniach białka należy spożywać pieczywo, mąkę, makarony niskobiałkowe.

• Z powodu obrzęków i puchliny brzusznej niezbędne jest ograniczenie ilości sodu do około 1200 mg na dobę. Jest to tzw. dieta łagodna ubogosodowa. Oznacza to, że należy zrezygnować z solenia przygotowywanych potraw oraz wyeliminować produkty zawierające duże ilości sodu, takie jak żółte sery, konserwy, wędzonki.

• Innym składnikiem mineralnym, na który należy zwrócić uwagę, jest potas, bowiem z powodu stosowania leków moczopędnych może dochodzić do jego niedoborów. Aby temu zapobiec, należy włączyć do diety bogatopotasowe produkty roślinne, takie jak pomidory, ziemniaki, banany. Warto również sporządzać mocne wywary z warzyw, które dostarczają dużej ilości potasu.

Dieta w stanach przedśpiączkowych

Śpiączkowych stanach przedśpiączkowych na 2-3 dni powinno się zupełnie wyłączyć z diety produkty białkowe. Podaje się wówczas słodzone soki owocowe, kompoty przetarte, miód, kisiele, ryż, ziemniaki puree puree masłem, rozmoczone pieczywo niskobiałkowe. Po ustąpieniu stanu przedśpiączkowego można wprowadzić w niewielkiej ilości: chude mleko (200ml), chudy twarożek (25g), lub mięso (25g gotowanego).

Dieta uboga w białko, stosowana przez dłuższy czas, prowadzi do niedożywienia, upośledzenia mechanizmów obronnych. Jeśli więc stan chorego na to pozwala, należy zwiększyć ten składnik do 40g na dobę. Jeżeli przy podaży takiej ilości białka chory nie czuje się gorzej, to można go jeszcze zwiększyć, ale nie więcej niż 0,8g/kg mc.

Tłuszcze należy zmniejszyć do 0,8g/kg masy ciała. Przy daleko posuniętej niewydolności wątroby mogą nastąpić objawy nietolerancji tego składnika, wówczas z produktów tłuszczowych choremu podaje się jedynie niewielką ilość masła

---