Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży 1

Prof. UJ dr hab. Maria Kielar - Turska dyżur:

wtorek, s. 213

12:00-13:00

PROGRAM WYKŁADÓW:

1. na czym polega rozwój, czyli o istocie rozwoju

2. jak wyjaśniać rozwój, czyli o teoriach rozwoju

3. co warunkuje rozwój, czyli o czynnikach rozwoju

4. jak badać rozwój, czyli o metodach badania rozwoju

LEKTURA:

1. Przetacznik - Gierowska M., Tyszkowa M. (2000). Psychologia rozwoju człowieka, tom 1, PWN

2. Trempała J. (2000). Modele rozwoju psychicznego, wyd. AB (tylko 1 część -bez badań eksperymentalnych, aspektu czasowego)

• Vasta Psychologia dziecka

• Bee Psychologia rozwoju człowieka

• Hurlock Psychologia dziecka

ISTOTA ROZWOJU

* Sposoby ujmowania człowieka w rozwoju: (sposoby wyjaśniania rozwoju)

1. Ontogenetyczny

Ukazywanie indywidualnej linii rozwoju człowieka (od poczęcia do śmierci)

2. Filogenetyczny

Ukazywanie człowieka na linii ewolucji od niżej do wyżej zorganizowanych organizmów

3. Antropogenetyczny

Ukazywanie rodowej historii człowieka i człowiekowatych

* Filogenetyczny- poszukiwanie podobieństw u człowieka i zwierząt

wcześniej często zwracano uwagę na różnice między człowiekiem a zwierzętami

później: szukanie podobieństw behawioryzm

1. Podobieństwo fizjologiczne: człowiek i szympans:

• podobieństwo w budowie DNA (tylko 1% różnic)

• możliwość zarażania się chorobami ludzkimi (żółtaczka, HIV)

• podobieństwo w strukturze układu nerwowego (lewopółkulowa specjalizacja w przetwarzaniu

zawołań) po urodzeniu; lewa połkula, skroń język

2. Podobieństwo w funkcjonowaniu umysłu:

• rozpoznawanie siebie w lustrze dziecko od II połowy 2 r.ż.; niżej zorganizowane zwierzęta nie!

• zdolność do uczenia się nowego systemu znaków (język migowy)

• rozróżnianie mniej od więcej,

• 
  komunikacyjne różnicowanie wokalizacji na podstawie charakterystyk czasowych ale = ela

badania potrzebne, bo:

1. pokazują różnicowanie się zachowań w toku ewolucji (różnice w zachowaniu człowieka i zwierząt)

2. pozwalają lepiej zrozumieć mechanizm ludzkich zachowań (bo są one badane na niższym poziomie)

różnice między człowiekiem a szympansem:

1. u szympansa zawołanie pełni funkcję impresywną i ekspresywną, a u człowieka również deklaratywną (symboliczną)

2. używanie gramatyki przez człowieka

3. już dziecko pyta o nazwę nowopoznanego przedmiotu - silna tendencja do symbolizowania

Harry Harlow (lata 50-te XX wieku)

badania na młodych rezusów

izolacja małpiatek od matek

2 grupy: matka z materiału i matka z drutu; obydwie matki karmiły

hipoteza: nie tylko karmienie przez matkę wpływa na wytworzenie się przywiązania

wskaźniki: czas przebywania z matką w ciągu doby oraz zachowanie w sytuacji zagrożenia

czas przebywania:

matka z materiału: 17-18 godzin;

matka z drutu: 1 godzina (tyle, ile poświęcały na pobieranie pokarmu)

zagrożenie: (straszydło)

matka z materiału: chroniły się przy matce , a potem eksplorowały otoczenie (czuły się bezpiecznie) rozwój poznawczy

matka z drutu: przywierały do podłogi (nie szukały pomocy u matki), a po ustąpieniu zagrożenia długo się nie

podnosiły

zachowanie w dojrzałości:

matka z materiału: nie miały kłopotów ze znalezieniem partnera, założeniem własnego stada

matka z drutu: kłopoty z nawiązywaniem kontaktów z innymi członkami stada później

Przywiązanie jest związane z potrzebą przywierającego kontaktu.

metoda kangurowa

J. Bowlby

zainteresował się badaniami Harlowa;

zauważył, że dziewczynki w domu dziecka w okresie dorastania charakteryzują się pewnymi zaburzeniami
w zakresie emocji. W wyjaśnieniu tego problemu pomogły mu badania Harlowa

w okresie wczesnego dzieciństwa nie wytworzyło się u nich przywiązanie matka - dziecko

stworzenie teorii przywiązania

+ badania Ainsworth

* Antropogenetyczny

Człowiekowate pochodzą od driopiteków, które pojawiły się ponad 3 miliony lat temu

Formy człowiekowatych:

1. Australopitek - 1,7 mln lat temu:

dwunożny chód, uzębienie bez kłów (roślinożercy), spionizowany profil twarzy (zwierzęta - poziomy profil twarzy), mała mózgoczaszka, stosuje prymitywne narzędzia (kamień)

2. Pitekantropus - 250 tys. lat temu:

wały nadoczodołowe, używana żuchwa (mięsożerny), budowa tułowia i kończyn, postawa niemal taka sama jak
u człowieka współczesnego, posługiwał się narzędziami, myślistwo, odkrył ogień, większa mózgoczaszka

3. Człowiek Neandertalski - 50 tys. lat temu:

pochyłe czoło, duża puszka mózgowa, uprawiał myślistwo, zbieractwo, znał ogień, stosował odzież, rytuał grzebania zmarłych;

4. Człowiek współczesny

Zmiany objętości mózgu:

australopitek 500 cm3

pitekantropus 1000 cm3

człowiek neandertalski 1400 cm3

człowiek współczesny 1350 g

od człowieka neandertalskiego - posługiwanie się symbolami, symbolizacja (grzebanie zmarłych, rysunki w jaskini Lascaux i w Cassac)

* Ontogenetyczny

Przedstawienie jednostki na przestrzeni jej życia (np. Zosia: 6 miesięcy, 2 lata, 4 lata, itd.)

Psychologia rozwojowa (developmental psychology) vs. Psychologia biegu życia (life-span psychology)

Psychologia rozwojowa - dział psychologii obejmujący badania poświęcone wyjaśnianiu wszystkich aspektów ludzkiego rozwoju od poczęcia do adolescencji, w kategoriach zmian ilościowych (wypowiada więcej słów)
i jakościowych (stosuje inną strategię zapamiętywania) zachodzących w poszczególnych sferach rozwoju.

!!! Rozwój prowadzi do pełnej dojrzałości fizycznej (dawanie życia) i psychicznej:

• intelektualnej (zdolność do odnoszenia korzyści z doświadczenia)

• emocjonalnej (panowanie nad sobą, zdolność do emocjonalnej samokontroli) - dziecko nie umie się wyhamować

• społecznej (gotowość do opanowania i samodzielnego pełnienia przypisanych ról) np. roli matki

Proces rozwojowy ma charakter progresywny!

Psychologia biegu życia - dział psychologii obejmujący badania zjawisk rozwojowych w trakcie całego

cyklu życiowego, od poczęcia do śmierci.

Zmiany rozwojowe ujmowane są w kategoriach zadań, celów życiowych, pełnionych przez jednostkę

ról rodzinnych i zawodowych oraz uczestniczenia przez nią w wydarzeniach życiowych.

Proces rozwoju jest wynikiem zdarzeń losowych, społecznych, historycznych, typowych dla danej

generacji. (np. pokolenie Kolumbów, pokolenie JP2)

(Konieczne jest uwzględnienie generacji/kohort w badaniach rozwojowych)

Rozwój prowadzi do układania się ze światem; zmiany rozwojowe mają znaczenie adaptacyjne.

* Co to znaczy, że człowiek rozwija się?

Elizabeth Hurlock - zmiany rozwojowe można opisać, stosując 4 rodzaje wskaźników:

WSKAŻNIK	SFERA FIZYCZNA	SFERA PSYCHICZNA
WZROSTU	masa ciała, wysokość	zasób słów 1 rok życia - 4-5 słów 6 lat - 4500 słów
PROPORCJI	stosunek głowy do długości ciała W okresie prenatalnym w 2 miesiącu - głowa = 1/2 długości ciała U noworodka - 1/4 U dorosłego - 1/8	formy aktywności - praca, nauka, zabawa najpierw dominuje zabawa, potem nauka, a ostatecznie prawie sama praca
POJAWIENIE SIĘ NOWYCH CECH	drugorzędne cechy płciowe	wyobrażenia obrazy umysłowe pojawiają się dopiero w II poł. 2 r.ż.
ZANIKANIE CECH STARYCH	zęby mleczne	synkretyzm spostrzegania = nieumiejętność odróżniania figury od tła, traktowanie wszystkiego jako całość; zanika ok. 9 m.ż

* Zmiana rozwojowa

Zmiana rozwojowa jest funkcją czasu.

Z = f[(stan w T-2) - (stan w T-1)]

Zmiana rozwojowa to różnica w stanie danego obiektu lub organizacji struktury psychicznej

obserwowana z biegiem czasu. Wyraża się różnicą między stanem aktualnym a stanem wcześniejszym.

(ale nie każda zmiana jest zmianą rozwojową - np. choroba)

Zmiana rozwojowa jest:

• jednokierunkowa (progresywna), zmierza ku czemuś lepszemu, doskonalszemu

• trwała, nieodwracalna, gdy dziecko zaczęło już chodzić, to nie przestanie, będzie tylko lepiej

• prowadzi do uniwersalnie uporządkowanej sekwencji zmian ukierunkowanych na osiągnięcie

określonego celu końcowego, zmiana rozw. = moment w sekwencji zmian; pewien etap, który prowadzi do określonego celu

! Rozwój jest procesem zmian, zasadniczo ukierunkowanych progresywnie, dotyczących różnych sfer rozwijającej się jednostki.

!!! Rodzaje zmian rozwojowych:

1. zmiany uniwersalne - powszechnie występujące w rozwoju każdego człowieka w określonym wieku

2. zmiany wspólne - charakterystyczne dla grupy osób podzielających wspólne doświadczenia (np. bliźnięta jednojajowe zaczynają mówić później)

3. zmiany indywidualne - specyficzne dla danej jednostki (różnice indywidualne - dzieci zaczynają mówić między 9 a 20 miesiącem życia)

!!! Formy zmian rozwojowych (Flavell):

1. Dodawanie - kumulowanie się kolejnych zmian

Np. kumulowanie się zmian krzywizn kręgosłupa (lordoza szyjna + lordoza lędźwiowa S-waty kształt kręgosłupa)

2. Substytucja - stan wcześniejszy zastępowany jest w części lub całości przez stan późniejszy

Np. mówienie zastępuje gaworzenie

3. Modyfikacja - stan późniejszy powstaje w wyniku różnicowania się stanu wcześniejszego

Np. budowanie znaczeń -modyfikowanie znaczeń z czasem dziecko odkrywa cechy abstrakcyjne obiektów, najpierw znaczenie słowa oparte jest na cechach konkretnych ( tworzenie znaczenie słowa pies hau hau =małe

i brązowe (bo takiego psa ma w domu) - a potem rozciąga tę nazwę na inne, następnie pies jako rodzaj zwierzęcia itd., potem różnicuje nazwy zwierząt, gatunki psów)

4. Inkluzja - stan wcześniejszy wchodzi w pewnym stopniu zmodyfikowany w stan późniejszy

(np. dodawanie - wykonywane w przedszkolu (dokładanie), a dodawanie na maturze (logiczne dodawanie) = to samo tylko bardziej skomplikowane)

5. Mediacja - stan wcześniejszy pośredniczy w powstawaniu stanu nowego, bardziej

zaawansowanego, np. operacja klasyfikowania

(klasyfikowanie - czynność umysłowa polegająca na tworzeniu grup obiektów wg podobieństwa, najpierw dziecko tworzy takie grupy na podstawie jednej cechy, ok. 5 rż klasyfikuje ze względu na 2 kryteria, później klasyfikacja hierarchiczna)

Psychologowie różnie charakteryzują rozwój

* jako proces ciągłych zmian * jako chodzenie po stopniach

rozwój ciągły rozwój stadialny, skokowy

nazwa nadrzędna do terminu ROZWÓJ : proces zmian

---