ZAKŁAD PRACY CHRONIONEJ - ULGI, DOTACJE I OBOWIĄZKI
WSTĘP
Zbudowanie sprawnego systemu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych jest bardzo trudne. Przekonały się o tym państwa, które mogą na ten cel przeznaczyć zdecydowanie więcej środków niż Polska. Wpływ na ten stan ma znaczący aspekt społeczny problemu, powiązany z nie mniej znaczącym aspektem ekonomicznym. Znane jest przecież stwierdzenie, iż „miarą cywilizacji społeczeństwa jest stosunek do niepełnosprawnych”.
Pojęcie zakładu pracy chronionej upowszechniło się w Polsce na początku lat 90-tych. Zatrudnienie niepełnosprawnych w warunkach chronionych to jednak nie pomysł sprzed 10 lat. Idea oraz pierwsze firmy dające pracę inwalidom pojawiły się w Polsce na początku lat 20-tych. Przyzwolenie i wsparcie dla tworzonych przez inwalidów wojennych firm było już wtedy objawem zrozumienia, iż państwo ma wobec inwalidów zobowiązania. Podobne rozwiązania przyjęto po II wojnie światowej. Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych zaczęły powstawać firmy tworzone przez i dla inwalidów. Nadano im formę własności: spółdzielcza własność. Spółdzielnie inwalidów i niewidomych funkcjonowały na obrzeżach gospodarki, pozostawały w tyle w rozwoju technologicznym, otrzymywały centralnie dzielone materiały zaopatrzeniowe, miały jednocześnie zagwarantowane ulgi systemowe. Były na przykład zwolnione z odprowadzania podatku obrotowego. Posiadały możliwy do wyegzekwowania, w ówczesnej sytuacji centralnie sterowanej gospodarki, przywilej wyłączności produkcji i usług w niektórych branżach. Do początku lat 90-tych każdy wyrób np. branży szczotkarskiej lub ochrony osobistej pochodził ze spółdzielni inwalidów. Podobnie ochroną mienia zajmowały się wyłącznie spółdzielnie inwalidów. W tamtych warunkach firmy te nie miały co prawda szans na liderowanie w gospodarce, ale jednocześnie przy wsparciu państwa miały zagwarantowaną stabilność funkcjonowania - stabilność, która nie dawała szans na wysokie zarobki, ale pozwalała na tworzenie przez wiele lat systemu rehabilitacji zawodowej o społecznej. Mając na uwadze los osób niepełnosprawnych powstała ustawa stwarzająca warunki dając szansę pracy niepełnosprawnym w budującej się gospodarce rynkowej ( ustawa z dnia 27 sierpnia 19997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).
ZAKŁAD PRACY CHRONIONEJ
Transformacja ustrojowa, jaka dokonała się na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, spowodowała gwałtowne pogorszenie kondycji ekonomicznej spółdzielczości inwalidzkiej. Koniecznością stało się stworzenie takich rozwiązań prawnych, które zachęcałyby pracodawców do organizowania nowych miejsc pracy z myślą o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Ustawa z dnia 9 maja 1991r. o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych wyszła naprzeciw tym problemom, przyznając pracodawcom zatrudniającym inwalidów określone preferencje. Najistotniejszym jednak rozwiązaniem systemowym stała się formuła zakładu pracy chronionej, któremu przypadają największe korzyści z tytułu zatrudniania osób niepełnosprawnych w postaci różnego rodzaju ulg i zwolnień w podatkach, należnościach i wpłatach. Wiąże się to jednak z wieloma dodatkowymi obowiązkami. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych poświęciła osobny „6 rozdział” zakładom pracy chronionej.
Aby uzyskać status zakładu pracy chronionej pracodawca musi spełniać szereg kryteriów, o których mowa w art.28 ustawy.
Pracodawca musi prowadzić działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy.
Pracodawca musi zatrudniać nie mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy.
Pracodawca musi przez co najmniej 6 miesięcy przed uzyskaniem statusu ZPCHr. uzyskać wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych:
co najmniej 40%, a w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnionych muszą stanowić osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności
co najmniej 30% zatrudnionych powinny stanowić niewidomi lub psychicznie chorzy albo upośledzeni umysłowo zaliczeni do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności
Do pracowników tych zalicza się także osoby niepełnosprawne wykonujące pracę nakładczą.
Wymóg prowadzenia działalności gospodarczej przez okres co najmniej 12 miesięcy, oraz wymóg osiągnięcia wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych przez 6 miesięcy został wprowadzony przepisami ustawy z dnia 8 października 1999r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej i ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Przepisy te weszły w życie z dniem 22 listopada 1999r. Zgodnie z art.30 ust. 2 ustawy Wojewoda może, w drodze decyzji, zwolnić na czas określony, nie dłużej jednak niż na 6 miesięcy, prowadzącego zakład pracy chronionej od spełnienia warunku, o którym mowa powyżej w pkt. 1, jeżeli:
zatrudnia co najmniej 60% osób niepełnosprawnych (wszyscy mogą być zakwalifikowani do lekkiego stopnia niepełnosprawności)
właściwy powiatowy urząd pracy nie może skierować wymaganej liczby osób niepełnosprawnych zaliczonych d znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, posiadających odpowiednie kwalifikacje zawodowe lub nadających się do przekwalifikowania
Obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy chronionej muszą:
odpowiadać przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy
uwzględniać potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno - sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniać wymagania dostępności do nich
Okoliczności powyższe stwierdza Państwowa Inspekcja Pracy z wyjątkiem
okoliczności, o których mowa w pkt 2 w stosunku do osób zatrudnionych w dozorze i ochronie mienia.
Doraźna i specjalistyczna opieka lekarska
Doraźna opieka lekarska - konieczne jest wydzielenie pomieszczenia przeznaczonego na gabinet ambulatoryjny, wyposażony w podstawowe środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy. Pracodawca powinien zatrudniać w oparciu o umowę o pracę przynajmniej jedną osobę średniego personelu medycznego (wykwalifikowaną pielęgniarkę). Pielęgniarka musi mieć pozwolenie na wykonywanie indywidualnej praktyki poza zakładem opieki zdrowotnej.
Specjalistyczna opieka medyczna - może ona być zapewniona w formie
Zatrudnienia lekarza specjalisty z uwzględnieniem schorzeń zatrudnionych osób niepełnosprawnych
Podpisania umowy z przychodnią specjalistyczną
W przypadku zapewnienia opieki medycznej poza terenem zakładu pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnienia każdemu zatrudnionemu niepełnosprawnemu dostępu do korzystania z tej formy opieki (łącznie z zorganizowaniem dowozu niepełnosprawnych, jeżeli schorzenia osoby niepełnosprawnej tego wymagają
Pracodawca powinien przez cały okres prowadzenia działalności gospodarczej wypełniać warunki, od których zależy uzyskanie statusu ZPCHr. określone w art. 28 ustawy. Do podstawowych obowiązków należy także stworzenie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych. O każdej zmianie dotyczącej spełnienia warunków i realizacji obowiązków o którym mowa w art. 28 i 33 ust. 1 i 3 ustawy powinien ( w terminie 14 dni od daty tej zmiany ) zostać poinformowany właściwy Wojewoda. Ustęp 1 art.33 dotyczy obowiązku tworzenia funduszu rehabilitacji, ust. 3 nakłada na pracodawcę obowiązek prowadzenia ewidencji dochodów i wydatków tego funduszu oraz rachunku bankowego dla wyodrębnionych środków tego funduszu w wysokości 10% z przeznaczeniem na pomoc indywidualną dla niepełnosprawnych pracowników. Jest to istotne zważywszy na zapis art. 30 ust.3, w myśl którego Wojewoda podejmuje decyzje stwierdzającą utratę przyznanego statusu zakładu pracy chronionej w razie niespełnienia warunków i obowiązków, o których mowa w art. 28 i 33 ust. 1 i 3. Pracodawca musi przedstawić Wojewodzie informacje dotyczące spełnienia tych warunków. Wojewoda wydając w stosunku do pracodawcy decyzję stwierdzającą utratę statusu, swoje orzeczenie morze oprzeć wyłącznie na udowodnionym fakcie braku wypełnienia przez tego pracodawcę warunków i obowiązków określonych w ustawie. Reasumując wymogi te obejmują:
prowadzenie działalności gospodarczej co najmniej 12 miesięcy
zatrudnianie nie mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy
osiąganie przez okres co najmniej 6 miesięcy odpowiednich wskaźników zatrudnienia osób niepełnosprawnych pkt 4, art. 28 ustawy o rehabilitacji osób niepełnosprawnych
osiąganie wskaźników zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynoszących:
co najmniej 40%, a w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnionych powinny stanowić osoby zaliczane do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, albo
co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności
obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy
obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno - sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniania wymagania dostępności do nich
zapewnienie doraźnej i specjalistycznej opieki lekarskiej, poradnictwa i usług rehabilitacyjnych
wystąpienie z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej
stworzenie, przez pracodawcę zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych
prowadzenie ewidencji dochodów i wydatków tego funduszu
prowadzenie rachunku bankowego dla wyodrębnionych środków z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych w wysokości 10% z przeznaczeniem na pomoc indywidualną dla niepełnosprawnych pracowników
ZAKŁADOWY FUNDUSZ REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
W ZPCHr powinien być stworzony zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Dochodami funduszu są w szczególności:
środki pochodzące ze zwolnień podatkowych
dotacje i subwencje
wpływy z zapisów i darowizn
Ustawa zobowiązuje pracodawcę ZPCHr do prowadzenia:
ewidencji dochodów i wydatków tego funduszu
rachunku bankowego dla wyodrębnionych środków z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych w wysokości 10% z przeznaczeniem na pomoc indywidualną dla niepełnosprawnych pracowników.
Ustawa o rehabilitacji wprowadza nowe przepisy dotyczące fundusz:
Pracodawcy prowadzący zakład pracy chronionej mogą gromadzić do 10% środków funduszu rehabilitacji na realizacje wspólnych zadań zgodnych z ustawą
Kontrola prawidłowości realizacji przepisów art. 33, ust. 1-4 wykonywana jest przez właściwe terenowo urzędy skarbowe, a także kontroli inspektorów kontroli skarbowej.
Dz. U z 1997r. Nr 123, poz. 776 z późn. zmianami
Dz. U. Z 1999r. Nr. 90, poz. 1001