Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży 4

Prof. UJ dr hab. Maria Kielar - Turska

CZYNNIKI ROZWOJU

H. D. Smidt (1970) - analiza kondycjonalna (tj. analiza warunków, w których zachodzi rozwój) i analiza

kauzalna (tj. nacisk na bezpośrednie przyczyny rozwoju; wyznaczniki).

	ZEWNĘTRZNE	WEWNĘTRZNE
WARUNKI	ŚRODOWISKO	--> ZADATKI ANATOMICZNO - FIZJOLOGICZNE[Author:ES]
WYZNACZNIKI	--> NAUCZANIE I WYCHOWANIE[Author:ES]	AKTYWNOŚĆ WŁASNA

Koncepcje mogą brać pod uwagę wszystkie wyznaczniki lub tylko jeden wyznacznik, np. wg Szumana najważniejszym wyznacznikiem rozwoju jest aktywność własna jednostki, a w odniesieniu do pewnych cech dziedzicznych ważne są zadatki anatomiczno - fizjologiczne (np.: choroby somatyczne).

ANALIZA KONDYCJONALNA

[warunki wewn.]

BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU

Dziedzictwo genetyczne -

1. gatunkowe

[czynności filogenetyczne specyficzne dla człowieka:

• chodzenie na 2 nogach w pozycji wyprostowanej,

• różnicowanie schematu twarzy ludzkiej]

2. indywidualne

[przekazywane w wyposażeniu genetycznym; odpowiada za:

• cechy fizyczne - wzrost, kolor oczu, skłonność do otyłości

• cechy psychiczne - inteligencja, wyobraźnia wzrokowa

• pewne zachowania patologiczne - alkoholizm, schizofrenia, anoreksja

BADANIA NAD ODZIEDZICZALNOŚCIĄ INTELIGENCJI: 60-80%

1. badania nad rodziną (badania korelacyjne),

2. badania nad bliźniętami (jedno i dwujajowymi),

3. badania nad dzieci adoptowanymi i ich rodzicami.

1. Badania nad rodziną

* Erienmeyer, Kimiling, Jarvik (1963):

zestawienie wyników 52 badań dot. korelacji ilorazów inteligencji o różnym stopniu pokrewieństwa. Przy wyższym stopniu pokrewieństwa stwierdzono wyższe wyniki korelacji.

Korelacja II ze stopniem pokrewieństwa:

bliźnięta jednojajowe --> 0.75[Author:ES]

bliźnięta dwujajowe 0.5

rodzice - dziecko 0.5

rodzeństwo 0.3

kuzyni 0.12

* Heber (1968):

wprowadzono manipulowanie takim wyznacznikiem rozwoju jak wychowanie.

Niezależnie od warunków II dzieci był wyższy od II matki. Natura dąży do przeciętności, średniego wyniku 85 < IQ < 115

Modyfikujący wpływ środowiska: II w grupie z opiekunką > II bez opiekunki

Stwierdzono modyfikujący wpływ środowiska na iloraz inteligencji oraz przesuwanie się wyników w kierunku przeciętnego ilorazu inteligencji w populacji.

2. Badania bliźniąt prowadzono setki badań od 1924 roku

* Eysenck & Prell (1951):

stwierdzono wyższe korelacje ilorazu inteligencji u bliźniąt jednojajowych (0,89) w porównaniu z dwujajowymi (0,66).

* Scarr - Salapatek (1971):

badania bliźniąt wychowanych w środowiskach o różnym statusie społeczno - ekonomicznym.

Lepsze warunki sprzyjają ujawnieniu się różnic indywidualnych.

warunki korzystne: intensywny rozwój, wykorzystany potencjał rozwojowy

warunki niekorzystne: nie ujawniają się różnice, są ukryte

* Petrill (2001):

odziedziczalność w przypadku wysokich ilorazów inteligencji wydaje się być wyższa niż w przypadku niskich ilorazów inteligencji.

* Buchard (1988):

badania bliźniąt jedno- i dwujajowych wychowywanych oddzielnie. Okazało się, że znacznie wyższe wyniki korelacji uzyskano u jednojajowych bliźniąt (…)

3. Badania dzieci adoptowanych bardzo dużo badań od 1928 roku

* Honzig (1957):

zbieżność ilorazów inteligencji dzieci i ich rodziców biologicznych wyższa w porównaniu z korelacją ilorazu inteligencji dzieci i ich rodziców adopcyjnych.

* Capron, Duyme (1989):

- średni iloraz inteligencji dzieci adopcyjnych przez rodziców o wysokim statusie społeczno - ekonomicznym był wyższy niż w przypadku rodziców o niskim SES.

- dzieci, których rodzice biologiczni mieli wysoki SES, miały wyższe II

- szkolne niepowodzenia (…)

* Dasen P. (1972): natura czy kultura?

badania dzieci w wieku 6 - 12 miesięcy z plemienia Baule w Afryce i z Paryża.

Badania potwierdziły przechodzenie przez te same etapy w rozwoju inteligencji (takie same wykonywanie czynności, takie same błędy)

Czynniki kulturowe wpływają na tempo zmian rozwojowych. (w Afryce - szybsze tempo rozwoju, bo dzieci mają kontakt z różnorodnymi bodźcami - noszenie dzieci w chuście, karmienie na żądanie; natomiast w Europie - „dzieci sufitowe”, karmienie na godziny) zmiana koncepcji wychowania

* Buchard, 1998; Plomin, Petrill, 1997:

Stopień odziedziczalności inteligencji zmienia się w toku życia

- w dzieciństwie - 40 %

- we wczesnej dorosłości - 80%

- w wieku senioralnym - 60 - 70%

WNIOSKI:

1. Nie można wykluczyć odziedziczalności inteligencji

2. Poziom odziedziczenia jest modyfikowany przez wpływy środowiskowe i edukacyjne (Heber, Scarr - Salapatek, Capron, Duyme).

3. Im lepsze warunki środowiskowe tym wyraźniej ujawniają się różnice indywidualne związane z genotypem (Scarr - Salapatek).

Modyfikujący wpływ na genotyp mają oddziaływania wychowawcze. --> [Author:ES]

Programy stymulujące rozwój powinny być: długotrwałe, intensywne i kompleksowe.

Wpływ takich programów ujawnia się w zakresie osiągnięć szkolnych. Inteligencja efektywna, skrystalizowana - jest to inteligencja uzyskiwana przez rozwiązywanie zadań, praktycznych ćwiczeń (wg Szumana).

BADANIA NAD ODZIEDZICZALNOŚCIĄ TEMPERAMENTU

Temperament:

• jest pewnym aspektem osobowości,

• ujawnia się w reakcjach emocjonalnych i w sposobie reagowania (wrażliwości) na bodźce.

- badania nad temp. szczurów, nad ich aktywnością (szczur aktywny + szczur aktywny = szczur bardzo aktywny; szczur bierny +szczur bierny = szczur bardzo bierny)

- temp. psa jest skorelowany z rasą

• Badania H. J. Eysencka i D. B. Prela (1951):

Stwierdzono duży udział czynnika genetycznego w zakresie ekstrawersji i neurotyczności, wyższe wskaźniki odziedziczalności stwierdzono u mężczyzn; czynniki genetyczne odpowiadają za 50% wariancji ekstrawersji

• Badania J. C. Loehlina (1992):

Nad wpływami środowiska i wychowania. Stwierdził, że są one niewielkie.

• Badania A. H. Bussa i R. Plomina (1984):

Wszystkie cechy temperamentu są uwarunkowane genetycznie.

• Badania R. Plomina i In. (1998):

Najwyższy wskaźnik odziedziczalności stwierdzono w zakresie emocjonalności i aktywności.

• Badania J. Strelaua (1994):

Najwyższe wskaźniki odziedziczalności stwierdzono w zakresie reaktywności emocjonalnej.

• J. M. Braungart, R. Plomin, J.C. DeFris, D.W. Fuller (1992):

wpływ czynników genetycznych na cechy temperamentalne we wczesnym dzieciństwie; wpływ ten rośnie z wiekiem.

• R. Plomin (1993), Ende (1992):

- Większe prawdopodobieństwo u bliźniąt jednojajowych w porównaniu z dwujajowymi w zakresie emocjonalności, aktywności, umiejętności społecznych, zahamowania

- W zakresie wielu cech (aktywność, dominacja, lęk) korelacje są wyższe dla bliźniąt jednojajowych

- Wraz z wiekiem wyraźnie ujawnia się odziedziczalność temperamentu

Stałość cech temperamentalnych:

• M. I. Riesse (1990): właściwości temperamentalne nie ujawniają się tuż po urodzeniu. Cechy zachowania zależą wówczas raczej od cech środowiska [ale gdy się ujawnią cechuje je stałość aż do średniego dzieciństwa]

• Pedlow (1993): oceny matek w zakresie zdolności radzenia sobie, drażliwości, wytrwałości cechowała stałość w okresie od wczesnego dzieciństwa do 8 r.ż.

• J. Kagan (1993): stałość w okresie 4 miesiąca - 8 roku życia w pomiarach zahamowania (…)

• J. M. Nraungart, R. Plomin, J. C. DeFries, D. W. Fulker (1992): wpływ czynników genetycznych na cechy temperamentalne we wczesnym dzieciństwie. Wpływ ten rośnie z wiekiem.

CECHA	12 mse Genet.	24 mse genet	12 mse środ.	24 mse środ.
AFEKT	35,0	48,0	64,0	48,0
AKTYWNOŚĆ	37,7	57,0	61,3	42,0
ORIENTACJA	40,0 <	47,0	51,0	52,0

12 a 24 miesiąc - nasila się uwarunkowanie genetyczne

12 a 24 miesiąc - środowisko odgrywa mniejszą rolę

Natura czy wychowanie ? / Natura czy kultura? / Dojrzewanie czy uczenie?

ANALIZA KONDYCJONALNA

[warunki zewn.]

ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU

ŚRODOWISKO

• część otoczenia, w której człowiek żyje, która tworzy układ czynników ekologicznych oddziałujących w sposób bezpośredni lub pośredni na jednostkę.

RODZAJE ŚRODOWISK

1. naturalne (woda, powietrze, ziemia etc.)

2. społeczne (relacje międzyludzkie)

3. kulturowe (wytwory kultury: materialne i niematerialne).

Każde środowisko może oddziaływać na jednostkę w sposób zamierzony i niezamierzony.

[wpływy zamierzone: podawanie jodu; to, co się dzieje w rodzinie; określone środowisko rodzinne, edukacyjne.

wpływy niezamierzone: na Podhalu - mała ilość jodu; obserwowanie negatywnych zachowań, np. w tramwajach; to, co dziecko widzi w TV]

5 | Strona

Choroby somatyczne i psychiczne

Poglądy, wartości

Najbardziej podobne wyposażenie genetyczne

„ulica sezamkowa” pochodzi od programu amerykańskiego dla dzieci rasy czarnej, które miały stymulować ich rozwój, aby wyrównać braki

---