Filozofia

Filozofia - (filo - miłuje, sofia - mądrość) - Pitagoras.
System metodycznie zorganizowanej i teoretycznie uporządkowanej refleksji - wiedzy nad bytem, regułami jego poznania oraz człowiekiem i dziedziną wartości, mający charakter podstawowy, ogólny i krytyczny.

Funkcje filozofii:

• poznawczo-uzupełniająca - uogólnianie wyników badań nauk szczegółowych oraz wypełnianie „białych plam” między zakresami poszczególnych nauk.

• światopogladowa - kształtowanie światopogladu w zakresie istoty świata, boga, i człowieka a także celu, sensu i charakterystyki ich istnienia.

• ideologiczna - wykorzystywanie filozofii jako instrumenty do kształtowania i upowszechniania danego systemu wartości i poglądów w celu pozyskiwania szerokiego grona zwolenników.

Historyczne koncepcje przedmiotu filozofii:

• klasyczna - uniwersalna i niepowtarzalna nauka, która bada to co istotne i konieczne. Dociera do elementarnych składowych świata. Abstrahując od jednostkowych własności. Koncepcja pochodząca od Arystotelesa, występuje u Kartezjusza i Husserla.

• sokratejsko - egzystencjonalna - dyscyplina utożsamiana ze sztuką życia oparta na mądrości, służąca do wyzwolenia jednostki poprzez ustalenie sensu otaczającego bytu, pozbawiona celów naukowych. Koncepcja pochodzi od Sokratesa, Cyników, Stoików, Epikura. Występuje również w egzystencjonaliźmie.

• syntetyczno - empiryczna - teoria naukowa czerpiąca z nauk przyrodniczych bądź społecznych, która rozszerza i wzbogaca wiedzę o świecie ustalając fakty i prawidłowości o charakterze doświadczalnym. Koncepcja ta występuje w pozytywizmie, szkole francuskiej i niektórych odmianach marksizmu.

• analityczna - koncepcja skupiająca badania na języku nauki, bądź lingwistyce (języki naturalne), stanowi logiczną analizę pojęć i bada formalne struktury teorii, jest to metoda uwalniania od nieporozumień powstających w wyniku nadużywania pojęć. Występuje w neopozytywizmie.

Podstawowe działy filozofii:

1. Ontologia - ogólna nauka o bycie. Obejmuje kosmologię, psychologie i teologię.

2. Gnoseologia - ogólna nauka o poznawaniu. Obejmuje epistemologię (filozofia nauki), logikę i metodologię (filozofia teoretyczna).

3. Aksjologia - ogólna nauka o wartościach. Obejmuje etykę, estetykę, historiozofię, antropologię filozoficzną, filozofię sztuki, filozofię prawa.

ONTOLOGIA (gr. ontos - istniejące) - nauka o tym co istnieje, teoria bytu. Badająca ogólną istotę bytów materialnych i idealnych.

• kosmologia - (gr. kosmos - porządek świata) - nauka o świecie materialnym, inaczej filozofia przyrody zajmująca się przyczynami, celem i sensem rozwoju świata.

• psychologia - rozumowa nauka o duszy jako substancji prostej,

• teologia - rozumowa nauka o Bogu jako przyczynie świata.

System poglądów ontologicznych:

Idealizm - filozofia uznająca pierwszeństwo idei nad rzeczywistością materialną. Uznaje ona obiektywne istnienie idei jako bytów samodzielnych i uważa byt materialny jako wtórny w stosunku do świata idei. W skrajnej postaci odrzuca istnienie rzeczywistości materialnej i uznaje ją za złudzenie (idealizm subiektywny).

Realizm - filozofia uznająca różne formy współistnienia idei i materii w przeświadczeniu, że obie są bytami obiektywnymi, wzajemnie dopełniającymi się.

Materializm - filozofia odrzucająca obiektywne istnienie idei, uważająca, że są one w całości wytworem człowieka, uznająca za to obiektywne istnienie świata materialnego.

Aktywizm - filozofia nie uznająca bytów jako takich. Wg aktywizmu wszystko się tylko „dzieje” i nie ma żadnego istnienia obiektywnego.

Fenomenalizm - filozofia, która unika pojęcia bytu obiektywnego i wprowadza w to miejsce pojęcie fenomenu, czyli zbioru odczuć zmysłowych i/lub psychicznych odbieranych przez podmiot (czyli w praktyce człowieka) i składających się na wrażenie „istnienia” określonych zjawisk.

GNOSEOLOGIA (poznawanie) - obejmuje problematykę natury poznawania, jego źródeł, wartości, rezultatów i ich zasięgu.

Główne zagadnienia:

• zagadnienie źródeł poznania (na czym poznanie powinno się opierać, jakimi metodami ma być prowadzone),

• zagadnienie granic poznania (co może być przedmiotem poznania),

• zagadnienie prawdy (kwestia definicji i właściwości).

Epistemologia - ogólna teoria wiedzy badająca to co w naukach jest wspólne, wykrywa zależności miedzy naukami, stanowi krytyczne studium poznania naukowego.

Logika - (logos - zgodne z rozumowaniem) zajmuje się rachunkiem logicznym i analizą języka: 1. Logika formalna - tworzy schematy rozumowań od prawdziwych przesłanek do prawdziwych wniosków, 2. Semiotyka logiczna - logiczna teoria języka i zakresu poznania.

Systematyka poglądów gnoseologicznych

Irracjonalizm - głosi, że źródłem wiedzy nie jest rozum.
Mistycyzm - za źródło wiedzy pewnej uznaje się ekstazę mistyczną pozwalającą poznać niedostępną dla wszystkich tajemna prawdę.
Intuicjonizm - indywidualne przeczucie jest jedynym lub głównym źródłem poznania.

Antyirracjonalizm - głosi, że nie ma wiedzy sprzecznej z rozumem.
Racjonalizm - jedynym lub głównym źródłem poznania jest rozum.
- r. skrajny - jedynym źródłem poznawania jest rozum,
- r. umiarkowany - głównym źródłem poznania jest rozum.
Empiryzm - jedynym lub głównym źródłem poznania jest doświadczenie.
- e. skrajny - jedynym źródłem poznania jest doświadczenia,
- e. umiarkowany - głównym źródłem poznania jest doświadczenie.

Aksjologia (gr. aksos - cenny) ogólna nauka o wartościach określających sens ludzkiego istnienia i działania.

Etyka - (gr. ethicos - zwyczajowy) nauka o moralności. Wyróżniamy etykę normatywną, opisową i meta etykę.

Estetyka - (gr. aestheticos - wrażliwy) nauka o pięknie i twórczości. Wyróżniamy: teorię wartości estetycznych, teorię dzieła sztuki, teorię piękna pozaartystycznego, teorię przeżycia i oceny estetycznej, teorie twórczości artystycznej.

Historiozofia - (gr. historia - badanie, sophia - mądrość) dziedzina, która poszukuje sensu dziejów, ich celu i sposobów dokonywania się, traktująca przyszłość jako dopełnienie przeszłości.

Antropologia filozoficzna - (gr. anthropos - człowiek) - dziedzina badajęca człowieka, jego istotę i naturę oraz rolę jaką pełni w przyrodzie, społeczeństwie i kulturze.

Filozofia starożytna - okres kosmologiczny.

Charakterystyka okresu kosmologicznego:

• Mała ilość zagadnień,

• Brak precyzji pojęciowej,

• Zainteresowanie przyrodą zewnętrzną (kosmosem),

• Brak wsparcie przez nauki szczegółowe,

• Skupienie uwagi na zjawiskach astronomicznych i meteorologicznych,

• Brak źródeł pisanych,

• Dwa główne źródła filozofii: jońskie i italskie.

Ośrodek joński (empiryczny) - filozofowie przyrody: Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes, Heraklit z Efezu, Eleaci, Empedokles, Anaksagras, Atomiści.

Ośrodek italski (spekulatywny) - Pitagorejczycy.

Tales z Miletu (ok. 624-547r. p. n. e.) - matematyk, geodeta, astronom.
1. Podstawowa kwestia: Co było przyczyną i początkiem wszechświata?

2. Za przyczynę wszechświata uznawał wodę:
- woda jest źródłem życia,
- woda przybiera 3 stany skupienia,
- woda jest żywa i nie potrzebuje dla swego ruchu przyczyny zewnętrznej,
- wpływy mitologii babilońskiej i egipskiej,
- wpływy mitologii grackiej, w której Okeanos był pierwszym rodzicem bogów.

3. Przewidział zaćmienie słońca w 585r. pne (data narodzin filozofii).

4. Pierwszy użył słowa „physis” na oznaczenie świata zewnętrznego.

5. Twórca odkryć w zakresie geometrii:
- wprowadził pojęcie średnicy koła,
- zauważył, że dwie proste, które się przecinają posiadają przeciwległe kąty,
- odkrył równość kątów u podstawy trójkąta równoramiennego.

Anaksymander (610 - 547r. p. n. e.) - geograf.

1. Za przyczyne powstania świata uznawał apejron (bezkres) jako element bezpostaciowy, wieczny, niewidzialny i niezniszczalny.

2. Jako pierwszy spisywał swoje mysli.

3. Autor pierwszej mapy.

4. Wynalazca zegara słonecznego.

5. Postrzegał Ziemię jako krążek pływający po bezkresie wód.

6. Koncepcja powstania świata:

• Atmosfera i ciała niebieskie powstały w wyniku cyrkulacji ciepła i zimna (idea przeciwieństw),

• Życie powstało z wilgotnego mułu,

• Przodkami ludzi były ryby, z którymi są spokrewnieni.

Anaksymenes (585 - 528r. p. n. e.) - meteorolog.

1. Za prarzyczynę powstania wszechświata uważał - powietrze jako przejwa konkretnej rzeczywistości i nieograniczoności w przestrzeni.

2. Dowody:

• bez powietrza nie ma życia,

• powietrze podobnie jak dusza istnieje choć jest niewidoczne.

3. Ziemia powstała z kompresji powietrza.

4. Wszelkie byty powstają w drodze zagęszczania lub rozrzedzania powietrza.

5. Wpływy mitologii przypisującej wiatrowi moc zapładniającą.

Heraklit z Efezu (540 -480r. p. n. e.)

1. Ogień jako praelement wszechrzeczy:

• Ogień jest to siła zarazem destrukcyjna jak i pożyteczna,

• Ogień to ciepło, ciepło to warunek życia,

• Różnorodność i jedność świata wynika z różnorodności form rzeczy, których każdorazowo elementem jest ogień.

• Teoria powszechnej zmienności:

• W świecie dominują przeciwieństwa powodujące wieczny ruch (panta rei - wszystko płynie),

• Zastosowanie dialektyki jako metody polegającej na ujmowaniu rzeczywistosci w jej sprzecznościach ( nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki; wojna i pokój nie istnieją po sobie ale równoczesnie),

• Zmiany w ludzkim zyciu dokonują się podobnie do zmian w świecie.

3. Zagadnienie porządku świata:

• Porządek w świecie odradza się cyklicznie za sprawą rozumu,

• Logos (rozum świata) jest postacią ognia wyrażająca niezmienność związków w procesie ciągłej zmienności rzeczy,

• Zmysły informują o świecie w sposób nieprecyzyjny.

SZKOŁA ELEATÓW - Parmenides, Zenon z Elei

Parmenides
- doktryna przeciwna filozofii Heraklita,
- jedność i stałość jako naczelne cechy bytu,
- italskie miasto Elea - ośrodek szkoły.

Teoria bytu:

• Świat ma jedną zasadę lecz składa się z mnogosci rzeczy,

• Przeciwieństwa wykluczaja się, dlatego swiat pełen przeciwieństw nie jest prawdziwym obrazem bytu,

• Tylko to co istnnieje jest bytem, który jest jeden i stały nie mający poczatku,

• Cechy bytu: wieczność, ciągłość, nieuchronność, niezmienność, niepodzielność, jest podobny do kuli i ograniczony.

Metoda dedukcyjna:

• Uznawał jedynie poznanie myslowe, odrzucał doświadczenie,

• Wiedzę wywodził ze złożonych przesłanek ogólnych,

• Ściśle wiązał byt z myślą: „tym samym jest myśl i rzecz, której myśl dotyczy”.

Natura umysłu:

• Umysł ma nature bierna i może tylko odtwarzać coś istniejącego,

• Myśl w swej treści jest tożsama z tym co rzeczywiście istnieje,

• Myśl ma charakter konkretny dlatego utożsamiana jest z konkretnym bytem.

NATURALIZM - Ananaksagoras, Empedokles 490 - 430r. p. n. e.

Teoria materii:

1. Iistnieją cztery główne składniki świata - żywioły (pluralizm): woda, powietrze, ogień i ziemia. Cztery rodzaje skupienia stanowią cztery rodzaje materii.

2. Składniki proste ulegają ciągłemu procesowi mieszania się.

3. Proste składniki są wieczne, złożone rzeczy powstają i giną.

4. Wzajemne zachowanie się ciał wynika z ich podobieństwa a różnice mają charakter ilościowy i strukturalny.

5. Przygotowanie podstaw do rozwiązań natury chemicznej.

Teoria sił (zmiany):

1. Rozdzielenie siły i materii.

2. Wyróżnienie dwóch sił, które poruszają żywiołami: miłość i niezgoda.

3. Stan świata zależy od dominacji danej siły w danym czasie, stąd:

• Stan pierwotny (bez działania sił),

• Okres działania niezgody,

• Stan chaosu,

• Okres działania miłości (łączenie elementów podobnych, powstanie harmonii).

• Ciała biologiczne powstały na zasadzie przypadku, a istoty niedoskonałe (rośliny) powstały przed doskonałymi (zwiarzęta).

• Dopuszczenie poznania zmysłowego (głównie poprzez wzrok).

• Mądrość ludzi zależy od proporcji żywiołów w człowieku (równe proporcje - mędrzec).

ATOMIZM - Demokryt z Abdery (460 - 360r. p. n. e.)

Atomistyczna teoria materii:

• Materia składa się z atomów, które sa niepodzielne i niezmienne, poruszaja się w przestrzeni (próżni), są w ciągłym ruchu, stąd pewne ciała piwstają i giną (układ atomów rozpada się),

• Posiadają własności geometryczne: kształt, położenie w jakim występują, maja kształt kulek,

• Atomy to stała, nigdy nie giną w przestrzeni.

Teoria poznania:

• Zmysły mają charakter subiektywny,

• Istnieja dwa rodzaje wiedzy:

- zmysłowa - wiedza ciemna,

- umysłowa - wiedza pochodzaca z rozumu - prawdziwa.

• Wszelkie zjawiska maja charakter przyczynowoskutkowy (determinizm), materialny i mechanistyczny.

• Rozum jest ludzką władzą, nie ma innej siły rozumnej.

• Dusza podobnie jak ciało składa się z atomów, które są drobne, ruchliwe i regularne.

Pitagorejczycy

Pitagoras (570 -490r. p. n. e.)

• Załozyciel ruchu o nazwie „Związek Pitagorejski”,

• Związek Pitagorejski - stowarzyszenie o cechach etycznych, religijnych, politycznych o charakterze doryckim (surowy tryb życia i myslenia).

• Związek propagował życie ascetyczne, kontemplacyjne oraz pracę naukową. Z czasem podzielił się na dwa nutry:

- nurt mistyczny - akuzmatycy,

- nurt naukowy - matematyczny.

Najbardziej znani pitagorejczycy:

1. Pitagoras - założyciel ruchu, nie pozostawił prac,

2. Filoas - spisał nauki pitagorejczyków,

3. Emytas - założyciel związku w Tebach,

4. Ksenofil - założyciel związku w Atenach.

Pitagorejskie znaczenie liczb:

• Liczba jest podstawową zasadą bytu (arche) tworzacą i kierującą ładem i kształtem świata,

• Rzeczy nie mają innych własności poza geometrycznym kształtem (wszystko jest liczbą),

• Liczba nie jest abstrakcją lecz wielkością przestrzenną o realnym kształcie i realnej sile w przyrodzie,

• Świat ma charakter dwiostyczny, stąd dualizm przeciwieństw w świacie (spokój - ruch, dobro - zło).

Symbolika liczb:

1 - punkt, 2 - linia, 3 - figura geometryczna płaska, 4 - ciało geometryczne (przestrzenne),

5 - własności ciał fizycznych (barwa), 6 - życie, 7 - duch, 8 - miłość, 9 - roztropność, sprawiedliwość, 10 - doskonałość świata (tzw. arcyczwórka 1+2+3+4=10).

Odkrycia naukowe:

• geometria - m. in. Twierdzenie Pitagorasa, suma kątów trójkąta wynosi 180^o ,

• matematyka - liczby parzyste i nieparzyste, liczby wymierne i niewymierne, liczby kwadratowe,

• akustyka - ruch jako przyczyna dźwięku, matematyczna prawidłowość dźwięku,

• astronomia - wprowadzenie terminu kosmos (ład, porządek), kula jako najdoskonalsze ciało, ziemia posiada kształt kuli, który da się ująć tylko matematycznie, ziemię otacza powietrze a przestrzeń jest próżnią, w sferach gwiazd panuje regularność i harmonia, ruch osiowy Ziemi tłumaczy zjawiska astronomiczne w tym pojawianie się nocy i dnia.

Główne dogmaty Akuzmatyków (nurt mistyczny):

• dusza istnieje oddzielnie od ciała, mimo, że jest do niego podobna,

• dusza jest nieśmiertelna, doskonalsza i potężniejsza od ciała,

• ciało jest dla duszy więzieniem,

• dusza jest więziona w ciele za popełnione winy,

• dusza będzie wyzwolona z ciała, gdy się oczyści i odpokutuje winy,

• życie cielesne służy wyzwoleniu duszy,

• dusza może łączyć się z dowolnym ciałem (reinkarnacja),

• propagowanie wegetarianizmu jako zapobieganie spożywania wcielonej istoty duchowej,

• propagowanie praktyk religijnych (misteria) jako drogi do uwolnienia duszy od ciała.

Humanistyczny okres filozofii greckiej - V - IV w. p. n. e.

Charakterystyka okresu humanistycznego:

1. Ateny - stolica grackiej kultury,

2. Złoty wiek kultury starożytnej (rozwój kultury i nauki),

3. Humanizacja przedmiotu filozofii (zainteresowanie człowiekiem i jego wytworami),

4. Pojawienie się prac filozoficznych,

5. Rozwój nauk szczegółowych - matematyka, astronomia, medycyna - Hipokrates, lingwistyka, historia - Tucydydes.

SPOSOBY UPRAWIANIA FILOZOFII:

- prąd humanistyczny - sofiści, Sokrates,

- prąd systemów filozoficznych - Platon, Arystoteles.

SOFIŚCI:

• Nurt umysłowy funkcjonujący w Grecji w V - IV w. p. n. e.,

• Nurt niejednolity, nie tworzący szkoły, którego przedstawiciele należeli do elit intelektualnych. Byli nauczycielami, mówcami, wychowawcami, działaczami politycznymi.

• Działalność wynikała z zapotrzebowania na wiedzę teoretyczna przynoszącą efekty praktyczne w postaci sukcesu w życiu politycznym i społecznym,

• Nurt antropocentryczny, skupiający uwagę na kulturze, prawie, polityce, religii, moralności, poezji, retoryce, dziedzinach ułatwiających osiągnięcie przewagi w dyskusjach.

• Sofiści jako pierwsi zajęli się problemami estetyki (Gorgiasz),

• Głowna teoria poezji skupiająca trzy elementy:
  - poezja nie wytwarza przedmiotów realnych lecz podobieństwa,
  - wzbudzanie w umyśle słuchaczy danego nastawienia (iluzja),
  - wywołanie reakcji emocjonalnych (radość, ulga) w celu psychicznego oczyszczenia,

• Główni przedstawiciele: Gorgiasz,, Hippiasz.

Protagoras (480 - 410r. p. n. e.) - pochodził z Abdery, działał w Atenach, oskarżony o ateizm zginął w trakcie ucieczki na Sycylię.

Przedmiot badań:

• zainteresowanie badaniami humanistycznymi a nie przyrodniczymi,

• podporządkowanie działalności badawczej praktycznym celom nauki: „Zaradność zarządzaniu domem i państwem oraz możliwie największa sprawność w działaniu i mówieniu”,

• prowadzenie badań empirycznych, stwierdzających fakty, związki między nimi zachodzące i na tej podstawie przewidywanie przyszłych faktów,

Teoria poznania:

• nieufność w stosunku do wiedzy i możliwości poznawczych człowieka,

• dopuszczenie poznania tylko za pomocą zmysłów (sensualizm),

• prawda posiada charakter indywidualny, zależy od danego człowieka (relatywizm),

• powszechnie obowiązujące prawdy są wynikiem umowy i dotyczą poglądów w zakresie mowy, prawa, moralności, religii (konwencjonalizm) i służą silnym dla zabezpieczenia ich interesów.

Sokrates (469 - 399r. p. n. e.) - urodził się i zmarł w Atenach. Nie pozostawił źródeł pisanych, żył wraz z rodziną w biedzie. Człowiek o silnej budowie ciała ale mało estetycznej, łagodny o dużym poczuciu humoru. Poświęcił się działalności nauczycielskiej, ucząc jak korzystać z rozumu w celu osiągnięcia cnoty. Rozmawiając z ludźmi zmuszał ich do zastanowienia się nad ich sprawami i umiejętnościami. W 70 roku życia został oskarżony przez Anytosa i Likona o bezbożność i demoralizację młodzieży. Został skazany na śmierć. Ostatnie dniu życia spędził na rozmowach z uczniami. Nie skorzystał z proponowanej przez nich ucieczki w imię posłuszeństwa prawu. Zajmował się tylko filozofia człowieka, kwestiami etycznymi i logicznymi.

Poglądy etyczne:

• cnota jako dobro bezwzględne. Cnota to tężyzna, dzielność, sprawność w działaniu zrelatywizowana do wieki, płci,

• cnota sokratejska - sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą, wywodzące się z natury, nie ustalona przez człowieka jako powszechna, obiektywna i najwyższa wartość i dobro moralne,

• „Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza”.

• Cnota a szczęście. Cnota prowadzi do pożytku i szczęścia, bowiem tylko to co dobre jest pożyteczne, stąd z czynów dobrych wypływa pożytek przynoszący korzyści i w konsekwencji szczęście,

• Cnota jest wiedzą (intelektualizm etyczny):
  - zło pochodzi z nieświadomości i braku wiedzy,
  - wiedza jest tym samym co cnota, potrzebna jest zatem wiedza o sprawiedliwości i odwadze nie o kosmosie i żywiołach,
  - cnoty można się uczyć, nie jest ona wrodzona, jej posiadanie zależy od samego człowieka,
  - cnota jest jednością (wszystkie cnoty są wiedzą), ludzie dążąc do szczęścia powinni posługiwać się wiedzą.

Poglądy logiczne:

Metodologia poszukiwania wiedzy składająca się z dwóch następujących po sobie części:

1. metoda elenktyczna (zbijania) - polega na doprowadzaniu do absurdu poprzez przyjmowanie fałszywej tezy poważnie i pytaniami doprowadzenie do twierdzenia sprzecznego z ta tezą, uzyskując wiedzę niewiedzy - uzyskując kryterium wiedzy (wiem , że nic nie wiem), krytyka teorii poznania,

2. metoda mauetyczna (sztuka położnicza):

• każdy człowiek nosi w sobie wiedzę, tyle, że nie zawsze uświadomioną, stąd wymagającą pomocy nauczyciela,

• poszukiwanie wiedzy zaczyna się od stwierdzenia faktów znanych i uznanych dotyczących codziennej aktywności człowieka (np. rzemieślnika, artysty), a następnie poprzez analogię przechodzi się do czynności moralnych ukazywanie zalet i wad tych czynności),

• analogia pozwala ustalić zakres i określenie danego pojęcia nie treść, na zasadzie poszukiwania cech wspólnych (np. odwaga),

• znajomość rozumienia pojęć prowadzi do wiedzy a ta do cnoty.

Cynicy (gr. kynikos - psi, cyniczny) próba łączenia poglądów Sofistów i Sokratesa.

Antystenes - założyciel szkoły, pisarz ceniony za styl, pochodzi z proletariatu ateńskiego, wykładał w Gimnazjum Cynosarges.

Poglądy:

• materialistyczna koncepcja przyrody 9istnieja tylko konkretni ludzie i rzeczy,

• postrzeżenia są źródłem poznania nie zaś pojęcia (sensualizm),

• najważniejszą rzeczą w życiu jest cnota, ona wystarcza do szczęścia, wszystko inne jest obojętne (różnica między Sokratesem a cynikami),

• wolność i niezależność daje zobojętnienie na wszystko poza cnotą,

• proponowanie równouprawnienia kobiet, zniesienie niewolnictwa i innych nierówności społecznych (byli kosmopolitami),

• zaczęli od teorii przechodząc do praktyki (Diogenes z Synopy mieszkał w beczce), wyzbyli się własności i dóbr kultury, zwalczali osiągnięcia cywilizacyjne w stylu grubiańskim i drastycznym, odchodząc powoli od filozofii (idee odpowiadające wczesnemu chrześcijaństwu).

Cyrenaicy - Arystyp z Cyreny, Teodoros, Ateista, Hegujasz - próba połączenia poglądów Sofistów i Sokratesa.

Arystyp z Cyreny - założyciel szkoły, wiódł życie dworaka i światowca, wiele podróżował.

Poglądy:

• sprawy praktyczne życia człowieka są ważniejsze od teoretycznych,

• wiedza jest względna bowiem dostarczana jest przez zmysły (poznajemy tylko własne stany, a nie rzeczy, które te stany wywołują) - hedonizm,

Główne tezy hedonizmu:

• przyjemność jest jedynym dobrem,

• przyjemność jest stanem przelotnym, trwającym tyle ile trwa bodziec a szczęście to zespół przyjemności, należy chwytać wszelkie przyjemności (carpe diem),

• przyjemność jest natury cielesnej,

• przyjemność jest stanem pozytywnym (brak cierpienia to jeszcze nie przyjemność),

• przyjemność różni się tylko intensywnością, nie jakością.

Uczniowie Arystypa poglądy łagodzili zbliżając się w nich do cyników.

Platon - (427 -347r. p. n. e.) - żył w czasach rozkwitu Aten. Jego prawdziwe imię - Arystokles. Pochodził ze znamienitej rodziny, otrzymał staranne wychowanie. W wieku 20 lat poznał Sokratesa i był jego uczniem przez 8 lat. Podróżował przez 12 lat. W wieku 40 lat założył szkołę: „Akademia Platońska”, gdzie znajdował się napis: „Niechaj nikt, kto nie zna matematyki, tu nie wchodzi”.

Publicystyka:

Napisał 35 dialogów, około 39 pism na podobieństwo tragedii grackiej. Główne dialogi: Obrona Sokratesa (o odwadze), Eutyfron (o pobożności), Protagoras (o cnocie), Gorgiasz (o retoryce), Kratyl (o języku), Fajdros (o stosunku duszy do idei), Fedon (o nieśmiertelności duszy), Uczta (o miłosci).

TEORIA IDEI:

1. Rozszerzenie poglądu SOKRATESA o zawartości wiedzy pewnej w pojęciach, z pojęć etycznych na wszelkie pojęcia, co spowodowało pytanie o naturę rzeczywistości, którą poznajemy za pomocą pojęć.

2. Rzeczy są zmienne i różnorodne, nie mogą być zatem przedmiotami pojęć

3. Przedmiotami pojęć są byty niezmienne - IDEE których jest wiele i które tworzą odrębny świat.

4. Istnieją niejako 2 rodzaje bytu:

• poznawany przez zmysły ( rzeczy)

• poznawany przez pojęcia (idee)

5. Idee istnieją i są wzorami rzeczy, które stają się i ulegają zniszczeniu

6. świat postrzegany przez człowieka jest odwzorowanym światem idei ( mit jaskini )

7. Platon nie określił do końca natury idei pomijając je zarówno w sensie logicznym ( istniejącym dla umysłu) jak i religijnym ( realność boska niedostępna dla człowieka)

TEORIA PRZYRODY:

1. Przyroda to zespół organiczny ułożony celowo i rozumnie ale mechanicznie

2. Twórcą świata jest DEMIURG ( PÓŁÓ), który posłużył się do jego tworzenia ideami, konstruując go możliwie najdoskonalszym

3. Materia ma charakter wieczny i jest tworzywem świata ale jest niedoskonała i powoiązana ze złem

4. Wszechświat i planety mają swoje dusze, bowiem posiadają w sobie źródła ruchu

5. Istnieją dwa rodzaje poznania:

• rozumowe - poznaje idee, jest wrodzone, prawidłowe i cenniejsze

• zmysłowe - poznaje rzeczy

6. Czystą metodą naukową jest DIALEKTYKA ( bezobrazowe myślenie, szukanie prawdy na drodze zestawienia pojęć i twierdzeń, ich analizy i syntezy, na podobieństwo uprawiania matematyki )

TEORIA DUSZY:

1. Dusza jest czynnikiem życia, które samo się wprowadza w ruch, jest ona przeciwieństwem materii

2. Dusza jest pierwiastkiem nieśmiertelnym w człowieku, spełnia funkcję poznawczą, ciało zaś i jego narządy są jedynie narzędziem

3. Dusza ma 3 oblicza:

• ROZUMNE

• IMPULSYWNE

• ZMYSŁOWE

4. Cechy duszy:

• nieśmiertelność

• niezależność od ciała

• niezłożoność

• wyższość nad ciałem, wynikająca ze stopnie doskonałości

• nieśmiertelność ( dusza jest wieczna, podlega sądowi pośmiertnemu i zmianie ciał)

ETYKA:

1. Cnota to ład i harmonia duszy

2. Cnota towarzyszy każdemu obliczu duszy:

• ROZUMNEJ-Mądrość

• IMPULSYWNEJ - Męstwo

• POŻĄDLIWEJ - Panowanie nad sobą

• CNOTĄ ŁĄCZĄCĄ I SPRAWUJĄCĄ NADZÓR JEST - Cnota sprawiedliwości

3. Dobra dzielą się na realne i idealne, tworzące hierarchię analogicznie jak w świecie przyrody( IDEE i RZECZY)

4. Na czele dóbr stoi IDEA DOBRA, A DOBRA REALNE SĄ POCZĄTKIEM I ETAPEM W DRODZE DO DÓBR IDEALNYCH( PIĘKNO DUSZ JEST WIĘKSZE OD PIĘKNA CIAŁA)

5. MIŁOŚĆ PLATONICZNA - Miłość Nadzmysłowa

TEORIA PAŃSTWA:

1. Skonstruowana wg. idei dobra i sprawiedliwości

2. Państwo powinno być skonstruowane - zbudowane na podobieństwo organizmu, którego części są zależne od całości a nie odwrotnie( całość zależy od części) i posiadać jeden cel.

3. Państwo musi być oparte na wiedzy, rządzić powinni filozofowie

4. Do państwa powinni należeć ludzie tylko mu potrzebni czyli FILOZOFOWIE, STRAŻNICY i RZEMIEŚLNICY( te 3 stany ludzi odpowiadają 3 cnotom MĄDROŚĆ - FILOZOFOWIE, MĘSTWO - STRAŻNICY, PANOWANIE NAD SOBĄ - RZEMIEŚLNICY)

5. Państwo musi być hierarchiczne i ascetyczne ( wyrzeczenie się posiadania na rzecz państwa )

6. Z państwa idealnego należy usunąć artystów, bowiem sztuka jest naśladownictwem rzeczy realnych i wpływa ujemnie na kondycję państwa jako całości

ARYSTOTELES (384-322r pne)

ŻYCIORYS:

1. Urodzony w Stagine, pochodził z rodziny lekarskiej , jego ojciec był lekarzem Króla Macedońskiego FILIPA.

2. Przez 20 lat był uczniem i nauczycielem AKADEMII PLATOŃSKIEJ z której wystąpił po śmierci PLATONA, również w okresie doktrynalnym

3. W 343r pne powołany został przez FILIPA MACEDOŃSKIEGO na nauczyciela ALEKSANDRA MACEDOŃSKIEGO , którego opuścił gdy ten sprzeciwił się IDEOM PANHELEŃSKIM i rozpoczął pochód na AZJĘ

4. W 335 r pne założył szkołę LICEUM w LIKEONIE nazwane także Szkołą Perypatetycką ze względu na sposób prowadzenia dyskusji podczas spacerów ( gr PERIPATETIKOS - spacerujący ) którą kierował do 323r pne

5. Po śmierci ALEKSANDRA MACEDOŃSKIEGO oskarżony o bezbożność wyjechał do CHALIKS gdzie w końcu zmarł.

• Wbrew temu co twierdził Platon, ludzie nie posiadają ukrytej pamięci idealnego świata, lecz cała ich wiedza pochodzi z doczesnego doświadczenia. Arystoteles stwierdził, że dużo rozsądniejsze jest przyjęcie, że ludzie rodzą się z niezapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych. Myśli jednak żyją później własnym życiem i część ludzkich rozumowań ulega rozmaitym wypaczeniom i dziwactwom. Przyjmując to założenie Arystoteles doszedł do wniosku, że aby uporządkować ludzkie myśli i wykazać które z nich są adekwatne do rzeczywistości, a które nie, należy stworzyć naukę o samym myśleniu jako takim. Naukę tę nazwał logiką (pierwotnie zwaną analityką).

Podział nauk

Arystoteles dokonał trichotomicznego podziału nauk:

• teoretyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla niej samej (metafizyka, fizyka i matematyka)

• praktyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla osiągnięcia doskonałości moralnej (etyka, polityka)

• pojetyczne (wytwórcze) - których celem jest formułowanie wiedzy, za pomocą której można wytwarzać określone przedmioty.

W opinii Arystotelesa, nauki teoretyczne są najbardziej wartościowe, a tym samym najwyżej usytuowane w hierarchii, ze względu na fakt, że opisują wiedzę dla samej wiedzy. Wśród nauk teoretycznych, największą wartość reprezentuje metafizyka, która dąży do zaspokojenia tylko i wyłącznie ludzkiej potrzeby czystego poznania.

Metafizyka

Metafizyka, jako dyscyplina najdoskonalsza, usytuowana na szczycie hierarchii nauk, zajmuje się badaniem:

• przyczyn i zasad rzeczywistości,

• bytu jako bytu,

• substancji,

• Boga i tego, co transcendentne.

Forma i materia:

Arystoteles odrzucił platoński dualizm rzeczy materialnych i idei. Uważał on, że idee "nie przyczyniają się też w żaden sposób do poznawania innych rzeczy ani do wyjaśniania ich istnienia, bo nie znajdują się w poszczególnych rzeczach, które w nich uczestniczą".
Jego zdaniem istota rzeczy (substancja, οὐσία ousia) zawiera się w niej samej.

W miejsce dualizmu platońskiego powstał jednak inny: materii i formy. Forma była odpowiednikiem idei platońskiej, lecz nie jako osobny, niezależny byt, a jako coś nadające kształt i postać materii - tworzywu. Relację między formą a materią można więc sobie wyobrazić jak relację między naczyniem a wodą, albo gliną i palcami garncarza.

Teoria państwa

Z etyki wynikała już logicznie teoria państwa. W tej dziedzinie Arystoteles twierdził, że państwo jest naturalną formą społeczeństwa ("człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie"). Tak samo jak każda forma państwo powinno być więc dobrze dopasowane do społeczeństwa i warunków w których żyje. Oznaczało to w praktyce, że różne formy państwa są dobre dla różnych społeczeństw. Jedne społeczeństwa wymagają monarchii a inne dobrze funkcjonują w warunkach demokracji. Jednak pierwotniejsza od państwa rodzina (wspólnota domowa), z połączenia których powstaje gmina, a dopiero z połączenia gmin - państwo. Arystoteles opowiadał się wbrew Platonowi za poszanowaniem własności prywatnej, ale jednocześnie uważał za usprawiedliwioną instytucję niewolnictwa.

Teoria „złotego środka”

W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się "złotym środkiem", który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia, najwyższego dobra, które jest naszym celem ostatecznym.

Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą "złotego środka" - nie ignorować żądz, ale też nie może się im podporządkowywać, nie może im ulegać. Jego działanie ma być umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu przyjemność. Żądze muszą zostać zaspokojone, ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która to dusza powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad żądzami, poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek.

4

---