Epidemiologia zaburzeń psychicznych w wieku podeszłym
Około 12 % populacji po 65 rż ma zaburzenia psychiczne
5,5% - zaburzenia lękowe (najczęściej fobie)
5 % - otępienia
2,5 % - depresje
2% - uzależnienia
0,8% OCD
Model biologiczny zaburzeń psychicznych w wieku podeszłym
Choroby somatyczne Leki
Dysfunkcja mózgu
Choroba OUN Choroba psychiczna
Zmienione zachowanie
Obniżony poziom funkcjonowania
Objawy psychopatologiczne
Czynniki nie biologiczne w patogenezie zaburzeń psychicznych w wieku podeszłym
„Zespoły utraty" i samotność
Pozycja ludzi starych w społeczeństwie
Sytuacja ekonomiczna
Zmiana statusu społecznego
Pełniona rola w rodzinie
Pacjent geriatryczny a leki
12% populacji = 35% zużycia leków
Średnio 8-15 leków na receptę!
40% sprzedaży leków OTC
Około 15% hospitalizacji w wieku podeszłym jest spowodowane interakcjami lękowymi
Interakcje lekowe w geriatrii - czynniki ryzyka
Kobiety
Otyłość
Wiek
Odwodnienie
Niedobiałczenie, niedobory witaminowe
Zaburzenia funkcji wątroby i nerek
Niewydolność krążenia
Zmiany neurotransmisji w wieku podeszłym
D2 w striatum
ChAT i liczby komórek cholinergicznych
liczby i wrażliwości receptorów B oraz a
odpowiedzi behawioralnej na benzodwuazepiny
wrażliwości na bodźce proapoptotyczne w OUN
Zmiany farmakokinetyki
Absorpcja: leki zobojętniające, ↑ lewodopa
Dystrybucja: ↑ tkanki tłuszczowej i ↓ masy mięśniowej → ↑ leków lipofilnych (np. β-blokery)
↓ całkowitej ilości wody → ↑ stężenia w surowicy leków hydrofilnych (np. digoksyna)
Metabolizm i wydalanie: funkcja wątroby i nerek
Czy starsi pacjenci przyjmują zapisane leki według zaleceń?
Około 1/3 recept nigdy nie jest realizowana
Około 1/3 leków wykupionych nie jest przyjmowana w ogóle
Około 1/3 leków wykupionych jest przyjmowana inaczej niż zalecił lekarz
Przyczyny „non-compliance”
Zbyt wiele leków
Trudne dawkowanie
Objawy niepożądane i lęk przed nimi (ulotki)
Interakcje lękowe
Cena leku
Brak współpracy między lekarzami
Zespoły neuropsychiatryczne wywołane lekami
DELIRIUM
DEPRESJA
PSYCHOZY
ZABURZENIA SNU
ZABURZENIA SEKSUALNE
LĘK
ZABURZENIA CHODU, ATAKSJA, EPS
Polekowe zaburzenia neurologiczne
Drżenie (teofilina, leki przeciwcukrzycowe)
Ataksja (benzodwuazepiny, karbamazepina)
Dyskinezy, mioklonie i parkinsonizm (klasyczne neuroleptyki, metoklopramid!, cymetydyna, blokery kanału wapniowego, leki antyhistaminowe, cynaryzyna, większość antydepresantów, rezerpina)
Środki bez recepty OTC
Leki przeciwkaszlowe
Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne
Ranitydyna
Preparaty ziołowe: ginseng, preparaty dziurawca (interakcje!)
Zaburzenia lękowe w wieku podeszłym
Najczęstsze są fobie specyficzne (lęk przed upadkiem, lęk przed pozostaniem samemu, lęk przed napadnięciem)
Zaburzenie lękowo-depresyjne mieszane
Fobia społeczna (typowo dotyczy wykonywania codziennych czynności w miejscach publicznych np. jedzenia)
Agorafobia (z napadami paniki lub bez)
Symptomatologia zwykle mniej nasilona niż u młodszych
Prawie zawsze wspołwystępują z zaburzeniami afektywnymi, innym zaburzeniem lękowym lub uzależnieniem
Częściej niż u młodszych somatyczne przyczyny zaburzeń lękowych (np. hormonalne, POChP, leki)
Leki mogące wywoływać zaburzenia lękowe
Kofeina
Pseudoefedryna
Alkohol
Benzodwuazepiny!
Teofilina
Hormony tarczycy
Kortykosterydy
Zaburzenia lękowe w wieku podeszłym - leczenie
W większości przypadków zalecanym postępowaniem I rzutu jest CBT + SSRI
Wyjątki: uogólnione zaburzenie lękowe i proste fobie - CBT + buspiron (SSRI/wenlafaksyna lub benzodwuazepiny w II rzucie)
Konieczne jednoczesne właściwe leczenie somatycznych przyczyn lęku (np. zaburzeń hormonalnych)
Depresje w wieku podeszłym
Częstość występowania depresji (zwłaszcza „małej") wzrasta z wiekiem
Depresje w wieku podeszłym często maja charakter przewlekły
Częstym powikłaniem depresji jest uzależnienie
W USA grupą wiekową najbardziej narażoną na samobójstwo jest grupa 65-74 lata, a główną przyczyną jest depresja
Odrębności kliniczne depresji w wieku podeszłym
Objawy somatyczne depresji i ich eksponowanie (np. zaburzeń snu, zaparć, zaburzeń pamięci)
Często: drażliwość, labilność emocji, apatia
Skargi na nastrój i spadek aktywności rzadko są wiodące
Często pogorszenie współpracy z lekarzem
Zespół Cotarda
Przyczyny depresji w wieku podeszłym
Biologiczne (endogenne, choroby somatyczne, uszkodzenie OUN, stosowane leki, nadużywanie alkoholu i leków uspokajających)
Psychologiczne (zespoły utraty, pełnione role, brak poczucia sprawczego)
Społeczne (brak aktywności zawodowej, nie satysfakcjonujący poziom życia)
Leczenie depresji w wieku podeszłym
Zawsze konieczne podejście wielomodalnościowe, uwzględniające kontekst psycho-społeczny i biologiczny
Nowoczesne leki przeciwdepresyjne (I rzutu SSRI)
Psychoterapia poznawczo-behawioralna, szczególnie skuteczna grupowa
Inne oddziaływania: gimnastyka, muzykoterapia
Psychozy w wieku podeszłym
Schizofrenia
Schizofrenia o późnym początku a parafrenia
Psychozy w przebiegu zaburzeń afektywnych
Psychozy jako następstwo chorób somatycznych i działania leków
Leki mogące wywołać psychozę
Kortykosterydy
Dopaminomimetyki (L-DOPA, agoniści D)
Propranolol
Metyldopa
Leki przeciwzapalne i przeciwbólowe
Benzodwuazepiny
Cymetydyna
Pseudoefedryna (OTC!)
Leczenie psychoz w wieku podeszłym
Czasami przyczynowe (np. odstawienie stosowanych leków, leczenie chorób somatycznych)
Leki przeciwpsychotyczne II generacji (risperidon, olanzapina, kwetiapina)
Niektóre klasyczne neuroleptyki (sulpiryd, fluanxol)
Zawsze zasada „start low, go slow"
Zaburzenia psychiczne w przebiegu chorób OUN
Choroba Alzheimera i inne otępienia
Choroba Parkinsona i inne zespoły parkinsonowskie
Choroba Huntingtona
Stwardnienie rozsiane i inne choroby demielinizacyjne
Udar
Zaburzenia psychiczne w przebiegu otępień
Zaburzenia nastroju 0-86%
Urojenia 10-73%
Halucynacje 21-49%
Misidentyfikacje 1-49%
Lęk 0-50%
Zaburzenia snu 0-47%
BPSD - klasyczne zaburzenia zachowania Cohen-Mansfield 1986
Zachowania nie-agresywne: wielokrotne pytanie o to samo, próby opuszczenia domu, ucieczki, wędrowanie, „pacing", apatia, abulia
Zachowania socjalnie niewłaściwe: obnażanie się/masturbowanie w miejscach publicznych
Zachowania agresywne: słowne i agresja bezpośrednia, brak współpracy
BPSD - postępowanie
Interwencje nie-farmakologiczne np.: modyfikacja środowiskowa, edukacja opiekuna, identyfikacja czynników prowokujących
Interwencje farmakologiczne:
Modyfikacja obecnego leczenia (odstawienie leków, zmiana dawek)
Leczenie syndromo-specyficzne (np.: przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne)
Inhibitory cholinesterazy (w AD, DLB, otępieniu mieszanym)
Zaburzenia psychiczne w chorobie Parkinsona
Najczęściej polekowe, psychozy lub majaczenie
Powszechne także zespoły depresyjne
Zaburzenia snu (zwłaszcza związane z fazą REM)
Otępienie
Zaburzenia psychiczne w chorobie Parkinsona - postępowanie
Modyfikacja aktualnego leczenia przeciwparkinsonowskiego
Odstawienie leków antycholinergicznych, amnatadyny, selegiliny, agonistów D
Dostosowanie dawek L-Dopy, preferowane postaci krótkodziałające w 4-6 dawkach
Leczenie objawowe
Atypowe neuroleptyki: kwetiapina, klozapina, olanzapina, risperidon w leczeniu psychoz
W depresjach CBT + SSRI (sertralina) lub bupropion lub mianseryna (mirtazapina)
Stabilizatory nastroju (depakine, okskarbazepina)
Buspiron
Depresje w przebiegu udaru
Do 40% chorych po udarze ma epizod depresyjny w ciągu 3 miesięcy
Typowa lokalizacja: kora czołowa, zwłaszcza po stronie lewej
W obrazie klinicznym dominują zwykle cechy spowolnienia psychoruchowego, apatii, abulii; może nie być skarg na obniżenie nastroju
Nie ma leczenia specyficznego; leki objawowe: SSRI, IMAO
Inne zaburzenia psychiczne po udarze
U około 30% chorych stwierdza się zaburzenia lękowe (zwłaszcza lęk uogólniony) w ciągu roku po udarze
U 11% rozwija się stan przewlekłej apatii niespełniający kryteriów dla depresji
U 10% stwierdzano zmiany osobowości
U mniej niż 1% psychozy
Częstość zaburzeń psychicznych w stwardnieniu rozsianym
Zaburzenia seksualne 50-70%
Depresja 50%
Zaburzenia poznawcze 30-50%
Euforia 25%
Zmiany osobowości 25%
Zaburzenia snu 25%
Mania 10-15%
Psychozy 1%
Zaburzenia psychiczne w przebiegu chorób somatycznych
Wystąpienie zaburzeń psychicznych (zwłaszcza depresji) wpływa na przebieg chorób somatycznych
Choroby somatyczne (zwłaszcza choroba niedokrwienna, nadciśnienie tętnicze, choroba wrzodowa) częściej występują u chorych z zaburzeniami psychicznymi (szczególnie depresją)
Leczenie chorób somatycznych może wywoływać lub wpływać na przebieg zaburzeń psychicznych
Najczęściej są to zaburzenia świadomości i zaburzenia afektywne oraz lękowe
Zaburzenia psychiczne w przebiegu dyshormonoz
Najczęściej zaburzenia funkcji tarczycy; najczęściej klinicznie zaburzenia afektywne lub lękowe
Zaburzenia kory nadnerczy: w chorobie Cushinga (zaburzenia świadomości, psychozy), w ch. Addisona (depresje)
W guzach przysadki
W cukrzycy (zaburzenia świadomości)
Depresje w chorobach somatycznych - podsumowanie
Jako reakcja na diagnozę przewlekłej choroby i/lub choroby o złym lub niepewnym rokowaniu
Jako element obrazu klinicznego choroby somatycznej (np. dyshormonozy, neuroinfekcje)
Jako rezultat stosowanego leczenia (podawanie środków o działaniu psychotropowym)
Specjalizacje o najbardziej prawdopodobnym kontakcie z pacjentem ze współistniejącym zaburzeniem psychicznym
Onkologia
Dermatologia
Reumatologia
Endokrynologia
Neurologia
Wyszukiwarka