mechanik operator pojazdow i maszyn rolniczych 723[03] z3 03 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Małgorzata Górska

Sporządzanie rachunku ekonomicznego
723[03].Z3.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Tadeusz Budzisz
mgr inż. Maria Pajestka

Opracowanie redakcyjne:
mgr Małgorzata Górska

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[03].Z3.03
,,Sporządzanie rachunku ekonomicznego”, zawartego w programie nauczania dla zawodu,
mechanik – operator pojazdów i maszyn rolniczych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawowe pojęcia z podstaw ekonomii. Podstawowe pojęcia dotyczące

rachunku ekonomicznego. Rodzaje kalkulacji. Cena sprzedaży

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Ogniwa agrobiznesu i ich funkcje. Instytucje związane z agrobiznesem.

Procesy integracyjne w agrobiznesie. Integracja z Unią Europejską

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Majątek i kapitały w przedsiębiorstwie. Wycena składników

majątkowych. Bilans majątkowy i jego układ

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Wynik finansowy. Wskaźnik rentowności

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i nabywaniu umiejętności

praktycznych dotyczących zagadnień z zakresu podstaw rachunkowości, ekonomii oraz
rachunku ekonomicznego.

W poradniku znajdziesz:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

723[03].Z3

Podstawy działalności gospodarczej

w rolnictwie

723[03].Z3.01

Organizowanie technicznej

obsługi rolnictwa i warsztatu

naprawczego

723[03].Z3.02

Prowadzenie marketingu usług

723[03].Z3.03

Sporządzanie rachunku

ekonomicznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

użytkować komputer,

−

korzystać z Internetu,

−

współpracować w grupie,

−

obliczać wydajność pracy i objaśniać jej wpływ na wynagrodzenie,

−

obliczać wynagrodzenie, objaśniać rolę i funkcje kierownika w przedsiębiorstwie,

−

przewidywać popyt na wybraną usługę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

wyjaśnić zasady funkcjonowania rynku rolno–żywnościowego,

–

wyjaśnić działanie prawa popytu i podaży,

–

rozróżnić ogniwa i funkcje agrobiznesu, objaśniać procesy integracyjne w agrobiznesie,

–

określić zakres usług instytucji i organizacji działających na rzecz wsi i rolnictwa,

–

wykazać korzyści i zagrożenia polskiego agrobiznesu po wstąpieniu do UE,

–

określić podstawy prawne prowadzenia rachunkowości,

–

rozróżnić środki trwałe i obrotowe,

–

obliczyć amortyzację środków trwałych,

–

określić źródła pochodzenia majątku,

–

sklasyfikować kredyty i obliczyć odsetki,

–

wyjaśnić różnicę między leasingiem a kredytem,

–

sporządzić spis z natury wybranych składników majątkowych,

–

sporządzić bilans majątkowy przedsiębiorstwa,

–

sklasyfikować i obliczyć koszty,

–

przeprowadzić kalkulacje kosztów i podjąć decyzje,

–

obliczyć cenę sprzedaży usługi,

–

obliczyć wynik finansowy i wskaźnik rentowności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe pojęcia z podstaw ekonomii. Podstawowe pojęcia

dotyczące rachunku ekonomicznego. Rodzaje kalkulacji. Cena
sprzedaży

4.1.1. Materiał nauczania

Podstawowe pojęcia z podstaw ekonomii
Potrzeba – jest to brak czegoś, co wprowadza człowieka w niepożądany stan i motywuje do
działań mających na celu zaspokojenie potrzeby (np.: jesteś głodny – masz potrzebę
zaspokojenia głodu, przez zjedzenie posiłku).
Dobra (dobro) – to wszystkie środki, które mogą być wykorzystane, bezpośrednio lub
pośrednio, do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Przykładem dobra może być np. samochód,
działka budowlana, chleb, praca naukowa, seans filmowy, program komputerowy, energia
elektryczna. Ekonomiści dzielą dobra na:
–

dobra publiczne, które mogą być konsumowane jednocześnie przez wielu konsumentów,
bez uszczerbku dla żadnego z nich. Przykładem dóbr publicznych mogą być np.: obrona
narodowa, twórczość naukowa, program komputerowy. Specyficznym rodzajem dobra
publicznego są dobra społeczne. Są to dobra publiczne, które mogłyby być dobrami
prywatnymi, ale z różnych powodów (zwykle na skutek prowadzonej przez władze
publiczne polityki społecznej) są dostępne dla każdego obywatela i finansowane
z funduszy publicznych (np.: w Polsce oświata, opieka zdrowotna),

–

dobra prywatne to każde dobro, które nie jest dobrem publicznym, tzn. które nie może
być konsumowane przez wielu konsumentów bez uszczerbku dla któregokolwiek z nich.
Przykładem dobra prywatnego może być np. odzież, żywność,

–

dobra normalne to wszystkie dobra, na które popyt rośnie pod wpływem wzrostu
dochodów nabywców,

–

dobra niższego rzędu to dobra, na które popyt maleje przy wzroście dochodu nabywców.
Przykładem dobra niższego rzędu może być np. używana, niskogatunkowa odzież,

–

dobra luksusowe – w ekonomii: takie dobra, na które popyt rośnie szybciej niż liniowo
w stosunku do wzrostu dochodów. W przypadku spadku dochodów spadek popytu jest
procentowo większy. Innymi słowy, na te dobra większą część swoich dochodów
przeznaczają statystycznie ludzie bogatsi,

–

dobra podstawowe to w ekonomii dobra, które nie mają swoich substytutów. Zmiana
ceny nie spowoduje spadku popytu, bądź obniży go w nieznacznym stopniu,

–

dobra kapitałowe (inaczej: inwestycyjne) jest to efekt procesu produkcyjnego
przeznaczony do wykorzystania w innych procesach produkcyjnych (a nie do
bezpośredniej konsumpcji, jak w przypadku dóbr konsumpcyjnych). Dobra kapitałowe to
np. maszyny, urządzenia,

–

dobra konsumpcyjne – dobra wytworzone w celu wykorzystania bezpośredniego nabycia
przez konsumenta. Dobra konsumpcyjne to np. ubrania, jedzenie,

–

dobra substytucyjne – to towary i usługi spełniające podobne bądź zupełnie pokrywające
się funkcje. Mają podobne zastosowanie i podobne właściwości np. masło i margaryna,
kredyt i pożyczenie pieniędzy od znajomego. W związku z tym, że dają podobne
korzyści, wzajemnie się zastępują. Gdy rośnie popyt na dobro A, maleje popyt na
dobro B,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

dobra komplementarne to dobra, czyli towary lub usługi wzajemnie się uzupełniające,
jedno dobro potrzebuje drugiego do prawidłowego działania, np. komputer i monitor,
samochód i benzyna. Jeżeli rośnie popyt na dobro A to popyt na dobro B także wzrasta.

Praca – to ogół czynności polegających na przekształcaniu zasobów i sił przyrody w celu
wytwarzania dóbr i usług zaspokajających ludzkie potrzeby.

Produkcja – pierwsza i najważniejsza faza procesu gospodarowania. Świadoma, celowa
i zorganizowana działalność ludzi, polegająca na wytwarzaniu dóbr materialnych
i świadczeniu usług dla zaspokojenia ich potrzeb. Warunkiem prowadzenia produkcji jest
połączenie w jednym miejscu i czasie trzech tradycyjnych czynników produkcji: pracy
(zatrudnienia), ziemi i kapitału oraz dwóch nowoczesnych – techniki i technologii oraz
przedsiębiorczości. Rozmiary produkcji uzależnione są od: nakładów czynników produkcji,
możliwości ich powiększania w czasie oraz od możliwości substytucji jednych czynników
przez inne (głównie pracy przez kapitał).W przedsiębiorstwie w krótkim okresie (kilkunastu
tygodni) istnieje możliwość powiększania nakładów tylko niektórych czynników produkcji
(zatrudnienia i obrotowej części kapitału). W tych warunkach wielkość produkcji rośnie
najpierw szybciej, a później wolniej od nakładów tych czynników, po czym osiąga
maksimum. W długim okresie, gdy wszystkie czynniki mogą zostać powiększone, wielkość
produkcji rośnie proporcjonalnie (bez zmiany techniki i technologii) lub bardziej niż
proporcjonalnie (wraz z postępem technicznym) w stosunku do nakładów czynników
produkcji.
Obrót towarowy – faza w procesie reprodukcji, ruch towarów ze sfery produkcji do sfery
spożycia. Jest on dokonywany za pomocą wymiany towarowej realizowanej przez akty
kupna–sprzedaży. Podstawowe formy obrotu towarowego – handel, zaopatrzenie, skup.
Środki produkcji – ogół środków pracy (maszyny, urządzenia, narzędzia, itp.) oraz
przedmiotów pracy (surowce, materiały, półprodukty) stwarzających warunki niezbędne do
podjęcia i realizowania procesu produkcyjnego przedsiębiorstwa. Pierwsze z przytoczonych
składników środków produkcji stanowią elementy za pomocą, których prowadzona jest
działalność gospodarcza, drugie zaś – te, które w toku tej działalności są przetwarzane
w gotowy produkt za pomocą środków pracy.
Siła robocza – ogół ludzi pracujących i poszukujących pracy (bezrobotnych). W tym
znaczeniu siła robocza jest jednym z zasobowych, tradycyjnych czynników produkcji.
Czynniki produkcji, czynniki wytwórcze – materialne i niematerialne środki niezbędne do
prowadzenia procesu produkcji. Materialnymi czynnikami produkcji są ziemia i jej zasoby
naturalne oraz kapitał (budynki, maszyny, urządzenia, surowce, materiały itp.). Czynnikami
niematerialnymi są praca (siła robocza) i wiedza.
Towar – przedmiot wymiany, wszystko to, co jest przeznaczone do sprzedaży i znajduje
nabywcę. Najczęściej towarem są produkty ludzkiej pracy, przybierające postać dóbr
materialnych (konsumpcyjnych i produkcyjnych) oraz usług. Niektóre towary nie są
produktami pracy – np. ziemia, siła robocza. Towar posiada wartość (cenę) oraz wartość
użytkową.
Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić
ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego odpowiednią sumą pieniędzy. Innymi słowy – to
poparta odpowiednimi zasobami chęć klienta do nabycia dóbr i usług w danym momencie
i w danym miejscu, można to zilustrować krzywą popytu rys. nr 1.
Prawo popytu określa stosunek pomiędzy cenami a ilością dóbr i usług, które zostałyby
kupione przy danych cenach. Mówi ono, że gdy wszystkie inne czynniki pozostaną na
dotychczasowym poziomie, więcej można będzie sprzedać po niższej niż po wyższej cenie.

Popyt na dany towar zależy od:

–

poziomu ceny danego dobra,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wysokości realnych dochodów,

–

poziomu cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych,

–

oczekiwań zmian cen i dochodów,

–

indywidualnych preferencji konsumenta,

–

liczby konsumentów itp.

Rys. 1.

Krzywa popytu

Kształt i nachylenie krzywych popytu na różne wyroby bywa odmienne. Elastyczność

określa, w jakim stopniu zmiana ceny wpływa na poziom popytu. Elastyczność oblicza się,
dzieląc procentowe zmiany popytu przez procentowe zmiany ceny. W ten sposób
elastyczność informuje nas o wpływie wahań ceny na zmiany popytu na dane dobro. Kiedy
popyt na dane dobro jest nieelastyczny, zmiana ceny będzie miała stosunkowo niewielki
wpływ na poziom popytu. Kiedy popyt na daną rzecz jest elastyczny, wtedy mała zmiana
ceny wywoła stosunkowo dużą zmianę popytu.

Elastyczność może być również mierzona za pomocą tzw. „testu utargu”. Całkowity

utarg jest równy cenie pomnożonej przez liczbę sprzedanych sztuk. Jeśli po podniesieniu ceny
całkowity utarg spadnie, popyt określa się jako elastyczny. Natomiast, jeśli po podniesieniu
ceny, całkowity utarg wzrośnie, wtedy popyt określimy jako nieelastyczny. Podobnie, jeśli po
obniżeniu ceny całkowity utarg wzrósłby, popyt jest elastyczny. Natomiast, jeśli obniżka cen
doprowadzi do spadku całkowitego przychodu (utargu), wtedy popyt na dane dobro uznamy
za nieelastyczny.
Podaż to ilość danego towaru, którą sprzedający zaoferują do sprzedaży w danym momencie
i miejscu w zależności od poziomu cen.
Ilość dostarczanego dobra ulega zmianie, jeśli jego cena wzrośnie lub spadnie. Dzieje się tak,
dlatego, że producenci dostarczają swoje produkty w celu osiągnięcia zysku. Im wyższa jest
cena, tym większą stanowi zachętę do produkcji i sprzedaży danego dobra. Opieramy się tutaj
na założeniu, że wszystkie inne niż cena czynniki (dochody, ceny dóbr substytucyjnych
i komplementarnych, moda itp.) utrzymujemy na pewnym stałym, określonym poziomie.
Można to zilustrować krzywą podaży rys. nr 2. Tak jak to ma miejsce w przypadku popytu,
krzywe podaży nie muszą być prostymi liniami. Typowa krzywa podaży, w odróżnieniu od
krzywej popytu, jest rosnąca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Krzywa podaży

Przyczyny zmian w podaży:

–

zmiany w kosztach produkcji. Jeśli koszty produkcji danego wyrobu ulegną obniżeniu,
sprzedający będą w stanie zaoferować większą jego ilość na sprzedaż. Wzrost kosztów
produkcji będzie miał odwrotny wpływ – podaż zmaleje,

–

zmiany cen innych dóbr, szczególnie gdy łatwo jest zmienić profil produkcji. Większość
producentów często wytwarza więcej niż jeden produkt. Zmiana relacji cen między
wyrobami może spowodować wzrost produkcji pewnych wyrobów i jednoczesny spadek
produkcji innych,

–

oczekiwania. Jeśli producenci spodziewają się podwyżek cen, mogą zdecydować się na
zwiększenie produkcji w chwili obecnej, aby czerpać zyski w przyszłości. Natomiast,
jeśli oczekuje się, że ceny w przyszłości spadną, przedsiębiorstwa zmniejszą produkcję
i wtedy podaż spadnie.

Poziom równowagi rynkowej – kiedy spotyka się popyt z podażą, dzieje się coś istotnego.
Łączny wpływ podaży i popytu określa równowagę i cenę równowagi rynkowej. Cena
równowagi rynkowej to cena, która równoważy popyt z podażą. Cena równowagi rynkowej
jest jedyną ceną, która może się utrzymywać przez nieograniczony czas, o ile nie nastąpią
przesunięcia krzywych popytu lub podaży.

Rys. 3. Cena równowagi oraz optymalna wielkość podaży

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W niektórych państwach natomiast stosowane są również ceny minimalne i maksymalne
(nieregulowane przez mechanizmy rynkowe). Są to ceny, które narzuca państwo.

Podstawowe pojęcia dotyczące rachunku ekonomicznego
Wpłaty – związane są z przychodem środków pieniężnych przedsiębiorstwa. W kasie lub na
rachunku bankowym. Mogą występować z tytułu sprzedaży produktów i środków w obrocie
gotówkowym lub przy regulacji należności, obejmują także przychody pieniężne z tytułu
sprzedaży środków trwałych, kredytów, pożyczek i darowizn.
Wypłaty – oznaczają rozchód środków pieniężnych w przedsiębiorstwie. Wypłaty powodują
w każdym przypadku zmniejszenie stanu środków pieniężnych. Dokonywanie wypłat
związane może być z zakupem środków w obrocie gotówkowym i bezgotówkowym Mogą
być rezultatem ponoszonych kosztów, np. robocizny.
Nakłady są sumą pracy żywej i uprzedmiotowionej poniesione na produkcję w danym roku,
w jednostce gospodarczej. Mierzy się je ilościowo, czyli w jednostkach fizycznych (godziny,
kilogramy, sztuki itp.) oraz wartościowo (w zł.).

Istnieje wiele kategorii nakładów, spośród których najczęściej wyróżnia się:

–

nakłady pracy żywej, określające poniesioną lub planowaną do wydatkowania pracę
ludzką,

–

nakłady materialne, czyli zużyte nawozy, paliwa, środki ochrony roślin, pasze,

–

amortyzację, stanowiącą równowartość zużycia majątku trwałego.

Koszty, czyli celowe nakłady, wyrażone w jednostkach pieniężnych, poniesione przez
przedsiębiorstwo. Koszty można klasyfikować na wiele sposobów.

Wśród kosztów można wyróżnić następujące ich układy:

a) układ rodzajowy – dzieli koszty według rodzaju i obejmuje następujące grupy kosztów:

–

amortyzacja – zużycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,

–

zużycie materiałów – zużycie materiałów podstawowych i surowców,

–

zużycie energii – zużycie energii elektrycznej, gazu, pary i energii w innej postaci,

–

usługi obce – transportowe, sprzętowe, składowania, remontowe i konserwacji,
telekomunikacyjne i pocztowe, dozór mienia, najem, dzierżawa, leasing operacyjny,
obsługa bankowa,

–

wynagrodzenia – ogół wynagrodzeń pieniężnych i w naturze za pracę bez względu
na charakter stosunku pracy,

–

ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia – składki z tytułu ubezpieczeń
społecznych obciążające pracodawcę, składki na Fundusz Pracy, Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, obligatoryjne odpisy na Zakładowy
Fundusz Świadczeń Socjalnych, świadczenia urlopowe, koszty dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy, szkolenia pracowników itp.,

–

podatki i opłaty – podatki i opłaty kosztowe, np. podatek od nieruchomości, opłaty
skarbowe, notarialne, sądowe i inne opłaty na rzecz gminy,

–

pozostałe koszty rodzajowe – koszty podróży służbowych, koszty reprezentacji
i reklamy, ubezpieczenia majątkowe,

b) układ kalkulacyjny – klasyfikuje koszty w tzw. pozycje kalkulacyjne niezbędne do

obliczenia kosztu wytworzenia produktu, dzieli on koszty następująco:
–

koszty bezpośrednie można przypisać konkretnej działalności, (np. produkcji,
usługom) czyli z całą pewnością są na nią ponoszone (np. kosztami bezpośrednimi
naprawy ciągnika będą koszty części zamiennych i robocizny),

–

koszty pośrednie – związane są ze zużyciem czynników produkcji, które nie łączą się
bezpośrednio z wytwarzaniem konkretnego produktu i wynikają z funkcjonowania
przedsiębiorstwa jako całości. Do nich zaliczamy koszty ogólnoprodukcyjne
(np. w rolnictwie: amortyzacja maszyn do uprawy roli), koszty utrzymania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

magazynu

zbożowego–

obciążają

produkcję

roślinną,

koszty

ogólne

przedsiębiorstwa (w rolnictwie koszty ogólnogospodarcze np. podatek rolny,
ubezpieczenie budynków, odsetki od zaciągniętych kredytów),

–

techniczny koszt wytworzenia, będący sumą kosztów bezpośrednich i kosztów
wydziałowych,

–

koszt całkowity, czyli koszt wytworzenia, będący sumą technicznego kosztu
wytworzenia oraz kosztów zarządu,

–

koszt własny sprzedaży (pełen koszt własny), będący sumą wszystkich kosztów
bezpośrednich i pośrednich.

Układ

kalkulacyjny

jest

charakterystyczny

dla

rachunku

kosztów

pełnych.

W rachunkowości istnieją również systemy rachunku kosztów, wśród których najbardziej
rozpowszechnił się rachunek kosztów zmiennych. Klasyfikuje on koszty według kryterium
zmienności w zależności od zmian wielkości produkcji. W ramach tego rachunku
wyróżniamy:
–

koszty zmienne,

–

koszty stałe.

c) Pozostałe koszty operacyjne, które nie dotyczą bezpośrednio podstawowej działalności

jednostki, są związane m.in. z:

–

utrzymaniem obiektów działalności socjalnej,

–

zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie oraz wartości
niematerialnych i prawnych,

–

odpisaniem należności przedawnionych, umorzonych i nieściągalnych,

–

odszkodowaniami, karami i grzywnami, itp.

d) Koszty finansowe obejmują m.in.:

–

stratę ze zbycia inwestycji,

–

opłaty odsetkowe z tytułu leasingu finansowego,

–

odsetki z tytułu zwłoki w zapłacie,

e) Straty nadzwyczajne to koszty powstające na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia,

poza działalnością operacyjną jednostki i niezwiązane z ryzykiem jej prowadzenia. Są to
ujemne skutki tych zdarzeń. Zaliczamy do nich wartość utraconych składników aktywów
na skutek zdarzeń losowych (np. pożar, powódź).

Wydatek – to rozchód środków pieniężnych na wyznaczony cel.
Wpływ – to przychód środków pieniężnych.
Przychód z działalności gospodarczej – powstaje w momencie sprzedaży danego towaru lub
wykonania usługi, niezależnie od tego, czy towarzyszy temu bezpośrednio zapłata należności,
czy też zostanie ona odroczona w czasie.

Głównym źródłem przychodów dla przedsiębiorcy jest sprzedaż wytworzonych

produktów. Do przychodów z działalności gospodarczej, poza przychodami ze sprzedaży,
zalicza się również:
1) inne przychody operacyjne między innymi odsprzedaż materiałów, kary umowne, kwoty

uzyskane z innych źródeł finansowania, dotacje bezzwrotne, pożyczki ze sprzedaży
środków trwałych, przedawnione i umorzone zobowiązania, otrzymane darowizny,

2) przychody z operacji finansowych, m.in.: odsetki od środków na rachunkach bankowych,

od pożyczek udzielonych innej jednostce, ze sprzedaży aktywów finansowych (akcje,
obligacje), otrzymane raty oprocentowania kredytu leasingowego,

3) inne przychody i zyski nadzwyczajne, np.: otrzymane odszkodowanie za szkody

dotyczące składników majątku, umorzenie spłaty kredytu itp.

Dochód – najogólniej ujmując, stanowi różnicę między wartością produkcji, a kosztami jej
uzyskania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przepływy pieniężne – wszystkie operacje związane z wydatkiem bądź wpływem pieniędzy
do jednostki gospodarczej.

Rozchód – wydatkowanie przez jednostkę gospodarującą wartości materialnych:
–

środków pieniężnych (rozchody gotówkowe, czyli wydatki pieniężne),

–

materiałów,

–

produktów,

–

towarów,

–

wyrobów.

Zysk – w rachunkowości jest to dodatni wynik finansowy przedsiębiorstwa lub określonej
inwestycji albo pożyczki. Jego przeciwieństwem jest strata.

Rodzaje kalkulacji wstępna i wynikowa

Jednostka gospodarcza w toku swej działalności usługowej, handlowej, produkcyjnej,

ponosi koszty związane z wytworzeniem produktów, wykonaniem usług, zakupem
i sprzedażą towarów oraz uzyskuje przychody z ich sprzedaży. W całym tym procesie dąży do
osiągnięcia zysku, który stanowi nadwyżkę przychodów nad kosztami. Aby ustalić
opłacalność zamierzonej lub wykonanej produkcji, lub usługi, wytwórca musi obliczyć koszt
jej wykonania i porównać z możliwą do uzyskania ceną, lub taką cenę ustalić.

W celu ustalenia kosztu wytworzenia jednostki, partii, asortymentu produktów, należy

przeprowadzić obliczenia nazywane kalkulacją kosztów. Kalkulacja powinna umożliwić
ustalenie łącznej sumy kosztów, przypadających na dany produkt oraz koszty poszczególnych
składników, które nazwane są pozycjami kalkulacyjnymi.

Układ kosztów, obejmujący pozycje kalkulacyjne, przedstawia się następująco:

1. materiały bezpośrednie, które na podstawie dokumentów można przypisać danemu

produktowi (wraz z kosztami zakupu),

2. płace bezpośrednie, które na podstawie kart pracy można przypisać danemu produktowi

(wraz z narzutami),

3. inne koszty bezpośrednie (energia i paliwo na cele technologiczne, obróbka obca, zużycie

narzędzi i przyrządów specjalnych używanych wyłącznie przy wytwarzaniu danych
produktów),

4. razem koszty bezpośrednie (1 + 2 + 3),
5. uzasadnione koszty wydziałowe. Zalicza się do nich, wartość kosztów związanych

z ogólną wielkością produkcji (np. energia lub amortyzacja), a nie istnieje możliwość ich
przypisania (na podstawie dokumentów źródłowych) określonym produktom,

6. techniczny koszt wytworzenia (4 + 5).

W zależności od czasu i celu sporządzania kalkulacji dzieli się ją na:
–

wstępną – sporządzaną przed rozpoczęciem produkcji lub wykonywania usługi i jej
celem jest obliczenie kosztów planowanych,

–

wynikową – sporządzaną na podstawie informacji dotyczącej poniesionych kosztów
produkcji, wykonania usługi. Jej celem jest ustalenie rzeczywistego kosztu produktu.

W zależności od sposobu przeprowadzania kalkulacji wyróżnić można między innymi

kalkulacje:
–

podziałową prostą, która ma zastosowanie przy masowej produkcji jednorodnego
produktu. Jednostkowy koszt produktu lub usługi oblicza się wówczas poprzez
podzielenie łącznej wysokości kosztów przez liczbę wytworzonych jednostek. Produkcję
niezakończoną na koniec okresu można przeliczyć na umowne jednostki kalkulacyjne
w celu sprowadzenia jej do wspólnego mianownika z produktami zakończonymi. W tym
celu produkcję niezakończoną traktuje się jako pewien procent produktu gotowego:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

= –––––––

P + i ∙ P

gdzie:
k

– koszt

jednostkowy wytworzenia,

– całkowity koszt wytworzenia,

– liczba wytworzonych produktów w toku,

P – liczba wytworzonych produktów gotowych,
i – stopień zaawansowania produktów w toku w %.

–

podziałową ze współczynnikiem, która ma zastosowanie przy produkcji podobnych
wyrobów, z tego samego lub zbliżonego surowca, w takim samym lub zbliżonym
procesie produkcyjnym, przy użyciu tych samych maszyn i urządzeń produkcyjnych.
W celu przeprowadzenia kalkulacji przelicza się wyprodukowaną liczbę na umowne
jednostki kalkulacyjne, wykorzystując współczynniki odzwierciedlające udział
poszczególnych wyrobów w kosztach (łącznych lub w poszczególnych pozycjach
kalkulacyjnych),

–

kalkulacja doliczeniowa może mieć zastosowanie przy produkcji jednostkowej, seryjnej,
wieloasortymentowej, w przypadku wytwarzania wyrobów z tych samych, podobnych
lub różnych materiałów, przy zastosowaniu różnych procesów technologicznych.
Kluczami podziałowymi mogą być:

–

materiały bezpośrednie,

–

płace bezpośrednie, suma kosztów bezpośrednich,

–

czas pracy mierzony w roboczogodzinach, maszynogodzinach.
Typowymi kalkulacjami mającymi zastosowanie w produkcji rolniczej są:

–

kalkulacje pełne (analityczne, czyli rozdzielcze i syntetyczne, czyli organiczne),
charakteryzują się tym, że uwzględnia się w nich wszystkie koszty zarówno z grupy
kosztów stałych i zmiennych (pośrednich i bezpośrednich), co prowadzi do obliczania
pełnych kosztów produkcji w przeliczeniu na jednostkę produktu,

–

kalkulacje niepełne w których nie uwzględnia się wszystkich elementów całkowitych
kosztów produkcji. Pomija się koszty stałe (pośrednie), ponieważ nie będą one zmieniały
się w cyklu produkcyjnym, bez względu na rodzaj działalności, a bierze się pod uwagę
koszty bezpośrednie lub zmienne,

–

kalkulacje różnicowe polegają na obliczeniu, jak zmienia się wielkość dochodu wskutek
zastąpienia jednostki jednej działalności taką samą jednostką innej działalności. Z dwóch
porównywanych działalności ta będzie efektywniejsza, która daje większy dochód.

Cena sprzedaży

Przez cenę rozumie się wartość towaru lub usługi wyrażoną w pieniądzu, którą kupujący

płaci sprzedawcy za określony towar, wykonaną usługę. Osiągnięcie przez przedsiębiorstwo
dodatniego wyniku finansowego zależy zarówno od ponoszonych kosztów, jak i od cen
sprzedaży, stąd istotną rolę w działalności jednostki odgrywa polityka cenowa.

Cenę sprzedaży wyrobu, usługi tworzyć będą:

1. techniczny koszt wytworzenia (obliczany w kalkulacji kosztów),
2. koszty zarządu (rozliczane na produkcje zakończona) – obejmują koszty administracji

i obsługi danej jednostki jako całości. Obejmują one miedzy innymi koszty:
– opłat administracyjnych,
– pracy pracowników administracji,
– biurowe,
– podróży służbowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– podatku od nieruchomości,
– podatku od środków transportowych,
– usług telekomunikacyjnych,
– utrzymania komórek ogólnego przeznaczenia,

3) koszty sprzedaży (rozliczane na produkcję zakończoną) – są to koszty ponoszone przez

daną jednostkę w związku ze sprzedażą produktów. Mogą to być między innymi koszty:
– opakowań,
– załadunku,
– transportu,
– ubezpieczenia,
– marketingu i reklamy,

4) zysk.

Koszty zarządu i koszty sprzedaży rozlicza się tylko na produkcje zakończoną. Kluczem

podziałowym przy rozliczaniu kosztów zarządu na kilka produktów może być techniczny
koszt wytworzenia, a przy rozliczaniu kosztów sprzedaży, całkowity koszt wytworzenia. Zysk
najczęściej doliczany jest stawką % do kosztu własnego.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest potrzeba?
2. Co to jest dobro?
3. Co to jest praca?
4. Co to jest produkcja?
5. Co to są czynniki produkcji?
6. Co to jest popyt?
7. Co to jest podaż?
8. Co to jest zysk?
9. W jakich układach grupuje się koszty?
10. Jakie są rodzaje kalkulacji?
11. Co to jest cena, i co wchodzi w jej skład?
12. Co rozumiesz przez określenie – przychód, koszt, dochód?
13. Co rozumiesz przez określenie – wydatek, nakład?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W miejsce kropek wpisz odpowiedzi.

Podaj po dwa przykłady:
a) dóbr publicznych…………………………………………………………….
b) dóbr substytucyjnych………………………………………………………..
c) dóbr komplementarnych……………………………………………………..
d) usług materialnych…………………………………………………………..
e) kosztów rzeczowych…………………………………………………………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania zawartym w rozdziale 4.1 Poradnika dla ucznia,
2) wpisać w miejsce kropek poprawne odpowiedzi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Na podstawie informacji przeprowadź klasyfikację kosztów przedsiębiorstwa w układzie

rodzajowym i kalkulacyjnym:
a) zużycie materiałów,
b) paliwo,
c) amortyzacja,
d) materiały bezpośrednie,
e) koszty sprzedaży,
f) koszty wydziałowe,
g) wynagrodzenia,
h) koszty zakupu,
i) płace bezpośrednie,
j) energia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać pozycje kosztów w układzie rodzajowym,
2) dokonać klasyfikacji kosztów w układzie kalkulacyjnym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 3

Oblicz jednostkowy koszt wytworzenia pługa, wiedząc, że poniesione w ciągu miesiąca

koszty całkowite na produkcję 200 szt. kompletnie wykończonych wyniosły 25 000 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć koszt jednostkowy wytworzenia wyrobu gotowego,
2) sprawdzić poprawność obliczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

materiały piśmiennicze,

–

kalkulator.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić działanie prawa popytu i podaży?



2) określić grupy kosztów w układzie rodzajowym?



3) określić jakie wyróżniamy układy kosztów?



4) wymienić rodzaje dóbr?



5) wymienić elementy jakie tworzyć będą cenę wyrobu lub usługi?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Ogniwa agrobiznesu i ich funkcje. Instytucje związane

z agrobiznesem. Procesy integracyjne w agrobiznesie.
Integracja z Unią Europejską

4.2.1. Materiał nauczania

Ogniwa agrobiznesu i ich funkcje

Agrobiznesem określamy zespolone ze sobą działania człowieka uczestniczące

bezpośrednio lub pośrednio w wytwarzaniu finalnych produktów żywnościowych, począwszy
od pozyskania surowców pierwotnych, a na gotowej żywności na stole konsumenta
skończywszy, jest on jednym z systemów całej gospodarki narodowej.

Agrobiznes obejmuje:

1. przemysł – wytwarzający środki produkcji dla rolnictwa i przemysłu spożywczego. Do

tego podsystemu agrobiznesu zalicza się odpowiednią część potencjału tych gałęzi
przemysłu, które wytwarzają środki produkcji dla rolnictwa. Podstawowymi gałęziami
pracującymi dla rolnictwa są:
–

przemysł paliwowo – energetyczny (paliwa, energia elektryczna i gaz zużywane
w rolnictwie),

–

przemysł elektromaszynowy (maszyny i urządzenia do produkcji rolnej, w tym
ciągniki, maszyny i narzędzia uprawowe, pielęgnacyjne, żniwno – omłotowe, silniki
elektryczne i inne urządzenia),

–

przemysł chemiczny (nawozy mineralne, środki ochrony roślin, folie i masy
plastyczne, materiały budowlane pochodzenia chemicznego, rury i urządzenia
wodno–melioracyjne),

–

przemysł mineralny (cement, cegła, dachówki, szkło, rury drenarskie, wapno, itp.),

–

przemysł drzewno – papierniczy (drewno budowlane, płyty wiórowe, itp.),

–

przemysł lekki (tkaniny techniczne, odzież, i obuwie robocze itp.),

–

inne gałęzie przemysłu obsługujące rolnictwo,

2. rolnictwo, pojmowane jako wytwórczość surowców żywnościowych i gotowej żywności.

W ujęciu mikroekonomicznym rolnictwo jest to zorganizowana działalność ludzka
sterująca procesami biologicznymi w organizmach żywych (roślinnych i zwierzęcych),
której celem jest wytwarzanie żywności, surowców żywnościowych i nieżywnościowych
surowców przemysłowych z wykorzystaniem powierzchni ziemi, pracy, zarządzania oraz
kapitałowych środków produkcji. Działalność ta musi być prowadzona w taki sposób by
nie naruszała równowagi ekologicznej i nie powodowała nadmiernej eksploatacji
zasobów odnawialnych takich jak woda, krajobraz i inne. W procesie rozwoju rolnictwa
podstawową komórką stało się gospodarstwo, które w warunkach rozwiniętego rynku
przekształciło się w przedsiębiorstwo rolne. W ujęciu makroekonomicznym rolnictwo
jest wyodrębnionym działem gospodarki narodowej, który składa się z trzech członów:
–

wytwórczość rolnicza,

–

usługi produkcyjne oraz infrastruktura techniczna rolnictwa,

–

funkcjonowanie wsi jako wyodrębnionego organizmu, w tym głównie osadnictwa
wiejskiego i budownictwa, infrastruktury socjalnej, zagospodarowania przestrzeni
rolniczej.

Podstawową funkcją rolnictwa jest zaspokajanie popytu na żywność, kształtowanego
przez potrzeby żywnościowe, dochody konsumentów, nawyki konsumpcyjne oraz tempo
wzrostu liczby ludności. Produkcja żywności ma także zapewnić odpowiednie miejsce
Polski w międzynarodowym podziale pracy i na rynku światowym (eksport produktów
rolnych i żywnościowych),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. skup produktów rolnych, ich przechowywanie i transport. Skup produktów rolnych jest to

wyspecjalizowana forma obrotu towarowego, polegająca na nabywaniu przez
przedsiębiorstwa handlowe i przemysłowe produktów rolnych i odpadów użytkowych od
producentów rolnych w celu dalszej ich odsprzedaży lub przetwórstwa. Przedmiotem
skupu są dobra, których podaż jest sezonowa i w znacznym stopniu zależna od warunków
przyrodniczych. Skup produktów spełnia takie funkcje jak:
–

koncentruje rozproszoną masę towarową w określonych punktach,

–

stanowi ogniwo ekonomiczno – organizacyjne łączące rolnictwo z przetwórstwem
żywności oraz z handlem hurtowym lub detalicznym,

–

umożliwia prowadzenie produkcji przez gałęzie przemysłu wytwarzające artykuły
żywnościowe i nieżywnościowe,

–

warunkuje tworzenie i odnawianie rezerw artykułów żywnościowych, pasz
i surowców,

–

umożliwia realizację umów eksportowych. Instytucje zajmujące się skupem
produktów rolnych oprócz aktów organizacji kupna – sprzedaży i organizacji podaży
realizują również cały szereg czynności technicznych takich jak: magazynowanie,
zabiegi

konserwujące

i uszlachetniające

oraz

transport.

Przechowalnictwo

(magazynowanie) jest to działalność gospodarcza związana z gromadzeniem
zapasów dóbr materialnych z ich składowaniem we właściwych warunkach oraz
przekazywaniem odbiorcom. Transport jest to działalność polegająca na
przemieszczaniu się osób i ładunków za pomocą środków transportu,

4. rybołówstwo, rybactwo śródlądowe, leśnictwo i łowiectwo. Rybołówstwo jest to zespół

celowo zorganizowanych środków i czynności zmierzających do poławiania ryb i innych
żywych organizmów wodnych z mórz, jezior i rzek do celów konsumpcyjnych
i przetwórstwa. Rybactwo śródlądowe zajmuje się chowem, hodowlą i pozyskiwaniem
ryb w naturalnych oraz sztucznych zbiornikach wodnych. Rybołówstwo i rybactwo
stanowią podsystem agrobiznesu o ograniczonym asortymencie, są ważnym zasobem
naturalnych wód, w przyszłości krajowe łowiska mogą stać się ważnym elementem
rozwoju sportów wodnych i rekreacji. Białko ryb jest ważnym uzupełnieniem krajowej
produkcji białek zwierzęcych. Leśnictwo jest działem produkcji materialnej, która
zaspokaja zapotrzebowanie na produkty leśne, obok rolnictwa jest podstawową formą
użytkowania zasobów przyrodniczych. Spełnia ono wiele funkcji pozaprodukcyjnych
takich jak ochronna, rekreacyjna, krajobrazowa. Gospodarka łowiecka obejmuje
regulację populacji zwierzyny łownej, zagospodarowania łowisk kultywowanie tradycji
myśliwskich, kultury i sztuki związanej z łowiectwem oraz wiedzy i rekreacji, a także
dostawy atrakcyjnych smakowo produktów żywnościowych. Łowiectwo może spełniać
dużą rolę jako źródło dochodu dla gospodarki narodowej, z uwagi na to, że ceny
dziczyzny na rynkach światowych przewyższają dwukrotnie ceny zwierząt hodowlanych,

5. przemysł spożywczy – przetwórstwo żywności jest to wytwarzanie produktów

żywnościowych z surowców pochodzenia rolniczego i morskiego, celem przetwórstwa
jest zmiana postaci i właściwości użytkowych produktów rolnych. W zależności od
stopnia przerobu w przetwórstwie można wyróżnić przetwórstwo pierwotne
i przemysłowe. Przetwórstwo pierwotne polega na prostych operacjach dokonywanych
najczęściej w gospodarstwie rolnym lub w sferze skupu. Przetwórstwo przemysłowe
polega na całkowitej zmianie postaci fizycznej surowca w procesie przetwarzania go na
produkt finalny, przerabianiu surowców żywnościowych zakupionych bezpośrednio od
rolników w jednostce skupu, lub z własnej produkcji w celu odsprzedaży wyrobów
gotowych do handlu hurtowego, detalicznego lub do innych zakładów przetwórczych.

W ramach tego ogniwa agrobiznesu wyodrębnia się 15 branż przemysłu: chłodniczy,
cukierniczy, cukrowniczy, jajczarsko – drobiarski, mięsny, mleczarski, młyński

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i makaronowy, olejarski, piekarski, piwowarski, rybny, spirytusowy, drożdżowy,
winiarski oraz ziemniaczany,

6. hurtowy i detaliczny handel żywnością, obrót surowcami rolnymi. Istotą działalności

handlu jest świadczenie dostawcom i odbiorcom towarów i usług handlowych, czyli
czynności niezbędnych do dokonywania transakcji kupna – sprzedaży. Do podstawowych
funkcji handlu zalicza się:
–

uzgadnianie struktury rodzajowej towarów,

–

kierowanie ruchem towarów w czasie i w przestrzeni,

–

kształtowanie pojedynczej partii towaru oraz struktury asortymentowej towarów.

W zależności od zakresu i rodzaju działalności wyróżnia się:
–

handel hurtowy, który zajmuje się zakupem dużych partii towarów od producentów,
zmianą wielkości sprzedawanych partii asortymentu, a następnie odsprzedażą
punktom sprzedaży detalicznej,

–

handel detaliczny, który polega na realizacji sprzedaży detalicznej w niewielkich
ilościach oraz odbywa się w punktach sprzedaży detalicznej,

7. usługi związane z funkcjonowaniem tych zagadnień (w szczególności usługi

transportowe, łączności, budownictwa, nauki, oświaty itp.). Usługi i produkty
wytwarzane w agrobiznesie funkcjonują w obrębie całego systemu, dzieli się je na
kategorie:
–

fizyczny (czysty) produkt, np. bochenek chleba,

–

produkt z usługą towarzyszącą np. urządzenie sprzedawane rolnikowi wraz z usługą
instalacyjną,

–

połączenie produktu i usługi np. posiłek w barze,

–

usługa podstawowa z towarzyszącymi jej usługami i produktami o mniejszym
znaczeniu np. bankiet z występami artystycznymi,

–

czysta usługa, np. doradztwo prawnicze, finansowe, podatkowe.

Instytucje związane z agrobiznesem

1. Ogół banków oraz instytucji parabankowych, odpowiednio zorganizowanych

i powiązanych ze sobą tworzą bankowy system agrobiznesu. W stosunku do sfery
agrobiznesu banki spełniają następujące role:
–

depozytariusza wkładów oszczędnościowych podmiotów gospodarczych i ludności,

–

kredytodawcy,

–

jednostki prowadzącej rachunki rozliczeniowe poszczególnych podmiotów
gospodarczych.

Do podstawowych czynności bankowych należą:
–

organizowanie i prowadzenie działalności rozliczeniowej,

–

przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych,

–

prowadzenie działalności kredytowej,

–

wykonywanie operacji czekowych i wekslowych,

–

udzielanie oraz przyjmowanie poręczeń i gwarancji bankowych,

–

emitowanie papierów wartościowych oraz dokonywanie obrotu tymi papierami,

–

doradztwo finansowe,

–

przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek
sejfowych.

Rolnicy mogą korzystać ze specjalnej grupy kredytów o korzystniejszych warunkach
ekonomicznych. Są to tzw. kredyty preferencyjne z dopłatą do oprocentowania z Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Szczególne zasady udzielania tych
kredytów dotyczą:
–

przeznaczenia kredytu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

podmiotów mogących ubiegać się o kredyt,

–

warunków udzielania kredytu,

–

procedur ubiegania się o kredyt.

2. System ubezpieczeń polega na tworzeniu ze składek ubezpieczonych podmiotów

odpowiednich funduszy i na wypłacaniu z nich odpowiednich kwot w przypadku
wystąpienia zdarzeń losowych objętych ubezpieczeniem (pożar, gradobicie, wypadki
samochodowe, upadki zwierząt i inne). Ubezpieczenia dzieli się na: gospodarcze
majątkowe i osobowe, społeczne.
W rolnictwie ubezpieczenia są realizowane w dwóch formach:
a) ubezpieczenia obowiązkowe, które dotyczą:

–

ubezpieczenia budynków i budowli wchodzących w skład gospodarstwa rolnego
od ognia i innych zdarzeń losowych,

–

ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych
za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,

–

ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia
gospodarstwa rolnego,

b) ubezpieczenia dobrowolne, które dotyczą skutków chorób, padnięć, nieszczęśliwych

wypadków, ognia i oddziaływania innych żywiołów. Ustawa o ubezpieczeniach
majątkowych i osobowych daje podstawy do powstania rynku ubezpieczeniowego,
gdzie występują dwa rodzaje ubezpieczycieli:
–

ubezpieczyciele w formie spółek akcyjnych,

–

towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych.

W systemie ubezpieczeń rolników wyodrębnia się ubezpieczenie emerytalno – rentowe,
wypadkowe, chorobowe, macierzyńskie. Obejmują one rolników, czyli osoby fizyczne
prowadzące na własny rachunek działalność rolniczą, jako posiadacze gospodarstw
rolnych, a także domowników.

3. Rynki zorganizowane są to miejsca, w których są zawierane transakcje w określonym

czasie i zgodnie z ustalonymi normami postępowania. Zalicza się do nich rynki hurtowe,
giełdy towarowe, aukcje, targi, wystawy gospodarcze. Służą one do obrotu pieniędzmi,
papierami wartościowymi, surowcami, towarami i usługami.

4. Instytucje rządowe – do tej grupy zaliczane są różnego rodzaju instytucje i organizacje

funkcjonujące w bezpośrednim otoczeniu rolnictwa, mają one na celu stabilizowanie
warunków produkcji i dochodów rolników. Są to:
–

Agencja Rynku Rolnego (ARR),

–

Agencja Nieruchomości Rolnej (ANR),

–

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR),

–

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).

5. Instytucje doradcze i fundacje – wśród kreatorów i realizatorów polityki rolnej należy

wymienić:
–

ośrodki doradztwa rolniczego, które pełnią funkcję doradczą, wdrożeniową,
światową, informacyjną dla rolników i rolnictwa,

–

fundacje, które służą mobilizowaniu środków prywatnych i publicznych, kreowaniu
funduszy celowych i wspieraniu tych przedsięwzięć, które są uznane za szczególnie
ważne.

6. Samorząd terytorialny – podstawowym elementem układu samorządowego gminy jest

samorząd terytorialny, który stanowi reprezentację wszystkich bez wyjątku mieszkańców
tego terytorium. Organem stanowiącym i kontrolnym w gminie jest rada gminy, która
spełnia rolę podstawowego ogniwa samorządu wiejskiego z uwagi na to, że:
–

tylko ona stanowi reprezentację

ogółu ludności wiejskiej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

ma w swoim składzie przedstawicieli partii politycznych, organizacji społecznych
i innych organów samorządu wiejskiego,

–

utrzymuje więź ze społeczeństwem i jego organizacjami, korzysta z ich inicjatywy.

Do kompetencji samorządu lokalnego należy bezpośrednia obsługa komunalna wsi
i rolnictwa.

Wśród

przedsięwzięć

organizatorskich

samorządu

lokalnego

najważniejszych należą:
–

tworzenie ośrodków lokalnej sieci informacyjnej o potrzebach i możliwościach
rozwoju danego obszaru,

–

tworzenie systemu popierającego zawieranie umów między różnego rodzaju
firmami,

–

organizowanie

spotkań

związków

formalnych

przedstawicieli

różnych

przedsiębiorstw, połączonych interesem rozwoju danego obszaru,

–

tworzenie lokalnych banków danych (m.in. o programach i strategii władzy
lokalnej),

–

tworzenie stowarzyszeń lub rynków odbiorców innowacji (dotyczy to zakupów
wyrobów i usług nowo tworzonych przedsiębiorstw).

Ważne miejsce w systemie samorządu terytorialnego zajmuje samorząd mieszkańców
wsi. Zgodnie z ustawą gmina może tworzyć jednostki pomocnicze tj. sołectwa. Organami
samorządu mieszkańców wsi są: zebrania wiejskie, rada sołecka oraz sołtys.

7. Samorządowe organizacje rolników – wśród nich można wyróżnić dwie grupy

społeczno–zawodowe, które działają na podstawie ustawy z dnia 8 października 1982 r.
o społeczno zawodowych organizacjach rolników:
–

zawodowo – gospodarcze – o cechach produkcyjno – usługowych, do których należą
kółka rolnicze i ich spółdzielnie oraz wyspecjalizowane związki i zrzeszenia
branżowe,

–

spółdzielcze organizacje handlowej obsługi rolnictwa.

Wśród organizacji samorządowych działających na obszarach wiejskich wyróżniamy:

1. związki zawodowe rolników, są to: Związek Rolników, Kółek i Organizacji

Rolniczych, Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność”, Związek
Zawodowy Rolnictwa „Samoobrona”. Organizacje te, bez względu na orientację
polityczną spełniają dwie funkcje:
–

reprezentują zrzeszonych rolników wobec rządu, jego agend oraz innych władz
państwowych,

–

stanowią grupy nacisku na władze ustawodawcze i rząd,

2. Izby rolnicze (reaktywowały swoją działalność na podstawie ustawy z dnia

14 grudnia 1995 r.). Ustawa ta dała rolnikom możliwość tworzenia własnej
niezależnej, powszechnej organizacji samorządowej, wyłonionej w wyniku
demokratycznych wyborów. Zgodnie z tą ustawą tworzy się samorząd rolniczy
działający na rzecz rozwiązywania problemów rolnictwa reprezentujący interesy
zrzeszonych w nim podmiotów.

Procesy integracyjne w agrobiznesie

Wyodrębnione, samodzielnie działające podmioty gospodarcze dążą do stabilizacji

wzajemnych powiązań w celu maksymalizacji zysku. Integracja gospodarcza może dotyczyć
firm i gospodarstw – wówczas mówi się o integracji w skali mikroekonomicznej. Może ona
dotyczyć także gałęzi i działów gospodarki narodowej, a nawet całej gospodarki
poszczególnych państw i wówczas jest to integracja w skali makroekonomicznej.

W zależności od zakresu, kierunków i form organizacyjno prawnych wyodrębnia się:

1. integrację gospodarczą poziomą, polegającą na scalaniu jednorodnych jednostek

organizacyjnych zajmujących się identyczną lub zbliżoną działalnością gospodarczą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W rolnictwie integracja pozioma, podobnie jak w innych działach gospodarki narodowej,
polega na łączeniu gospodarstw w większe organizacje gospodarcze. Może ona
występować w następujących formach:
–

zespół producencki, który jest tworzony na zasadzie dobrowolności. Rolnicy łączą
się w nim w celu zespołowego zbywania swej produkcji,

–

grupa marketingowa, która powstaje wówczas, gdy zespół producencki wykracza
swoją działalnością poza rynek pierwotny.

2. integrację gospodarczą pionową, która polega na scalaniu różnorodnych jednostek

organizacyjnych zajmujących się kolejnymi fazami procesu produkcyjnego, mającego na
celu wytworzenie określonego produktu finalnego. Przykładem integracji pionowej jest
zawarcie kontraktu – jest to najbardziej rozpowszechniona forma. Powszechność tej
formy integracji, związana jest również z tym, że nie zmienia ona stosunków własności
i jest łatwa do zaakceptowania przez rolnika. Reguluje ona podaż surowców
żywnościowych pod względem ilości, jakości, terminu dostawy, cech zdrowotnych.
Integracja pionowa kreowana jest głównie przez kapitał pozarolniczy i stanowi
najważniejszy mechanizm modernizacji i rekonstrukcji rolnictwa. Polega ona na
przyporządkowaniu produkcji pojedynczych gospodarstw jednemu ekonomicznemu
kierownictwu.

Integracja z Unią Europejską

Integracja jest pojęciem ekonomicznym, oznaczającym procesy gospodarcze polegające

na scalaniu wielu części. Można ją zdefiniować jako proces ekonomicznego skupiania pod
jednym kierownictwem całości lub części działań gospodarczych, rozproszonych dotychczas
pomiędzy różne podmioty gospodarcze.

Polska do 1989 roku należała do konkurencyjnej w stosunku do EWG Rady Wzajemnej

Pomocy Gospodarczej (RWPG), ale już od września tegoż roku rozpoczęła starania
o stowarzyszenie się z krajami ze Wspólnoty Europejskiej. W 1993 r. ustalono polityczno–
ekonomiczne kryteria, jakie musiały spełnić państwa Europy Środkowo–Wschodniej, aby
mogły ubiegać się o przystąpienie do Unii. Polska rozpoczęła negocjacje w 1998 roku.

W 2003 r. został podpisany przez nasz kraj traktat akcesyjny. Polska, razem

z pozostałymi dziewięcioma krajami wstąpiła do Unii 1 maja 2004 roku.

Wspólna polityka rolna oznacza, że wszystkie przedsięwzięcia dotyczące sektora rolnego

są podejmowane i konsultowane przez wszystkie kraje należące do UE. Obejmuje ona
rolnictwo, leśnictwo, uprawę winorośli oraz ogrodnictwo. Tym samym wewnątrz UE zostały
zniesione wszelkie ograniczenia w handlu produktami gleby, lasu i morza. Na terenie
Wspólnoty obowiązuje zakaz stosowania ceł i innych barier utrudniających swobodny
przepływ towarów rolnych, oraz zakaz subsydiowania rolnictwa wbrew nakazom równej
konkurencji. Funkcjonują wspólne ceny, stałe kursy walutowe w obrotach towarami rolnymi,
nastąpiła także harmonizacja przepisów administracyjnych, fitosanitarnych, weterynaryjnych
i ochrony zdrowia. Częścią składową WPR jest Wspólna Polityka Strukturalna.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest agrobiznes?
2. Co obejmuje agrobiznes?
3. Jaką podstawową funkcję spełnia rolnictwo?
4. Jaką funkcję spełnia skup produktów rolnych?
5. Co określamy pojęciem – przetwórstwo żywności?
6. Na jakie kategorie dzielimy usługi i produkty, występujące w agrobiznesie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Jakie ogniwa występują w agrobiznesie?
8. Jakie znasz instytucje związane z agrobiznesem?
9. Na czym polega integracja pionowa i pozioma?
10. Kiedy Polska podpisała traktat akcesyjny i kiedy wstąpiła do Unii Europejskiej?

4.2.3.Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dostępnych Ci informatorów, Internetu, sporządź listę podmiotów

gospodarczych agrobiznesu występujących w Twoim powiecie, dokonaj ich charakterystyki
według ogniw agrobiznesu, rodzaju prowadzonej działalności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) poszukać w zespole 2–3 osobowym w dostępnych Ci środkach, informacji dotyczących

ćwiczenia,

2) sporządzić notatki,
3) przedstawić wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

literatura zgodna z wykazem w poradniku,

–

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj przykładową umowę kontraktacyjną dotyczącą sprzedaży produktów rolnych.

Dokonaj jej analizy. Na przykładzie wzoru umowy kontraktacyjnej pomiędzy przedsiębiorcą
sprzedającym, a przedsiębiorcą kupującym (np. produktów ogrodniczych, zboża, trzody,
drobiu, jaj, miodu). Wymień, jakie dane winna zawierać umowa kontraktacyjna.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) poszukać w zespole 2–3 osobowym wzoru przykładowej umowy kontraktacyjnej,
2) sporządzić notatki,
3) przedstawić wyniki przeprowadzonej analizy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

−

papier i materiały piśmiennicze,

–

literatura zgodna z wykazem w poradniku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Przedstaw szanse i zagrożenia dla Polski związane z jej członkowstwem w Unii

Europejskiej. Znajdź w środkach informacji publicznej, artykuły dotyczące tematu ćwiczenia.
Postaraj się dotrzeć do artykułów prezentujących różne poglądy i stanowiska. Zapoznaj się
z nimi, sporządź notatki, a następnie weź udział w dyskusji na temat szans i zagrożeń, jakie
wiążą się z przynależnością naszego kraju do Unii Europejskiej. W dyskusji powinny być
uwzględnione skutki wejścia Polski do UE w dziedzinie przemysłu, handlu, usług, rolnictwa,
ochrony środowiska, a także wpływ na sytuację życiową różnych grup społecznych
tj. przedsiębiorców, rolników, młodzieży.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) poszukać w zespołach 2–3 osobowych informacji związanej z tematem ćwiczenia,
2) sporządzić notatki,
3) wziąć udział w dyskusji na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

różne publikacje prasowe,

−

duże arkusze papieru w kratkę,

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z wykazem w poradniku.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, co oznacza słowo integracja?



2) zdefiniować pojęcie integracja pozioma?



3) zdefiniować pojęcie integracja pionowa?



4) wykazać korzyści i zagrożenia polskiego rolnictwa po integracji z UE?



5) rozróżnić ogniwa i funkcje agrobiznesu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Majątek i kapitały w przedsiębiorstwie. Wycena składników

majątkowych. Bilans majątkowy i jego układ

4.3.1. Materiał nauczania

Majątek i kapitały w przedsiębiorstwie

Każde uruchomienie działalności gospodarczej wymaga zgromadzenia zasobów

rzeczowych. Należą do nich pomieszczenia, ich wyposażenie, urządzenia i maszyny oraz
materiały do produkcji. Całokształt tych zasobów stanowi bazę ekonomiczną przedsiębiorcy.
W czasie funkcjonowania przedsiębiorstwa baza ta rozrasta się, tworząc majątek tego
przedsiębiorstwa zwany aktywami. Aktywa to kontrolowane przez jednostkę gospodarczą
zasoby majątkowe, o wiarygodnej, określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych
zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.

Wyróżnia się dwie podstawowe grupy aktywów:

–

aktywa trwałe,

–

aktywa obrotowe.
Aktywa trwałe − to te składniki majątku przedsiębiorstwa, które nie zużywają się

w jednym cyklu produkcyjnym, a okres ich użytkowania jest dłuższy niż jeden rok.

Aktywa obrotowe − to te składniki majątku przedsiębiorstwa, które są przeznaczone do

zużycia lub zbycia (sprzedaży) w okresie krótszym niż 12 miesięcy, albo zużywają się
w całości w jednym cyklu produkcyjnym. Poszczególne grupy rodzajowe aktywów trwałych
i obrotowych przedstawione są w tabeli 1.

Tabela 1. Struktura majątku przedsiębiorstwa

1. Wartości niematerialne i prawne:

–

autorskie

prawa

majątkowe

(licencje,

koncesje,

programy

komputerowe),

–

prawa do wynalazków (patenty, znaki towarowe, wzory użytkowe),

–

nabyta wartość przedsiębiorstwa.

2. Rzeczowe:

–

środki trwałe,

–

środki trwałe w budowie.

3. Finansowe:

–

długoterminowe papiery wartościowe (akcje, obligacje, fundusze
inwestycyjne), udziały w obcych jednostkach.

1. Rzeczowe:

–

materiały,

–

produkcja w toku, produkty gotowe,

–

towary.

2. Finansowe:

–

aktywa pieniężne,

–

papiery wartościowe przeznaczone do zbycia w okresie do 12 miesięcy.

3. Należności krótkoterminowe:

–

należności z tytułu sprzedaży dóbr i usług lub aktywów finansowych.

4. Inne należności:

–

z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych.

5. Rozliczenia międzyokresowe:

–

rozliczenia trwające do 12 miesięcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do podstawowych źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa zalicza się:

–

kapitał własny,

–

kapitał obcy.

Źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa nazywane są pasywami. Kapitał

własny tworzony jest zgodnie z przepisami prawa na podstawie, których jednostki powstają
np. Kodeks Spółek Handlowych, Prawo spółdzielcze, umowa lub statut spółki.

Kapitał własny można podzielić na:

–

kapitał powierzony,

–

kapitał samofinansowania.
Kapitał powierzony powstaje – z wkładów właściciela, wpłat wspólników, udziałowców,

akcjonariuszy, w zależności od formy prawnej jednostki gospodarczej:
–

w spółce z o.o. i akcyjnej, kapitał powierzony to kapitał zakładowy,

–

w spółdzielni jest nim fundusz udziałowy,

–

w spółce jawnej, partnerskiej, komandytowej to kapitał wspólników,

–

w jednoosobowej działalności gospodarczej jest nim kapitał właściciela.
Kapitał obcy stanowi zewnętrzne źródła finansowania. Korzystając z tej formy

finansowania działalności gospodarczej, przedsiębiorca zaciąga zobowiązania wobec swoich
wierzycieli i staje się dłużnikiem. Wierzycielem przedsiębiorcy mogą:
–

bank,

–

dostawcy i kontrahenci,

–

klienci, (np. gdy dokonują przedpłat, tzn. płacą zanim odbiorą towar),

–

towarzystwa ubezpieczeniowe,

–

pracownicy przedsiębiorstwa,

–

pozabankowe instytucje finansowe (np. Fundusz Pracy, fundusze inwestycyjne).
Źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa

ITA

–

udziały pieniężne właścicieli,

–

aporty (udziały rzeczowe),

–

część zysku przeznaczona na rozwój działalności.

ÓD

INAN

DARC

ZEJ

ITA

ąz

ia)

–

kredyty,

–

pożyczki,

–

leasing.

Swoistą formą kapitału jest leasing. Polega on na przekazaniu przez właściciela

określonego przedmiotu w posiadanie i korzystanie, w zamian za opłatę uiszczaną cyklicznie
przez cały okres trwania umowy: między leasingodawcą (wierzycielem), a leasingobiorcą
(dłużnikiem).

Przedmiotem leasingu mogą być wszystkie składniki aktywów trwałych – zarówno

materialne (maszyny, urządzenia, wyposażenie pomieszczeń), jak i wartości niematerialne
i prawne (licencje, programy komputerowe, znak firmowy lub towarowy itp.). Przedmiot
leasingu po wygaśnięciu umowy podlega zwrotowi chyba, że umowa stanowi inaczej.

Warunkiem uzyskania prawa do leasingu jest posiadanie przedsiębiorstwa. Taka forma

wejścia w posiadanie składnika majątku dla przedsiębiorcy jest bardzo korzystna, a czasami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jedyna dla przedsiębiorcy, jeżeli nie posiada wystarczającej ilości środków pieniężnych, aby
dokonać zakupu. Świadczenia pieniężne jakie ponosi leasingobiorca, wliczane są w koszty
jego działalności i rozkładają się na cały okres trwania umowy leasingu.

Z ekonomicznego punktu widzenia w praktyce rachunkowości wykształciły się dwie

zasadnicze formy leasingu:
–

operacyjny, zwany również usługowym, jest umową na krótki czas (1–2 lata), który jest
krótszy od okresu ekonomicznej użyteczności przedmiotu leasingu. Na mocy tej umowy
nie następuje przeniesienie na korzystającego całego ryzyka, a zarazem korzyści
wynikających z tytułu posiadania aktywów,

–

finansowy, zwany również kapitałowym jest określany jako umowa na mocy, której
następuje przeniesienie zasadniczo całego ryzyka, a także pożytków wynikających
z tytułu posiadania aktywów. Ostateczne przeniesienie tytułu prawnego może, lecz nie
musi nastąpić.
Kredyty we współczesnej gospodarce stanowią ważne źródło finansowania działalności

gospodarczej. Klasyfikacji kredytów można dokonać według następujących kryteriów:
przedmiotu kredytowania, okresu na jaki przyznany jest kredyt, formy kredytu i waluty
kredytu (tabela 3)

Tabela 3. Klasyfikacja kredytów

Kryterium

Rodzaj kredytu

Przedmiot kredytu –

obrotowy

–

inwestycyjny

−

potrzeby bieżące, związane
z prowadzoną działalnością

−

zakup (budowę) środków trwałych

Okres
kredytowania

–

kredyt
krótkoterminowy

–

kredyt
długoterminowy

−

udzielany na okres do jednego roku

−

udzielany na okres powyżej roku,

Forma kredytu

–

na rachunku
bieżącym

–

na rachunku
kredytowym

−

umożliwia zadłużenie do wysokości
limitu

−

wydzielony rachunek kredytowy
otwarty w celu ewidencji
przyznanego kredytu i jego spłaty

Waluta kredytu

–

kredyt złotowy

–

kredyt dewizowy

−

udzielany w walucie polskiej

−

udzielany w walucie obcej

Warunkiem uzyskania kredytu jest:

1. złożenie wniosku o przyznanie kredytu w banku (musi on zawierać: dokładne dane

kredytobiorcy, kwotę kredytu, określenie celu, na jaki ma być przeznaczony, terminy
pozostawienia kwoty kredytu do dyspozycji kredytobiorcy, propozycje dotyczące
terminów spłaty oraz zabezpieczeń spłaty, informacje o zadłużeniu w innych bankach,
podpis osoby składającej wniosek),

2. posiadanie przez osobę ubiegającą się o kredyt zdolności kredytowej, czyli możliwości

spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w ustalonych terminach,

3. przedstawienie biznesplanu, który zawiera wszechstronny opis i analizę uruchamianego

przedsięwzięcia (stan finansowy, perspektywy rozwoju, analiza marketingowa).
Kredyt, jak każdy produkt ma określoną cenę. Stanowi ją:

–

prowizja, której wysokość zależy między innymi od rodzaju kredytu,

–

oprocentowanie,

–

ewentualne inne opłaty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prowizja jest opłatą, którą bank pobiera jednorazowo w momencie przyznania kredytu,

jej wysokość ustalana jest indywidualnie dla każdego kredytobiorcy i zależy od szeregu
czynników takich jak na przykład stopień ponoszonego przez bank ryzyka.

Odsetki bank pobiera za cały okres kredytowania od dnia powstania zadłużenia do dnia

poprzedzającego jego spłatę (włącznie). Do obliczania odsetek bank przyjmuje roczne stawki
oprocentowania (ilość dni w roku 360, lub 365 – w zależności od stosowanego systemu).

Odsetki nalicza się od wykorzystanego kredytu w dniu, w którym upływa okres

obrachunkowy (okres ten jest określony w umowie kredytowej). Wysokość stawek
oprocentowania określają przepisy wewnętrzne banku, a ich wysokość zależy od wysokości
aktualnie stosowanej stopy procentowej, wysokości kredytu oraz czasu, na jaki kredyt został
przyznany. Stosowane są dwie metody obliczania odsetek:
–

odsetki proste (zwykłe), obliczane od podstawy to jest kwoty kredytu. Pobierane są po
ich naliczeniu z rachunku bankowego kredytobiorcy. Obliczane są według wzoru:

O = K ∙ r ∙ n

gdzie:
O – kwota odsetek,
K – kwota kapitału,
n – okres kredytowania (w dniach),
r – stopa procentowa dzienna.

Wycena składników majątkowych

Inwentaryzacja, jest to działanie obejmujące swoim zakresem ogół czynności, których

celem jest ustalenie faktycznego stanu zarówno składników aktywów i pasywów
przedsiębiorstwa, jak również składników własnych nie ujmowanych w bilansie (ewidencja
pozabilansowa) bądź też niestanowiących własności danej jednostki gospodarczej
(np. dzierżawionych, przejętych w leasing).

Ustawa o rachunkowości formułuje jedynie ogólne zasady inwentaryzacji, sposoby jej

przeprowadzania, terminy, zasady ujęcia wyników. W akcie tym nie ma natomiast procedur
związanych z organizacją inwentaryzacji. Odsyła się do zasad utrwalonych powszechnie
i praktyką i zwyczajami. Inwentaryzacja może być przeprowadzana metodą:
–

pełnej inwentaryzacji okresowej,

–

pełnej inwentaryzacji ciągłej.
Pełna inwentaryzacja okresowa polega na ustaleniu rzeczywistego stanu wszystkich

składników aktywów lub pasywów objętych ewidencją. Pełna inwentaryzacja ciągła polega
natomiast na sukcesywnym ustaleniu rzeczywistego stanu poszczególnych składników
majątku objętych inwentaryzacją tak, aby w wyznaczonym czasie stan ten został ustalony dla
wszystkich aktywów i pasywów.

Cele inwentaryzacji to:

–

ustalenie rzeczywistego stanu aktywów i pasywów jednostki gospodarczej,

–

porównanie stanu rzeczywistego ze stanem ewidencyjnym,

–

ustalenie różnic inwentaryzacyjnych,

–

wskazanie sposobu rozliczenia powstałych różnic inwentaryzacyjnych,

–

rozliczenie osób materialnie odpowiedzialnych za powierzone mienie,

–

ocena przydatności składników objętych spisem.
Zakres, tryb i terminy przeprowadzania inwentaryzacji określony jest w Artykule 26

Ustawy o rachunkowości. Stosowane formy prowadzenia inwentaryzacji to np.: spis z natury,
porównanie danych z ksiąg rachunkowych, pisemne potwierdzenia salda.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki trwałe uczestniczące w procesie gospodarczym zużywają się, zużywanie to

następuje stopniowo i musi znaleźć odzwierciedlenie w kosztach uzyskania przychodu, a tym
samym w wartości wytwarzanych produktów lub świadczonych usług. Stopniowe zużywanie
się środka trwałego, które koryguje jego wartość początkową nazywane jest – umorzeniem.
Równowartość zużycia zaliczona w koszty to – amortyzacja.

Stosowane w praktyce metody amortyzacji to:

−

amortyzacja równomierna − liniowa,

−

amortyzacja nierównomierna − degresywna,

−

jednorazowy odpis w koszty, gdy wartość środka trwałego nie przekracza 3 500 zł,−
(wartość ustalona przez przepisy podatkowe).
Jednostka gospodarcza określa w zakładowym planie kont stosowane metody

amortyzacji, termin rozpoczęcia naliczania odpisów amortyzacyjnych w oparciu o ustawę
o rachunkowości oraz przepisy podatkowe. Dokonując wyboru metody amortyzacji dla
poszczególnych środków trwałych należy stosować ją do pełnego zamortyzowania danego
środka trwałego.
1. Metoda liniowa – w metodzie liniowej odpisy amortyzacyjne są równe przez cały okres

użytkowania środka trwałego, aż do jego całkowitego zamortyzowania. Roczny odpis
amortyzacji (zużycia) ustalany jest według wzoru:

Wp ∙ Sa

Ar = ––––––––––––––

100%

gdzie:
Ar – roczny odpis amortyzacji,
Wp – wartość początkowa środka trwałego,
Sa – roczna stawka amortyzacyjna.

Miesięczny odpis amortyzacyjny (zużycia) jest 1/12 odpisu rocznego. Roczne
podstawowe stawki amortyzacyjne zawarte są w załączniku nr 1 do ustawy o podatku
dochodowym od osób prawnych.

Metoda degresywna amortyzacji pozwala na przyspieszenie amortyzacji niektórych

środków trwałych w początkowych okresie ich używania.
W tej metodzie do obliczenia rocznego odpisu amortyzacyjnego stosuje się obowiązujące
stawki amortyzacyjne podwyższone odpowiednim współczynnikiem nie wyższym niż 2.

Amortyzacji nie podlegają:

−

grunty i prawa wieczystego użytkowania gruntów,

−

budynki mieszkalne wraz ze znajdującymi się w nich dźwigami lub lokale mieszkalne,
służące prowadzonej działalności gospodarczej lub wydzierżawiane albo wynajmowane
na podstawie umowy, jeżeli podatnik nie podejmie decyzji o ich amortyzowaniu,

−

dzieła sztuki i eksponaty muzealne,

−

składniki majątku, które nie są używane na skutek zaprzestania działalności, w której te
składniki były używane.
Wyżej wymienione składniki majątku są środkami trwałymi, tzn. należy je ujawnić

w ewidencji środków trwałych, jednak nie podlegają amortyzacji, czyli nie należy dla celów
podatkowych naliczać od nich żadnych odpisów amortyzacyjnych. Wydatki na ich zakup
mogą jednak stanowić koszt uzyskania przychodu z ich sprzedaży.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bilans majątkowy i jego układ

Bilans jest dwustronnym zestawieniem wartości środków gospodarczych (aktywów) oraz

źródeł ich pochodzenia (pasywów) sporządzonym na wyznaczony dzień i określonej
przepisami formie.

Najczęściej sporządzany jest na koniec roku obrotowego i zgodnie z zasadą ciągłości jest

równocześnie bilansem otwarcia na początek roku następnego.

Podstawowe równanie rachunkowości, zwane równaniem bilansowym wyrażające tzw.

równowagę bilansową ma postać:

Aktywa = Pasywa

lub

Aktywa trwałe + Aktywa obrotowe = Kapitał własny + Kapitał obcy

lub

Aktywa trwałe + Aktywa obrotowe = Kapitał własny + Zobowiązania

Prawidłowo sporządzony bilans powinien zawierać:

–

nazwę i siedzibę jednostki, dla której jest sporządzany, podstawowy przedmiot
działalności oraz wskazanie właściwego sądu lub organu prowadzącego rejestr,

–

dzień bilansowy, na który jednostka sporządza sprawozdanie finansowe,

–

wyszczególnienie nazw i wartości poszczególnych aktywów i pasywów na dzień
kończący bieżący rok obrotowy,

–

ogólną sumę aktywów i pasywów (z zachowaniem równowagi bilansowej),

–

podpis osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową jednostki, tj. osoby której
powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych i kierownika jednostki,

–

datę i miejsce sporządzenia bilansu (datę ukończenia prac nad sporządzeniem bilansu).
Aktualnie obowiązujący wzór bilansu określa Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r.

o zmianie ustawy o rachunkowości. Uproszczony układ bilansu przedstawia tabela 4. Aktywa
i pasywa usystematyzowane są w bilansie według odpowiedniej kolejności.

Tabela 4. Uproszczony układ bilansu

Aktywa

Pasywa

Aktywa trwałe

Kapitał (fundusz) własny

Wartości niematerialne i prawne

Kapitał (fundusz) podstawowy

II.

Rzeczowe aktywa trwałe

II.

Pozostałe kapitały (fundusze)

III.

Należności długoterminowe

III.

Zysk (strata) z lat ubiegłych

IV.

Inwestycje długoterminowe

IV.

Zysk (strata) netto

Długoterminowe rozliczenia

międzyokresowe

Odpisy z zysku netto w ciągu roku

obrotowego (wielkość ujemna)

Aktywa obrotowe

Zobowiązania i rezerwy na
zobowiązania

Zapasy

Rezerwy na zobowiązania

II.

Należności krótkoterminowe

II.

Zobowiązania długoterminowe

III.

Inwestycje krótkoterminowe

III.

Zobowiązania krótkoterminowe

IV.

Krótkoterminowe rozliczenia
międzyokresowe

Rozliczenia międzyokresowe

SUMA BILANSOWA (Σ AKTYWÓW)

SUMA BILANSOWA (Σ PASYWÓW)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na jakie podstawowe grupy dzielą się aktywa?
2. Jakimi składnikami majątku przedsiębiorstwa są aktywa trwałe i obrotowe?
3. Jakie są podstawowe źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa?
4. Jak dzielimy kapitał (fundusz) własny?
5. Co to jest leasing?
6. Co jest zdolność kredytowa?
7. Jakie są metody prowadzenia inwentaryzacji?
8. Co rozumiesz przez słowo bilans?
9. Na czym polega równowaga bilansowa?
10. Jakie dane formalne powinny być zawarte w sprawozdaniu finansowym – bilansie?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz amortyzację środka trwałego metodą liniową. Przedsiębiorstwo Usługowe „Trak”

sp. z o.o. w Radomiu przyjęło w kwietniu 2006 roku do użytkowania ciągnik o wartości
początkowej 150 000 zł. W zakładowej polityce rachunkowości określono, co następuje:
stosowana metoda amortyzacji liniowa, rozpoczęcie naliczania amortyzacji w miesiącu
następnym po przyjęciu do użytkowania, stawki amortyzacji według wykazu publikowanego
przez Ministerstwo Finansów. Oblicz roczne i miesięczne stawki amortyzacyjne, sporządź
tabelę amortyzacyjną dla tego środka trwałego na okres jego użytkowania według wzoru:

Rok

Miesiąc

Wartość

początkowa

Amortyzacja

roku bieżącego

Amortyzacja

narastająco

Bieżąca
wartość

księgowa

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod naliczania amortyzacji,
2) ustalić stawkę amortyzacyjną dla środka trwałego korzystając z wykazu stawek

amortyzacyjnych,

3) obliczyć roczny i miesięczny odpis amortyzacyjny według metody liniowej dla danego

środka trwałego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

klasyfikacja środków trwałych lub komputer z dostępem do Internetu,

–

wykaz rocznych stawek amortyzacyjnych lub komputer z dostępem do Internetu,

–

kalkulator,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Przyporządkuj

numer

składnika

majątku

właściwej

grupy

aktywów

w przedsiębiorstwie zajmującym się działalnością usługową w zakresie naprawy sprzętu
rolniczego.
Wybrane grupy aktywów:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) Środki trwałe……………………………….
b) Materiały…………………………………...
c) Należności od pracowników……………….
d) Należności od odbiorców…………………..
Składniki majątku:
1) samochód dostawczy,
2) komputer,
3) budynek magazynowy,
4) ciągnik,
5) części zapasowe,
6) nakrętki,
7) śruby,
8) podkładki,
9) zaliczka do rozliczenia pobrana przez pracowników,
10) środki czystości,
11) wkręty,
12) należność od kontrahenta za wykonaną usługę.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać w poradniku rozdział 4.3 dla ucznia,
2) przyporządkować numer składnika majątku do grupy aktywów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przepisy ustawy o rachunkowości,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Na podstawie danych oblicz odsetki proste od zaciągniętego kredytu. Przedsiębiorstwo

zaciągnęło kredyt obrotowy na rachunku kredytowym w wysokości 24 000 zł na okres
12 miesięcy. Kredyt (zgodnie z umową) będzie spłacany, co miesiąc w ratach o równej
wysokości tj. po 2 000 zł. Roczna stopa oprocentowania wynosi 12%.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać w poradniku rozdział 4.3 dla ucznia,
2) obliczyć odsetki proste od zaciągniętego kredytu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kalkulator,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 4

Przeprowadź inwentaryzację składników majątku znajdujących się w pracowni, w której

odbywasz zajęcia, ustal różnice inwentaryzacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) pobrać arkusze spisowe,
2) spisać składniki znajdujące się w pracowni zgodnie ze stanem rzeczywistym,
3) porównać otrzymane wyniki z wykazem inwentarzowym pracowni,
4) ustalić różnice inwentaryzacyjne i przedstawić wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze spisowe,

−

kalkulator,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 5

Na podstawie danych sporządź uproszczony bilans zamknięcia przedsiębiorstwa. Na

dzień 31.12.2006 przedsiębiorstwo produkcyjno-usługowe spółka z o.o. posiada następujące
składniki aktywów i pasywów:

Kasa

600,00 zł

Materiały

1 800,00 zł

Zobowiązania wobec dostawców

4 000,00 zł

Środki trwałe

60 800,00 zł

Należności od odbiorców

4 500,00 zł

Kapitał zakładowy

85 000,00 zł

Udzielone pożyczki długoterminowe

2 200,00 zł

Produkty gotowe

14 900,00 zł

Długoterminowe kredyty bankowe

3 700,00 zł

10. Środki pieniężne w banku

12 100,00 zł

11. Licencje na oprogramowanie komputerów

3 400,00 zł

12. Kapitał zapasowy

5 000,00 zł

13. Należności od pracowników

700,00 zł

14. Zobowiązania z tytułu składek ZUS

2 800,00 zł

15. Zobowiązania wobec pracowników

500,00 zł

Suma kontrolna: suma pasywów:

101 000,00 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić uproszczony bilans zamknięcia, zgodnie z zasadą rosnącej płynności

i rosnącej wymagalności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kalkulator,

–

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić elementy majątku należące do wartości niematerialnych

i prawnych?



2) odpowiedzieć w jaki sposób powstają należności podmiotu

gospodarczego?



3) scharakteryzować cel i zasady organizacji inwentaryzacji?



4) wypełnić arkusz spisowy?



5) określić znaczenie słowa bilans?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Wynik finansowy. Wskaźnik rentowności

4.4.1. Materiał nauczania

Wynik finansowy

Podstawę do ustalenia wyniku finansowego prowadzonej działalności gospodarczej

stanowi rachunek zysków i strat, będący zestawieniem przychodów z działalności
gospodarczej i kosztów ich uzyskania. W uproszczonej formule obliczania wyniku
finansowego można przyjąć następującą zasadę:

Wynik finansowy może być wielkością dodatnią i wówczas określa się go jako zysk lub

wielkością ujemną i wówczas określa się go jako stratę.

Na wynik finansowy składają się wyniki cząstkowe, a mianowicie:

–

wynik z działalności operacyjnej (przychody z działalności operacyjnej i koszty
uzyskania przychodów),

–

wynik z działalność finansowej (przychody finansowe pomniejszone o koszty
finansowe),

–

wynik ze zdarzeń nadzwyczajnych (zyski nadzwyczajne pomniejszone o straty
nadzwyczajne),

–

obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego (podatek dochodowy i inne obciążenia
wynikające z przepisów prawnych dla określonych jednostek gospodarczych).
Wynik finansowy może być ustalony:

1. metodą statyczną stosowaną w trakcie roku obrotowego. Nie wymaga ona zamknięcia

kont. Konta wynikowe zamyka się raz w roku na dzień bilansowy,

2. metodą księgową ustalanie wyniku finansowego realizowane jest na koncie „Wynik

finansowy”. Na dzień 31 grudnia danego roku obrotowego dokonywane są
przeksięgowania z wszystkich kont wynikowych, które jednostka prowadziła zgodnie
z akładowym planem kont, na konto „Wynik finansowy”. Ustalanie wyniku finansowego
metodą księgową może być dokonane według wariantu porównawczego lub
kalkulacyjnego rachunku zysków i strat tabela. nr 6.

Sposób ustalania wyniku finansowego metodą statyczną w przedsiębiorstwie:

(+) wartość przychodów ze sprzedaży wyrobów gotowych
(−) koszt własny sprzedanych wyrobów gotowych

1. (=) wynik ze sprzedaży

wynik ze sprzedaży:
(

pozostałe przychody operacyjne

(

−)

pozostałe koszty operacyjne

(

przychody ze sprzedaży materiałów

(

−)

wartość sprzedanych materiałów w cenie zakupu

2. (=) wynik na działalności operacyjnej

wynik na działalności operacyjnej:
(

przychody finansowe

(

−)

koszty finansowe

Przychody – Koszty uzyskania przychodów = Wynik działalności gospodarczej

(zysk lub strata)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. (=) wynik na działalności gospodarczej

wynik na działalności gospodarczej:
(

zyski nadzwyczajne

(−)

straty nadzwyczajne

4. (=) wynik finansowy brutto

wynik finansowy brutto:
(

−)

podatek dochodowy

5. (=) wynik finansowy netto

Tabela 5. Uproszczony rachunek zysków i strat – wariant kalkulacyjny

Treść

Rok

ubiegły

Rok

bieżący

Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, w tym:

Przychody netto ze sprzedaży produktów

Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów

Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, w tym:

Koszt wytworzenia sprzedanych produktów

Wartość sprzedanych towarów i materiałów

Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A–B)

Koszty sprzedaży

Koszty ogólnego zarządu

Zysk (strata) ze sprzedaży (C–D–E)

Pozostałe przychody operacyjne

Pozostałe koszty operacyjne

Zysk (strata) z działalności operacyjnej (F+G–H)

Przychody finansowe

Koszty finansowe

Zysk (strata) z działalności gospodarczej (I+J–K)

M. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (M.I.–M.II)

Zyski nadzwyczajne

Straty nadzwyczajne

Zysk (strata) brutto L+(–)M

Podatek dochodowy

Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)

Zysk (strata) netto (N–O–P)

Wskaźnik rentowności

Celem analizy wskaźnikowej jest dokonanie oceny sytuacji majątkowej i finansowej

przedsiębiorstwa. W analizie stosujemy różnorodne wskaźniki zależnie od potrzeb. Z tego
względu dokonuje się wyboru wskaźników o podobnej treści ekonomicznej w zależności od
badanej dziedziny działalności firmy. Z bardziej typowych wskaźników pozwalających na
ocenę kondycji ekonomiczno – finansowych są wskaźniki rentowności.
1. Wskaźnik rentowności sprzedaży (Rs):

Rs = –––––––– ∙ 100%

gdzie:
Zn – wynik netto,
P – przychody ogółem ze sprzedaży.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Informuje o kwocie zysku osiągniętego ze sprzedaży. Wskaźnik np. 5% oznacza, że
każda złotówka przychodu generuje 5 groszy zysku netto. Wzrost tego, jak i pokazanych
dalej wskaźników rentowności oceniany jest pozytywnie, wskazuje na rosnącą
efektywność gospodarowania. Wszystkie wskaźniki rentowności wyrażone są
w procentach.

2. Wskaźnik rentowności majątku (Rm):

Rm = ––––––––– ∙ 100%

gdzie:
Zn – wynik netto,
M – przeciętny stan majątku (wartość aktywów).
Służy do syntetycznej oceny efektywności wykorzystania majątku przedsiębiorstwa. Jego
interpretacja jest podobna jak wskaźnika powyżej – informuje o kwocie zysku
osiągniętego z 1 złotówki posiadanego majątku. Często jest określany jako wskaźnik
ROA (ang. zwrot od aktywów). Jego wzrost świadczy o stwarzaniu lepszych szans
rozwojowych.

3. Wskaźnik rentowności kapitału własnego (Rkw):

Rkw = ––––––––– ∙ 100%

gdzie:
Zn – wynik netto,
Kw – przeciętny poziom kapitału własnego.
Syntetyczny, najbardziej uniwersalny miernik oceny działalności przedsiębiorstwa

z punktu widzenia właściciela. Wskazuje na stopę zyskowności zainwestowanych kapitałów.
Zwany często stopą zwrotu kapitału lub ROE.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co stanowi podstawę do ustalenia wyniku finansowego?
2. Jakimi metodami możemy ustalić wynik finansowy?
3. Jakie znasz wskaźniki rentowności?
4. Czym są wskaźniki rentowności?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz wynik finansowy. Wybrane konta przedsiębiorstwa usługowego wykazują:

Przychody ze sprzedaży usług

75 000 zł

Amortyzacja

5 000 zł

Zużycie materiałów

20 000 zł

Wynagrodzenia

25 000 zł

Ubezpieczenia społeczne

6 000 zł

Usługi obce

5 000 zł

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pozostałe przychody operacyjne

2 000 zł

Przychody finansowe

1 000 zł

Koszty finansowe

3 000 zł

Pozostałe koszty operacyjne

4 000 zł

Straty nadzwyczajne

1 500 zł

Zużycie energii

6 000 zł

Zyski nadzwyczajne

500 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć wynik na sprzedaży,
2) obliczyć wynik z działalności operacyjnej,
3) obliczyć wynik z działalności gospodarczej,
4) obliczyć wynik brutto.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Na podstawie danych zawartych w tabeli oblicz wskaźniki rentowności:

Wynik brutto na sprzedaży

20 000,00

Przychody ogółem ze sprzedaży

50 300,00

Wynik netto

25 536,00

Przeciętny stan majątku (wartość
aktywów)

165 000,00

Przeciętny

poziom

kapitału

własnego

192 336,00

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności sprzedaży,
2) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności majątku,
3) obliczyć i zinterpretować rentowności kapitału własnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

kalkulator.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, jakie wyniki cząstkowe składają się na wynik finansowy?



2) wyjaśnić, co zaliczamy do innych przychodów operacyjnych?



3) określić, o czym informuje wskaźnik rentowności sprzedaży?



4) wyjaśnić, na czym polega analiza wskaźnikowa?



5) wyjaśnić, o czym informuje wskaźnik rentowności majątku?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 35 minut

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Zakres, tryb i terminy przeprowadzania inwentaryzacji określa ustawa o

a) inwentaryzacji.
b) rachunkowości.
c) podatku dochodowym.
d) podatku od towarów i usług.

2. Elementy ujemne wyniku finansowego to

a) pozostałe przychody operacyjne i finansowe.
b) koszty układu rodzajowego i koszty finansowe.
c) zyski nadzwyczajne i straty nadzwyczajne.
d) należności i zobowiązania.

3. Koszty działalności operacyjnej obejmują

a) koszty finansowe.
b) koszty według rodzaju.
c) straty nadzwyczajne.
d) pozostałe koszty operacyjne.

4. Wskaźnik zyskowności sprzedaży w spółce z o.o., w której przychody ze sprzedaży

wyrobów netto wyniosły 6 200 000 zł, zysk brutto 920 000 zł, a kwota podatku
dochodowego 174 800 zł wynosi
a) 0,28.
b) 1,08.
c) 1,20.
d) 1,48.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Jeżeli wiadomo, że koszty usług obcych w kwocie 31 500zł stanowią 12% ogółu

poniesionych kosztów, to całkowite koszty rodzajowe wynoszą
a) 35 302zł.
b) 131 250zł.
c) 262 500zł.
d) 357 950zł.

6. Zdolność kredytowa to

a) możliwość spłaty zaciągniętego kredytu.
b) możliwość spłaty odsetek.
c) możliwość spłaty zaciągniętego kredytu wraz z ustalonymi od niego odsetkami.
d) zabezpieczenie kredytu.

7. Kalkulacja polega na

a) rejestracji zdarzeń gospodarczych wywołujących zmiany w składnikach majątku

i kapitałach jednostki.

b) sporządzaniu sprawozdań.
c) ustalaniu kosztu jednostkowego wytworzenia wyrobu gotowego.
d) ustalaniu całkowitych kosztów jednostki.

8. Rentowność sprzedaży brutto mierzy relację wyniku

a) netto do sprzedaży netto.
b) brutto do sprzedaży brutto.
c) netto do sprzedaży brutto.
d) brutto do sprzedaży netto.

9. Relacja wyniku netto do kapitału własnego określa wskaźnik

a) dynamiki kapitału własnego.
b) rotacji kapitału własnego.
c) rentowności kapitału własnego.
d) dynamiki kapitału własnego.

10. Dobra niższego rzędu to dobra na które popyt

a) maleje przy wzroście dochodu nabywców.
b) rośnie przy wzroście dochodu nabywców.
c) maleje przy spadku dochodu nabywców.
d) nie reaguje.

11. Wpłata to

a) przychód środków pieniężnych.
b) rozchód środków pieniężnych z kasy lub z rachunku bankowego przedsiębiorstwa.
c) suma pracy żywej i uprzedmiotowionej poniesiona na produkcję w danym roku.
d) strata nadzwyczajna.

12. Dochód stanowi różnicę między

a) popytem i podażą na czynniki wytwórcze.
b) wartością produkcji, a kosztami jej uzyskania.
c) zyskiem brutto, a podatkiem.
d) przychodem, a sprzedażą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro za które nabywca

a) nie jest gotów zapłacić.
b) gotów jest zapłacić wygórowaną cenę.
c) gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego odpowiednią sumą

pieniędzy.

d) gotów jest zapłacić jak najniższą cenę.

14. Integracja oznacza procesy gospodarcze

a) polegające na rozdrabnianiu całości.
b) w kraju.
c) w Europie.
d) polegające na scalaniu wielu części.

15. Czynniki produkcji to

a) materialne i niematerialne środki niezbędne do prowadzenia procesu produkcji.
b) nakłady finansowe.
c) koszty finansowe.
d) przychody produkcyjne.

16. Produkcja to

a) wszystkie środki, które mogą być wykorzystane, bezpośrednio lub pośrednio, do

zaspokojenia potrzeb ludzkich.

b) świadoma, celowa i zorganizowana działalność ludzi, polegająca na wytwarzaniu

dóbr materialnych i świadczeniu usług dla zaspokojenia ich potrzeb.

c) poparta odpowiednimi zasobami chęć klienta do nabycia dóbr i usług w danym

momencie i w danym miejscu.

d) osiągnięcie przez przedsiębiorstwo dodatniego wyniku finansowego zależy zarówno

od ponoszonych kosztów, jak i od cen sprzedaży.

17. Podaż jest to ilość

a) danego towaru, którą sprzedający zaoferują do sprzedaży w danym momencie

i miejscu w zależności od poziomu cen.

b) danego dobra na rynku wtórnym.
c) środków finansowych.
d) danego towaru, którą kupujący zaoferują do kupna w danym momencie i miejscu

w zależności od poziomu cen.

18. Polska wstąpiła do Unii Europejskiej

a) 30 kwietnia 2004 roku.
b) 31 grudnia 2005 roku.
c) 1 maja 2004 roku.
d) 1 maja 2005 roku.

19. Źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa nazywane są

a) pasywami.
b) aktywami.
c) pożyczkami.
d) rozrachunkami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20. Podstawową funkcją rolnictwa jest

a) zaspokajanie popytu na żywność, kształtowanego przez potrzeby żywnościowe,

dochody konsumentów, nawyki konsumpcyjne oraz tempo wzrostu liczby ludności.

b) uprawa roli.
c) wytwarzanie środków produkcji dla rolnictwa i przemysłu spożywczego.
d) połączenie w jednym miejscu i czasie trzech tradycyjnych czynników produkcji:

pracy (zatrudnienia), ziemi i kapitału.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Sporządzanie rachunku ekonomicznego

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bieńkowska G.: Przedsiębiorczość. Uproszczone formy ewidencji gospodarczej

stosowane w małych firmach. WSiP, Warszawa 1998

2. Dębski S.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw. Cz I i II. WSiP, Warszawa 2002
3. Fereniec J.: Zarys ekonomiki i organizacji rolnictwa. Cz. I i II. Wydawnictwo Uczelniane

WSRP, Siedlce 1997

4. Grontkowska A.: Organizacja gospodarstw rolniczych. Cz.l. WSiP, Warszawa 2003
5. Ibron A., Tyl J.: Rachunkowość przedsiębiorstw i instytucji rolniczych. Hortpress,

Warszawa 1997

6. Jaska E.: Organizacja gospodarstw rolniczych. Cz.II. WSiP, Warszawa 2003
7. Kizinkiewicz T.(red.): Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa w małych firmach.

Ekspert–Wydawnictwo i doradztwo, Wrocław 1997

8. Komosa A.: Mary słownik ekonomiczny. Ekonomik, Warszawa 1998
9. Musiałkiewicz J.: Zarys wiedzy o gospodarce. Ekonomik, Warszawa 1997
10. Sepkowska Z., Żurakowski F.: Przedsiębiorczość. Wybrane zagadnienia zarządzania

i organizacji pracy w firmie. WSiP, Warszawa 1998