bizancjum i kosciol wschodni

( bizancjum_i_kosciol_wschodni.pdf )

http://downloaded.co.pl/dl/?id=bizancjum_i_kosciol_wschodni#

Podobne: gimnazjum nowa wies zachodnia, liceum swiat chemii, gimnazjum w osiecinach,

testy iq o co chodzi, statystyki kosciola w polsce, gdzie jest bliski wschod,

gra mafia o co chodzi, klasa v o to chodzi, wierze w kosciol religia,

Ukraina: p.: 603. 7tys

lud: 52mln stol: Kijow(2, 6)

Miasta: Kyjiw, Doniesk,

Charkow, Odessa, Tarnopol

Zytomiez,

Rzeki: Dniepr, Dniestr, Desra,

Horyn, Donieck,

Rolnict: Buraki cukrowe,

Jeczmien,

Bialorus: P.: 207, 6tys

lud: dziesiec. 3mln Minsk(1, 6m. )

Krainy Geog: Wyz Bialorus.

(pn) Polesie. (pd)

Miasta: Nowogrodek, Grodno

Witebsk, Orsza,

Uprawy: rosliny postowe, zyto,

ziemniaki, susel

Uprawa: Trzoda, rogacizna

34%Kraju stanowia laki i las

Miesci sie na Wyz Wschodnioeuro-

pejskiej.

Litwa: p.: 65. 2tys, narod 3752tys

gest 58, stol Wilno593tys

port: Klojpeda,

Rolnictwo: Trzoda, ziemniaki,

zyto, hodowli paszowe.

Lotwa: p.: 64. 5tys, lud2687tys

gest 42, stol: Ryga(917t)

Estonia: p.: 45. 1, lud1583tys

ges: 35 stol Talin (505)

L. E Rolnictwo rogacizna, mlecza-

rstwo, trzoda, ziemniaki, zyto,

buraki cukrowe, przeteorstwo

rybek, brak, materialow energety-

cznych

KRAJE BLISKIEGO WSCHODU

Bialystok, 2004

SPIS ZAWARTOSCI

1. CHARAKTERYSTYKA------------------------------------------------------------------------------4

1. 1BLISKI WSCHOD â€“ INFORMACJE4

jednej. 2PANSTWA5

AFGANISTAN5

ARABIA SAUDYJSKA7

BAHRAJN8

IRAK10

IRAN13

IZRAEL16

AUTONOMIA PALESTYNSKA18

JORDANIA20

KUWEJT22

LIBAN23

ZJEDNOCZONE EMIRATY ARABSKIE25

1. 3POROWNANIE PANSTW27

dwoch. ISLAM â€“ PRAWDA Na temat LUDZIACH A, takze BOGU30

dwoch. 1 MUZULMANIZM â€“ WIARA BLISKIEGO WSCHODU30

Bog31

Aniolowie32

Dzinny32

Religijne ksiegi32

Prorocy32

Dzien Trybunalu Ostatecznego33

Raj33

Pieklo33

dwoch. 2 KORAN - W CHARAKTERZE WYKLADNIA EGZYSTENCJI I DZIALANIA LUDZI. 33

Kobieta34

Zakazy Alimentacyjne34

Zalozenie Aerodynamiki35

Rozwod35

2. 3 DZIHAD36

dwoch. 4 TERRORYSCI ISLAMSCY37

Palestynski Islamski Dzihad38

Organizacja Mudzahedinow Narodu Iranskiego38

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny38

Hezbollah39

Hamas39

Fatah â€“ rada rewolucyjna39

Fatah Tanzim40

Al â€“ Qaeda40

Saddam Husajn41

3. LUDNOSC BLISKIEGO WSCHODU42

3. 1 KULTURA NA PRZELOMIE DZIEJOW A, takze OBECNIE42

Pisarstwo Arabska42

WYCHOWANIE I OSWIATA W SWIECIE ARABSKIM43

Sztuka45

Muzyka45

Kaligrafia46

Alfabet47

3. 2 ISTNIENIE CODZIENNE A, takze ZWYCZAJE50

Obyczaje50

Miasto51

Wies52

Dom52

Kuchnia53

3. 3 WOJNA W IRAKU A, takze AFGANISTANIE54

Wojna w Iraku54

Polska Rejon Stabilizacyjna w calej Iraku57

Wojna w Afganistanie58

3. cztery KONFLIKT BLISKOWSCHODNI â€“ IZRAEL I PALESTYNA59

4. BIBLIOGRAFIA60

Strony WWW60

Ksiazki60

Programy60

1. Charakterystyka

1. 1Bliski Wschod â€“ informacje

BLISKI WSCHOD, (Srodkowy Wschod, ang. The Middle East, fr. Moyen-Orient) - jest to tytul stosowana sluzace do obszaru polozonego na styku Europy,

Azji i Afryki. Obejmuje dzis Azje Poludniowo-Zachodnia i poludniowo-wschodni skrawek Polwyspu Balkanskiego na starym kontynencie. W obszarze tym

leza nastepujace panstwa: Afganistan, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Irak, Iran, Izrael, Syria, Kuwejt, Liban, Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Obszar ten wykazuje wiele lacznych cech kulturowych, etnicznych, wyznaniowych, a takze przyrodniczych. Najbardziej rozpowszechnionym jezykiem na

obszarze bliskowschodnim jest jezyk mahometa, wiekszy zasieg maja ponadto jezyki: perski, kurdyjski, hebrajski, niewielki â€” berberski, baluczi (Iran).

Wraz z trzech wspanialych religii monoteistycznych powstalych na Bliskim Wschodzie dominujacym wyznaniem jest muzulmanizm. Podobienstwo ubioru,

budownictwa jak i rowniez sposobu potrzeb zywieniowych sie osob mieszkajacych krajow bliskowschodnich wynika cos znacznie wiecej anizeli tylko z

tradycji kulturowych, lecz przystosowania sie do egzystencji w warunkach goracego jak i rowniez suchego i skrajnie suchego klimatu. Najbardziej liczna

powierzchnie tegoz regionu absorbuja pustynie, min. wielkie pustynie piaszczyste Ar-Rub al-Chali, Wielki i Mikry Nefud, Ogromna Pustynia Slona w

Iranie. Deficyt h2o zmuszal osob mieszkajacych tego regionu do roznorakich sposobow jej pozyskiwania jak i rowniez bardzo rozumnego wykorzystania.

Od czasow dawnych tworzono programy irygacyjne gwarantujace uprawe flor roslinnych w warunkach klimatu suchego; w Mezopotamii, w dolinach

Tygrysu jak i rowniez Eufratu budowali je Sumerowie, Babilonczycy, Asyryjczycy.

Bliski Wschod polozony wydaje sie na pograniczu Europy, Azji i Afryki, byl od chwili wiekow istotnym szlakiem komunikacyjnym w kontaktach handlowych

Europejczykow z krajami azjatyckimi jak i rowniez afrykanskimi. Jego znaczenie polityczne i gospodarcze wzroslo na wybudowaniu (1869) Kanalu

Sueskiego, ktory skrocil blisko o polowe koncepcje z Europy do Azji Poludniowej jak i rowniez Azji Zachodniej. Odkrycie na II wojnie swiatowej w calej

krajach ponad Zatoka Perska, zwlaszcza w calej Arabii Saudyjskiej, Iranie, Iraku, Kuwejcie jak i rowniez Zjednoczonych Emiratach Arabskich,

najbogatszych na Ziemi obrebow roponosnych, skupiajacych ponad 60% swiatowych rezerw ropy naftowej i malo mniej gazu ziemnego uczynilo z

Bliskiego Wschodu obszar o glownym znaczeniu strategicznym dla gospodarki swiatowej, przewaznie dla panstw rozwinietych gospodarczo.

W wiekszosci panstw, zwlaszcza polozonych nad Zatoka Perska, w calej drugiej polowce XX w calej. nastapily rozlegle przeobrazenia gospodarcze i

cywilizacyjne; dochody uzyskiwane w tychze panstwach z eksportu ropy naftowej umozliwily rozbudowe przemyslu naftowego jak i rowniez odsalania h2o

morskiej, budowe szos, rurociagow, nowych atrakcji turystycznych i portow, takze utworzenie infrastruktury spolecznej (oswiata, sluzba zdrowia). Miara

tych przeobrazen jest m. in. poprawka struktury osadniczej; 1950 w porzadku. 80% ludnosci na tychze obszarach stanowila ludnosc wiejska, glownie

koczownicy wedrujacy wraz z stadami zwierzat, pol stulecia pozniej ponad 80% ludnosci mieszka w calej miastach o nowoczesnej zabudowie, a tradycje

koczownictwa zanikaja. Najbardziej uprzemyslowionym panstwem w calej regionie wydaje sie Izrael, zaliczany do ekipy najlepiej rozwinietych krajow

globu.

Zostaly okryte tu 1 z pierwszych na swiecie atrakcji turystycznych i osad rolniczych, jakim sposobem np. Jerycho, rozwijaly sie na rejonie bogatej krainy

zwanej â€žzyznym polksiezycemâ€•. Jest to region bardzo niespokojny, czeste konflikty w porownaniu do religijnym (np. rewolucja islamska w Iranie,

wojna domowa w Libanie) lub ekonomicznym (np. wojna w Zatoce Perskiej). Duzo ofiar pochlonely rowniez rywalizacji i zbrojne incydenty miedzy

Izraelem jak i rowniez jego arabskimi sasiadami.

Wiekszosc terenow to gorace, suche, skaliste pustynie, gdzie osoby sa nieliczni i rozsiani daleko od chwili siebie. Istnieja tez duze gory, jakim sposobem

Asir w calej Arabii Saudyjskiej i Jemenie w poblizu Morza Czerwonego, jak i rowniez plaskowyze Iranu, gdzie zimy moga byc przejmujaco zimne.

Zatrzesienie Martwe na granicy Ziemi swietej i Jordanii jest jednym z najnizszych paragrafow na Ziemi 396m p. p. m. Jest to najbardziej zasolone jezioro

na swiecie. Wysokie zasolenie powoduje, iz nie ma w tamtym miejscu zywych organizmow i wiec nazywane wydaje sie Morzem Martwym. Zasolona ciecz

jest tak bardzo gesta, iz prawie niemozliwe jest utoniecie. Najdluzsza rzeka jest Eufrat â€“ 2815 km. W tym miejscu, gdzie gleba moze byc nawodniona,

rosna daktyle, owoce, bawelna, soczewica jak i rowniez zboza. Panstwa Arabskie oprocz Izraelem zdominowane sa za sprawa tradycje islamska; rzady

sprawuja krolowie, emirowie, sultani, szejkowie, ktorzy maja wladze absolutna. Arabski wydaje sie uzywany we wszystkich panstwach islamskich, oprocz

Iranem, w ktorym miejscu mowi sie jezykiem farsi (perskim). W Izraelu Zydzi mowia na hebrajsku. Muzulmanizm jest panujaca religia w calej krajach

arabskich. Liban dzierzy wielu chrzescijan; w Izraelu przewaza Mozaizm. Sport wydaje sie malo chodliwy, ale raz za razem wieksza fama zdobywa pilka

nozna, i sport motorowy (w Bahrajnie wybudowano tor wyscigowy F1).

SPIS ZAWARTOSCI

1. 2Panstwa

Afganistan

AFGANISTAN to srodladowe panstwo umiejscowione w Azji. Graniczy z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem i Tadzykistanem, oraz

Chinami. Afganistan wydaje sie krajem wyzynno-gorskim Polnocno - wschodnia jak i rowniez srodkowa odsetek kraju frapuje rozciagajacy sie

rownoleznikowo system gorski Hinkuszu, gdzie lezy najwyzszy szczyt kraju - Noszak (7485 m n. p. m. ). Centralna czesc Afganistanu zajmuje wyzyna

Hazaradzat, dochodzaca niekiedy sluzace do 4000 m n. p. m. Dzieki poludniu od chwili niej rozciagaja sie wyzynne tereny zajete za sprawa pustynie

(Margo, Registan).

Afganistan cechuje klimat podzwrotnikowy kontynentalny suchy, przechodzacy w polnocnej czesci panstwa w wybitnie suchy. Srednie temperatury

najcieplejszego miesiaca w calej roku (lipiec) sa rozne i siegaja od ponad 32C we wschodzie jak i rowniez poludniowo - wschodniej fragmentu kraju

sluzace do 5C w calej Hindukuszu Wschodnim. Opady sa niewielkie (od 100 sluzace do 400 mm rocznie) jak i rowniez przypadaja przewaznie na wiosne

i zime. Najsuchszymi rejonami kraju sa obszary pustyn w poludniowym Afganistanie (roczny opad 50 mm), a najzasobniejszymi w calej opady -

wschodnie stoki pasm gorskich polozonych na granicy z Pakistanem (maksymalnie do 1000 mm). Od poczatku czerwca do wrzesnia nad zachodnim i

poludniowym Afganistanem wieje goracy, suchy wiatr z kierunku polnocnym zwany "wiatrem 120 dni".

Siec rzeczna Afganistanu tworza przede wszystkim gorskie rzeki o zmiennych wodostanach. Wiekszosc z nich rajcuje swoj poczatek na wyzynie

Hazaradzat jak i rowniez znika w calej bezodplywowych jeziorach lub w calej piaskach pustyni. Najwieksza rzeka kraju wydaje sie wyplywajaca wraz z

stokow Wschodniego Hindukuszu Amu-daria. Pozostale wieksze rzeki to: Helmand (1150 km), Harirud (800 km) oraz Kabul, ktory odprowadza swoje h2o

do Indusu. Jezior wydaje sie niewiele. Najdotkliwsze to: Saberi i PuzakwSistanie, Nawur na wyzynie Hazaradzat oraz Ab-i Istoda w calej Ghazni. Dzieki

rzekach Helmand i Argandab zlokalizowane sa zbiorniki retencyjne.

Pokrywe glebowa tworza gl. rozciagajace sie w zach. i pn. czesci panstwa szaroziemy i gleby gorskie. W dolinach rzecznych wystepuja gleby aluwialne

(fluwiosole), a na zasiegach pustynnych w calej pd. fragmentu kraju gleby slone.

W szacie roslinnej dominuja zbiorowiska stepowe jak i rowniez formacje roslinne pustyn jak i rowniez polpustyn. Obszary gorskie w calej wyzszych

partiach sa w wiekszosci pozbawione roslinnosci. Lasy stanowia ok. 3% pow. panstwa i wystepuja we Wschodnim Hindukuszu i w Firoz Koh. Wsrod

ssakow zaznacza sie ogromny udzial kopytnych: jelenie kobi, jelenie daszti, antylopy, kozly skalne, muflony, dzikie osly, oraz drapieznikow: rysie jak i

rowniez niedzwiedzie (Hindukusz Wschodni), tygrysy bengalskie (dolina rzeki Kabul, dolina Amu-darii), lamparty, gepardy, szakale, hieny i karakale. Ptaki

zaprezentowane sa m. in. za sprawa orla przedniego, sokola, sepa plowego i kraski jak i rowniez bazanty. Zyja tu podobnie jadowite stawonogi: skorpion i

tarantula. Obszary chronione absorbuja tylko 0, 3% terenie kraju.

Afganistan jest panstwem wielonarodowosciowym. Najliczniejsza grupe stanowia rdzenni obywatele tego arealu: Pasztunowie jak i rowniez Tadzycy

(63% ogolu ludnosci). Pasztunowie zamieszkuja przede wszystkim poludniowa czesc panstwa, a Tadzycy polnocna prowincje (Badachszan, Parwan,

Kattangan, Herat). Pozostale ekipy narodowosciowe to: Hazarowie (15%), Uzbecy (5%), Ajmakowie (3%), Turkmeni (2%) oraz Kazyl Baszowie,

Beludzowie, Nuristanczycy, Brahui i in. (lacznie 12%). Zroznicowana struktura etniczna odzwierciedla sie w calej mnogosci jezykow, ktorymi posluguja sie

obywatele kraju. Wkraczaja one w calej sklad czterech rodzin jezykowych: iranskiej (jezyki: paszto, dari, beludzi, nuristanski), tureckiej (uzbecki i

turkmenski) i hinduskiej (paszaj). Status jezykow urzedowych maja paszto i dari.

Oficjalna religia Afganistanu wydaje sie islam, ktory to wyznaje 99% ogolu ludnosci (wyznanie sunnickie 84%, szyickie 14%). Wedle szacunkow z 1998

Afganistan liczy w porzadku. 24, jedenastu min osob mieszkajacych. Blisko 80% ludnosci zamieszkuje obszary wsiowe i trudni sie przewaznie uprawa

gleby i hodowla. Duzy odsetek Afganczykow (ok. 15%) prowadzi wedrowny lub polkoczowniczy tryb egzystencji. Najwiekszymi odnosnie do liczby

ludnosci miastami panstwa sa: stoleczny Kabul (1400 tys. ), Kandahar (238 tys. ), Herat (187 tys. ), Mazar-i Szarif (128 tys. ), Dzalalabad (59 tys. ).

Spoleczenstwo Afganistanu odznacza sie duzym przyrostem przyrodzonym (2, 5%), co wobec niskiej przecietnej dl. odbywania sie zycia (47 lat na rzecz

mezczyzn, 46 lat na rzecz kobiet) wytwarza, ze w calej strukturze wiekowej duzy udzial maja osoby ponizej kolejny roku egzystencji (ok. 43%). Tylko w

porzadku. 12% osob mieszkajacych ma dojscie do ujec nieskazonej h2o. Wskaznik analfabetyzmu wsrod ludnosci powyzej kolejny roku egzystencji jest

bardzo wysoki jak i rowniez wynosi 69%. Glownymi osrodkami uniwersyteckimi panstwa sa: Kabul i Mazar-i Szarif.

Gospodarka Afganistanu polega na rolnictwie. Prawie 58% terytorium panstwa zajmuja uzytki rolne (grunty orne 12%, a laki i pastwiska 46%). Slabowite

warunki glebowe i niewielkie opady powoduja, ze wieksza czesc pol musi stanowic sztucznie nawadniana. Najbardziej sprzyjajace warunki sluzace do

rozwoju rolnictwa panuja w calej dolinach rzek Harirud (spichlerz Afganistanu), Kabul, Helmand, Arganbad oraz w calej polnocnym Afganistanie. Uprawia

sie przede wszystkim zboza (pszenica, ryz, kukurydza, jeczmien), wsrod ktorych najwiekszy areal upraw przypada na pszenice (ok. 20% gruntow

ornych). Wazna funkcje odgrywaja rowniez uprawy bawelny w polnocnej czesci panstwa, cytrusow, winorosli i trzciny cukrowej (glownie okolice

Dzalalabadu w dolinie Kabulu). Afganistan jest ogolnoswiatowym potentatem w calej produkcji opium i jednym sposrod wiekszych wytworcow haszyszu.

Gospodarka zwierzeca zawiera hodowle owiec (14, dwoch mln. szt. ), oslow i mulow (2, piec mln. szt. ), koz oraz bydla. W polnocnej czesci panstwa, na

stokach gorskich, wykonuje sie polkoczowniczy chow owiec karakulowych (4, 5 mln. szt. ) w celu zdobycia cennych skor.

Sektor przemyslowy jest slabo rozwiniety (ok. 28, 5% PKB). W okolicy kraju wystepuja zloza wegla kamiennego, gazu ziemnego, rud zelaza, rud metali

niezelaznych, kamieni polszlachetnych, jednakze eksploatowane sa ow lampy led tylko w calej niewielkim poziomie. Zaklady produkcyjne zlokalizowane

sa w wielu osrodkach magazynowych (Kabul, Kunduz, Bagrami, Mazar-i Szarif, Kandahar, Pul-i Chumri) i produkuja glownie towary spozywcze,

odziezowe i skorzane. Sektor energetyczny wytwarza 660 mln. kWh, z czego ok. 64, 8% ciepla pochodzi z elektrowni hydrologicznych. Znaczna funkcje

odgrywa rzemioslo (m. in. dywany z owczej welny, skory karakulowe).

Siec drogowa Afganistanu wydaje sie slabo rozwinieta i tworzy sie na nia 21 tys. km drog, z czego wylacznie 2793 km ma nawierzchnie bitumiczna. W

Afganistanie nie ma linii kolejowych, a przewoz rzeczny odgrywa niewielka funkcje (dl. zeglownych drog hydrologicznych - 1200 km). Komunikacje

lotnicza ma 8 portow lotniczych zlokalizowanych w kolosalnych miastach panstwa, w tym 2 lotniska miedzynarodowe: w Kabulu i Kandaharze.

Sposrod mnostwo zabytkow kultury na uwage zasluguja przede wszystkim: pozostalosci na okresie panowania Grekow (ruiny miast w calej Balch kolko

Mazar-i Szarif oraz obok Kandaharu), zabytki indyjskie (Bajman - gl. centrum buddyzmu w V i VI w., Dzalalabad - miasto przy granicy z Pakistanem,

wspolczesne glowny punkt buddyzmu) jak i rowniez z okresu panstwa Ghanzawidow (ruiny palacow i zabudowan obronnych w calej Ghazni na wsch.

kraju) oraz konstrukcje z okresow pierwszego panstwa (m. in. ruiny meczetu w Balch z VIII w., minaretu w Munari Jam z XII w calej. ). Do najcenniejszych

przynalezy Blekitny Meczet w Mazar-i Szarif (XV w. ) z mauzoleum czwartego kalifa islamu - Chazrati Ali, bedacy celem pielgrzymek muzulmanow.

W XII 1979 nadeszla radziecka wkroczenie wojskowa w calej Afganistanie, jaka zapoczatkowala dlugometrazowa wojne www. Pomocy partyzantom

udzielaly: Stany Zjednoczone, panstwa Europy Zachodniej oraz panstwa arabskie, w szczegolnosci Arabia Saudyjska. Po 1985 nastapilo stopniowe

ograniczanie radzieckiej interwencji wojskowej, a w calej 1988 podpisano porozumienie o wycofaniu sluzace do 1989 kazdego z wojsk radzieckich z

Afganistanu. W III 1996 Rabbani i Hekmatjar podpisali uklad wojskowy skierowany przeciwko talibom. W nastepstwie serii militarnych ofensyw, talibowie

zajeli we IX 1996 Kabul jak i rowniez utworzyli Rade Najwyzsza na prowadzeniu z Mul-lahem Mohammadem Rabbanim. Parlament przestal

funkcjonowac, prezydent i premier zostali zmuszeni do wypromieniowywania na polnoc kraju. Podczas 1997 talibowie opanowali 70% powierzchni

panstwa, wprowadzajac na zajetym rejonie zasady panstwa wyznaniowego, opartego na regulach prawa muzulmanskiego, szariâ€™atu. Nazwe kraju

zmieniono na Muzulmanski Emirat Afganistanu. 11 wrzesnia 2001 talibowie pod kierownictwem Bin Ladena zorganizowali zamach na NA JUKATAN

gdzie zginelo 5000 osoby. Swiat byl wstrzasniety takimi wydarzeniami. Amerykanie w odwecie najechali na Afganistan. Talibowie nie mieli szans. W 2003

Afganistan odzyskal niezawislosc. Do dzis nie ujeto Bin Ladena. Amerykanie utworzyli rzad. Aktualnie Afganistan wydaje sie niepodlegla republika.

SPIS ZAWARTOSCI

Arabia Saudyjska

ARABIA SAUDYJSKA lezy w calej Azji Poludniowo-Zachodniej, na Polwyspie Arabskim. Graniczy z Jordania, Irakiem, Kuwejtem, Katarem,

Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi, Omanem, Jemenem. Od wschodu Arabie Saudyjska oblewaja h2o Zatoki Perskiej (610 km), a od chwili zachodu

Morza Czerwonego (1800 km).

Arabia Saudyjska frapuje ok. 80% pow. Polwyspu Arabskiego. Najlepsza gora to Sauda 3132 m n. p. m. Wnetrze polwyspu stanowi plaskowyz zwany

Nadzd. Od polnocy, wschodu jak i rowniez poludnia otoczony jest za sprawa pustynie: Wielki i Mikry Nefud, Dahna oraz najwieksza z nich Ar-Rub

al-Chali. Nad Zatoka Perska uelastycznia sie nadbrzezna nizina Al-Ahsa, z ozdobnymi zlozami ropy naftowej.

Dzieki wiekszosci terenie kraju panuje klimat zwrotnikowy suchy, a we wnetrzu - wybitnie suchy. Roczne kwoty opadow wahaja sie w granicach 20-70

mm, przy czym deszcze maja charakter epizodyczny, a na niektorych zasiegach (np. na Ar-Rub al-Chali) nie sa zamieszczane w ogole. Goraczka

najcieplejszego miesiaca dochodza sluzace do 30-35C, a najchlodniejszego - do 15-25C. Wiosna jak i rowniez latem wieje goracy jak i rowniez bardzo

suchy wiatr chammam, ktory wytwarza burze piaskowe i pylowe. Specyficznymi warunkami klimatycznymi odznaczaja sie niziny nadmorskie, w ktorym

miejscu stale panuje wysoka temperatura, duza wilgotnosc wzgledna powietrza (dochodzaca sluzace do 85% ponad Morzem Czerwonym) oraz male

opady, nie przekraczajace stu mm.

W Arabii Saudyjskiej nie ma stalych rzek, sporo jest ale juz suchych dolin (wadi, zwanymi tez uedami), wykorzystywanych za sprawa wode w toku

epizodycznie pojawiajacych sie deszczy. Wowczas transformuja sie ow lampy led w rwace rzeki. Najbardziej liczna z nich jest Wadi ar-Rima, o dlugosci w

porzadku. 900 km. Budowa geologiczna calego polwyspu sprzyja powstawaniu podziemnych pojemnikow wod, ktore warunkuja wzrost oaz.

Okolo 98% pow. kraju frapuje uboga roslinnosc polpustynna jak i rowniez pustynna. Dzieki obszarach o wyzszych opadach oraz w calej dnach wadi

spotyka sie krzewiaste zarosla jak i rowniez ostre trawy (tamaryszek, traganek, saksaul, akacja). Siedliskami bujnej roslinnosci sa jedynie oazy,

wystepujace blisko zrodel jak i rowniez studni. Kraj zamieszkuja liczne gatunki kopytnych (gazele, antylopy) i gryzoni (np. susel, skoczek). Wraz z gadow

spotyka sie najczesciej jaszczurki (np. waran szary, gekony). Wzdluz obu wybrzezy ciagna sie rafy koralowe, ktore sa schronieniem wielu gatunkow ryb,

przy czym rafa w calej Zatoce Perskiej, ze wzgledu na znaczne zanieczyszczenie odpadami ropy naftowej, jest w duzym stopniu zdegradowana.

Obstawie scislej podlega 3% nawierzchni kraju. Jedynym parkiem narodowym jest Asir 450 tys. ha.

Zdecydowana wiekszosc ludnosci kraju stanowia Arabowie (ok. 90%), z czego 73% to Saudyjczycy, a pozostali to Jemenczycy oraz inni imigranci

zarobkowi. Religia panstwowa jest muzulmanizm, a posrod jego wyznawcow dominuja sunnici. Jezykiem urzedowym jest jezyk mahometa. Gestosc

zaludnienia 9 osob/km2 nalezy do najnizszych na kontynencie, przy czym spolecznosc osiadla skupia sie w calej oazach i miastach polozonych wzdluz

wybrzezy. Do najpopularniejszych miast zaliczane sa: Ar-Rijad (1800 tys. mieszk. ), Dzudda (1500 tys. mieszk. ), Mekka (630 tys. ), At-Taif (410 tys. )

oraz Medyna (400 tys. ). Znaczna czesc spoleczenstwa to koczownicy. Przyrost naturalny wydaje sie wysoki jak i rowniez wynosi 3, 3%. Dzieki 100

niewiast przypada az 124 facetow. Srednia rozciaglosc zycia wynosi 70 lat. Blisko polowa mieszkancow nie ukonczyla kolejny lat, a odsetek analfabetow

wsrod ludzi powyzej kolejny roku egzystencji wynosi 37%.

Dzieki wykorzystywania i eksportowi ropy naftowej Arabia Saudyjska nalezy do panstw zamoznych. Rolnictwo, ktore zatrudnia 5% ludnosci, dostarcza w

porzadku. 6% zalety PKB. Wiekszosc gruntow ornych, ktore absorbuja 2% nawierzchni, znajduje sie w poludniowo - zachodniej czesci panstwa

(Al-Hidzaz, Asir). Poza tym uprawy skupiaja sie w oazach oraz na sztucznie nawadnianych obszarach polpustynnych i pustynnych. Uprawia sie zboza,

przewaznie pszenice, jeczmien, kukurydze, warzywa (glownie pomidory, ziemniaki, melony), palme daktylowa, drzewa cytrusowe oraz winorosl. Ponad

polowa powierzchni panstwa zajmuja pastwiska, a w calej hodowli zwierzat dominuje chow owiec, koz, wielbladow, i drobiu. Na rok z lowisk

przybrzeznych kupuje sie okolo 50 tys. t rybek.

Podstawa gospodarki jest wykorzystanie i przetworstwo ropy naftowej, ktorej naklady szacuje sie na 261, 5 mld barylek, jak stanowi 1/4 rezerw

swiatowych. W sumie rope naftowa jak i rowniez gaz ziemny wydobywa sie z 77 pol, rozlozonych pomiedzy Ar-Rijadem a wybrzezem Zatoki Perskiej oraz

na jej szelfie (w naszym najwieksze obreb naftowe na swiecie - Al-Ghawar). Poza tym w polsce wydobywa sie gaz ziemny oraz gips i male ilosci zlocista.

Elektrownie przyznaja rocznie 95 mld kWh energii elektrycznej, z czego wielu pochodzi z elektrowni cieplnych, opalanych ropa naftowa jak i rowniez

gazem ziemnym. Na bazie importowanych surowcow rozwinely sie rowniez inne galezie przemyslu: syntetyczny (farmaceutyczny, wytwarzanie nawozow

sztucznych), elektromaszynowy, meblarski. Najwiekszym osrodkiem przemyslowym wydaje sie Ar-Rijad. Odmienne zlokalizowane sa na wybrzezu Zatoki

Perskiej (Ad-Damman, Ras Tannura, Burkan) oraz Morza Czerwonego (Dzudda, Medyna, Janbu al-Bahr). Raz za razem wiekszego znaczenia w

gospodarce krajowej nabieraja prace (41% PKB), a Arabia Saudyjska staje sie jednym z podstawowych centrow instytucji bankowych w obszarze.

Na internet transportowa tworzy sie 162 tys. km drog, z czego 70 tys. dzierzy utwardzona nawierzchnie, oraz 1390 km kreski kolejowej. Wysmienicie

rozwinieta wydaje sie komunikacja lotnicza, a w okolicy kraju funkcjonuje 70 lotnisk i ladowisk o utwardzonej nawierzchni. Miedzynarodowe porty

aeronautyczne znajduja sie w calej Ar-Rijadzie (King Khalit), Dzuddzie (King Abdulaziz) oraz Dhahran. Do podstawowych portow morskich naleza Ras

Tannura ponad Zatoka Perska oraz Dzudda i Janbu al-Bahr ponad Morzem Czerwonym. Laczna rozciaglosc rurociagow wynosi 8750 km, z czego 6400

km przypada na transport drobnostkowej ropy naftowej, 150 km na przewoz jej przetworow, a 2200 km to gazociagi. Arabia Saudyjska wydaje sie krajem

ciezko dostepnym na rzecz turystow (nie wydaje sie wiz w zamiarach turystycznych). Obcokrajowcy moga odwiedzic ten panstwo podrozujac w calej

celach sluzbowych (na zaproszenie strony saudyjskiej) lub odbywajac pielgrzymke sluzace do swietych obszarow islamu: Mekki i Medyny (jedynie

wyznawcy islamu). W celu pielgrzymow drukowane sa specjalistyczne wizy hadzdz i umrah (przyjazdy patnikow w okresie hadzdz sa ekskluzywne - na

1000 muzulmanow w danym panstwa przypada jedna wiza), ktore zezwalaja na tygodniowy pobyt w rejonie trzech atrakcji turystycznych: Dzuddy, Mekki i

Medyny.

Mekka, umiejscowione w zach. czesci panstwa miasto, wydaje sie byc jednym z dwoch najswietszych miejsc islamu (miejsce narodzin proroka

Mahometa) i stanowi glowny zamysl haddzu (pielgrzymki) - poszczegolnego z kanonow islamu. Pielgrzymka obejmuje tzw. Al-Haram, czyli Mine, rownine

Arafat, drogi procesyjne: z Miny sluzace do Mekki i miedzy wzgorzami As-Safa jak i rowniez Al-Marwa, obszaru modlitw jak i rowniez noclegow

pielgrzymow Al-Muzdalifa, Wielki Meczet z Al-Kaba (monumentalny relikwiarz zalatwiony na dziedzincu meczetu, w calej narozniku jakiego znajduje sie

Hadzar al-Asad - Czarny Kamyczek bedacy najwieksza swietoscia islamu). Medyna to miasto na polnocy od chwili Mekki, drugie ze kultu religijnego

miejsc islamu. Cel wypraw stanowia: swiatynia muzulmanska z grobowcami Mahometa jak i rowniez jego corki Fatimy i Wielki Meczet. Atrakcyjne pod

wzgledem turystycznym, aczkolwiek nieosiagalne dla urlopowiczow zagranicznych, sa takze: metropolia kraju Ar-Rijad.

Arabia Saudyjska jest dziedziczna monarchia konstytucyjna (ustawa zblizona do konstytucji, oparta na szari'acie, pozostala zadekretowana za sprawa

krola w calej 1992). Dzieki jej czele stoi trusia (od 1992 Fahd Ibn Abd al-Aziz), do ktorego wypada najwyzsza wladza ustawodawcza, wykonawcza i

sadownicza; jest maz tez przywodca religijnym. Organ doradczy to 60-osobowa Podpowiedz Konsultacyjna, tzw. Szura. Organ wladzy wykonawczej

stanowi rzad, ktoremu przewodzi krol. Czynnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS ZAWARTOSCI

Bahrajn

BAHRAJN to panstwo wyspiarskie umiejscowione w Azji Poludniowo-Zachodniej, w calej srodkowej fragmentu Zatoki Perskiej, 24 km od skrajnych miejsc

Arabii Saudyjskiej. Obejmuje grupe 33 wysp o lacznej pow. 720 km2, posrod ktorych wyroznia sie wyspa Al-Bahrajn (572 km2), stanowiaca 81% terenie

kraju. Pozostajace wieksze wyspy to: Al-Muharrak, Sitra, Umm an-Nasan. Calkowita dlugosc kreski brzegowej wynosi 161 km.

Otoczone rafami koralowymi wyspy sa wystajacymi ponad rzad morza wierzcholkami podmorskich grzbietow. Ich wielkosc jest najczesciej plaska, pokryta

roznej grubosci pokrywami lotnych piaskow. Zaledwie w glowny punkt wyspy Al-Bahrajn znajduja sie wzniesienia siegajace ponad 100 m n. p. m.

(najwyzszy szczyt Ad-Dukhan, okreslany mianem potocznie Gora Smoka, wznosi sie na 134 m n. p. m. ). Bahrajn lezy w strefie klimatu zwrotnikowego

pustynnego, skrajnie suchego. Przedstawiaja go duze srednie amplitudy temperatury roczne (25C) oraz bardzo male opady.

Na wyspach nie ma stalej necie rzecznej. W porze zimowej podczas opadow pojawiaja sie efemeryczne rzeki wykorzystujace plytkie, suche doliny (uedy).

Niewielki skrawek kraju absorbuja zasolone tereny bagienne. Bahrajn dysponuje znacznymi zasobami slodkiej wody zgromadzonej w podziemnym

zbiorniku artezyjskim. Pochodzaca wraz z zrodel artezyjskich woda uzywana jest przewaznie do spozycia oraz sluzace do nawadniania obrebow

rolniczych. Lecz ponad 60% zapotrzebowania na slodka wode pokrywane wydaje sie poprzez odsalanie wody morskiej.

Niekorzystne warunki klimatyczne jak i rowniez glebowe powoduja, ze flora tego arealu jest nieduzo roznorodna. Pustynna czesc porasta roslinnosc

sucholubna i halofity. W rejonach bogatych w calej zrodla artezyjskie rosna palmy daktylowe, figowce, migdalowce i cytrusy. Faune reprezentuja nieliczne

gatunki ssakow oraz gadow, a takze ptactwo gniezdzace sie glownie na niezamieszkanych wysepkach koralowych. W otaczajacych Bahrajn wodach

posrod raf koralowych zyje ponad 200 gatunkow ryb jak i rowniez skorupiakow. Beda one zagrozone wymarciem z przyczyny duzego zanieczyszczenia

wod Zatoki Perskiej odpadami ropopochodnymi.

Wysepki zamieszkuje 616 tys. ludzi (1998), przewaznie Arabowie, ktorzy stanowia 75% ogolu osob mieszkajacych kraju (Arabowie bahrajnscy 64%,

ludnosc arabska naplywowa 11%). Pozostale ekipy to: Hindusi (16%), Pakistanczycy (5%) i Europejczycy jak i rowniez inni (4%). Pod wzgledem

wyznaniowym dominuja muzulmanie (85%), posrod ktorych 60% to szyici, a 25% - wyznawcy odlamu sunnickiego. Inne religie (glownie swiat

chrzescijanski, hinduizm, judaizm) wyznaje w porzadku. 15% obywateli. Jezykiem urzedowym jest jezyk mahometa, jednakze w calej powszechnym

uzytkowaniu znajduje sie takze angielski. Srednia gestosc zaludnienia Bahrajnu wynosi 871 osob/km2. Ludnosc koncentruje sie przewaznie w

metropoliach (91%). Najwyzszym osrodkiem miejskim jest Al-Manama (148 tys. ), jaka obok opcji stolecznych posiada takze funkcje centrum handlowego

i kulturalnego kraju. Duza liczba mieszkancow stolicy stanowia imigranci, co wytwarza, iz dzierzy ona kosmopolityczny charakter. Pozostajace wieksze

osrodka miejskiego to: Al-Muharrak (79 tys. ), Ar-Rifa (50 tys. ), Dzidd Hafs (45 tys. ) oraz Sitra. Obszary wsiowe zamieszkuje 9% ludnosci. W rolnictwie

pracuje 5% osob w calej wieku produkcyjnym, w przemysle 25%, a w galezi uslug 70%. Stopa bezrobocia wynosi w porzadku. 16%.

Spoleczenstwo Bahrajnu wydaje sie stosunkowo przewrotowe. Odznacza sie wysokim przyrostem naturalnym, ktory to w 1998 wynosil ponad 1, 9%.

Ponad 30% ludnosci nie przekroczylo kolejny roku egzystencji. Przecietna rozciaglosc zycia wynosi 75 lat. Mieszkancy Bahrajnu objeci sa bezplatna

piecza zdrowotna, jaka odznacza sie wysokim stopniem uslug lekarskich. Bezplatna wydaje sie rowniez edukacja realizowana w calej 3-etapowym cyklu

nauczania. Jest to najstarszy system publicznej edukacji z kazdego z panstw rejonu Polwyspu Arabskiego (od 1932). Na poziomie podstawowym (od 6

sluzace do 11 roku kalendarzowego zycia) nauke podejmuje wielu obywateli, a na poziomie srednim (od 12 sluzace do 17 roku kalendarzowego zycia)

40-50%. Wyksztalcenie lepsze mozna zdobyc w cztery szkolach lepszych. Pomimo sprawnie dzialajacego ukladu edukacji, w porzadku. 15% doroslych

mieszkancow panstwa nie umie pisac oraz czytac.

Gospodarka Bahrajnu oparta jest na przemysle wydobywczym jak i rowniez przetworczym (38% wartosci PKB) oraz wlasciwie rozwinietym galezi uslug,

w szczegolnosci bankowych (61% PKB). Rolnictwo, bedace do polowy XX w calej. podstawa gospodarki, pelni dzis marginalna funkcje i wytwarza ok.

jednej % PKB. Zajmuje ono obecnie obszary polozone w calej polnocnej fragmentu wyspy Al-Bahrajn oraz na wyspie Nabi Salah, w ktorym miejscu

wystepuja stosowane do nawadniania liczne pochodzenia slodkiej h2o. Glowna roslina uprawna wydaje sie nadal palma daktylowa, aczkolwiek od lat 80.

areal jej upraw ulegl znacznemu zmniejszeniu. Zwiekszyl sie natomiast rejon upraw drzew owocowych (cytrusy, figowce, migdalowce, granaty) i warzyw

(pomidory, ogorki). Gospodarka zwierzeca ukierunkowana jest na hodowle owiec (29 tys. szt. ), koz (17 tys. szt. ), bydla (16 tys. szt. ) oraz drobiu.

Niewielka funkcje odgrywa rybolowstwo. Polawia sie rocznie w porzadku. 9 tys. t rybek i skorupiakow.

Glownymi surowcami mineralnymi panstwa sa odkryte w 1932 przez Kanon Oil Company of California (Socal) ropa naftowa jak i rowniez gaz ziemny,

ktore wykorzystuje sie wraz z zloz ladowych i podmorskich. W 1997 wydobyto jednej, 97 mln ton ropy naftowej (38, 7 tys. barylek na dobe) i 5, piec mld

m3 gazu ziemnego. Obecnie naklady ropy naftowej sa na wyczerpaniu (calkowite wyczerpanie zloz tego materialu nastapi sluzace do 2005). Produkcja

przemyslowa petrochemiczny polega w wiekszosci na importowanej rurociagami ropie naftowej (ponad 80% tego materialu, przetwarzanego w calej

najwiekszej rafinerii kraju w calej Sitrze, pochodzi z Arabii Saudyjskiej). W poblizu przemyslu petrochemicznego, ktory przetwarza rocznie w porzadku. 13

mln ton ropy naftowej (rafinerie w Sitrze, Al-Manama, Awali), rozwinely sie takze: hutnictwo i przetworstwo aluminium, produkcja przemyslowa stoczniowy

(stocznie remontowe w calej Mina Salman i na wyspie Al-Azl) oraz sektor energetyczny (4, 4 mld kWh energii elektrycznej, 1995).

Bahrajn pelni funkcje glownie glowny punkt uslugowego w calej rejonie Zatoki Perskiej. Swoje siedziby zlokalizowalo tam 29 bankow inwestycyjnych, 46

przedstawicielstw zagranicznych instytucji bankowych oraz mnostwo miedzynarodowych firm (m. in.: linie lotnicze Gulf Air, kompania ubezpieczeniowe

Arab Insurance Group). W celu przyciagniecia inwestorow zagranicznych ustanowione sa liberalne prawo celne jak i rowniez podatkowe, jak rowniez brak

ograniczen w przeplywie kapitalu.

Wysepki dysponuja wlasciwie rozwinieta siecia drog kolowych o lacznej dl. dwoch, 3 tys. km, w powyzszym ponad dwie stowki km autostrad.

Komunikacje miedzy wyspa Al-Bahrajn a Arabia Saudyjska zapewnia 25-km wydzial nadmorskiej autostrady. Polaczenie drogowe z Al-Bahrajn ma takze

wyspa Al-Muharrak, gdzie umiejscowiony jest naczelny port lotniczy kraju. Lotnisko to rozporzadza pasem startowym o rozciaglosc 3660 km, ktory

zapewnia ladowanie najpopularniejszych jednostek napowietrznych. Samoloty regionalnego towarzystwa lotniczego Gulf Air odbywaja loty do duzej ilosci

krajow Zatoki Perskiej. Komunikacje morska gwarantuja porty w calej Al-Manama, Mina Salman i Sitrze. Port w Sitrze, zlokalizowany obok rafinerii,

zawodowy jest w calej wysylce ropy naftowej. Wsrod nielicznych zabytkow na uwage zasluguja: ruiny portugalskich fortow na wyspach Al-Bahrajn (Qal'at

al-Bahrain) i Al-Muharrak (Abu Mahir z XVI w. jak i rowniez Qal'at Arad), wykopaliska swiatyni boga Endi z III tysiaclecia p. n. e. Duza atrakcje stanowia

takze: nowoczesne Muzeum Narodowe (m. in.: zasobne zbiory kaligrafii arabskich), swiatynia muzulmanska Al-Fatih jak i rowniez rezerwat przyrody

Al-Areen. H2o zatoki Al-Bahrajn sa plytkie i utrudniaja kapiel morska (w pasie do 0, 5 km od krawedzi bardzo nierzadko nie przekraczaja 50 cm

glebokosci). W ten sposob wzdluz piaszczystych plaz powstalo wiele centrow z basenami. Na poczatku 2004 roku oddano do uzytku jeden z

najnowoczesniejszych torow wyscigowych. Rozgrywane sa na nim eliminacje swiatowych mistrzostw F1.

Bahrajn jest monarchia konstytucyjna, na prowadzeniu ktorej stoi emir z rodu Al-Chalifa (od 1999 funkcje te sprawuje Sheikh Hamad ibn 'Isa Al-Chalifa).

Zgodnie z konstytucja z 1973 wladza ustawodawcza nalezy do jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego, w sklad ktorego wkraczaja czlonkowie

gabinetu oraz trzydziestu deputowanych, wylanianych w wyborach powszechnych na 4-letnia kadencje. Jednak na kryzysie rzadowym w 1975 emir

rozwiazal Zgromadzenie Narodowe i nie zarzadzil nowatorskich wyborow. W 1993 powolano natomiast sluzace do zycia Rade Konsultacyjna, liczaca 40

przedstawicieli, posiadajaca wylacznie kompetencje doradcze. Posuniecie to doprowadzilo sluzace do ostrych demonstracji antyrzadowych w calej latach

1994 i 1995, zakonczonych fala aresztowan. Wladze wykonawcza sprawuje rzad na prowadzeniu z premierem (od 1971 Sheikh Chalifa ibn Sulman

Al-Chalifa). Czynnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS ZAWARTOSCI

Irak

IRAK lezy w calej zach. fragmentu Azji. Przestrzen kraju wynosi 438 317. Od polnocy Irak zahacza z Turcja, od wschodu z Iranem, na poludni z

Kuwejtem i Arabia Saudyjska, a na zachodzie z Jordania i Syria. Irak dzierzy bardzo obnizony dostep sluzace do Zatoki Perskiej, dlugosc kreski

brzegowej wynosi jedynie 58 km. Wiekszosc granic pozostala okreslona w drodze porozumien miedzy Francja jak i rowniez Wielka Brytania, ktore

zarzadzaly tymi terytoriami. Od momentu otrzymania niepodleglosci mnostwo panstw kwestionowalo ustalone uprzednio granice, jak wywolalo liczne

konflikty zbrojne. Pozostaloscia takiego rodzaju nierozstrzygnietego sporu jest strefa neutralna o pow. siedmiu, 5 tys. km2 na granicy iracko-saudyjskiej

administrowana wraz przez owe panstwa.

Gory Kurdystanskie, bedace czescia wiekszego lancucha gorskiego obejmujacego pasma Taurus jak i rowniez Zagros. Znakomity szczyt panstwa, Buz

Dagh (Hazarost) uzyskuje wys. 3612 m n. p. m. Na poludnie od kreski pogorzy ciagnie sie Mezopotamia zajmujaca az 35% nawierzchni kraju. Wydziela

sie w calej jej obszarze Mezopotamie Wysoka, czyli Al-Dzazire, majaca rys plaskiej wyzyny oraz Mezopotamie Dolna, tj. Nizine Mezopotamii, bedaca

obszerna rownina odwadniana przez Tygrys i Eufrat. Ostatnim wielkim regionem geograficznym jest pasek pustyn jak i rowniez polpustyn na poludniu jak

i rowniez zachodzie panstwa.

Klimat Iraku klasyfikuje sie jako podzwrotnikowy suchy jak i rowniez goracy. Charakteryzuje sie on wystepowaniem dwoch wyraznie zaznaczonych por

roku. Cieple i suche lata trwaja od czerwca do pazdziernika. Krotsze, mokre i chlodne zimy odzwierciedlaja wplyw powietrza znad Morza Srodziemnego.

Zauwazalne sa takze wplywy klimatu kontynentalnego znad Azji Srodkowej. Wielkosci opadow sa bardzo zroznicowane regionalnie. Na poludniu i

poludniowym zachodzie siegaja ok. 75-100 mm na rok. Na rejonie pogorzy wahaja sie od 380 do 600 mm jak i rowniez dochodza sluzace do 1300 mm w

najwyzszych partiach gor. Lato wydaje sie praktycznie bezdeszczowe. Srednie miesieczne temperatury powietrza na zasiegach gorskich wahaja sie od

0C w zimie do 25C w lecie. Dzieki pozostalym rejonie oscyluja miedzy 11 C w kwietniu a 35C w lipcu.

Siec rzeczna Iraku wydaje sie rozwinieta nierownomiernie. Najwieksze koryta to Tygrys (1950 km dlugosci, z czego 1418 km w calej Iraku) i Eufrat (2300

km dlugosci, z czego 1233 km w Iraku). Obie koryta ok. 190 km poprzednio ujsciem lacza sie tworzac Szatt al-Arab, uchodzacy do Zatoki Perskiej.

Najdotkliwsze jeziora to: As-Sarsar (2710 km2), Razzaza (1850 km2) i Al-Hab-banijja (430 km2). Na Nizinie Mezopotamii sa liczne rozlewiska bedace

pozostaloscia starych lagun morskich. Ich laczna wielkosc przekracza 5000 km2. Charakteryzuje sie ona jednakze znacznymi wahaniami sezonowymi

zwiazanymi z wielkosciami opadow. Najdotkliwsze z nich Haur al-Hammar, osiaga maksymalna pow. 2800 km2. Irak rozbudowuje takze siec sztucznych

zbiornikow hydrologicznych pelniacych opcje retencyjne jak i rowniez hydroenergetyczne; zgromadzone w owych zbiornikach zapasy wody wykorzystuje

sie rowniez do nawadniania gruntow.

Pokrywa glebowa wykazuje duze zroznicowanie regionalne. Najzyzniejsze gleby aluwialne (mady) pokrywaja Nizine Mezopotamska. W fragmentu

zachodniej szablonowe sa ubogie, piaszczyste gleby pustyn.

Obszary gorskie jak i rowniez pogorza porastaja lasy debowo-topolowe z dodatkiem wierzby, leszczyny, sosen alpejskich, tamaryszkow jak i rowniez

jalowcow. Dzieki obszarach stepowych pogorzy jak i rowniez wyzynnej fragmentu Mezopotamii sa zamieszczane platany i duze ilosci krzewow jak i

rowniez roslinnosci zielnej (dziewanna, milek, rosiczka). Nizinne tereny Mezopotamii porastaja gaje palmy daktylowej oraz oleandry, mimozy jak i rowniez

akacje. W celu obszarow bagien i rozlewisk charakterystyczne sa rozne typy sitowia, trzcin oraz papirusy. Zachodnia, pustynna czesc panstwa porasta

uboga roslinnosc.

Charakterystyczni przedstawiciele globu zwierzecego to: daniel mezopotamski, gazela arabska, a w calej gorach niedzwiedzie i kozice. Faune

drapieznikow reprezentuja: hiena pregowana, szakal zlocisty i wilk. Roznorodny jest takze swiat stworzen natury wodnych. Rozlewiska w poludniowo â€“

wschodniej czesci panstwa zamieszkuja: bociany, flamingi, pelikany i burchany. Obszary pustynne to krolestwo gadow. Wychodza tu typy takie jak:

waran, zmija rogata, kobra. Liczne sa takze skorpiony jak i rowniez duze jadowite pajaki okreslane czarna wdowa.

Obecnie panstwo zamieszkuje 21, 7 min mieszkancow. W strukturze etnicznej dominuja Arabowie (78% ogolu ludnosci). Jedyna znaczaca mniejszoscia

etniczna sa Kurdowie. Liczebnosc spolecznosci kurdyjskiej w Iraku szacuje sie na 3, 5 mln, czyli w porzadku. 18% ogolu mieszkancow. Zamieszkuja oni

gorzyste regiony w calej polnocno â€“ wschodniej fragmentu kraju, wobec granicy z Turcja jak i rowniez Iranem, obejmujace muhafazy: Dahuk, Irbil jak i

rowniez As-Sulajmanija, tworzace tzw. Kurdyjski Region Autonomiczny. Pozostale ekipy etniczne to: Turkmeni, Ormianie, Asyryjczycy. W Iraku jezykiem

urzedowym wydaje sie arabski i kurdyjski na terenach Kurdyjskiego Regionu Autonomicznego. Dominujacym wyznaniem jest muzulmanizm (95% ogolu

ludnosci). W jego obszarze liczebnie przewazaja szyici (62%) zamieszkujacy poludniowa i srodkowa czesc panstwa. Sunnici (ok. 33%) zamieszkuja

glownie osrodka miejskiego oraz polnocna czesc panstwa (Kurdowie). Beda bogatsza jak i rowniez bardziej wplywowa grupa. Pozostajace 5% przypada

na wyznania starochrzescijanskie: Chaldejczykow i sabejczykow, oraz rozne male ekipy. Wraz z postepem industrializacji wielu spoleczenstwa przeniosla

sie sluzace do miast. Procent ludnosci miejskiej wynosi 75%. Wedlug minionego spisu z 1987 az 18 atrakcji turystycznych przekroczylo 100tys.

mieszkancow. Najswiezsze szacunki wskazuja, ze najbardziej znaczne osrodki do jazdy po miesci to: Bagdad (4336 tys. mieszk. ), Mosul (669 tys. ),

Al-Basra (618 tys. ) oraz Irbil i Kirkuk, odpowiednio 486 i 419 tys. osob mieszkajacych.

Spoleczenstwo Iraku jest bardzo mlode, az 44, 1% nie przekroczylo 15. roku kalendarzowego zycia. Jest to wynikiem utrzymujacego sie wysokiego

przyrostu naturalnego (3, 2%). Dosc niewielki wydaje sie udzial ludzi w stulecia powyzej 64 lat (3, 2%). Tlumaczy to cos znacznie wiecej anizeli tylko

wysoki przyrost naturalny, ale takze tresciwe przecietne trwanie zycia (66 lat). Zlozyla sie na to: slabosc sluzby zdrowia, i trudna sytuacja socjalna bedaca

efektem ciagnacych sie w nieskonczonosc dzialan zbrojnych i sankcji nalozonych na wojnie z Kuwejtem. Wspolczynnik analfabetyzmu nabiera 42%

doroslych obywateli.

Obszary zajete pod dzialalnosc rolnicza stanowia w porzadku. 22% pow. kraju, z czego 12% przypada na grunty orne, 1 procent na plantacje, a 9% na

uzytki zielone. Uprawe ziemi utrudniaja warunki klimatyczne oraz glebowe (duze zasolenie). Wiekszosc fundamentow ornych zajetych jest pod uprawe

zboza, glownie pszenicy i jeczmienia. Na zasiegach nawadnianych uprawia sie takze ryz (270 tys. t). Duze przeslanie ma uprawa warzyw, w powyzszym

glownie: pomidorow (800 tys. t), arbuzow (450 tys. t), ogorkow (340 tys. t). Poza tym rowniez ogniskuje sie znaczne ilosci winogron (300 tys. t), daktyli

(550 tys. t) jak i rowniez pomaranczy (310 tys. t). W hodowli dominuje koczownicze pasterstwo. W ostatnich latach na skutek sankcji nalozonych na Irak

znacznie zmalal import zywnosci, jak odbilo sie na skali poglowia zwierzat hodowlanych. Sektor lesny odgrywa znikoma funkcje, jako ze lasy zostaly w

duzym stopniu wyciete, aktualnie zajmuja ow lampy led ok. 3% powierzchni panstwa. Pozyskuje sie z nich niewielkie ilosci tarcicy i drewna opalowego.

Podobna sytuacja zachodzi w sytuacji rybolowstwa. Dysponuje ono przeslanie glownie miejscowe, polowy nie przekraczaja 25 tys. t rocznie, z czego w

porzadku. 2/3 pochodzi z lowisk slodkowodnych.

Produkcja przemyslowa wydobywczy wydaje sie najwazniejszym dzialem gospodarki Iraku. Wydobycie ropy naftowej jak i rowniez gazu ziemnego

odgrywa centralna role w calej zapewnieniu nakladow finansowych nieodzownych do postepu gospodarczego. Najdotkliwsze pola naftowe znajduja sie w

calej okolicy Kirkuku. Pochodzi z nich w porzadku. 50% krajowego wydobycia. Dzieki poludni kluczowy jest obszar Al-Basry z polami Ar-Rumajla i

Az-Zubajr, oraz umiejscowione na polnocy od tej dziewczyny Nahr Umar i Madznun. Po wojnie o Kuwejt i sankcjach nalozonych za sprawa Rade

Chronienia ONZ wyszukanie spadlo, a eksport, ktory to byl najwazniejszym dostarczycielem dewiz, zostal obnizony do zbytu ropy wylacznie na obicie

potrzeb zywnosciowych i socjalnych ludnosci w zakresie programu "Ropa za Zywnosc". Z roznych surowcow mineralnych wydobywa sie jeszcze: gaz

ziemny, siarke (250 tys. t), fosforyty (1mln t). Badania geologiczne potwierdzily takze wystepowanie rud zelaza i manganu, chromu i miedzi, jednakze nie

podjeto przemyslowej eksploatacji tychze zloz.

Produkcja przemyslowa przetworczy zdominowany jest za sprawa przetworstwo ropy naftowej. Rafinerie znajduja sie w calej: Al-Daura pod Bagdadem,

Al-Basrze, Kirkuku, Chanakinie, Al-Hadisa jak i rowniez Bajdzi. Produkcja benzyny wynosila w 1995 ok. 3 mln t, a oleju napedowego siedmiu mln t.

Benzyna jak i rowniez olej napedowy jest bardzo tani w calej Iraku. Napelnienie pelnego baku w samochodzie kosztuje w porzadku. 1 dolara. Dobrze

rozwiniety jest takze przemysl cementowy (18 mln t), jakiego zaklady znajdowaly sie w calej: An-Nadzaf, Al-Basrze, Mosulu, Bagdadzie i As-Sulajmanijja.

Rozwinieto takze produkcje chemikaliow fosforowych przerabiajacych krajowe naklady fosforytow - zaklady w calej Al-Kaim wobec granicy z Syria, i

azotowych w calej Al-Basrze jak i rowniez Bajdzi. Progresowi podlegaly rowniez inne galezie przemyslu, w miare inwestowania nakladow uzyskanych

wraz z sprzedazy ropy. W Iskandarija zlokalizowano zaklady produkujace ciezarowki i autokary na licencji szwedzkiej. W Al-Musajib powstala fabryka

traktorow, a w calej Samarra ulokowano zaklady farmaceutyczne. W Al-Hindijja powstal ogromny kompleks produkujacy wlokna nienaturalne. W miare

postepu przemyslu permanentnie wzrastala wytwarzanie energii elektrycznej, w calej 1995 osiagajac 29 mld kWh. Wiekszosc energii pochodzila z

elektrowni cieplnych opalanych gazem ziemnym lub towarami ropopochodnymi. Hydroelektrownie zlokalizowane sa na gorskich doplywach Tygrysu:

Dukan (Maly Zab), Darban e-Khan (Dijala). Sektor przemyslowy przezywa jednakze w ostatnich latach obszerne klopoty, jak jest polaczone z brakiem

nakladow na odbudowe i unowoczesnienie zakladow, ktore ucierpialy w trakcie wojny i pozniejszych bombardowan i konfliktow wewnetrznych. Sprawia

to, iz mozliwosci wytworcze krajowego przemyslu sa zastosowane jedynie w calej znikomej fragmentu.

Irak przeznaczal duze koszty finansowe na rozwoj necie komunikacyjnej. Na koniec 1996 rozciaglosc sieci drogowej wynosila 47, 4 tys. km, z czego w

porzadku. 41 tys. km stanowily drogi utwardzone, ktore budowaly min. Krajowe firmy budowlane. Siec kolejowa byla slabiej rozwinieta, o lacznej dlugosci

2029 km, z czego 533 km stanowily koleje waskotorowe. Komunikacja lotnicza na wojnie w calej Zatoce Perskiej drastycznie zmalala. Wielkosc

przewozow pasazerskich spadla 10-krotnie. Wiekszosc floty powietrznej odeslano poza polske. Najwazniejszymi portami lotniczymi obslugujacymi

przewozy miedzynarodowe byly: Bagdad, Al-Basra jak i rowniez Mosul. Najdotkliwsze znaczenie na rzecz zeglugi morskiej mialy porty w Al-Basrze oraz

dopiero co wybudowany w calej Umm Kasr. Duze przeslanie dla transportu ropy naftowej i jej produktow miala siec rurociagow. Najwazniejsze z nich

laczyly irackie zaglebia naftowe z wybrzezami Morza Srodziemnego. 1 z nich prowadzil za sprawa Syrie jak i rowniez Liban sluzace do Trypolisu, a drugi

sluzace do tureckiego portu Yumurtahk.

Irak jest krajem atrakcyjnym pod wzgledem turystycznym dzieki nagromadzeniu znacznej cyfry zabytkow (ok. 10 tys. ), przebywajacych sladem bycia na

tym rejonie licznych cywilizacji (sumeryjskiej, asyryjskiej, babilonskiej, greckiej, rzymskiej jak i rowniez arabskiej). Jednakze z powodu kwestii politycznej

w powyzszym rejonie numer turystow zagranicznych odwiedzajacych Irak jest nieogromna. Do ciekawych sladow cywilizacji sumeryjskiej wypada zaliczyc

umiejscowione w pd. czesci panstwa ruiny atrakcji turystycznych: Uruk (4 tys. lat p. n. e. ), Ur (3 tys. lat p. n. e., urywki zikkuratu swiatyni boga Ksiezyca w

ksztalcie tarasowej piramidy), Kisz, Lagasz i Nippur. Okres asyryjski pozostawil zabytki na polnocy kraju. Do dzis zachowaly sie w tamtym miejscu slady:

Niniwy (stolica Asyrii w XI w. p. n. e., zrekonstruowane mury obronne), Nimrudu (trzecia metropolia panstwa asyryjskiego od X w. p. n. e.; slady swiatyn,

pomieszczenia wkolo centralnego dziedzinca, plaskorzezby na scianach sal palacowych), Aszur i Chorsabad. Natomiast z okresu cywilizacji babilonskiej

pochodza ruiny Babilonu z okresow Nabuchodonozora II (VII-VI w calej. p. n. e., urywki murow, swiatyni bogini Isztar, statua lwa babilonskiego z bazaltu,

sciezka procesyjna) lezace prawie stu km na pd. od chwili Bagdadu. Do najbardziej znanych obiektow cywilizacji hellenskiej jak i rowniez rzymskiej

zaliczane sa ruiny Seleucji - stolicy Aleksandra Wielkiego (w poblizu Bagdadu), amfiteatr w Babilonie oraz Hatra (dwa pierscienie murow obronnych,

zespol swiatyn, z ktorych najwazniejsza przeznaczona jest bogu Slonca). Najdotkliwsze wplywy w calej architekturze Iraku pozostawil swiat islamu (od VII

w calej. ). Liczne zabytki islamskie znajduja sie w okolicy calego panstwa, a najwieksza ich koncentracja odznaczaja sie: Bagdad, Mosul i Al-Basra.

Godnymi poznawania obiektami z czasow wczesnego kalifatu sa m. in.: Palac Abbasydow, meczety Mirdzan i kalifow w Bagdadzie, zamek Al-Uchajdir,

Wielki Meczet Piatkowy Al-Dzami ze slynnym spiralnym minaretem z IX w. w calej Samarze, most Abbasydow w calej Zachu jak i rowniez meczet w calej

Al-Kufie z IX w calej., a z czasow pozniejszych (po najazdach mongolskich - XII jak i rowniez XIV w calej. ) m. in. szyickie meczety Al-Hajdarijja w

An-Nadzaf (domniemany grob czwartego kalifa islamu Alego), Al-Husajnijja w calej Karbali, Al-Kazi-mijja w Badgadzie i Al-Askoriah w Samarze. Spotkac

jest dozwolone rowniez zabytki zwiazane z chrzescijanstwem. Wsrod nich na uwage zasluguja: kosciol Sw. Jerzego w calej Mosulu, klasztor Sw.

Mateusza, katedra ormiansko-prawoslawna z SIEDEMNASTEGO w. w calej Bagdadzie. Pod wzgledem przyrodniczym w najwiekszym stopniu atrakcyjna

odsetek kraju stanowia gory Kurdystanu, w rzezbie ktorych zaznaczaja sie liczne kaniony jak i rowniez wodospady (np. kanion Spilik, wodospady: Kali Ali

Bak, Siba kolko Akry). Osobliwoscia jest takze jezioro asfaltowe w poblizu Przeboj. Na terytorium terazniejszego Iraku, w calej Mezopotamii, rozwinely sie

bardzo stare ze znanych w historii ludzkosci cywilizacji.

W 1968 wladze na drodze ataku terrorystycznego stanu objela partia Baas. W 1973 faktycznym przywodca kraju stal sie Saddam Husajn, ktory to w 1979

mianowal sie prezydentem. W czasie rzadow Husajna Irak zmienil sie w calej totalitarne panstwo, bezwzglednie zwalczajace przejawy wszelakiej

opozycji, m. in. odzywajacy na polnocy kraju czyn narodowowyzwolenczy Kurdow. Jeszcze w calej 1990 Podpowiedz Bezpieczenstwa ONZ wprowadzila

zakaz importu irackiej ropy naftowej oraz nalozyla embargo na handel z tym panstwem, a iracki przemysl zbrojeniowy objeto zakazem badan nuklearnych

i poddano stalej inspekcji miedzynarodowej. Konsekwencje te sa przedluzone sluzace do 1994. Wskutek ciaglych zatargow z rzadem irackim

odmawiajacym wspolpracy jak i rowniez utrudniajacym zachowanie na swoim terenie misji inspektorom ONZ, doszlo w calej grudniu 1998 do

zbombardowania Iraku za sprawa lotnictwo Usa i panstw sprzymierzonych, jakiego celem bylo zniszczenie irackiego potencjalu wojskowego. USA uznalo

Irak zbytnio kraj terrorystyczny. USA w calej 2003 najechalo na Irak i wyzwolilo Irakijczykow spod wladzy Husajna. Do teraz nie utworzono jeszcze w calej

Iraku rzadu. Na razie wladze sprawuje ONZ. Amerykanie jak i rowniez inne panstwa w tym kontyngent Polski pragna utrzymac apartament w Iraku.

SPIS ZAWARTOSCI

Iran

IRAN to najludniejsze i drugie po Arabii Saudyjskiej odnosnie do obszaru panstwo w obszarze Zatoki Perskiej. Terytorium panstwa liczace 1648 tys. km2

rozciaga sie od Wyzyny Armenskiej jak i rowniez Morza Kaspijskiego na polnoc po zatoki Perska jak i rowniez Osmanska i Morze Arabskie na poludniu.

Od wschodu graniczy z Afganistanem jak i rowniez Pakistanem, od chwili zachodu z Irakiem jak i rowniez Turcja, a od polnocy z Armenia,

Azerbejdzanem jak i rowniez Turkmenistanem.

Iran jest krajem w wiekszosci wyzynnym i gorzystym. Polnocno - zachodnia odsetek zajmuje Wyzyna Armenska, a srodkowa - Wyzyna Iranska. Dla

rzezby tych wyzyn charakterystyczne sa obszerne kotliny. W fragmentu centralnej lezy slone jezioro Urmia. Najdotkliwsze pustynie to: Wielka Pustynia

Slona (Daszte Kawir) jak i rowniez pustynia Daszte Lut (Lota). W fragmentu zachodniej przewazaja wyzynne plaskowyze oraz pasma Gor

Srodkowoiranskich (wygasly wulkan Hazaran 4419 m n. p. m. ). Blisko zachodnich granic panstwa biegna gory Zagros. Na polnoc wzdluz wybrzezy

Morza Kaspijskiego ciagnie sie pasmo Elburs z najwyzszym szczytem panstwa â€“ wulkanem Demawend (5604 m n. p. m. ). Blisko wschodnich granic

panstwa biega pasmo gor Wschodnio Iranskich z najwyzszym masywem -Taftan (4041 m n. p. m. ). Obszary nizinne rozciagaja sie w postaci waskich

nizin nadbrzeznych wzdluz poludniowych wybrzezy Morza Kaspijskiego i wybrzezy Zatoki Perskiej jak i rowniez ciesniny Ormuz. Cale terenie kraju

wydaje sie obszarem mocno sejsmicznym. Minione silne trzesienie ziemi nawiedzilo ten panstwo w lutym 2004 roku kalendarzowego.

Iran lezy w strefie klimatu zwrotnikowego kontynentalnego. Charakteryzuje sie maz duzymi amplitudami temperatur, siegajacymi we wnetrzu Wyzyny

Iranskiej 55C, niskimi sumami opadow i silnymi wiatrami, zwlaszcza w calej czesci wschodniej wieja ow lampy led w okresie czasy osiagajac szybkosci

do 160 km/ h, a unoszony przez nie olbrzymie ilosci piasku jak i rowniez pylu maja mozliwosc miec niszczaca sile.

Siec rzeczna Iranu jest slabo rozwinieta. Najdotkliwsze rzeki panstwa to: Araks, Atrak jak i rowniez Kezel Ozan uchodzace sluzace do Morza

Kaspijskiego oraz: Karche, Karun, Zohre i Mond wpadajace sluzace do Zatoki Perskiej. Glowne srodladowe zbiorniki wodne to w wiekszosci slone jeziora

o bardzo zmiennym sezonowym poziomie h2o (Urmia, Namak, Hamun-e Helmand). Wiaze sie to z sezonowoscia opadow powodujaca gwaltowne

zmniejszanie sie wielkosc jezior w calej porze jalowej. Wiele z nich wysycha calkowicie, zmieniajac sie w calej solniska.

Pokrywa glebowa panstwa jest slabo rozwinieta. W przewazajacej liczbie stanowia ja nieurodzajne gleby pustyn rozwiniete pod roslinnoscia stepowa jak i

rowniez polpustynna i gleby slone. Poludniowo - wschodnia odsetek Niziny Mezopotamii pokrywaja gleby aluwialne (mady), sa ow lampy led jednak w

calej znacznej fragmentu podmokle jak i rowniez zabagnione.

Szate roslinna Iranu stanowi przewaznie roslinnosc stepowa i polpustynna, co wydaje sie zdeterminowane doza opadow jak i rowniez pokrywa glebowa,

a takze rzezba terenu. Formacje lesne sa zamieszczane na polnocnych stokach Elbursu (buki, wiazy, graby jak i rowniez jesiony) i w gorach Zagros

(deby, klony, orzechy). Na podmoklych terenach Niziny Mezopotamii wystepuja liczne typy sitowia, trzcin, papirusy, a w pomieszczeniach suchszych gaje

palm daktylowych.

Faune Iranu reprezentuja w szczegolnosci gatunki stepowo-pustynne. Zyja tutaj gazele dzerjan i arabska, onager, a z drapieznikow: szakal zloty, hiena

pregowana, ratel jak i rowniez korsak. Spory jest takze swiat gadow, w tym jadowitych wezy, takich jak zmija lewantynska i kobra indyjska. W polnocno -

zachodniej fragmentu kraju spotyka sie jelenie, rysie i niedzwiedzie brunatne. Nizine Mezopotamii zasiedlaja liczne typy ptakow hydrologicznych i

brodzacych oraz raz za razem rzadsze daniele mezopotamskie. Obszary objete ochrona wynosza 83 tys. km2, co stanowi 5, 1% pow. panstwa.

Obszar Iranu byl pomieszczeniem scierania sie kultur centralnej i poludniowej Azji wraz z swiatem srodziemnomorskim i arabskim, co wiazalo sie rowniez

z obszernymi przemieszczeniami ludnosci. Wyksztalcone w ten sposob dzisiejsze ludnosc Iranu wydaje sie mieszanka mnostwo ras jak i rowniez

narodowosci. Skladaja sie na nie w podobny sposob duze mniejszosci narodowe, jakim sposobem upominajacy sie o wlasne panstwo Kurdowie (8%

ogolu ludnosci) czy Azerowie (20%), ale rowniez niezbyt liczne grupy etniczno - rasowe, takie jak: Lurowie, Bachtiarowie, Gilanie, Mazandaranie,

Beludzowie i Arabowie. Najliczniejsza grupa pozostaja w dalszym ciagu Persowie (51%). W organizacji wyznaniowej Iranu zdecydowanie przewazaja

(99%) muzulmanie, z czego 90% to szyici, a jedynie w porzadku. 9% - sunnici (Kurdowie, Turkmeni jak i rowniez Arabowie). Pozostala czesc stanowia

chrzescijanie, wyznawcy judaizmu i zoroastryzmu.

Przyrost naturalny w dalszym ciagu utrzymuje sie na poziomie dwoch, 5%. Skutkiem tego wydaje sie mloda struktura wiekowa systemu spolecznego, w

ktorej az 43, 3% stanowia osoby ponizej kolejny. roku egzystencji, a zaledwie 4, 1% populacji przekroczylo 64. rok zycia. Procent ludnosci miejskiej 60,

0% (1975 -1998). Glowne osrodka miejskiego to: Teheran (6836 tys. ), Meszhed (1887 tys. ), Isfahan (1266 tys. ), Tebriz (1191 tys. ) jak i rowniez Sziraz

(1053 tys. ).

W miare postepujacego rozwoju gospodarczego podniesiono rzad opieki medycznej i zwyczajna dlugosc egzystencji wydluzyla sie do 68 lat. Poprawie

ulegl takze poziom edukacji dzieki powszechnemu obowiazkowi uczeszczania do szkoly podstawowej i rozwojowi szkolnictwa sredniego jak i rowniez

wyzszego. Wspolczynnik analfabetyzmu powiodlo sie zredukowac sluzace do 28% ludzi w stulecia powyzej kolejny lat. panstwo notowal ujemny

srednioroczny wspolczynnik wzrostu PKB (-0, jednej %). W strukturze wytworzenia PKB rolnictwo ma szesnascie, 4% wkladu, przemysl - 18, 9%, a prace

64, 7%, natomiast w calej strukturze zatrudnienia nadal utrzymuje sie wysoki udzial sektora rolnego (23%), podczas gdy w calej przemysle jak i rowniez

uslugach pracuje odpowiednio 31 i 46% ogolu dzialajacych.

Rolnictwo Iranu ma bardzo trudne warunki rozwoju. Wynika to glownie z niedostatku h2o oraz slabych gleb. Zaledwie na Nizinie Poludniowokaspijskiej

mozliwa jest uprawa bez nawodnien. Pozostala odsetek gruntow rolnych wymaga nawodnien, do ktorych wykorzystuje sie wode gromadzona w calej

zbiornikach zaporowych. W 1986 istnialo 17 takich pojemnikow nawadniajacych rejon 871 tys. ha. Do konca lat 90. planowano ukonczyc budowe 46

kolejnych tam, jak mialo powiekszyc zasoby h2o. Grunty orne i plantacje zajmuja 18, 5 min ha, czyli niewiele ponad 11% ogolnej powierzchni panstwa. Z

flor roslinnych zbozowych uprawia sie przewaznie: pszenice (11, 2 min t), jeczmien (3, piec min t) i ryz (2, dwoch min t). Z flor roslinnych przemyslowych

produkuje sie znaczne ilosci burakow cukrowych (6 min t) i trzciny cukrowej (2 min t) oraz bawelny i tytoniu. Wazna funkcje odgrywa takze produkcja

warzyw (melony, pomidory, arbuzy) jak i rowniez owocow (figi, daktyle, cytrusy). Obszar uzytkow zielonych frapuje blisko 27% pow. panstwa.

Najwazniejsze przeslanie ma chow owiec (50 min szt. ) jak i rowniez koz (25 min szt. ). Dzieki mniejsza powage hoduje sie rowniez rogacizna, konie,

muly i wielblady. Istotne przeslanie w wytworczosci zywnosci dzierzy rowniez rybolowstwo. Laczne polowy wynosily w calej 1995 ponad 368 t, z czego

31, 8% pochodzilo z wod srodladowych. Bardzo znaczaca, glownie z uwagi na eksport, wydaje sie produkcja kawioru jesiotrowego wynoszaca ok. 120 t

(1995). Obszary zalesione stanowia zaledwie 7% nawierzchni kraju. Najdotkliwsze tereny lesne znajduja sie na obszarze przykaspijskim oraz w calej

gorach Zagros. W 1995 pozyskano 7463 tys. m5 drewna, z czego 2561 tys. m stanowilo drzewo opalowe.

Najbardziej istotne surowce mineralne kraju to ropa naftowa i gaz ziemny. Najdotkliwsze zloza ropy znajduja sie na pogorzu jak i rowniez w gorach

Zagros (92% krajowego wydobycia). Pozostala odsetek eksploatuje sie z dna Zatoki Perskiej. Gaz ziemny pozyskuje sie ze zloz polozonych ponad

Zatoka Perska kolo Bandar Abbas i na poludniu od Szirazu i w calej okolicach Kom na poludnie od Teheranu. Wydobycie ropy naftowej osiagnelo

wielkosc 186, 5 mln t (1997) i zblizylo sie sluzace do poziomu z 1970 (191 mln t). Udowodnione naklady ropy naftowej szacuje sie na 12, 74 mld t, jak

stanowi w porzadku. 9% rezerw tego materialu na Bezposrednim Wschodzie jak i rowniez przy biezacym poziomie wydobycia powinno wystarczyc na w

porzadku. 70 lat. Najwieksze rafinerie znajduja sie w calej: Abadanie (20 min t), Isfahanie (13, 2 min t), Teheranie (11, dwoch min t) i Araku (7, piec min t).

Wydobycie gazu ziemnego nabiera 50 mld m3 na rok i w ostatnich latach calosc wydobycia zuzywana wydaje sie w kraju. Wraz z pozostalych surowcow

mineralnych wydobywa sie wciaz: wegiel tegi (1 mln t), miedz (101, dwoch tys. t czystego metalu), rudy kamienia (4, piec mln t czystego metalu), cynk jak

i rowniez olow (odpowiednio: 145, jednej i kolejny, 9 tys. t), chrom (37 tys. t), baryt (150 tys. t) jak i rowniez magnezyt (40 tys. t). Wiekszosc warsztatow

przemyslowych umiejscowiona jest w calej duzych metropoliach (Teheranie, Tebrizie, Isfahanie, Meszhedzie, Kermanie jak i rowniez Szi-razie). Iran

posiada wlasciwie rozwiniety produkcja przemyslowa petrochemiczny, hutniczy, maszynowy, a z typowych galezi: wlokienniczy i spozywczy. Produkcja

energii elektrycznej opiera sie przewaznie na ropie naftowej jak i rowniez gazie ziemnym - z tych zrodel pochodzilo 80, 6% z 79, piec mld kWh

wyprodukowanej ciepla.

Siec drogowa Iranu dzierzy laczna rozciaglosc 162 tys. km, z czego zaledwie 81 tys. km stanowia drogi utwardzone. Dlugosc kreski kolejowych wynosi

7286 km, a zaledwie 146 km jest zelektryfikowane. Glowne porty morskie to: Abadan, Buszahr, Bandar-e Chomejni i Chark nad Zatoka Perska i Bandar

Abbas w ciesninie Ormuz. Najbardziej istotne porty ponad Morzem Kaspijskim to: Bandar-e Anzali jak i rowniez Bandar-e Torkaman. Iran dysponuje 178

lotnisk, z czego 110 dzierzy utwardzone pasy startowe, a jedynie 20 obsluguje pewne polaczenia. Najbardziej istotne lotniska o znaczeniu

miedzynarodowym znajduja sie blisko Teheranu w calej Abadanie jak i rowniez Isfahanie. Bardzo wazna role w calej systemie transportowym kraju

odgrywaja takze rurociagi do przesylania ropy, jej produktow i gazu ziemnego. Dlugosc ropociagow wynosi 5900 km, gazociagow 4550 km, a rurociagow

do przesylania produktow naftowych - 3900 km.

Iran jest krajem bardzo popularnym pod wzgledem krajoznawczym. Sklada sie na to w podobny sposob duze zroznicowanie srodowiska przyrodniczego,

jak i szlachetnej rangi walory kulturowe bedace odzwierciedleniem zasobnych dziejow tegoz obszaru. Wsrod wielu zabytkowych obiektow na uwage

zasluguja polozone w calej okolicach gor Zagros ruiny starozytnych stolic Persji: Pasargady i Persepolis. W pierwszej z nich zachowaly sie m. in.: palac

jak i rowniez mauzoleum Cyrusa, ruiny zoroastryjskiej swiatyni, a w pozostalej: palace krola Dariusza, przejscie Kserksesa, Sala Stu Kolumn, mauzolea

jak i rowniez grobowce i ruiny parkow. Cenne sa rowniez przedmioty pochodzace z okresow pozniejszych dynastii perskich, znajdujace sie m. in. w

Szirazie (twierdza Karima Chana z XVIII w calej. ), Isfahanie (Palac Czterdziestu Kolumn), Teheranie (palac szacha Golestan). Relewantna role w calej

architekturze jak i rowniez sztuce odegrala religia islamska. Z tego powodu mnostwo ze rozmieszczonych tam obiektow nie jest udostepnianych turystom

(np. grobowiec Fatimy - corki Mahometa w calej Kom). Podobnie cenne przedmioty sa m. in. w calej: Teheranie (mauzoleum ajatollaha Chomej-niego),

Szirazie (meczety: Atik z replika Kaaby z IX w., Wakil z SIEDEMNASTEGO w., mauzoleum Hazrat-e Mir z XII w. ), Isfahanie (meczet piatkowy z IX w

calej., meczety: imama z SIEDEMNASTEGO w., szejka Loftollaha jak i rowniez Ali Kapu). Duze nagromadzenie zabytkow, zroznicowanie etniczne,

zwyczajna kultura Orientu przejawiajaca sie we kazdego z dziedzinach egzystencji (bazary), jak rowniez roznorodne krajobrazy stanowia baze do

postepu turystyki poznawczej i wypoczynkowej. Szczegolnie pociagajace jest wybrzeze Morza Kaspijskiego odznaczajace sie klimatem zblizonym do

srodziemnomorskiego. Zlokalizowane sa tam kurorty morskie: Bandar-e Aznali, Ramsar, Amol, Bandar-e Torkaman.

Iran jest republika, w ktorej najwyzsza wladze i autorytet dysponuje przywodca religijno-polityczny, bedacy wielce utytulowanym teologiem muzulmanskim

(od 1989 Sayyed Ali Hoseini-Chamenei). Glowa panstwa jest prezydent (od 1997 Sayyed Mohammad Chatami), wskazywany na 4-letnia kadencje w

calej glosowaniu powszechnym. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Muzulmanskie Zgromadzenie Konsultatywne, liczace 270 przedstawicieli

(w naszym 5 pracownik mniejszosci religijnych), wybieranych na 4 czasy w wyborach powszechnych. Powyzej przestrzeganiem uprawnienia islamu

(szari'atu) czuwa 12-osobowa Rada Straznikow Rewolucji Islamskiej. Wladza wykonawcza spoczywa w calej rekach rzadu, na czele z prezydentem.

SPIS TRESCI

Izrael

IZRAEL usytuowany jest w calej poludniowym - zachodzie Azji, pomiedzy Polskim morzem Srodziemnym, tektonicznym Rowem Jordanu i Morza

Martwego i Polwyspem Synaj (z dostepem do Morza Czerwonego). Dzieki polnocnym wschodzie znajduja sie okupowane od 1967 Wzgorza Golan

(syryjskie), na poludniowym zachodzie Strefa Gazy, a na wschodzie tzw. Zachodni Skraj Jordanu (dwa ostatnie obszary wchodza powoli w sklad

Autonomii Palestynskiej). Kraj cechuje sie uksztaltowaniem wyzynno-gorskim. Rowniny sa nad Polskim morzem Srodziemnym i w dolinie Jordanu.

Najwazniejszym punktem Ziemi swietej jest wapienny Meron (1208 m n. p. m. ) w calej Gorach Galilejskich, najnizszym zas (399 m p. p. m. ) zwierciadlo

wod Morza Martwego. Kraj lezy w strefie sejsmicznej.

Klimatycznie obszar Ziemi swietej zaliczany wydaje sie do srodziemnomorskiego, a swoim pd. odsetek do zwrotnikowego regionu lakonicznych pustyn.

Roczne sumy opadow maleja z pn. na pd. - od w porzadku. 1000 (1100 mm w calej gorach) sluzace do ok. 50 mm. Duze zroznicowanie wykazuja tez

amplitudy temperatury lata sa gorace jak i rowniez suche (srednio 33C, mniejsze temp. w calej gorach), a zimy cieple (sr. 16C, w gorach ok. 10C,

sporadycznie ukazuje sie snieg).

Glowna rzeka jest Jordan, ktory wynika z Antylibanu i wykorzystujac row tektoniczny plynie za sprawa slodkie Jezioro Tyberiadzkie (zwane tez Galilejskim

lub Genezaret) do Morza Martwego. Do stalych rzek zalicza sie rowniez: Jarmuk, Jarkon (w czesci), Hadere, Kiszon i in. Po opadach woda wypelniaja sie

na krotko liczne suche doliny. Za posrednictwem Izrael poprowadzono siec akweduktow, z ktorych najdluzszy laczy Jezioro Tyberiadzkie (pow. 164 km2)

z rolniczymi oazami pustynnej wyzyny Negew i stworzono system zbiornikow retencyjnych. Zasoby wod podziemnych Ziemi swietej, skupione w calej

wyzynnej jak i rowniez gorskiej fragmentu, sa w stanie zakryc cale zapotrzebowanie kraju, lecz wzrasta ich zanieczyszczenie. Do nawodnien

wykorzystuje sie, na odsoleniu.

Swiat roslinny wydaje sie zroznicowany jak i rowniez mocno przeksztalcony. Nadmorskie jak i rowniez polozone w calej dolinie Jordanu rowniny,

przykryte zyznymi glebami, wykorzystywane sa rolniczo (m. in. rozlegle sady). Pustynna czesc panstwa cechuje sie ubostwem flory reprezentowanej za

sprawa kolczaste suche krzewy jak i rowniez kepy traw. Wytrzebione debowe lasy, zastapily zarosla typu makii. W centralnej fragmentu kraju poteznieje

roslinnosc polpustynna i stepowa. Wspolczesnie kierowane sa zalesienia. Ubogi wydaje sie swiat zwierzat, zwl. na obszarach pustynnych, gdzie spotyka

sie gl. rozne gatunki gadow i gryzoni. W gorach i na stepach wystepuja kozly, koziorozce, gazele i karakale jak i rowniez hieny. Za posrednictwem teren

Ziemi swietej przebiegaja szlaki migracji stworzen natury, stad ich duze bogactwo, szczegolnie w calej okresach wiosennych i jesiennych (m. in. bociany,

drozdy, pliszki, kukulki, jaskolki). Dbaloscia w randze rezerwatu otoczone zostaly m. in. obszerne tereny gorskie i depresja suchej doliny Wadi al-Araba

(ryft Jordanu), a w calej randze ogrodu narodowego rejon Gor Galilejskich.

Wspolczesny Izrael tworza obie gl. ekipy ludnosci: naplywowi Zydzi (obecnie 82% swoim mieszk., w powyzszym 62% urodzonych juz w calej Izraelu) i

spolecznosc palestynska - w przeszlosci dominujaca za zakupach grupowych obszarze, a obecnie stanowiaca 17% ludnosci (niespelna jednej mln osob).

81% osob mieszkajacych Izraela tworza bowiem wyznawcy judaizmu (36% swiatowej zbiorowosci). Muzulmanie (gl. sunnici) stanowia mniejszosc (14%),

zaledwie 3% spoleczenstwa to chrzescijanie, a 2% druzowie. Jezykami urzedowymi sa hebrajski i jezyk mahometa, ale w uzyciu pozostaja rowniez jezyki

panstw pochodzenia imigrantow. Izrael odznacza sie duzym stopniem zurbanizowania (91 procent ludnosci miejskiej). Osadnictwo koncentruje sie w calej

pn. fragmentu kraju (gl. wybrzeze), w ktorym miejscu w piec okregach administracyjnych (34, 3% pow. kraju) zamieszkuje 86% spoleczenstwa. Srednia

gestosc zaludnienia siega w tym miejscu 650 osob/km2 (w Okregu Poludniowym nieznacznie przekracza 55 osob/km2), leza tu rowniez 3 najbardziej

znaczne osrodki do jazdy po miesci: Jerozolima (602 tys. mieszk. ), Tel Awiw-Jaffa (353 tys., zbior miejski jednej, 95 mln) i Hajfa (256 tys., OM -471 tys. ),

ktore zbieraja w swoich aglomeracjach nieomal 60% miejskiej ludnosci panstwa. Dodac wypada, iz w calej liczbie piec, 64 min Izraelczykow ujmuje sie

osadnikow zydowskich na obszarach okupowanych: Strefie Gazy (ok. 6 tys. osob), Wschodniej Izraelu (1 76 tys. ), na Zachodnim Brzegu Jordanu(166

tys. ) oraz Wzgorzach Golan (ok. 19 tys. w 1998).

Przyrost prawdziwy w Izraelu wynosi jednej, 4%. Wynoszaca az 78 lat zwyczajna dl. odbywania sie zycia, sa zasluga rozwinietego systemu opieki.

Spoleczenstwo przechodzi z fazy mlodosci sluzace do dojrzalosci demograficznej (28, 2% ludnosci nie przekroczylo kolejny. roku egzystencji, a kolejne

61, 9% liczy 15-64 lata). Jest dobrze wyksztalcone (tylko 5% wskaznik analfabetyzmu).

Gospodarka Ziemi swietej jest jakas z najlepiej rozwinietych jak i rowniez najefektywniejszych na swiecie. Cechuje ja takze nowatorstwo rozwiazan

organizacyjnych, technologiczne zaawansowanie produkcji i wysoki udzial sektora urzedowego i spoldzielczego w organizacji wlasnosci. Sektor rolniczy

wytwarza zaledwie 2% PKB (2% ogolu zatrudnionych), jest jednakze waznym detalem gospodarki panstwa. W zakresie organizacji produkcji

nadzwyczajna role odgrywaja tzw. kibuce - kolektywne gospodarstwa rolne dzialajace na gruntach panstwa, jak i moszawy - spoldzielnie produkcyjne

rolnikow indywidualnych, ktore dostarczaja lacznie ponad 75% produkcji rolnej (takze pare procent wytworczosci przemyslu). Efektywnosc rolnictwa

wydaje sie bardzo duza, a za posrednictwem poniesionym nakladom inwestycyjnym od chwili 1948 ponad 2, 5-krotnie wzrosla pow. gruntow uprawnych,

w tym ponad szesciokrotnie nawadnianych. Glowne obszary rolnicze leza na wybrzezu, w Galilei oraz oazach wyzyny Negew. Uprawia sie przede

wszystkim owoce cytrusowe: pomarancze, grejpfruty (po ok. 400 tys. t rocznie), mandarynki, cytryny, jablka, awokado, brzoskwinie, banany, oliwki,

winorosl, warzywa (gl. pomidory i ogorki), ziemniaki, bawelne, orzeszki ziemne oraz pszenice i jeczmien. Poza zbozami Izrael uzyskal

samowystarczalnosc w ramach produkcji rolnej. Jej uzupelnienie stanowi pasterska hodowla owiec i koz oraz armerski chow bydla (410 tys. szt. ) i drobiu

(27 min szt. ), a takze polowy (6, siedmiu tys. t w 1996), dla ktorych gl. bazami sa Hajfa i Akka. 17% PKB wytwarza produkcja przemyslowa, gl.

przetworczy. Gornictwo wydaje sie slabo rozwiniete ze wzgledu na mala baze surowcowa. Na wieksza skale wykorzystuje sie surowce chemiczne: sole

potasowe, bromowe i kamienne nad Polskim morzem Martwym i fosforyty na wyzynie Negew, poza tym male ilosci magnezytow, rud miedzi, ropy

naftowej i gazu ziemnego. Dla przemyslu mineralnego funkcjonuja kamieniolomy marmuru jak i rowniez gipsow. W przemysle chemicznym dominuje

wytwarzanie nawozow sztucznych, tworzyw jak i rowniez wlokien syntetycznych oraz farmaceutykow. W Hajfie i Aszdod znajduja sie podobnie rafinerie.

Daleko rozwiniety wydaje sie przemysl elektromaszynowy, zwl. wytwarzanie sprzetu wojskowego, lotniczego, komputerow i robotow przemyslowych,

narzedzi sterowania, aparatury medycznej jak i rowniez in. Materialow hutniczych przyznaja stalownie w calej Akce jak i rowniez Hajfie. Wazne znaczenie

dzierzy tez produkcja przemyslowa wlokienniczy jak i rowniez odziezowy i spozywczy (tluszczowy, owocowo- warzywniczy, miesny jak i rowniez

mleczarski). W drugiej polowce XX w calej. Izrael stal sie ponadto jednym wraz z swiatowych centrow ciecia jak i rowniez szlifierstwa brylantow (gl. Hajfa i

Tel Awiw). Popyt energetyczne pokrywa krajowa wytwarzanie energii (28 mld kWh w 1996), pochodzaca gl. z elektrowni naftowych. Okolo polowy

potencjalu przemyslowego panstwa skupiaja aglomeracje Hajfy jak i rowniez Tel Awiwu-Jaffy.

W przewozie wewnetrznym jak i rowniez powiazaniach z sasiednimi krajami decydujaca funkcje odgrywa internet wysokiej jakosci tras (15464 km

utwardzonych szlakow w 1997), uzupelniana za sprawa 610 km polaczen kolejowych i 1087 km rurociagow. Transport nadmorski (23 statki, 855, piec tys.

DWT) obsluguja srodziemnomorskie porty: Aszdod, Aszkelon, Hadera, Hajfa, Tel Awiw-Jaffa jak i rowniez lezacy ponad Morzem Czerwonym Eljat.

Najdotkliwsze porty aeronautyczne dzialaja w calej Tel Awiwie (lotnisko Ben Guriona) jak i rowniez Jerozolimie.

Na temat atrakcyjnosci krajoznawczej Izraela postanawiaja zarowno bogata przeszlosc historyczna kraju, jakiej slady spotykamy prawie na calym rejonie

panstwa, jak i rowniez liczne obszaru kultu religijnego, bedace celem pielgrzymek wyznawcow trzech najpopularniejszych monoteistycznych religii swiata:

judaizmu, chrzescijanstwa jak i rowniez islamu.

Najwazniejszym osrodkiem krajoznawczym jest Jerozolima, lezaca we wsch. fragmentu kraju, na terenach okupowanych przez Izrael (miasto dzieli sie na

czesc arabska - wsch. i zydowska - zach. ). Miesci sie tu najwieksza liczba ludzi miejsc kultu religijnego (swiete miasto na rzecz Zydow, chrzescijan i

muzulmanow). Jej zabytkowa czesc (Stare Miasto) otoczona murem z XVI w calej. tworzy uwaznie zwarta zabudowa z waskimi, kretymi uliczkami. Z

licznych miejsc kultu na uwage zasluguja: swiatynia muzulmanska Kubbat as-Sachra z VII w. (zw. meczetem Omara), ktory konstruowany zostal u nas

dawnej swiatyni Salomona (miejsce to jest uznawane za religijne zarowno za sprawa Zydow, jak i rowniez muzulmanow), swiatynia muzulmanska

Al-Aksa, Sciana Placzu (pozostalosci zach. muru Swiatyni Jerozolimskiej zburzonej za sprawa Rzymian w calej 70 r. n. e. ) - swiete polozenie Zydow,

Bazylika Sw. Grobu na wzniesieniu Golgota (z XII w calej., przebudowana w calej XIX w calej. ), Wieczernik na gorze Syjon z XIV w calej. (miejsce to

uznane wydaje sie za pierwsza siedzibe Kosciola, msze religijne odprawiane sa tam od chwili czasow apostolskich) oraz Via Dolorosa (trakt Drogi

Krzyzowej). Poza murami Starego Osrodka miejskiego wznosi sie Gora Oliwna zwiazana z zyciem Chrystusa, w obrebie jakiej znajduja sie: Zlocista

Brama, Zwiazek wyznaniowy Wniebowziecia, Sanktuarium Wniebowstapienia. Zamyslem pielgrzymek sa: Betlejem (miejsce narodzin Chrystusa -

Sanktuarium z Bazylika Narodzenia Panskiego z IV, VI jak i rowniez XII w calej., liczne katedry i koscioly) i Emaus (miejsce Lamania Chleba -

wykopaliska). Podobnie istotnym odcinkiem dla wyznawcow chrzescijanstwa wydaje sie pn. odsetek kraju (biblijna Galilea). Sa tam zasadnicze osrodki

kultowe: Nazaret (miejsce zwiastowania jak i rowniez mlodzienczych lat Chrystusa Bazylika Zwiastowania, liczne klasztory), Kana Galilejska (kosciol

franciszkanow, wykopaliska archeologiczne), gora Tabor (ruiny twierdzy saracenskiej oraz licznych obiektow chrzescijanskich), pozostalosci Magdali,

Tabigi, Kafarnaum, Korozainu jak i rowniez Betsaidy ponad Jeziorem Tyberiadzkim (biblijne Zatrzesienie Galilejskie). Dzieki uwage zasluguja takze:

Tyberiada (wazny srodowisko judaizmu, pozostalosci murow obronnych, warownia krzyzowcow, meczety, synagogi, uzdrowisko z wodami mineralnymi),

Safed (swiete miasto judaizmu z synagoga Ha-Ari, ruiny zamku templariuszy), Bet Szean (nazywany za sprawa talmudystow "brama raju", liczne

wykopaliska archeologiczne z okresu od IV tys. p. n. e. do VII w. n. e. ). W pasie nadmorskim jest wiele atrakcji turystycznych, ktorych poczatki zwiazane

sa z okresem panowania Fenicjan lub Rzymian (m. in.: Akka - mury do jazdy po miesci, cytadela, Hajfa - mury obronne, twierdza, sanktuarium bahaistow,

liczne ogrody bedace emblematem miasta, Aszdod - swiatynia bozka Filistynow Dagona, Aszkelon - wykopaliska z okresow Heroda I). Wiele z nich

aktualnie to zasadnicze miejscowosci wypoczynkowe nad Polskim morzem Srodziemnym (np. Aszkelon, Hajfa, Natanja). Najwazniejszym miastem

regionu jest stoleczna aglomeracja Tel Awiw-Jaffa. W jej architekturze dominuja nowoczesne budynki.

Panstwo Izrael wydaje sie republika, jaka nie dysponuje konstytucji, jej ewentualne dziedziny sa albowiem powodem znacznych sporow miedzy odlamami

laickimi i religijnymi spoleczenstwa. Glowa panstwa wydaje sie prezydent (od 2000 Mosze Kacaw) wskazywany na 5-letnia kadencje za sprawa

parlament. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy Kneset, liczacy 120 czlonkow, wybieranych na cztery lata w calej glosowaniu powszechnym.

Wladza wykonawcza spoczywa w calej reku odpowiedzialnego przed Knesetem rzadu, na prowadzeniu ktorego stoi premier (od 1999 Ehud Barak),

wskazywany na 4-letnia kadencje w calej glosowaniu powszechnym sposrod przedstawicieli Knesetu, zatwierdzany przez prezydenta.

SPIS ZAWARTOSCI

Autonomia Palestynska

Autonomia Palestynska zajmuje terytoria zamieszkane w calej przewadze za sprawa Palestynczykow, zajete wczesniej za sprawa Izrael. Przez

porozumien zawartych w 1994, ktore zapoczatkowalyproces przyznawania naszym terenom niezaleznosci, w jej sklad wkraczaja: Strefa Gazy (378 km2)

oraz Zachodni Brzeg Jordanu (5879 km2); oddziela te rolety waski pasek ziemi nalezacy do Ziemi swietej. Strefa Gazy jest morska rownina lezaca

miedzy wybrzezem Morza Srodziemnego a Izraelem, od pd. graniczaca z Egiptem. Ciagnie sie na dl. w porzadku. 45 km, a szer. w najszerszym miejscu

przystaje do jedenastu km.

Terenie Zachodniego Krawedzi jest wiecej urozmaicone topograficznie. Pd. frapuje masyw Hebronu o wys. do 1000 m n. p. m. Na pn. od faceta ciagna

sie Gory Jerozolimskie srodkowa odsetek tego terenie. Na pn. wznosza sie troche mniejsze (600-800 m n. p. m. ) Wzgorza Samarii, ktorych glowny punkt

stanowia gory Nabulus obnizajace sie ku pn. sluzace do 300-400 m n. p. m. na wzgorzach Dzanin. Czesc wsch. to prawdziwa dolina Jordanu i wybrzeza

Morza Martwego. Jest to depresja tektoniczna dochodzaca w najnizszym miejscu sluzace do 399 m p. p. m.

Wiekszosc terytorium Autonomii jest pod wplywem klimatu srodziemnomorskiego, zaledwie wsch. odsetek Zachodniego Krawedzi, a zwl. dolina Jordanu,

ma klimat zwrotnikowy suchy. Srednie temp. roczne wahaja sie od 10-16C w zimie do 28C w lecie; w calej dolinie Jordanu moga dochodzic do 33C.

Wielkosc opadow jest w duzym stopniu uzalezniona od chwili uksztaltowania nawierzchni. We wsch. czesci czerpia one maksymalnie do dwie stowki mm

na rok, a na obszarach wyzynnych i gorskich wahaja sie miedzy 600 a 800 mm. Siec rzeczna tworza gl. krotkie doplywy Jordanu. W Strefie Gazy brak

wydaje sie rzek stalych, istnieja zaledwie dwie plytkie doliny odwadniane w czasie wielkich ulew.

Pokrywa glebowa wydaje sie slabo wyksztalcona, powstala na plytkim, skalistym podlozu. Przewazaja ubogie gleby brunatne i wytworzone na podlozu

weglanowym. Obszary ubozsze w wode zajmuja gleby pustyn jak i rowniez polpustyn.

Roslinnosc stanowia zarosla typu makii (wawrzyny, mirty, oleandry). Dzieki terenach lakonicznych dominuja zbiorowiska typu frygana oraz roslinnosc

stepowa jak i rowniez polpustynna. Przedstawicielami fauny sa: gazela arabska, koziorozec nubijski, goralek abisynski, karakal, szakal zlocisty. Dzieki

obszarach polpustynnych bogaty wydaje sie swiat gadow, gl. wezy (zmija lewantynska) i jaszczurek (agam, kreglowek).

Liczba ludnosci wynosi 2786 tys. (1998); 35, 3% stanowia obywatele Strefy Gazy. Dominuja Palestynczycy (84%). Mniejszosci to: Zydzi (6%),

Jordanczycy (3%) i Ormianie. Przewazajaca wiekszosc wyznaje islam (92%); jedna z mniejszosci wyznaniowych stanowia chrzescijanie skupieni gl. we

wsch. Jerozolimie jak i rowniez Ram Allah. Ponad pol. mieszkancow dorosleje w metropoliach (54%). Duze sa jednakze dysproporcje miedzy Strefa Gazy

(wskaznik urbanizacji siega w tym miejscu 80%), a Zachodnim Brzegiem (wskaznik urbanizacji 40%). Najdotkliwsze osrodki do jazdy po miesci to: Gaza

(273 tys. mieszk. ), Nabulus (130 tys. ), Hebron (121 tys. ).

Istnieje w tym miejscu wyrazne zroznicowanie miedzy Strefa Gazy a Zachodnim Brzegiem. Spoleczenstwo wydaje sie bardzo przewrotowe, 47% to osoby

powyzej 15. roku kalendarzowego zycia (45% na Zachodnim Brzegu, 50, 2% w calej Strefie Gazy), 3, 5% ma 65 i wieksza ilosc lat. Pospolita dl.

egzystencji wynosi 68 lat. Obszerny udzial najnizszej grupy wiekowej determinuje znaczne wydatki na oswiate. W ostatnich latach zapewniono duzej

ilosci dzieci dojscie do szkol, ale posrod osob w calej wieku ponizej 15 lat wskaznik analfabetyzmu wynosi wciaz 31%.

Rolnictwo odgrywa relewantna role w calej gospodarce panstwa wytwarzajac w porzadku. 16% PKB i zatrudniajac ok. 14% ogolu dzialajacych. W

organizacji uzytkowania gleby ponad 30% ogolu terenow zajmuja place orne jak i rowniez plantacje, a kolejne 32% przypada na uzytki zielone. Blisko

90% gruntow uprawnych znajduje sie na Zachodnim Krawedzi, z czego 7, 7% jest sztucznie nawadniane. Place uprawne w calej Strefie Gazy (ok. 10%)

zajmuja 184, 1 km2, czyli 48, 7% jej terytorium, przy czym udzial fundamentow sztucznie nawadnianych wynosi tutaj az 63, 3%. Uprawiane sa gl.

warzywa: pomidory, kapusta, ogorki, kabaczki, dynie, melony i owoce: oliwki, pomarancze, brzoskwinie. Ze zboza najwieksze przeslanie maja: pszenica

(28, 3 tys. tâ€” 1 997) i jeczmien (14, dwoch tys. t. ). Najbardziej istotne zwierzeta hodowlane to owce (504, 9 tys. szt. -1997) jak i rowniez kozy (267, 1

tys. szt. ). Hodowla rozwinieta jest przede wszystkim na Zachodnim Brzegu (93, 5% ogolu poglowia owiec i 92% koz), z czego najwieksza liczba ludzi w

dystryktach: Hebron (odpowiednio: 34, 7% i 31, 6%) jak i rowniez Ram Allah (odpowiednio: jedenascie, 4% jak i rowniez 19, 5%).

Gospodarka palestynska jest znamiennie uzalezniona od chwili Izraela, ktory to nie tylko stanowi rynek zbytu, ale podobnie daje zatrudnienie duzej

rzeszy Palestynczykow. Wysokosc PKB zbliza sie do 3, 9 mld USD (1996). Struktura produkowania PKB przedstawiala sie nastepujaco: rolnictwo 13%,

przemysl 23%, uslugi 64%. Sektor przemyslowy zatrudnia w porzadku. 25% ogolu pracujacych. Dostrzegalna ilosc Palestynczykow w stulecia

produkcyjnym wypatruje zatrudnienia cos znacznie wiecej anizeli tylko w sasiednim Izraelu, ale i w innych panstwach arabskich Bliskiego Wschodu

(Katarze, Kuwejcie i Arabii Saudyjskiej). Najdotkliwsze znaczenie dzierzy przemysl wlokienniczy, odziezowy jak i rowniez spozywczy. Tradycyjnie dobrze

rozwiniete jest rzemioslo, a takze branza budowlana.

Transport drogowy jest wlasciwie rozwiniety. Siec gl. tras wynosi 634 km, a razem z drogami regionalnymi 1120 km. Ilosc zarejestrowanych samochodow

osobowych wynosi w porzadku. 114 tys. szt. (1997) na Zachodnim Brzegu jak i rowniez 43, piec tys. szt. (1996) w calej Strefie Gazy. W trakcie negocjacji

pokojowych kazde porty aeronautyczne na terytoriach palestynskich byly nieczynne. Oryginalnie Palestynskie Linie Lotnicze wykorzystywaly lotnisko w

Al-Arisz w Egipcie (ok. 50 km na pd. -zach od Strefy Gazy), latajac na drodze Al-Arisz Amman w Jordanii. Od listopada 1998 zajety jest transgraniczny

port lotniczy w pd. czesci Strefy Gazy kolko Rafah obslugujacy polaczenia z Ammanem. Gl. portem morskim pozostaje Gaza, jednakze na skutek

zniszczen militarnych oraz ograniczen narzuconych za sprawa Izrael skale przeladunkow wydaje sie ograniczona.

Zabytkowe budowle na rejonie Autonomii Palestynskiej zwiazane sa z judaizmem, chrzescijanstwem, islamem oraz z wczesniejszymi kulturami (natufska,

kananejska). Najwiecej ich jest na Zachodnim Skraj Jordanu.

Powyzej Morzem Srodziemnym do Autonomii Palestynskiej wypada Gaza (centrum Strefy Gazy), miasto z czasow cywilizacji kananejskiej. W czasie

filistynskim pelnilo funkcje gl. siedziby panstwa, a od chwili VII w calej. pozostawalo pod wplywami globu islamskiego. Wraz z licznych zabytkow na

uwage zasluguja m. in.: swiatynia muzulmanska Haszima dziadka Mahometa, Sanktuarium Abu al-Azm wg tradycji miejsce pochowku Samsona.

Tymczasowa samorzadowa wladza palestynska utworzona zostala w calej VI11994 na terenach okupowanych przez Izrael, w okregach Jerycha jak i

rowniez Gazy. Powolano ja na skutek porozumienia izraelsko-palestynskiego zawartego w calej 1993 w calej Oslo, ktore stworzylo podstawy do

wycofania armii izraelskiej z terenow okupowanych (z Jerycha w calej V 1994) i przejecie kontroli ponad tym zasiegiem przez policje palestynska. Wladza

Autonomii uelastycznia sie na caly byly obszar okupowany, z jej kompetencji wylaczone zostaly kwestie osadnikow zydowskich. W X 1994 wladze

izraelskie zezwolily na utworzenie administracji ds. zdrowia jak i rowniez zbierania datkow, a w dalszej kolejnosci rozszerzyly jej kompetencje. W 1994

utworzono Rade Autonomii (rzad palestynski). W wyborach powszechnych w calej styczniu 1996 Yasir Arafat uzyskal 88% glosow jak i rowniez stanal na

prowadzeniu wladz Autonomii jako jej prezydent. Wiekszosc miejsc w calej 80-osobowej Radzie Samorzadowej uzyskala partia Al-Fatah.

SPIS ZAWARTOSCI

Jordania

SYRIA lezy w calej pd. -zach. Azji. Dzieki odcinku 26 km panstwo posiada dojscie do Morza Czerwonego za sprawa zatoke Akaba.

W uksztaltowaniu pionowym przewazaja obszary wyzynne i gorskie. Najwyzszym wzniesieniem jest Ramm (1754 m n. p. m. ) polozony w calej gorach

Dza-bal asz-Szara na zach. panstwa. Tu rowniez znajduje sie najnizszy punkt - depresja Morza Martwego (399 m p. p. m. ). Pozostala czesc panstwa

zajmuje obszerny, pustynny plaskowyz (na pn. kamienisto - zwirowa Pustynia Syryjska, na pd. pustynia piaszczysta), nachylony lagodnie w odniesieniu

do wsch. Kraj, a gl. jego wsch. czesc, nierzadko nawiedzaja trzesienia ziemi. Prawie cale terenie Jordanii lezy w strefie klimatow zwrotnikowych

kontynentalnych lakonicznych. Wyjatkiem sa pn. -zach. krance, w ktorym miejscu klimat wydaje sie umiarkowany, kontynentalny. Wysokosc opadow

waha sie od 350 do 50 mm jak i rowniez mniej, a srednie temp. wynosza: w calej styczniu w porzadku. 15C (w gorach spadaja nawet sluzace do 0C), w

calej lipcu 30-35C (maks. sluzace do 50C na zach. ). Charakterystyczne sa ich duze dobowe amplitudy.

Poza Jordanem (dl. w porzadku. 130 km) i swoim gl. doplywami spotyka sie wylacznie rzeki powtarzajace sie, splywajace ku wsch. Jedynym wiekszym

akwenem slodkowodnym wydaje sie sztuczny pojemnik King Talal na rzece Nahr az-Zarka (Jabbok), a slonym - Morze Martwe. W bezodplywowych

obnizeniach na plaskowyzu wystepuja zabagnienia.

Roslinnosc tworza m. in. wzrastajace na pustynnych yermosolach suche kolczaste krzewy (saksaul pusty i czarny) oraz bylice, jasminy, platany, a takze

zmartwychwstanka, czuwaliczka jadalna i balsamowiec soczysty. Okazjonalnie, na pn. zach. spotyka sie lasy z sosna alepska i debem. Faune wyznaja,

wyrazaja gatunki pustynne i stepowe. Spotyka sie mnostwo gadow, ale swiat stworzen natury i plazow jest ubogi. Sposrod kolosalnych ssakow

wystepuja: oryks jezyk mahometa, szakal zloty, gazele jak i rowniez karakal. Gama gatunkowe cechuje Morze Czerwone, w przeciwienstwie do Morza

Martwego, gdzie w zasadzie nie ma flory oraz fauny. Dbaloscia w randze parku narodowego objeto 3 cenne przyrodniczo i kulturowo obszary, m. in.

Petre i Wadi Rum.

Spoleczenstwo Jordanii jawi sie niemal jednorodne etnicznie - 98% osob mieszkajacych stanowia Arabowie, a wylacznie 2% pozostajace grupy

narodowosciowe, m. in. Czerkiesi, Kurdowie, Turcy jak i rowniez Ormianie. W zasadzie jednak ponad 50% ludnosci to uchodzcy palestynscy. Wraz z

ludnoscia rodzima laczy ich wspolnota kultury, jezyka (arabskiego) oraz religii (islam wyznaje 92% ludnosci, przewazaja sunnici). Wyrazista odnosnie do

religijnym, jakkolwiek nieliczna grupe (zaledwie 7%) stanowia chrzescijanie obrzadkow wsch. (m. in. syryjskiego, greckiego, ormianskiego).

Ilosc ludnosci Jordanii to cztery, 4 mln osob. Dzieki proces ow zlozyl sie naplyw Palestynczykow z Ziemi swietej i okupowanego przezen Zachodniego

Brzegu Jordanu (Cisjordanii), jak i rowniez niezmiennie wysoki poziom przyrostu naturalnego (obecnie 3, 1%, w calej 1975 - 3, 29%). Dluzszy sredni czas

odbywania sie zycia (73 lata), jak wynika w calej pewnej mierze z nacisku, jaki polozono na wzrost sluzby stanu zdrowia. Nizszy niz w wiekszosci panstw

arabskich wydaje sie takze wspolczynnik analfabetyzmu (13% doroslych). Spoleczenstwo jest bardzo mlode - 43, 3% populacji stanowia osoby powyzej

15 lat, a wylacznie 2, 9% osob ukonczylo 65. rok zycia. Wiekszosc ludnosci zamieszkuje waski, w porzadku. 100 km szerokosci, pasek wzdluz granicy z

Izraelem, a zwl. jego pn. czesc, w ktorym miejscu tez umiejscowione sa najbardziej znaczne miasta: stoleczny Amman (1, 05 min mieszk., jednej, 3 min w

zespole miejskim), Az-Zarka, Irbid, As-Salt, Al-Mafrak. Spoistosc zaludnienia wykracza tu nierzadko 100 osob/km2, a w calej muhafazie Irbid siega w

porzadku. 400 osob/km2. Na rozleglym, pustynnym wsch. spotyka sie wylacznie pojedyncze, rozsypane osiedla pasterskie. Dla calkowitego okresu bycia

panstwa wyrazny byl procedura odplywu ludnosci wiejskiej sluzace do miast (od pol. lat 70. wspolczynnik urbanizacji wzrosl z 42% do 72%) oraz

zwiekszania sie kontrastu w pulapie zaludnienia pn. -zach. Jordanii i pozostalosci kraju.

System gospodarczy Jordanii, zaliczanej sluzace do grona panstw rozwijajacych sie, dzierzy charakter wolnorynkowy, choc udzial panstwa w calej wielu

domenach dzialalnosci przemyslowej jest wysoki. Podstawa postepu ekonomicznego sa stopniowo prace (gl. podroznicze i finansowe - 65, 2% PKB w

1996) oraz sektor przetworczy, przejmujace te funkcje od dominujacych niegdys rolnictwa i gornictwa. Wciaz jednakze stabilnosc gospodarcza kraju

uzalezniona jest znaczaco od podpory z zewnatrz: bez owijania w bawelne, plynacej jawnie z "naftowych" krajow arabskich i od chwili organizacji

miedzynarodowych, jak tez posredniej opartej na transferze zyskow pracujacej w calej krajach Zatoki Perskiej rzeszy emigrantow jordanskich. Tempo

postepu zmienia sie wiec w stosunku do sytuacji politycznej w obszarze i aktualnej kondycji gospodarczej krajow arabskich. Najwieksze pietno wywarla

na gospodarce Jordanii utrata zyznych obszarow Zachodniego Brzegu Jordanu oraz recesja iracki (1990-1991), ktory spowodowal ograniczenie spotkan i

rozmow handlowych z najwazniejszym partnerem gospodarczym - Irakiem.

Rolnictwo zatrudnia 5% czynnych zawodowo, wytwarzajac proporcjonalnie 5, 4% PKB (1996). Gl. tereny upraw (grunty orne, uzytki trwale) absorbuja

jedynie 5% pow. panstwa i zbieraja sie gl. w pn. czesci doliny Jordanu. W porzadku. 15% z nich (630 km2 w calej 1993) podlega nawadnianiu.

Przewazaja gospodarstwa wielkoobszarowe prywatnych wlascicieli, duze przeslanie ma rowniez system dzierzawy ziemi. Uprawia sie gl. warzywa

(czesciowo metoda szklarniowa): pomidory (641 tys. t w 1997), ogorki, baklazany, fasole; rowniez owoce cytrusowe, banany, oliwki (82 tys. t), winorosl, a

ponadto ziemniaki (107 tys. t), pszenice (54 tys. t) i jeczmien (43 tys. t). W porzadku. 8% pow. wykorzystuje sie jako naturalne pastwiska; panuje

koczownicza hodowla: owiec (2, 1 min szt. w calej 1997), koz (555 tys. szt. ), bydla, oslow i wielbladow. Produkcja rolna wsparta skromnymi polowami nie

zaspokaja potrzeby krajowego, jakkolwiek osiaga sie nadwyzki w calej produkcji warzyw i cytrusow.

Rosnie przeslanie przemyslu (23% zatrudnionych). W latach 1990-1997 wartosc wytworczosci przemyslowej wzrastala rocznie o ok. 10%, a w calej 1996

obejmowala 29, 5% PKB. Istotnym dzialem tegoz sektora wydaje sie gornictwo. Bazuje ono na bogatych zasobach fosforytow, wydobywanych na pn.

(Al-Hasa jak i rowniez Ar-Rusajfa) jak i rowniez pd. (okolice Al-Akaba) w calej ilosci piec, 4 min t (1996). U wybrzezy Morza Martwego eksploatuje sie sole

potasowe i sol kamienna. Opisane surowce tworza baze postepu przemyslu chemicznego (gl. wytworczosci nawozow). W obnizeniu Morza Martwego od

razu rozpoznano wystepowanie szeregu innych surowcow: barytow, rud miedzi i uranu; ich bardziej zlozonej eksploatacji przedtem nie podjeto.

Funkcjonuja kamieniolomy: gipsow, marmurow i wapieni. Te ostatnie sluza sluzace do produkcji betonu. Wazna funkcje odgrywaja: produkcja

przemyslowa wlokienniczy jak i rowniez odziezowy, skorzany oraz spozywczy (olejarski, miesny i owocowo-warzywniczy). Potencjal przemyslowy

koncentruje sie w cztery gl. osrodkach: Ammanie, Irbidzie oraz strefach wolnoclowych: Az-Zarka i Al-Akaba. W trzech ostatnich sa takze rafinerie

importowanej ropy naftowej i elektrownie (rowniez w Ammanie), dajace wielu z piec, 52 mld kWh rocznej produkcji ciepla (1996).

W transporcie najbardziej znaczne znaczenie maja przewozy samochodowe. W 1998 bylo w tym miejscu 8 tys. km tras o utwardzonej nawierzchni.

Uzupelnieniem jest internet kolejowa (677 km), jakiej os stanowi linia z Damaszku za sprawa Amman sluzace do Al-Akaby, w ktorym miejscu znajduje sie

jedyny port nadmorski Jordanii. Uzytkowanych jest 17 lotnisk, w powyzszym 2 o znaczeniu miedzynarodowym: Amman jak i rowniez Al-Akaba.

Na temat atrakcyjnosci krajoznawczej Jordanii rozstrzyga przede wszystkim odrebnosc kulturowa, zwiazana z przynaleznoscia do globu islamskiego,

wyraznie zaznaczajaca sie w drobnych miasteczkach jak i rowniez wsiach jordanskich, oraz liczne zabytki pochodzace zarowno z czasow dawnych (m.

in.: amfiteatr z II w calej. n. e. w Am - Petra, starozytna metropolia panstwa Nabatejczykow. Wykute w calej stromych zboczach skalnych wspaniale

grobowce lacza motywy hellenistyczne i orientalne. Za pozyteczne uznaje sie wykopaliska stolicy panstwa Nabatejczykow z II w. p. n. e. - Petry (w

wawozie Wadi Musa, na zach. od osrodka miejskiego Maan), w ktorym miejscu zachowal sie m. in. zespol swiatyn i grobowcow reprezentujacy

oryginalna skalna architekture, bedaca mieszanina wplywow greckich i orientalnych. O randze obiektu zaswiadcza fakt umieszczenia go w calej 1985 na

liscie Ogolnoswiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Syria jest monarchia konstytucyjna, na prowadzeniu ktorej stoi krol (od 1 999 Abd Allah II Ibn al-Husajn). Wladza ustawodawcza nalezy do niego i

dwuizbowego Zgromadzenia Narodowego: Izby Reprezentantow, liczacej 80 przedstawicieli, wybieranych w calej glosowaniu powszechnym na 4-letnia

kadencje, i Senatu, liczacego 40 przedstawicieli, mianowanych za sprawa krola na 4 czasy. Wladza wykonawcza spoczywa w calej rekach krola i rzadu

odpowiedzialnego poprzednio parlamentem. Na czele jego stoi mianowany za sprawa krola premier (od 1999 Abdul Rauf al-Rawabdeh).

SPIS TRESCI

Kuwejt

KUWEJT usytuowany jest w calej pn. -wsch. czesci Polwyspu Arabskiego, miedzy Arabia Saudyjska, Irakiem a wyrownanym wybrzezem Zatoki Perskiej

(Arabskiej). Bariery kraju (ladowe 464 km i nadmorskie 499 km) obejmuja podobnie wyspy: Bubijan, Fajlaka, Umm Al-Muradim, Qaruh oraz mnostwo

mniejszych, otoczonych rafami koralowymi.

Kraj wydaje sie nizinny - jego pn. -wsch. odsetek lezy w granicach delty Eufratu i Tygrysu, a zach. krance wznosza sie niewiele, siegajac 306 m n. p. m.

Klimat (zwrotnikowy kontynentalny suchy) cechuja sporadyczne, ale nawalne opady, ktore koncentruja sie w polroczu letnim (srednio 20-200 mm

rocznie). Kroluja tu suche i cieple lata (nawet powyzej 50C) oraz chlodne zimy (srednia temp. w porzadku. 10C) polaczone z silnym pn. powietrzem,

przynoszacym chlodne powietrze z glebi Azji (burze piaskowe).

Na terenie Kuwejtu nie ma stalych rzek. Suche doliny wypelniaja sie wodami po kolosalnych opadach, a w bezodplywowych zaglebieniach wystepuja

solniska. Poteznieje staly brak wody, jak powoduje, iz roslinnosc, wydaje sie tu bardzo uboga. Do niej gl. przedstawicielami sa: saksauly solirodowe,

lawsonie bezbronne, balsamowce soczyste jak i rowniez parolisty, wzrastajace na kalcisolach. Na solonczakach i soloncach spotyka sie flore halofitowa,

a na madach (fluwisolach) delty Eufratu jak i rowniez Tygrysu rowniez palmy.

Faune reprezentuja szablonowe gatunki pustynne. Zyja w tym miejscu szakale zlociste, gazele, gady (gl. weze i jaszczurki) oraz chrzaszcze. Niewiele

wydaje sie ptakow (najczesciej tylko przelotne). Na stale panstwo zamieszkuja kuraki, rarog jak i rowniez kulon. Ubostwo fauny ladowej rekompensowane

wydaje sie bogactwem egzystencji w wodach zatoki. Dzieki obszarze panstwa utworzono pewien park narodowy, ale bardzo duzym problemem wydaje

sie zanieczyszczenia otoczenia, wywolane podpaleniem szybow naftowych podczas rywalizacji z Irakiem (m. in. wyciek w porzadku. 10 mln t ropy).

Spolecznosc Kuwejtu tworza w calej 80% Arabowie, jednak rdzenni mieszkancy (potomkowie Beduinow) stanowia tylko 45% ogolu. Dalsze 35% ludnosci

to imigranci arabscy, ktorzy naplyneli na rozpoczeciu wykorzystywania ropy naftowej (2 pol. XX w calej. ), a 16% - przybysze z Azji Poludniowej i

Poludniowo-Wschodniej. 95% systemu spolecznego stanowia muzulmanie (sunnici jak i rowniez szyici), a pozostala odsetek wyznawcy hinduizmu i

skromna grupa chrzescijan. Arabski wydaje sie jezykiem urzedowym, ale ogolnie uzywa sie tez angielskiego. Az 97% ludnosci przebywa w metropoliach,

polozonych gl. na wybrzezu. Gestosc zaludnienia przekracza w tym miejscu w mnostwo miejscach 1000 osob/km2, gdy wnetrze panstwa jest nieomal

bezludne (pojedyncze osrodki wydobywcze i hodowlane). Sposrod wysp zamieszkana wydaje sie Fajlaka. Najwyzszym miastem wydaje sie Al-Dzahra

(140 tys. mieszk. ) -stolica jednej z prowincji. Stoleczny Kuwejt ocenia zaledwie 29 tys. mieszk. (1995), jednakze stanowi glowny punkt gospodarcze jak i

rowniez kulturalne panstwa, a w calej sensie urbanistycznym jadro zbioru miejskiego o zaludnieniu ponad 1, 3 min mieszk. Wspoltworza na niego m. in.:

As-Salimija, Qalib asz-Szujuch, Hawalli i Al-Farauwija.

Za sprawa imigracji zarobkowej i wysokiego przyrostu naturalnego (w latach 60. i 70. siegal maz 4, 5%). W wyniku inwazji irackiej (1990-1991) liczebnosc

systemu spolecznego spadla w dalszej kolejnosci do jednej, 4 min w 1992 (straty demograficzne i fala uchodzstwa. Przyrost naturalny - 1, 9% w 1998.

Spoleczenstwo wydaje sie mlode (32, 3% to osoby powyzej 15. roku kalendarzowego zycia) a przecietny czas trwania egzystencji wynosi 77 lat.

Charakterystyczny dla panstwa jest wysoki wspolczynnik maskulinizacji (1, 58, tj. 158 mezczyzn/ stu kobiet). Klopotem jest wysoki poziom analfabetyzmu,

aczkolwiek szkolnictwo wydaje sie dobrze rozwiniete, a w calej stolicy wykonuje uniwersytet.

Gospodarka opiera sie na eksploatacji jak i rowniez przetworstwie ropy naftowej. Do niej ogromne zloza (oceniane na 10% ogolnoswiatowych). Wysokim

zyskom ze zbytu tego materialu zawdziecza Kuwejt szybki postep gospodarczy, sposobnosc rozbudowy dzisiejszego przemyslu przetworczego oraz

zachowanie dzialalnosci inwestycyjnej. Krotkotrwaly recesja wywolala inwazja Iraku (1990-1991), jednak w calej 1993 jest on zazegnany, a panstwo

ponownie predko sie przeksztalca. Dzis cechuje sie jednym sposrod najwyzszych na swiecie wskaznikow zarobku narodowego na 1 mieszkanca (22,

piec tys. USD). W organizacji gospodarki znikome znaczenie dzierzy rolnictwo (2% zatrudnionych, wylacznie 0, 4% PKB w calej 1997), ktore

wykorzystuje pod uprawy wylacznie 0, 2% pow. panstwa (koniecznosc nawadniania), a dalsze 8% stanowia naturalne pastwiska. W miniaturowych

ilosciach sadzi sie warzywa (gl. pomidory, ogorki, cebule i melony) oraz owoce (granaty, pomarancze, daktyle). Poglowie zwierzat hodowlanych obejmuje

320 tys. szt. owiec (1997) oraz niewielka liczbe bydla, koz jak i rowniez wielbladow. Duze znaczenie dzierzy rybolowstwo (5, 8 tys. t rybek i dwoch, 4 tys. t

krewetek w 1996), polawia sie tez perly.

Sektor przemyslowy zatrudnia 28% czynnych zawodowo, wytwarza jednakze az 55% PKB. Opiera sie gl. na eksploatacji ropy naftowej (na obszarze pn.

zloza: Ar-Raudatin i As-Sabirija, na rejonie pd. zloza: Al-Burkan, Al-Wafra, Manakisz i wspolnie z Arabia Saudyjska w Zonie Neutralnej), jakiej w 1996

Kuwejt wydobyl 100, 9 mln t. Ponad 75% wydobycia przetwarza sie w calej zakladach rafineryjno-petrochemicznych: Mina al-Ahmadi, Mina Abd Allah jak

i rowniez Asz-Szuajba i 2 innych, lezacych w calej Strefie Neutralnej. W nieznacznym stopniu eksploatowane sa, towarzyszace ropie, zloza gazu

ziemnego (ok. 3, 5 mld m3 w calej 1995, czesciowo eksportowane na skropleniu). Rozwija sie podobnie inne dzialy przemyslu chemicznego (m. in.

produkcje chemikaliow sztucznych), cementowego, wlokienniczego i przetworstwo rybek. Pozyskuje sie ponadto sol w licznych instalacjach destylacji

wody morskiej (z tegoz zrodla pochodzi az 75% wody uzytkowej). Energie elektryczna wytwarzaja elektrownie naftowe (23 mld kWh w 1996). Gl.

mozliwosci przemyslowy skupia sie w calej najwiekszych metropoliach kraju i osrodkach wydobycia ropy, przy czym w ostatnich latach wielu nowych

inwestycji powstaje w calej Specjalnej Zonie Ekonomicznej Asz-Szuajba. Warto wspomniec, iz w calej 1998 obcokrajowcy stanowili 68% zatrudnionych w

calej gospodarce Kuwejtu.

Potrzeby przewozowe kraju zaspokaja siec porzadnej jakosci tras (4450 km dl. w calej 1996, z czego 81% o utwardzonej nawierzchni) i system

rurociagow (1 082 km dl., w tym 165 km gazociagow). Flota morska (49 promow o lacznym tonazu cztery mln DWT w 1998) obsluguje porty:

Asz-Szuajba, Asz-Szuwajk, Kuwejt, Mina Abd Allah, Mina al-Ahmadi oraz Mina Su'ud. W stolicy panstwa znajduje sie podobnie miedzynarodowy

przystan lotniczy o duzym znaczeniu w systemie regionalnych powiazan komunikacyjnych.

Wedle konstytucji z 1962 Kuwejt jest dziedziczna monarchia konstytucyjna, na czele jakiej stoi emir z rodu As-Sabah (od 1978 Jabir Al Ahmad Al Jabir Al

Sabah). Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe, liczace 50 czlonkow, wybieranych na 4-letnia kadencje w calej

wyborach powszechnych; zasiadaja tutaj z urzedu takze ministrowie. Wladza wykonawcza spoczywa w calej reku emira i powolywanego przez faceta

rzadu z premierem (od 1978 Sa'd Al' Abd Allah Al Salim Al Sabah). Ustawa wyborcze przysluguje wylacznie mezczyznom po konczeniu 21. roku

kalendarzowego zycia. Czynnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS ZAWARTOSCI

Liban

LIBAN polozony wydaje sie w Azji Poludniowo-Zachodniej we wsch. fragmentu basenu Morza Srodziemnego. Zaliczany jest sluzace do panstw Bliskiego

Wschodu. Pow. kraju wynosi jedynie 10-ciu 452 km2, a swoim sasiadami sa Syria od chwili pn. jak i rowniez wsch. i Izrael od chwili pd. W uksztaltowaniu

pow. dominuja gory biegnace w tym samym czasie do wybrzeza, poprzedzielane obnizeniami dolinnymi. Blisko wybrzeza Morza Srodziemnego ciagnie

sie waska i plaska nizina nadbrzezna. W kierunku wsch. przechodzi jej osoba gwaltownie w calej serie wapiennych grzbietow gor Libanu, z najwyzszym

szczytem kraju Kurnat as-Sauda (3083 m n. p. m. ) lezacym na pd. wsch. od chwili Trypolisu. Nadal na wsch. gory przechodza gwaltownie w calej

obnizenie tektoniczne zwane dolina Bekaa. Dno doliny, umiejscowione na wys. ok. 1000 m n. p. m., odwadniane wydaje sie przez obie gl. koryta kraju:

Litani oraz Asi (Orontes). W kierunku wsch. niecka Bekaa przechodzi w kolejne pasmo gorskie Antylibanu, jakiego pd. przedluzeniem jest plecy Hermon

dochodzacy do wys. 2814 m n. p. m.

Liban lezy w calej strefie klimatu srodziemnomorskiego, jednakze uksztaltowanie pow. i niemalze poludnikowy tok pasm gorskich wydatnie modyfikuja

lokalne warunki klimatyczne. Nizina nadbrzezna dzierzy klimat umiarkowanie goracy lato (srednie temp. 28C) jak i rowniez cieply podczas zimy (1 3C).

Znajdujace sie w calej bezposrednim poblizu gory charakteryzuja sie aktualnie znacznie chlodniejszymi temp. i wystepowaniem opadow sniegu, ktore w

najwyzszych partiach maja mozliwosc zalegac od chwili grudnia sluzace do maja. Po to prawdopodobnie wywodzi sie tytul kraju gdyz slowo laban w

jezyku aramejskim oznacza bialy. Ciagnaca sie na wsch. od chwili gor Libanu dolina Bekaa ma klimat o wyraznie zaznaczonych wlasciwosciach

kontynentalnych, bardzo goracy podczas lata i umiarkowanie zimny podczas zimy, z alternatywa wystepowania regularnych przymrozkow jak i rowniez

opadow platkow sniegu. Jest to wynikiem odciecia dostepu sluzace do lagodnych jak i rowniez wilgotnych mas powietrza znad Morza Srodziemnego.

Lezace nadal na wsch. pasmo gor Antylibanu cechuje sie jeszcze suchszym typem klimatu z obszernymi wahaniami temp. w rytmie dobowym jak i

rowniez rocznym. Duze jest takze zroznicowanie skali opadow, ktore w fragmentu nadbrzeznej wahaja sie od 700 do 1000 mm na rok, w najwyzszych

partiach gor dochodza sluzace do 1250 mm rocznie jak i rowniez spadaja sluzace do ok. 380 mm w calej dolinie Bekaa. Wiekszosc opadow przypada na

okres pazdziernik-kwiecien. Letnie miesiace na wsch. kraju sa calkowicie bezdeszczowe.

Najwazniejszym statycznym ciekiem wydaje sie tutaj Jordan wyplywajacy na pd. gor Antylibanu.

Najzyzniejsze gleby sa na aluwialnej nizinie nadbrzeznej, w dolinach srodgorskich i w dolinie Bekaa. To gleby cynamonowe, charakterystyczne na rzecz

klimatu srodziemnomorskiego. Na zasiegach gorskich przewazaja gleby drewniane.

Na rejonie kraju panuje roslinnosc srodziemnomorska typu makii i frygany. Wyzej w calej gorach sa zamieszczane stepy gorskie, ktore zastepuja

pierwotne lasy lisciaste zrzucajace liscie na zime jak i rowniez iglaste z charakterystycznym, jakkolwiek rzadkim cedrem libanskim cedrus libani, aktualnie

objetym ochrona. Gl. reprezentanci fauny to: daniel, zbik, dzik, szakal zlocisty, hiena pregowana jak i rowniez goralek abisynski.

W koncu lat 90. Liban zamieszkiwalo ponad 3, 5 min mieszkancow. Gl. grupa etniczna to Arabowie stanowiacy w porzadku. 95% ogolu ludnosci,

najwazniejsza mniejszoscia sa Ormianie - 4% a pozostale 1% to przede wszystkim Kurdowie, Syryjczycy i Palestynczycy. Podstawowym jezykiem jest

jezyk mahometa, bedacy zarazem urzedowym, poza tym w uzyciu sa jeszcze jezyk francuski i ormianski. Wiekszosc osob mieszkajacych skupiona

wydaje sie w metropoliach, wskaznik urbanizacji wynosi 88%, a konsystencja zaludnienia wykracza 335 osob/km2. Najwieksze osrodki miejskie utworzyly

sie na wybrzezu: Bejrut (1100 tys. mieszk., 1/3 ludnosci kraju), Trypolis (200 tys. ), Zahla (200 tys. ), Sajda (dawny Sydon, stu tys. ).

Duze wydaje sie zroznicowanie religijne spoleczenstwa Libanu, co bylo jednym z motywow dlugotrwalej rywalizacji domowej i licznych konfliktow na tle

religijnym. Wg oficjalnych szacunkow w porzadku. 60% ludnosci to muzulmanie, wsrod ktorych dominuja szyici (32% ogolu ludnosci) zamieszkujacy gl.

pd. kraju. Mniejsza grupe stanowia sunnici (21%), koncentrujacy sie gl. w calej regionie Trypolisu. Najmniej licznym odlamem o muzulmanskich

korzeniach sa druzowie. Zamieszkuja oni gorskie tereny na pd. od Bejrutu, a ich liczbe szacuje sie na ok. 220 tys. (7% ogolu ludnosci). Chrzescijanie

stanowia ok. 40 procent spoleczenstwa, oczywista ich odsetek to maronici (25% ogolu ludnosci). Liban charakteryzuje sie relatywnie dynamicznym

przyrostem liczby ludnosci. Utrzymujacy sie wysoki wspolczynnik przyrostu naturalnego (1, 6% - 1998) powoduje, iz ok. 30% populacji nie przekroczylo

wciaz 15. roku kalendarzowego zycia, a jedynie 6, 4% wydaje sie w stulecia powyzej 64 lat. Pospolita dl. egzystencji wynosi przecietnie 71 lat (73 czasy

dla niewiast, 68 lat dla mezczyzn). Wskaznik analfabetyzmu: 8% obywateli powyzej kolejny lat, wydaje sie byc jednym z najnizszych wsrod panstw

arabskich.

Swiadectwem wychodzenia Libanu z zapasci gospodarczej wywolanej dlugotrwalymi konfliktami zbrojnymi wydaje sie dynamiczny postep wielkosci PKB.

Struktura produkowania PKB hhg sie nastepujaco: rolnictwo 12, 4%, produkcja przemyslowa 26, 5%, uslugi 61, 1%. Budowa zatrudnienia ksztaltuje sie

podobnie: rolnictwo 12%, przemysl 28%, uslugi 60%. Odbudowa wraz z zniszczen militarnych wymaga jednakze olbrzymich nakladow kapitalowych, jak

wiazalo sie ze zwiekszeniem zadluzenia zagranicznego.

Rolnictwo dzierzy ograniczone moznosci rozwoju z uwagi na uksztaltowanie pow. i warunki klimatyczne. Niedaleko 61% pow. kraju absorbuja gory,

tereny bagienne badz pustynne, na tereny lesne przypada 8%. Jedynie 23% pow. panstwa jest przeznaczone pod czynnosc rolnicza a kolejne 17%

traktuje sie jako dopuszczalne do nasadzenia. Obszar uzytkow rolnych jest w stanie ulec zmniejszeniu w najblizszych latach, gdyz znaczne tereny

zdegradowanych ziem maja stanowic poddane zalesieniu, aby zatrzymac proces pustynnienia. Gl. tereny rolnicze to nizina nadbrzezna posiadajaca

sympatyczny srodziemnomorski klimat i rzetelne aluwialne gleby. Uprawia sie tu przede wszystkim: oliwki (85 tys. t -1996), pomarancze (190 tys. t),

cytryny (100 tys. t) jak i rowniez banany (95 tys. t). Waskie doliny wiodace z wybrzeza w calej glab gor sa takze bardzo intensywnie zagospodarowane.

Dzieki sterasowanych poletkach uprawia sie oliwki, obszerne ilosci warzyw (w naszym zwl.: pomidory, ogorki, kapuste i arbuzy). Jest to podobnie wazny

obszar sadowniczy. W pn., wyzynnym regionie Trypolisu uprawia sie gl. bawelne, cebule jak i rowniez ziemniaki. Rejon Zahla slynie z winnic (zbiory

winogron wyniosly 350 tys. t). Dolina Bekaa to obszar zbozowy z uprawa pszenicy i jeczmienia oraz bawelny. Tereny hodowlane koncentruja sie przede

wszystkim na wsch. panstwa i w calej wyzszych partiach gor.

W 1996 najliczniej obaczyc mozesz tu m. in. rzymskie areny, termy, nekropole i hipodrom. Do dawnych miast Libanu nalezy Sajda (dawny Sydon) - na

koniec II tysiaclecia p. n. e. uchodzaca za najpotezniejsze miasto fenickie.

Liban wydaje sie republika, na prowadzeniu ktorej stoi prezydent (od 1998 Imil Jamil Lahhud), wybierany na 6-letnia kadencje przez Zgromadzenie

Narodowe. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy parlament, liczacy 128 czlonkow (64 chrzescijan jak i rowniez 64 muzulmanow), wybierany na 4

czasy w wyborach powszechnych. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu na prowadzeniu z premierem (od 1998 Salim Ahmad al-Huss),

mianowanym przez prezydenta. Pakt Narodowy z 1943 ustalil wskazowka wyznaniowy, wedlug ktorego obsadzane sa miejsca panstwowe: prezydent -

chrzescijanin maronita, premier - muzulmanin sunnita, przewodniczacy Zgromadzenia Narodowego - muzulmanin szyita.

SPIS TRESCI

Zjednoczone Emiraty Arabskie

Zjednoczone Emiraty Arabskie umiejscowione sa we wsch. fragmentu Polwyspu Arabskiego. Sasiaduja z Arabia Saudyjska (dl. granicy 457 km) oraz

Omanem (410 km). Na pn. granice stanowia wody Zatoki Perskiej, na wsch. Zatoki Omanskiej (dl. linii brzegowej 1318 km). Kraj dzierzy charakter niziny

(zrownany cokol Gondwany z zalegajacymi niemalze poziomo skalami osadowymi) zajetej przez piaszczysta pustynie Ar-Rub al-Chali, jakiej wydmy

dosiegaja wys. dwie stowki m. W obnizeniach terenu znajduja sie slone bagniska. Zaledwie w pn. -wsch. fragmentu wystepuje, sfaldowane w

trzeciorzedzie, pasmo gorskie Al-Hadzar (gl. wapienne) z najwyzszym szczytem kraju Ibir (1527 m n. p. m. ).

Obszar panstwa lezy w calej strefie klimatu zwrotnikowego kontynentalnego, wybitnie jak i rowniez skrajnie suchego. Srednie temp. stycznia siegaja od

18C w gorach do 25C na nizinach, a lipca ok. 30-34C (maksymalnie 50C). Opady siegaja zaledwie w porzadku. 100 mm rocznie. Intensywne wiatry,

wiejace z glebi polwyspu, powoduja czeste nawalnice pylowe jak i rowniez piaskowe.

Wode pobiera sie z zapasow podziemnych, ktore wystarczaja na zaspokojenie w porzadku. polowy potrzeby. Pozostala odsetek pochodzi z odsalania

h2o morskiej w calej licznych sieciach lub wydaje sie importowana. Dzieki obszarze calkowitego panstwa nie ma ani 1 stalej koryta. Jedynie w calej

gorach na opadach suche doliny wypelniaja sie na krotko woda. Obszerny podmokly rejon znajduje sie na granicy z Arabia Saudyjska.

Ze wzgledu na wystepujace powszechnie pustynie i brak rzek roslinnosc kraju nalezy do bardzo ubogich. Spotyka sie wylacznie trawy jak i rowniez niskie

krzewy rosnace na glebach zasobnych w weglan wapnia. Efemeryczna flora ukazuje sie na opadach. W obszarach gorskich spotkac jest dozwolone

kolczaste krzewy, pioluny jak i rowniez tamaryszki. Dzieki glebach zasolonych roslinnosc niemalze nie poteznieje. Warunki klimatyczno - glebowe sa

slabowite, a plytkie i nieduzo zasobne gleby zagrozone sa intensywna erozja eoliczna. Uboga jest rowniez fauna. Zazwyczaj spotykanymi zwierzakami sa

weze i jaszczurki. Wystepuje w tym miejscu oryks jezyk mahometa uratowany od chwili wyginiecia za posrednictwem zalozonej w calej Stanach

Zjednoczonych hodowli, z jakiej powrocil na polwysep. Odrzucic ustanowiono terenow ochronnych.

Rdzenna ludnosc nie stanowi przewazajacej grupy spolecznej (zaledwie 33% ogolu mieszk. w 1999). Jest to podyktowane trwajaca od chwili pocz. lat 70.

duza imigracja zarobkowa, w ramach jakiej przybyli sluzace do kraju Arabowie z innych panstw regionu (z ludnoscia rdzenna stanowia dzis 73%) oraz

obywatele Azji Poludniowej i Zachodniej (20%), w bardzo niewielu sytuacjach Europejczycy. Ilosc ludnosci wzrosla w omawianym okresie ponad 9-krotnie

(z ok. 220 tys. w calej 1970 sluzace do 2, 3 min w calej 1998). Spoleczenstwo jest jednorodne religijnie - 96% stanowia muzulmanie (zwl. sunnici),

resztke gl. chrzescijanie. Jezykiem urzedowym jest jezyk mahometa, ale wielu z nas uzywa podobnie perskiego, hindi, urdu i angielskiego. Zbiorowosc

ludzka skupia sie gl. w calej miastach (84% mieszk. ), polozonych w wiekszosci nad morzem baltyckim (zwlaszcza w calej pn. -wsch. czesci kraju), stad

srodek terytorium, oprocz nielicznymi oazami, jest nieomal bezludne (jedynym wiekszym skupiskiem ludnosci wydaje sie grupa oaz z miastem Al-Ajn na

wsch. ). Najwiekszym osrodkiem sieci osadniczej sa: Abu Zabi - polozona na wyspie metropolia federacji, Dubajj - zasadnicze centrum

finansowo-handlowe kraju jak i rowniez regionu i stolice roznych emiratow: Szardza, Ras al-Chajma, Adzman, Al-Fudzajra i Umm al-Kajwajn. W malym

stopniu wysoki, jakim sposobem na panstwa arabskie, przyrost naturalny jednej, 6% wydaje sie efektem ponad poltora krotnej przewagi facetow nad

dziewczynami w organizacji plci. Nastepstwem imigracji zarobkowej jest rowniez dominacja ludnosci w stulecia produkcyjnym (66, 4%). Srednia dl.

egzystencji wynosi 70 lat. Nadal wysoki wydaje sie jednak rzad analfabetyzmu, wbrew powszechnej jak i rowniez obowiazkowej nauki szkolnej (m. in.

Uniwersytet Al-Ain w calej Abu Zabi).

Rozwoj ekonomiczny od lat 70. opieral sie na przemysle naftowym, ktory to wytwarzal w powyzszym okresie w porzadku. 75% zalety PKB. To wysokie

nalog od poszczegolnego zrodla zyskow wywolywalo nieoczekiwane kryzysy gospodarcze wynikajace wraz z spadku cen ropy na rynkach swiatowych

(ostatni w calej 1998). Dzis dazy sie do zredukowania udzialu sektora naftowego w calej strukturze gospodarki (ok. 33% PKB) dla rozwoju innych dzialow

przemyslu oraz handlu i ofert.

Niewielkie przeslanie gospodarcze dzierzy rolnictwo (6% zatrudnionych, 3% PKB w calej 1997), sluzace do dyspozycji jakiego pozostaje wylacznie ok. 50

km2 nawadnianych gruntow uprawnych oraz skromny obszar uzytkow zielonych (2% pow. kraju). Uprawia sie przede wszystkim: daktyle, pomidory,

ogorki, melony jak i rowniez baklazany, a hoduje: kozy (990 tys. sztuk w calej 1997), owce (385 tys. szt. ), wielblady, rogacizna i drob (11 min szt. ).

Importuje sie rocznie w porzadku. 3/4 pokarmu, samowystarczalnosc zdobyta zostala w calej produkcji poniektorych warzyw, jajek, drobiu jak i rowniez w

zakresie polowow (rocznie w porzadku. 107 tys. t).

Produkcja przemyslowa zatrudnia 1/3 ogolu dzialajacych zawodowo jak i rowniez wytwarza 50, 6% PKB (1997). Podstawe jego aktywnosci stanowi stale

wydobycie zasobnych zloz ropy naftowej (zasoby ocenia sie na ponad 13 mld t, jak stanowi 9, 4% zapasow ogolnoswiatowych), tak bardzo na zasiegach

ladowych (pola: Murban, Ar-Rumajsa, Bu Hasa, Sahil jak i rowniez Al-Asab), jak i rowniez na szelfie Zatoki Perskiej (Mubarraz, Az-ak-kum, Umm

asz-Szaif, Abu al-Buchusz, Fath). Wiekszosc produkcji ropy pochodzi z emiratu Abu Zabi (ok. 80%), pozostalosc z Dubajju i Szardzy. Lacznie z ropa

naftowa eksploatuje sie gaz ziemny (ponad 1mld ms w calej pol. lat 90. ), jakiego zasoby stanowia 4, 1% rezerw swiatowych (1997). W glebi panstwa

prowadzi sie tez eksploatacje marmurow i piaskow na potrzeby przemyslu mineralnego. Glowny mozliwosci krajowego przemyslu przetworczego skupia

sie w calej wolnej strefie ekonomicznej Dubajju i strefie przemyslowej Abu Zabi. Reprezentuje go rafinacja ropy naftowej i produkcja przemyslowa

petrochemiczny (Abu Zabi jak i rowniez Dzabal az-Zanna), produkcja chemikaliow sztucznych jak i rowniez wlokien syntetycznych, hutnictwo imitacji

drewna i produkcja przemyslowa stoczniowy (Dubajj), przemysl cementowy, wlokienniczy, wlokienniczy, samochodowy jak i rowniez elektroniczny.

Zasadnicze osrodki przemyslu przetworczego stanowia stolice roznych emiratow. Kazdy z emiratow dysponuje wewnetrzna autonomie w zakresie

aktywnosci ekonomicznej jak i rowniez zobowiazany wydaje sie do prowadzenia wlasnej wytworczosci energii. Tworzy sie ja w elektrowniach naftowych

jak i rowniez gazowych, w calej lacznej wys. 18 mld kWh (1996).

W przewozie wewnetrznym wykorzystuje sie internet drog o dl. cztery, 8 tys. km, w pelni utwardzonych (1996) oraz ropociagow i gazociagow o lacznej dl.

jednej, 7 tys. km. Wymiana handlowa zagraniczny ma flota morska zlozona z 74 promow. Najwazniejszymi portami sa: Adzman, Al-Fudzajra, Abu Zabi

jak i rowniez Dubajj, ktory to jest podobnie gl. portem lotniczym panstwa (poza poprzednio 21 innych wiekszych lotnisk).

Zjednoczone Emiraty Arabskie sa jednym z zazwyczaj odwiedzanych panstw Zatoki Perskiej. Turystow pociagaja tutaj cieple wody zatoki, bogate

otoczenie przyrodnicze raf koralowych, ogromne piaszczyste plaze (z najslynniejszymi plazami: Jumeira i Chicago w Dubajju), czynne calkowita noc

centra rozrywki i mozliwosc przeprowadzenia korzystnych cenowo zakupow w calej licznych sklepach i na bazarach. Istotnym czynnikiem postepu

turystyki wypoczynkowej sa takze: calkowity brak zagrozenia przestepczoscia, duza tolerancja wobec innych narodowosci i co wydaje sie niespotykane w

powyzszym rejonie globu brak ograniczen w spozywaniu alkoholu (sposrod 6 emiratow prohibicja obowiazuje tylko w calej Szardzy). Ogromna atrakcje

krajoznawcza stanowia odbywajace sie w calej sezonie zimowym wyscigi wielbladow oraz sposobnosc uczestnictwa w calej safari, z przejazdzka na

pustyni na wielbladzie badz samochodem terenowym.

Zjednoczone Emiraty Arabskie sa federacja emiratow (ksiestw), z ktorych jakikolwiek ma swojego wlasnego wladce (emira), wchodzacego w calej sklad

Rady Najwyzszej, bedacej glownym narzadem wladzy. Emirowie wybieraja z siebie prezydenta (od 1971 funkcje te sprawuje Sheikh Zayid ibn Sultan Al

Nuhay-yan, emir Abu Zabi), ktorego takt wynosi piec lat. Prawa ustawodawcze jak i rowniez doradcze dysponuje Federalna Podpowiedz Narodowa,

liczaca 40 przedstawicieli, wybieranych na 2 czasy i zatwierdzanych przez Rade Najwyzsza. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu na

prowadzeniu z premierem, mianowanym za sprawa prezydenta (od 1990 Sheikha Maktuma ibn Rashida Al Maktuma, emira Dubajju). Czynnosc partii

politycznych jest zakazana.

SPIS ZAWARTOSCI

1. 3Porownanie panstw

KrajPolskaAfganistanArabia SaudyjskaBahrajnIrakIran

Obszar312 685 km2652 225 km22 400 000 km2707 km2438 317 km21 648 000 km2

L. ludnosci38 654 tys. 123, 6 osoby/km224 792 tysiecy. 38 osob/km220 786 tysiecy. 9 osob/km26 160 tysiecy. 871 osob/km221 7220 tysiecy. 50

osob/km268 960 tysiecy. 42 osoby/km2

StolicaWarszawaKabulAr-RijadAl-ManamaBagdadTeheran

Data uzyskania niepodleglosci11 XI 191819 VII 191923 IX 193215 VII 19713 X 1932b. d.

Ustroj politycznyrepublikarepublikamonarchia absolutnamonarchia konstytucyjnarepublikarepublika

Podzial administracyjny16 wojewodztw31 prowincji13 prowincjijednosc administracyjna18 prowincji24 prowincje

Jezyki urzedowepolskipaszto, dariarabskiarabskiarabskinowoperski (farsi)

Religiekatolicy 94%, prawoslawni 1, 5%, pozostali siedmiu, 5%muzulmanie99% - w tym sunnici 84%, szyici 15%, pozostali 1 %muzulmanie 98% - w

tym sunnici 95 procent, szyici 3% pozostali 2%muzulmanie85% - w powyzszym sunnici 25%, szyici 60%, pozostali kolejny %muzulmanie95% - w tym

sunnici 33%, szyici 62%, pozostali 5 %muzulmanie99% - w powyzszym sunnici 9%, szyici 90%, pozostali jednej %

Analfabetyzmb. d69% ludnosci powyzej kolejny lat37% ludnosci powyzej kolejny lat15% ludnosci powyzej kolejny lat42% ludnosci powyzej kolejny

lat28% ludnosci powyzej kolejny lat

Przyrost naturalny0, 9%2, 5%3, 3%1, 9%3, 2%2, 5 procent

Przecietna rozciaglosc zycia73 lat47 lat70 lat75 lat66 lat68 lat

Nadrzedne Miasta (w tys. )Warszawa (1615), Lodz (803), W krakowie (740)Kabul (1400), Kandahar (238), Herat (187)Ar-Rijad (1800), Dzudda (1500),

Mekka (630)Al-Manama (148), Al-Muharrak (79), Ar-Rifa (50)Bagdad (4336), Mosul (669), Al-Basra (618)Teheran (6836), Meszched (1 887), Isfahan (1

266)

Ludnosc miejska61, 8%20%84%91%75%60%

PNB na jednej mieszkanca3 900 USD400 USD7 150 USD13 100 USD2 400 USD1 780 USD

Jednostka monetarna1 zloty = 100 groszy1 afgani = 100 puli1 rial saudyjski = stu halala1 dinar Bahrajnu = 100 filsow1 dinar iracki = 20 dirham1 rial =

stu dinarow

KrajIzraelAutonomia PalestynskaJordaniaKuwejtLibanZjednoczone Emiraty Arabskie

Obszar21 946 km26 257 km289 342 km217 818 km210 452 km277 700 km2

L. ludnosci5 644 tys. 255 osob/km22 786 tys. 445 osob/km24 435 tys. 50 osob/km21 913 tys. 107 osob/km23 506 tys. 335 osob/km22 303 tys. 30

osob/km2

StolicaTel Awiw-JaffaCzasowo Ram AllahAmmanKuwejtBejrutAbu Zabi

Data uzyskania niepodleglosci15 V 1948b. d. 25 V 194619 VI 196122 XI 19432 XII 1971

Ustroj politycznyrepublikab. d. ustroj monarchiczny konstytucyjnamonarchia konstytucyjnarepublikafederacja emiratow

Podzial administracyjny6 okregowb. d. 12 gubernatorstw4 prowincje5 muhafaz7 emiratow

Jezyki urzedowehebrajski, arabskiarabskiarabskiarabskiarabskiarabski

Religiejudaizm 81%, muzulmanie 14%, chrzescijanie 3%muzulmanie 92%, pozostali 8%muzulmanie (sunnici) 92%, pozostali 8%muzulmanie95% - w

powyzszym sunnici 66%, szyici 29%, pozostali piec %muzulmanie60% - (w naszym sunnici 21%, szyici 32%, druzowie 7%), chrzescijanie

40%muzulmanie96% - w powyzszym sunnici 80%, szyici 16%, pozostali cztery %

Analfabetyzm5% ludnosci ponizej 15 latb. d. 13% ludnosci ponizej 15 lat21% ludnosci ponizej 15 lat8% ludnosci ponizej 15 lat21% ludnosci ponizej 15

lat

Przyrost naturalny1, 4%b. d3, 1%1, 9%1, 6%1, 6%

Przecietna rozciaglosc zycia78 lat68 lat73 lata77 lat71 lat75 lat

Nadrzedne Miasta (w tys. )Jerozolima (602), Tel Awiw- Jaffa (353), Hajfa (256)Gaza (273), Nabulus (130), Hebron (121)Amman (1050), Az-Zarka (344),

Irbid (210)Al-Dzahra (140), As-Salimija (131), Kuwejt (29! ) Metropolia! Bejrut (1100), Trypolis (200), Zahla (200)Abu Zabi (799), Dubajj (674), Szardza

(401)

Ludnosc miejska91%54%72%97%88%84%

PNB na 1 mieszkanca16 180 USDb. d1 520 USD22 500 USD3 350 USD23 800 USD

Maly statek monetarna1 szekel = agorot1 dinar jordanski = 1000 filsow1 dinar jordanski = 1000 filsow1 dinar kuwejcki = 1000 filow1 funt libanski = 100

piastrow1 dirham = 100 filsow

---- - wartosc najwieksza---- - wartosc najmniejsza

MAPA GEOPOLITYCZNA BLISKIEGO WSCHODU

SPIS TRESCI

dwoch. Islam â€“ prawda o ludziach jak i rowniez bogu

dwoch. 1 Muzulmanizm â€“ Wiara Bliskiego Wschodu

Islam, mahometanizm, religia monoteistyczna, jedno z glownych wyznan wspolczesnego globu - z liczba wyznawcow szacowana na ponad jednej mld

(1998) zajmuje drugie miejsce na chrzescijanstwie we wszystkich swoim odmianach. Kategoria wywodzaca sie od arabskiego rdzenia â€žs-l-m" -

stanowic zdrowym, nienaruszonym, poprzez verbum â€žasla-ma" - oddawac sie Bogu, okresla bezwzgledne podporzadkowanie sie jedynemu Bogu,

Allahowi; jego wyznawcy okreslaja samych siebie pochodzacym od tego samego rdzenia innymi slowy â€žmuslim" - absolutnie posluszny Bogu, w calej

wersji zeuropeizowanej: â€žmuzulmanin". A, takze. uksztaltowal sie w VIII w. na Plw. Arabskim, w oparciu o znana juz wczesniej na Bezposrednim

Wschodzie idee monoteistyczna. Jego tworca byl Muhammad Ibn Abd Allah, nazywany na starym kontynencie Mahometem. Zaczynajac od w porzadku.

610 posiadal on dostawac od Allaha za posrednictwem archaniola Gibrila (Gabriela) objawienie powstale w Koranie, ktore jak Bozy wyslannik (rasul) jak i

rowniez prorok (nabi) glosil najpierw w domowej Mekce, w przyszlosci - od chwili 622, tj. hidzry, poczatkujacej takzwana ere muzulmanska - w Medynie,

nastepnie posrod koczowniczych plemion arabskich. Istota owego objawienia bylo oczyszczenie wiary w calej jedynego Boga ze wykrzywien, jakie

znalazly sie w tej dziewczyny za sprawa judaizmu i chrzescijanstwa - spisany po smierci Mahometa Koran mial dlatego korygowac jak i rowniez zamykac

monoteistyczne objawienie zainicjowane w Biblii (przyjmowanej za sprawa wyznawcow islamu, choc z licznymi zastrzezeniami); uzupelnialy na niego

tradycja okreslana -> sunna jak i rowniez hadisy. Tym samym wiara w calej jedynego Boga oraz wiara do Koranu i sluzace do tradycji tworza

podstawowe skladniki doktryny islamu. Jej zasadnicza skladowa wydaje sie tez wiara w prorokow - oprocz Mahometem sa nimi m. in. renomowani

rowniez z Biblii: Adam, Nuh (Noe), Ibrahim (Abraham), Jusuf (Jozef), Musa (Mojzesz), Dawud (Dawid) i Isa (Jezus). A, takze. glosi, iz czlowiek, utworzony

przez Allaha, pragnacego wylacznie ludzkiego rzetelna, winien zostac Jego prawdziwym sluga. Obdarzony wolna przedkladaja moze jednakze

decydowac o swym zywocie, a wlasnym postepowaniem zarobic na zbawienie i pobyt w raju lub na wieczne potepienie. Wyznawca islamu moze zostac

kazdy za sprawa wygloszenie wraz z szczera intencja formuly: â€žNie ma Boga procz Allaha, a Mahomet jest Jego prorokiem" i przyjecie na siebie

przymusow wynikajacych z Koranu jak i rowniez tradycji. Dzieki zespol naczelnych praktyk wyznaniowych, okreslanych jak 5 filarow islamu, skladaja sie:

1)sza-hada - publiczne wyznanie religii,

2)salat -modlitwa (zob. nizej),

3)zaka - obowiazkowy datek na rzecz gminy,

4)saum - post w calej miesiacu ramadan, polegajacy na powstrzymywaniu sie od jedzenia i popijania od switu do zachodu Slonca,

5)hadzdz - pielgrzymka do Al-Kaby w Mekce, ktora chociaz raz nigdy powinien przebyc kazdy wierny.

Modlitwe odmowi sie piec razy w ciagu dnia: o swicie, w calej porze obiadowej po kulminacji Slonca, na poludniu, o zachodzie Slonca i kiedy zapadnie

nocna pora. Przed modlitwa muzulmanin winien dokonac rytualnego obmycia, a podczas tej dziewczyny - stac w miejscu czystym (najczesciej na

specjalnym dywaniku) jak i rowniez byc zwrocony w kierunku Mekki. Trzonem modlitwy jest pierwsza sura Koranu:, AI-Fatiha". W szczegolnosci wazna

wydaje sie modlitwa piatkowa, ktora ma rys publiczny, odbywa sie w poludnie, w meczecie i wydaje sie obowiazkowa na rzecz wszystkich doroslych

mezczyzn (kobiety modla sie tez, ale w oddzielnym pomieszczeniu); w trakcie nabozenstwa prowadzacy modly imam wyglasza kazanie (hutba). Do

wymienionych przymusow dodac jest dozwolone dzihad - obrone jak i rowniez szerzenie religii, zwanej podobnie swieta wojna smierc w serwisie daje

muzulmaninowi natychmiastowy wstep do raju. Glowne swieta to m. in.: Ramadan, czyli Noc Przejrzenia, zapoczatkowujaca post, Id al-fitr Wolny dzien

Zakonczenia Postu, Id al-adha - Wolny dzien Ofiar, Lajat al-kadr - Noc Moce (pamiatka objawienia Koranu), Maulid an-nabi - Urodziny Proroka; nadejscie

Nowego Roku czci sie poprzez szczodre rozdawanie jalmuzny. Postepowanie wyznawcy islamu reguluje prawo muzulmanskie, czyli szari'at, rozwijane w

calej 4 podstawowych szkolach sunnickich i odrebnej szkole szyickiej; liczne, czasem bardzo precyzyjne przepisy formulowane sa za sprawa uczonych,

definiowanych ulemami, na bazie Koranu jak i rowniez tradycji. Czyny dzieli sie ogolnie na: 1) fundamentalne obowiazki, ktorych wypelnianie wydaje sie

wynagradzane, a zaniedbanie karane (fard, wadzib); 2) obowiazki zalecane, lecz nieistotne, ktorych wypelnianie wydaje sie nagradzane, ale zaniedbanie

nie jest karane (mandub); 3) operacji prawnie jak i rowniez moralnie obojetne (dza'iz, mubah); 4) czyny ganione, lecz nie niedozwolone (makruh); 5)

czyny zabronione i karalne (haram). Najbardziej liczna zbrodnia wydaje sie odstepstwo od chwili wiary (kufr), kolejne to: morderstwo, prostytucja,

sodomia, spijanie wina, kradziez, dawanie falszywego swiadectwa, potwarz, odmowa posilki jalmuzny. Ustawa okresla podobnie dokladnie system i

sposoby sprawowania potegi oraz rozne aspekty egzystencji spolecznego jak i rowniez ekonomicznego. Osobna uwage muzulmanizm poswieca

kobiecie, jej miejscu w bliskim i spoleczenstwie oraz jej prawom (regulacjom podlegaja m. in. sprawy dotyczace dysponowania i dziedziczenia przez ta

kobieta majatku).

Poprzez smierci Mahometa wladze ponad spolecznoscia muzulmanska sprawowalo cztery kalifow zw. sprawiedliwymi: Abu Bakr, Umar I, Usman i Ali Ibn

Abi Talib. Spory o sukcesje zwiazane z osoba minionego z nich i swoim nastepcow doprowadzily juz w calej drugiej polowce VII w calej. do

wyodrebnienia sie trzech glownych nurtow islamu: sunnitow (blisko 90% muzulmanow) jak i rowniez szyitow (ok. 10%), i niewielkiego ugrupowania

charydzytow, ktore zdolalo jednakze zislamizowac odsetek Czarnej Afryki i stworzyc kilka panstewek.

SZYICI â€“ ugrupowanie religijno-polityczne w islamie, czesto stawiane w opozycji do wiekszosciowych sunnitow, ktore opowiada sie za prawem

potomkow czwartego kalifa Alego do sprawowania zwierzchnosci ponad wszystkimi wiernymi muzulmanskimi. Albowiem prawa tegoz nigdy nie zdolali

wyegzekwowac, zmuszeni byli stac w calej opozycji sluzace do kolejno panujacych kalifow sunnickich. Czesto uciekali sie sluzace do tajnych praktyk

konspiracyjnych, definiowanych zasada takijji, czyli ukrywania swego szyickiego wyznania jak i rowniez pogladow.

Szyici oczekuja stale na nadejscie, a wlasciwie powrot mahdiego, zbawcy calej ludzkosci. Dysponuje nim stanowic ostatni z imamow, potomkow Alego,

jakiemu dane ugrupowanie szyickie przeznacza czesc. Imamici, najwieksza sekta wsrod szyitow, oczekuje powrotu (radza) dwunastego imama, isma'ilici

â€“ na siodmego (odrzucajac pieciu minionych imamow imamickich), zajdyci â€“ na czwartego. Wedlug nich ostatni z imamow nie umarl, lecz pozostajac

w sekrecie czeka dogodnego momentu, aby objawic sie jako mahdi.

Imamowie szyiccy:

Ali ibn Abi Talib;

Al-Hasan;

Al-Husajn;

Ali Zajn al-Abidin;

Muhammad Al-Bakir â€“ zajdyci uwazaja za wytesknionego imama- mahdiego jego brata Zajda;

Dzafar As-Sadik;

Musa Al-Kazim â€“ isma'ilici nie uznali swoim imamatu, oczekuja powrotu wnuka Dzafara â€“ Isma'ila;

Ali Ar-Rida;

Muhammad At-Taki Al-Dzawad;

Ali An-Naki;

Al-Hasan Al-Askari;

Muhammad Al-Mahdi al-Muntazar â€“ na faceta oczekuja imamici.

SUNNICI â€“ ahl as-sunna wa-al-dzama'a ("ludzie tradycji jak i rowniez wspolnoty"), najwazniejsze ugrupowanie religijne w islamie przeciwstawne przede

wszystkim szyitom. Sunnitami jest okolo 90% kazdego z muzulmanow. Choc nazwa pokazuje, ze sa oni zwolennikami tradycji, czyli sunny, nie znaczy to,

iz szyici jej nie uwazaja. Roznice miedzy nimi stanowia glownie sprawy natury politycznej, ktore znalazly sie juz w calej pierwszych wiekach islamu, np.

sprawa sprawowania wladzy na muzulmanami. Otoz sunnici nie uznaja imamow szyickich aspirujacych do zwierzchnosci nad wiernymi. Stad zatargi

miedzy 2 ugrupowaniami ciagna sie sluzace do dnia terazniejszego. Przykladem moze stac sie wojna iracko-iranska (1980-88).

SPIS TRESCI

Pan

stota Boga w calej islamie polega na bardzo mocno zaakcentowanej koncepcji "jedynosci". Podkreslana ow firma za wszelkim wypowiedzeniem formuly

szahady, czyli muzulmanskiego wyznania wiary: "Nie ma bostwa oprocz Boga, a Muhammad jest wyslannikiem Boga". Muzulmanizm jest dojrzalym i

swiadomym monoteizmem wyraznie odrzucajacym jakies przejawy wielobostwa, rozpowszechnionego w calej Arabii poprzednio pojawieniem sie

Proroka. Politeizm, w calej rozumieniu muzulmanskim, charakteryzuje sie nie wiara w calej liczne w calej rozny sposob wyspecjalizowane bostwa, lecz

koncepcja szirku, czyli przypisania Bogu wspoltowarzyszy. Ten zatem, kto przyjmuje, iz oprocz Boga-Allaha istnieja rozne bostwa, zezwala sie

najciezszego z grzechow.

Bog muzulmanski nie jest antropomorfizowany, istnieje oprocz swiatem czlowieczych doznan, percepcji, mozliwosci zrozumienia, jest absolutnie

transcendentny. Nie mozna przypisac mu zadnych fizycznych cech. Jest w pewnym sensie abstrakcyjny i teoretyczny. W islamie nosi 99 najpiekniejszych

imion (al-asma al-husna), oznaczajacych swoim transcendentne jak i rowniez psychologiczne wlasciwosci:

Wymienianie imion Boga dzierzy w islamie charakter rytualny. Sluzy na dodatek specjalny rozaniec zwany misbaha, ktorego kolejne paciorki reaguja 99

Boskim imionom. Recytacje tego typu litanii sa szczegolnie rozpowszechnione posrod sufich, w ktorym miejscu nosza nazwe zikru, czyli wspominania

godnosci Boga. Wymawiajac je jednostajnie wprowadzaja sie w trans, ktoremu nierzadko towarzysza tance. Stad chodliwy i u nas obraz "wirujacego

derwisza" nie jest niczym odrebnym jak ekstatycznym tancem jednoczacego sie z Bogiem muzulmanskiego mistyka.

SPIS TRESCI

Aniolowie

niolowie zostali stworzeni ze promieni (nur), inaczej niz w przypadku ludzi, ktorzy powstali z zaschnietej grudki krwi (alak) lub gliny. Nie maja ciala, lecz sa

istotami rozumnymi. Koran mowi, iz sa fizjonomij zenskiej (43: 19). Wprawdzie historia o Harucie jak i rowniez Marucie (2: 102), aniolach, ktorzy wyslani

przez Boga na glebe, by nauczac ludzi, uwiedli kobiete, zaswiadcza o tym, iz aniolowie moga byc takze fizjonomij meskiej. W hierarchii istot obdarzonych

mozgiem stoja w dol od osoby, gdyz ogol musieli oddac poklon Adamowi (3: 34).

Angelologia muzulmanska wprowadza rozdzial aniolow w stosunku do pelnionych za sprawa nich opcji:

- sa poslancami Boga do osoby. Archaniol Dzibril przyniosl prorokowi Muhammadowi Boskie Objawienie pod postacia Koranu. Ten sam aniol nawiedzil

Marie Dziewice jak i rowniez przekazal jej radosna nowine o tym, iz urodzi Jezusa.

- na calym swiecie sprawuja opieke nad ludzmi, wspomagaja ich jak i rowniez strzega. Muzulmanie wierza, iz czuwa ponad nimi trzech aniolow-strozow,

ktorzy spisuja ich dobre jak i rowniez zle uczynki.

- w calej niebie strzega rajskich murow przed zakusami dzinnow jak i rowniez szatanow. W ciagu Sadu Zasadniczego zadaniem osmiu z nich bedzie

dzwiganie tronu Bozego. Inni pozostana otwierac ksiegi z zapisanymi ludzkimi uczynkami i wykonywac wyroki Boga.

SPIS ZAWARTOSCI

Dzinny

ogmatyka muzulmanska zaklada takze wiare w calej zle duchy, dzinny, demony i Szatana (Iblisa), uznawanych za przeciwienstwo i adwersarzy aniolow.

Dzinny zostaly sporzadzone z "ognia palacego" (samum). W odroznieniu od chwili aniolow maja forme cielesna zbudowana z powietrza badz ognia.

Roznia sie na ghule, ifrity i silaty. W nedzne duchy noszace takie nazwy wierzono aktualnie w czasach poprzednio muzulmanskich. Przebywaja we

kazdego z miejscach uznawanych w islamie za nieczyste, jak smietniki, cmentarze, laznie.

Dzinny zamieszkiwaly niegdys glebe, ale zaczely miedzy soba wojowac. Bog, aby polozyc kres rozlewowi krwi, wyslal anioly pod wodza Iblisa. Puder on

przyprowadzic dzinny z powrotem sluzace do nieba. Gdy Bog stworzyl czlowieka jak i rowniez zazadal od chwili aniolow, aby oddali mu poklon, Iblis

zbuntowal sie przeciwko Stworcy. Wtedy Pan przeklal na niego i wygnal z raju. Odtad msci sie na ludziach jak i rowniez wodzi ich na pokuszenie. Jedynie

w trakcie ramadanu diabelska moc Iblisa i innych dzinnow zanika.

Czesto Iblisa okresla sie mianem Szajtana. Niemniej pod tym terminem kryja sie tez pomniejsze dzinny potrafiace pelnic opcje pozytywnych duchow

ochronnych, szatanow poetow decydujacych o ich talencie jak i rowniez zsylajacych natchnienie.

SPIS ZAWARTOSCI

Swiete ksiegi

og przekazal ludzkosci swoje Termin droga objawienia, ktore w przyszlosci przybralo forme swietych ksiag. Zalicza sie sluzace do nich, procz Koranu,

Tore, Psalmy Adriana i Ewangelie. Koran uznawany jest jednakze za najdoskonalsze i zasadnicze Boze Objawienie, poprawiajace bledy i znieksztalcenia

poprzednich ksiag.

Zydow, chrzescijan oraz sabejczykow islam uznaje za ahl al-kitab, czyli ludzi ksiegi. Nie maja wiec statusu niewiernych, gdyz otrzymali od chwili Boga to

samo Termin, ktore nastepnie uleglo odksztalceniu. Dawniej cieszyli sie w calej islamie ponadplanowymi wzgledami jak ahl az-zimma, czyli osoby

chronieni.

SPIS TRESCI

Prorocy

og przekazal swe Objawienie ludziom o szlachetnej moralnosci czyniac z nich specjalnych rzecznikow swego przeslania i piewcow monoteizmu. Koran

wspomina o 28 takich prorokach, z ktorych 21 wystepuje rowniez w Biblii. Dzieli sie ich na dwie ekipy: prorokow (anbija) i wyslannikow (rusul). 1-wszy

termin tyczy sie zwykle sluzace do biblijnych boskich poslancow. Ale juz ci, ktorych misja bylo gloszenie Slowa Bozego wylacznie wsrod Arabow, sa

prorokami, a rownolegle wyslannikami. Odrzucic czynili oni cudow, ale mieli ustawa do okazywania znakow potwierdzajacych ich boska misje. Naczelnym

prorokiem byl Adam. Dodatkowymi, znanymi wraz z Starego Testamentu, a powazanymi tez w calej islamie sa: Nuh (Noe), Ibrahim (Abraham), Dawud

(Dawid), Jakub, Jusuf (Jozef), Ajjub (Hiob), Musa (Mojzesz). Nowotestamentowym z kolei prorokiem jest Isa, czyli Jezus z nazaretu, ktorego boskosci

Koran zaprzecza, lecz zapewnia wiare swoim cudom.

Z wyslannikow arabskich nalezy wyliczyc Huda, Saliha, Szuajba jak i rowniez, oczywiscie, Muhammada, ktory uznany za "pieczec prorokow" wydaje sie

ostatnim z wyslannikow. Poprzez nim aktualnie nie przybedzie zaden prorok. Najwazniejszym z cudow Muhammada, potwierdzajacym swoim prorocza

misje jest Koran. Zaden albowiem czlowiek, dzinn ani nawet sam Wieszcz, ktory jak mowia byl niepismienny, nie byl w stanie utworzyc dziela chociazby

w fragmentu przypominajacego te Ksiege, dorownujacego jej odnosnie do jezyka, poetyki, stylistyki czy zawartych tutaj wizji eschatologicznych.

SPIS ZAWARTOSCI

Dzien Trybunalu Ostatecznego

dy aniol Israfil zadmie w trabe, na Ziemie spadna wszelkiego rodzaju katastrofy. Zgasnie ksiezyc i zespoli sie wraz z sloncem. Powstana straszne ludy

Goga jak i rowniez Magoga, ktore beda spychac ludzkosc w calej otwarte bramy piekiel. Wszyscy zmarli zmartwychwstana, by skierowac sie przed tron

Boga na Sad Podstawowy. Kazdy czlek bedzie sadzony oddzielnie jak i rowniez tylko maz bedzie odpowiedzialny za swe czyny, z ktorych zostanie

musial dostarczyc relacje prze Bogiem. Jako swiadkowie wystapia aniolowie jak i rowniez prorocy, ktorzy za zgoda Pana pozostana mogli przekazac

swego wstawiennictwa muzulmanom. Ci, ktorzy uwierzyli w przeslanie Proroka jak i rowniez prowadzili zywot zgodne z zasadami islamu wejda sluzace

do raju na legendarnym moscie sirat rozpostartym nad pieklem. Sirat zostanie cienszy od chwili wlosa jak i rowniez ostrzejszy od chwili miecza.

Grzesznicy nie przejda tej proby, wpadna w calej ogien piekielny.

Wiara w trakcie dnia Sadu (yaum al-kijama) ustanawia rowniez przyjmowanie niezwykle sugestywnych wizji nieba i piekla jako szczegolow dogmatyki

muzulmanskiej.

SPIS ZAWARTOSCI

Raj

Metrow

uzulmanski arkadia znajduje sie ponad niebem astronomicznym. Zlozony wydaje sie z siedmiu lub osmiu rajskich sfer. Nad nimi w krolestwie Bozym Allah

zasiada na swoim tronie. Koraniczne wykazy raju charakteryzuja sie ogromna plastyka jak i rowniez wyrazistoscia. "To jest podobienstwo Ogrodu, ktory

to zostal obiecany bogobojnym: pozostana w nim strumyki wody nie ulegajacej zepsuciu i strumyki mleka, jakiego smak sie nie adaptuje, i strumyki wina

â€“ rozkosz na rzecz popijajacych, strumyki oczyszczonego miodu. I pozostana dla nich wszelkiego typu owoce" (47: 16). Prawdziwym odzianym w calej

drogocenne szaty uslugiwac pozostana wiecznie dziewicze hurysy. Mozliwe, iz dostapia nawet laski ogladania samego Boga.

SPIS ZAWARTOSCI

Pieklo

ieklo w calej islamie, wedlug jednej z teorii, dzierzy byc konstruowane z siedmiu kregow. W kazdym z nich lezy brama poswiecona dla odmiennego

rodzaju grzesznikow: rozpustnikow, kuglarzow, cudzoloznikow, mordercow, apostatow, sodomitow. Wszyscy oni smazyc sie beda w calej ogniu

piekielnym: "Zaprawde, Pan przeklal niewiernych i przygotowal dla nich ogien plonacy! Beda w tamtym miejscu przebywac na wieki. A, takze nie wynajda

ani opiekuna, ani pomocnika" (33: 64-65). Jesc pozostana gorzkie jak i rowniez palace jakim sposobem wrzatek owoce z drewna Zakkum, wyrastajacego

z dna piekla jak i rowniez majacego zamiast kwiatow glowy szatanow. Pozostana poddawani jak i rowniez innym okrutnym mekom. Procz fizycznych

tortur zadawanych wymyslnymi narzedziami, cierpien, jak dowodzi Awicenna, przysparzac im pozostana ich wlasne grzeszne namietnosci, ktorych nie

moga sie ani wyzbyc, ani zaspokoic.

SPIS ZAWARTOSCI

2. dwoch Koran - jako wykladnia zycia jak i rowniez postepowania osoby.

ORAN â€“ swieta ksiega muzulmanow, ktora Pan mial objawic w ciagu 22 lat prorokowi Muhammadowi przy uzyciu archaniola Dzibrila. Calosc Koranu

spisano aktualnie po smierci Proroka zbytnio panowania kalifa Usmana (644-56) â€“ jest to jedyna jak i rowniez obowiazujaca sluzace do dzis edycja

Ksiegi. Koran sklada sie ze 114 sur, podzielonych na wersety (ajaty). Sury uporzadkowane sa w sekwencji od najdluzszych do najkrotszych, oprocz

pierwszej krotkiej â€žAl-Fatihy" (sury otwierajacej), a nie wedlug chronologii objawiania. Koran dzieli sie na trzydziestu rownych fragmentu, z ktorych

kazda dzieli sie wciaz na obie. Ten usystematyzowany podzial dzierzy ulatwic przegladanie badz recytowanie Koranu np. w czasie ramadanu. Sury

koraniczne z kolei roznia sie na mekkanskie (90) i medynskie (24). W pierwszej kolejnosci, objawione uprzednio, dotycza praw wiary muzulmanskiej,

drugie ale juz zawieraja przewaznie przepisy uprawnienia islamu. Koran rowniez zawiera opowiesci z zycia Muhammada, legend arabskich i biblijnych

przekazow. Tradycja judaistyczna jak i rowniez chrzescijanska wydaje sie w nim rowno zaakcentowana, gdyz Ksiega uznawana jest za sprawa samych

muzulmanow za ulepszone i poprawione objawienie, ktore dane pozostalo wczesniej Zydom i chrzescijanom, lecz pozostalo przez nich znieksztalcone.

Duzo miejsca absorbuja tez natchnione wizje eschatologiczne.

Jezyk, gdzie spisany jest Koran, a jest poprzednio proza rymowana â€“ sadz, uznaje sie za desen stylistycznego piekna i gramatycznej perfekcji. Tym

samym wywodzi sie teoria idzaz al-Kur'an mowiaca o nie nasladowalnosci, cudownosci Koranu. Stanowi zarazem konkretne ze zrodel prawa islamu.

Wyznacza jak i rowniez kodyfikuje zywot wiernych. Miesci najrozmaitsze dziedziny ludzkiej egzystencji. Porusza chociazby sprawe lokalizacji kobiety w

calej spolecznosci muzulmanskiej, zagadnienie "dzihadu" czy trudnosc rozwodu.

SPIS TRESCI

Dziewczyna

â€žA panie starsze, ktore sie aktualnie nie spodziewaja malzenstwa, nie beda posiadaly grzechu, jesli zdejma swe szaty, jednakze w taki sposob, aby nie

ukazywac swoich dekoracji. Lecz poprawniej dla nich, zeby sie od tego powsciagaly" (24: 60)

â€žPowiedz wierzacym kobietom, aby spuszczaly skromnie swoje spojrzenia i strzegly swojej czystosci; i aby pokazywaly zaledwie te dodatki, ktore sa

widoczne na zewnatrz; i aby narzucaly zaslony na cycki, i pokazywaly swoje dodatki jedynie swoim mezom jak i rowniez ojcom, lub ojcom wlasnych

mezow, lub swoim synom lub synom swoich mezow, albo swoim braciom, lub synom braci, lub synom swoich siostr; albo ich zonom, badz tym, jakimi

zawladnely ich prawice; lub swoim sluzacym sposrod facetow, ktorzy nie sa owladnieci pozadaniem cielesnym; albo podobnie chlopcom, ktorzy nie

poznali nagosci kobiet". (24: 31)

â€žO zony Proroka! Wy nie jestescie takie jak rozne kobiety. Wowczas gdy jestescie bogobojne, nie badzcie pokorne w calej slowach, aby nie pozadal

was ow, w jakiego sercu przebywa choroba; mowcie slowa stosowne! " (33: 32)

â€žA ci z was, ktorzy umieraja jak i rowniez zostawiaja swe zony, musza pozostawic dywanowi zapis: utrzymanie na rok bez zmuszania ich sluzace do

odejscia. " (2: 240)

â€žRozwiedzionym dziewczynom nalezy sie zaopatrzenie zgodnie z przyjetym zwyczajem; to jest przymus dla bogobojnych. " (2: 241)

â€žI nie zencie sie z kobietami, ktore czcza bozkow, dopoki ow lampy led nie uwierza. Z pewnoscia wierzaca niewolnica wydaje sie lepsza od chwili

kobiety czczacej bozkow, chocbyscie ja podziwiali". (2: 221)

â€žTego, kto spelni rzetelne dzielo â€“ czy to mezczyzna, czy kobieta â€“ i wydaje sie wierzacym, Nasza firma ozywimy zyciem wspanialym, jak i rowniez

takim wyplacimy ich wynagrodzenie". (16: 97)

â€žA naszym, ktorzy oskarzaja kobiety warte, a nie moga przyprowadzic czterech swiadkow, wymierzcie osiemdziesiat batow". (24: 4)

â€žCi sposrod was, ktorzy rozwodza sie wraz z swoimi zonami, mowiac:? Czy dla mnie jakim sposobem plecy mojej matki! " - ow lampy led przeciez nie

sa ich matkami, mamusi to owe, ktore ich urodzily â€“ oni z pewnoscia mowia slowa godne nagany i kompletne falszu" (58: 2)

â€žZaprawde â€“ muzulmanie i muzulmanki, wierzacy jak i rowniez wierzace, prawdomowni i prawdomowne, cierpliwi jak i rowniez cierpliwe, pokorni i

pokorne, dajacy jalmuzne i dajace jalmuzne, poszczacy i poszczace, zachowujacy nieskazitelnosc i zachowujace, wspominajacy Boga czesto jak i

rowniez wspominajace â€“ przygotowal na rzecz was Pan przebaczenie jak i rowniez nagrode ogromna" (33: 35)

â€žDajcie dywanowi mieszkanie, w tamtym miejscu gdzie wy mieszkacie, odpowiednie do waszych srodkow! Odrzucic wyrzadzajcie dywanowi przykrosci

jak i rowniez nie stawiajcie ich w trudnej sytuacji! A jesli sa brzemienne, to lozcie na ich utrzymanie, az zloza swe brzemie! Oraz jesli ow lampy led karmia

zglaszane dziecko, dawajcie im z kolei wynagrodzenie jak i rowniez porozumiewajcie sie ze soba godnie" (sura â€žRozwod", werset 6)

SPIS ZAWARTOSCI

Zakazy Alimentacyjne

"Beda cie pytac o wino jak i rowniez gre majsir. Powiedz: "W nich wydaje sie wielki grzech i pewne korzysci dla ludzi; lecz grzech jest wiekszy anizeli

przewaga z nich. " (2: 219)

"O wy, ktorzy wierzycie! Odrzucic zblizajcie sie do modlitwy, kiedy jestescie pijani, tak dlugo jak nie bedziecie wiedziec, jak mowicie. " (4: 43)

"O wy, ktorzy wierzycie! Wino, majsir, balwany jak i rowniez strzaly wrozbiarskie â€“ to obrzydliwosc wynikajaca z dziela szatana. " (5: 90)

"A z owocow palm i winnej latorosli czerpiecie dla siebie napitek oszalamiajacy jak i rowniez wysmienite jadlo. Zaprawde, w powyzszym jest znak dla

ludzi, ktorzy sa rozumni. " (16: 67)

"On zakazal panstwu tylko: padliny, krwi jak i rowniez miesa wieprzowego, i tegoz, co pozostalo zlozone na ofiare czemus innemu niz Bogu. " (2: 173)

"Zakazane panstwu jest: padlina, krew jak i rowniez mieso swini; to, jak zostalo poswiecone na ofiare w imie czegos odmiennego niz Boga; zwierze

zaduszone, zabite od chwili uderzenia, zabite na skutek upadku, zabite na skutek pobodzenia jak i rowniez to, jak pozeral nieposkromiony zwierz â€“

chyba ze zdolaliscie je zabic wedlug rytualu â€“ jak i rowniez to, jak zostalo ofiarowane na kamieniach. " (5: 3)

"Powiedz: "Ja nie znajduje w powyzszym, co mi zostalo objawione, niczego zakazanego dla dziecka w swoim pozywieniu z wyjatkiem tegoz, co wydaje

sie martwe, lub rozlanej krwi, albo miesa swini â€“ bo to jest obrzydliwe â€“ albo tegoz, co pozostalo zlozone na ofiare czemus innemu niz Bogu. " (6:

145)

SPIS ZAWARTOSCI

Teoria Aerodynamiki

"Czy oni nie widzieli ponad soba ptakow, jakim sposobem skladaja jak i rowniez rozkladaja skrzydla? Nikt ich nie podtrzymuje, tylko Milosierny. On widzi

dobrze kazda rzecz. " (67: 19)

SPIS ZAWARTOSCI

Rozwod

"Ci, ktorzy przysiegaja odejsc od chwili swoich niewiast, powinni oczekiwac cztery miesiace. Jesli oni powroca... zaprawde, Bog wydaje sie

przebaczajacy, wspolczujacy! " (2: 227)

"A jesli zdecyduja sie na rozwod - zaprawde, Pan jest slyszacy, wszechwiedzacy! - to panie rozwiedzione maja oczekiwac 4 okresy. A, takze nie jest

dywanowi dozwolone, aby ukrywaly to, co stworzyl Bog w calej ich lonach, jesli sadza w Boga i w trakcie dnia Ostatni. Oraz ich mezowie, jesli zapragna

pogodzenia, maja pelne ustawa powrocic sluzace do nich teraz. " (2: 228)

"Rozwod jest wykonalny dwa razy. Potem wiec lub ja zatrzymacie, zgodnie wraz z zwyczajem, lub dacie jej calkowita wolnosc, uprzejmie ja traktujac. Nie

wydaje sie byc wam dozwolone zabierac nieco z tegoz, coscie dali swoim zonom. Chyba ze oboje sie obawiaja, ze nie sa w stanie zachowac granic

ustanowionych za sprawa Boga. Wowczas gdy sie obawiacie, ze nie sa w stanie zachowac granic Boga, to oni oboje nie beda mieli grzechu, jesli ona sie

wykupi. " (2: 229)

"Jesli maz rozwiodl sie z ta kobieta ostatecznie, to ona nie jest mu dozwolona, dopoki nie wyjdzie zbytnio innego mezczyzne. A jesli ten da jej rozwod, to

nie popelnia grzechu, powracajac sluzace do siebie. " (2: 230)

"Kiedy dajecie rozwod dziewczynom, to na uplywie oznaczonego dla nich czasu lub je zatrzymajcie w sposob uznany zwyczajem, albo podobnie

zwolnijcie. Jednakze nie zatrzymujcie ich naprzeciw woli, zebyscie nie popelnili przestepstwa. (2: 231)

"A kiedy daliscie rozwod dziewczynom, to na uplywie oznaczonego dla nich czasu nie przeszkadzajcie dywanowi, aby wziely sobie innych mezow, jesli

spodobaja sie sobie wzajemnie, zgodnie z przyjetym zwyczajem" (2: 232)

"A jesli dacie im rozwod, zanim ich dotkniecie, a juz zobowiazaliscie sie aspektem nich sluzace do jakiegos podarunku, to dacie im polowe z tegoz, do

czegoscie sie zobowiazali, chyba ze ow lampy led zrezygnuja badz zrezygnuje ow, w jakiego reku wydaje sie kontrakt matrymonialny. " (2: 237)

"A kiedy nadejdzie ich wyraz, to lub zatrzymajcie te rolety w sposob godny, lub rozstancie sie z nimi w sposob godny. A, takze wezwijcie trzech

swiadkow, trzech sprawiedliwych z was, jak i rowniez ustanowcie poswiadczenie wobec Boga. " (65: 2)

"A te z waszych zon, ktore aktualnie zwatpily w calej okres miesieczny - jesli macie watpliwosci - niech czekaja 4 miesiace; podobnie te, ktore jeszcze sie

nie rozwinely. Kobiety brzemienne zas niech czekaja, az zloza swe brzemie. " (65: 4)

"Dajcie dywanowi mieszkanie, w tamtym miejscu gdzie wy mieszkacie, stosownie do waszych srodkow! Odrzucic wyrzadzajcie dywanowi przykrosci jak i

rowniez nie stawiajcie ich w trudnej sytuacji! A jesli sa brzemienne, to lozcie na ich utrzymanie, az zloza swe brzemie! Oraz jesli ow lampy led karmia

zglaszane dziecko, dawajcie im z kolei wynagrodzenie jak i rowniez porozumiewajcie sie ze soba godnie! " (65: 6)

oran kompanow wiernemu za sprawa cale zywot. Juz jak dziecko, jak tylko zacznie mowic, przystepuje do nauki swietej ksiegi. Bedzie sluchal recytacji

Koranu podczas codziennych modlitw, na swoim slubie oraz z okazji smierci bliskich ludzi. Zwroci sie ku niemu w klopocie lub szukajac pocieszenia.

Mozliwe, iz pozna calkowity tekst Koranu na pamiec i kazdego dnia bedzie na niego recytowal, szukajac duchowego pokrzepienia w Boskiej obecnosci w

calej Koranie. Jedna z najpopularniejszych przyjemnosci muzulmanina jest przysluchiwanie sie obdarzonemu pieknym glosem kariemu, recytujacemu

swiete slowa w wolnych, melodyjnych frazach, w ktorych odkrywa piekno jak i rowniez nowe poklady znaczen.

Koran jest na rzecz muzulmanow tak samo wazny jakim sposobem Jezus na rzecz chrzescijan. Jest swiadectwem troski Boga o ludzi. Slowa swietej

ksiegi musza stanowic zapamietane z najwieksza precyzja. Powinny na niego przepisywac najszlachetniejsze rece. Ksiege nalezy zrobic piekna. Do niej

strony, okladka i oprawa staja sie na rzecz rzemieslnikow okazje gloszenia chwaly Boga przez sztuke. Ksiega jest pielegnowana i oprawiana w

szlachetny gatunek plotna. Wyklada sie ja zawsze na honorowym miejscu.,, Zajmuje najwazniejsza sytuacje w islamie" - oswiadczyl profesor egzegezy

koranicznej, wykladowca liczacego 1000 lat muzulmanskiego uniwersytetu Al-Azhar.,, Dla muzulmanow Koran stanowi nie tylko zalazek tekstow

modlitwy, dokument proroctwa, strawe na rzecz ducha jak i rowniez ulubiona piosenka duszy. Jest on zarazem podstawa uprawnienia, skarbnica nauk,

zwierciadlem ostatnich wiekow. Jest pocieszeniem w calej terazniejszosci jak i rowniez nadzieja na przyszlosc.

Islamskie ustawa nosi nazwe szari`at,, duza droga", blisko ktorej Pan nakazuje muzulmanom sie ruszac. Zakres szari'atu jest szerszy niz obreb

swieckiego uprawnienia zachodniego jak i rowniez obejmuje kazde aspekty egzystencji. Obowiazki religijne wymienione sa w szczegolowych przepisach

odnosnie modlitwy, pielgrzymowania itd. Ustanowione sa kary za pewne przewinienia, przykladowo obciecie reki za kradziez, 80 batow za spijanie

alkoholu. Struktura rodziny okreslona jest prawem dotyczacym malzenstwa, rozwod, opieki nad dziecmi i dziedziczenia.

SPIS ZAWARTOSCI

2. 3 Dzihad

zihad okresla w jezyku arabskim dokladanie staran jak i rowniez wysilkow w calej dazeniu sluzace do jakiegos celu. Termin ow w tradycji europejskiej

nieslusznie kojarzony byl i wydaje sie nadal zaledwie z pojeciem "swietej wojny" z niewiernymi. Nie do konca poprawnie bywal interpretowany takze przez

samych muzulmanow. Calkowicie prawnicy muzulmanscy wyodrebnili cztery sposoby prowadzenia dzihadu: serduszkiem, jezykiem, rekami i mieczem.

Celem dzihadu jest kazde dzialanie czy przedsiewziecie posiadajace na celu krzewienie religii islamu jak i rowniez budowanie chwaly i skali

muzulmanskiej ummy. Muzulmanin, prowadzacy dzihad serduszkiem, to czlek walczacy wraz z zlem gniezdzacym sie w calej jego duszy i podszeptami

szatana i starajacy sie trwac w swojej wierze. Muzulmanin, ktory wykonuje jezykiem jak i rowniez rekami, to osoba zapobiegajaca badz naprawiajaca

szkody wyrzadzane gminie muzulmanskiej. W terminie dzihadu miesci sie takze pojecie kitalu i wylacznie ono, jak prowadzone mieczem, odpowiada

zachodniej definicji uznajacej je zbytnio wojne religijna. Koran wzywa do kitalu, ale zaledwie w wypadku odpierania ataku: "Zwalczajcie na trasie Boga

tychze, ktorzy was zwalczaja, lecz nie badzcie najezdzcami. Zaprawde Bog nie miluje najezdzcow! (... ) I nie zwalczajcie ich przy kultu Meczecie, tak

dlugo jak oni nie beda was tam zwalczac" (2: 190-191). Islam z zalozenia nie popiera dzialan zaczepnych, ofensywnych wymierzonych w calej slabszego

konkurenta: "Wzywajcie sluzace do pokoju, jak jestescie gora" (47: 35).

Idea dzihadu pojawila sie w czasach wczesnego islamu jak i rowniez prowadzonych wowczas podbojow arabskich. "Na trasie Boga" walczono z

plemionami i ludami, ktore uparcie trwaly w calej niewierze. Odrzucic zaliczano sluzace do nich tzw. ahl al-kitab, czyli pracownik religii objawionych, a

zarazem monoteistycznych: chrzescijan, zydow jak i rowniez sabejczykow. Uzyskiwali oni stan ahl az-zimma â€“ osoby chronionych zobowiazanych w

zamian zbytnio zapewnienie dywanowi bezpieczenstwa sluzace do placenia dzizji, podatku poglownego. Innym ludom, przed przystapieniem do walki z

nimi, proponowano przyjmowanie islamu. Wowczas odmowa uznawana byla zbytnio atak na integralnosc religii Muhammadowej, a tym samym stanowila

znak sluzace do podjecia dzialan wojennych.

Wyraz dzihadu ewoluowal przez lata stajac sie chocby na rzecz ugrupowania charydzytow szostym filarem islamu, wedle ktorego na smierc zasluguje

kazdy, kto nie jest charydzyta. Zajdyci, jedna z sekt szyickich, obowiazkiem prowadzenia dzihadu obarczala swojego wlasnego imama. Na wlasna reke

szyici, wierni zasadzie takijji, czyli ukrywania swego wyznania z obawy przed przesladowaniami, nie przywiazywali do faceta wiekszego znaczenia.

Dopiero dzis idea dzihadu nabrala nowatorskiego wymiaru wraz z dojsciem sluzace do glosu muzulmanskiej mysli fundamentalistycznej na poczatku 20

wieku. Towarzystwo Braci Muzulmanow zgodnie z ideologia Sajjida Kutba za dzihad uznaje zbrojne przeciwstawienie sie wszelkim przejawom cywilizacji

zachodniej widzac w calej niej zalazek ateizmu, zepsucia, niewiedzy, czyli stanu tozsamego z pojeciem dzahilijji jak i rowniez nawoluje sluzace do

powrotu sluzace do pierwotnych postaci islamu. Powinno sie tu jednakze zauwazyc, iz to skrajne stanowisko nie oddaje przeswiadczen wiekszosci

muzulmanow, a kreowanie islamu jak zagrozenia na rzecz Zachodu wydaje sie wynikiem generalizacji i utwierdzania szkodliwych stereotypow przez

tenze wlasnie Zmierzch.

SPIS ZAWARTOSCI

2. cztery Terrorysci islamscy

bserwowany w ostatnich latach recesja tozsamosci w calej spoleczenstwach muzulmanskich, zwiazany m. in. z pewnym zagubieniem powstalym na

skutek nie nadazenia za za szybkim unowoczesnieniem niektorych panstw arabskich czy zalamaniem sie tzw. doktryny socjalizmu arabskiego,

doprowadzil sluzace do powrotu sluzace do "kultury jak i rowniez wiary przodkow". Sytuacja nasza istotnie wplynela na wzrost fundamentalizmu

islamskiego, przyczyniajac sie jednoczesnie sluzace do wzrostu cyfry i znaczenia ekstremistycznych ugrupowan islamskich (niekoniecznie stosujacych

przemoc).

Fundamentalizm wydaje sie m. in. wyrazem buntu czesci spoleczenstw islamskich przeciwko wszechobecnym zachodnim wartosciom jak i rowniez

wzorcom. Wybrane radykalne odlamy fundamentalizmu islamskiego nie sa przy tym nieograniczone od mysli totalitarnych, a do realizacji swych celow

wykorzystuja naturalnie terroryzm. Wedle skrajnych ideologow tego lotu, Zachod uznawany jest zbytnio bezbozny jak i rowniez zagrazajacy islamowi,

dlatego tez wypada zwalczac na niego rowniez za pomoca sily. Obiektem szczegolnej wrogosci ze strony internetowej radykalnych fundamentalistow sa

Stany Zjednoczone utozsamiane jako glowny punkt "poganstwa jak i rowniez bezboznosci" globu zachodniego.

Terroryzm islamski motywowany wzgledami religijnymi oparty wydaje sie na absolutnie innym systemie wartosci niz ten przewazajacy jeszcze do

niedawna. W przeciwienstwie do "swieckich" terrorystow, fundamentalisci islamscy w calej znacznie mniejszym stopniu nadzoruja sie wzgledami

politycznymi. Zmierzaja oni przede wszystkim do zburzenia zachodnich narzedzi politycznych jak i rowniez wzorcow kulturowych, a nie jak terrorysci

"polityczni" sluzace do zmiany stosunkow politycznych (z wyjatkiem grup o zabarwieniu anarchistycznym). Osobiscie akt terroru jest wedlug

fundamentalistow islamskich wypelnieniem musu religijnego jak i rowniez obrona poprzednio sekularyzacja wraz z strony globu zachodniego.

Fundamentalizm islamski staje sie na poniektorych obszarach swoista alternatywa panstwowotworcza i czynnikiem integrujacym systemu spolecznego

muzulmanskie, odrzucajace przejmowanie wzorcow kulturalnych jak i rowniez politycznych globu zachodniego. Niemaly wplyw na ekspansje

fundamentalizmu islamskiego jak i rowniez jego radykalnych odlamow posiadaly ogromne dotacje rzadowe wraz z strony zasobnych panstw arabskich i

prywatne przeznaczane na rozwoj naszej religii jak i rowniez pozyskiwanie nowatorskich wyznawcow - szczegolnie na terenach "misyjnych". Islamskie

ekipy fundamentalistow potrafia wykorzystywac te sytuacje funkcjonujac pod plaszczem osrodkow islamskich i oddzialujac na wspolwyznawcow przez

stosownie dobranych instruktorow islamu. Wzorem ilustrujacym ow sposob funkcjonowania jest przygoda organizacji Mudzahedini Kumpulan (KMM) z

Malezji, gdzie trzech przyjezdnych radykalnych imamow, szerzac ortodoksyjna wersje islamu, doprowadzilo do utworzenia na bazie fragmentu czlonkow

KMM nowej - sprzymierzonej z Al-Kaida - islamskiej organizacji o kategorii Dzimah Islamija.

Na wzrost fundamentalizmu islamskiego rzutuje rowniez postrzeganie za sprawa swiat muzulmanski konfliktu izraelsko-palestynskiego. Jest maz coraz

czesciej oceniany w calej kategoriach ideologiczno-religijnych i prezentowany jako regulamin walki z judeochrzescijanstwem jak i rowniez

zsekularyzowanym swiatem Zachodu.

W perspektywie sytuacja ta jest w stanie doprowadzic takze do konfliktow etniczno-religijnych w okolicy niektorych panstw europejskich.

Do nadrzednych celow islamskich fundamentalistow mozna zaliczyc:

â€” obalenie swieckich, pro zachodnich rzadow w panstwach muzulmanskich (w tym m. in. Egipcie, Algierii, Indonezji)

i upowszechnienie islamu i modelu panstwa religijnego;

â€” zniszczenie podstawowych wrogow islamu, za ktorych uwaza sie Stany Zjednoczone i Izrael;

â€” zjednoczenie muzulmanow i wspieranie ich w przypadku konfliktu z "niewiernymi" w kazdym miejscu globu.

W tym kontekscie warte wydaje sie podkreslenia to, iz hasla formulowane za sprawa aktywistow tegoz ruchu budza rowniez lek wsrod fragmentu samej

spolecznosci muzulmanskiej, jak i rowniez wielu panstw arabskich (np. Algierii, Arabii Saudyjskiej, Maroka). Sytuacja nasza swiadczy o zlozonosci globu

islamu.

SPIS TRESCI

Palestynski Islamski Dzihad

undamentalistyczna organizacja palestynska, powstala w calej latach 70-tych wsrod palestynskich bojownikow w calej strefie Gazy. Dazy sluzace do

utworzenia Islamskiej Palestyny i zniszczenia Ziemi swietej, co dzierzy zamiar osiagnac dzieki Swietej Wojnie. Zbyt jednego wraz z swych podstawowych

wrogow uznaje tez Stany Zjednoczone, gdyz kraj ow wspiera Izrael. Organizacja sprzeciwia sie takze umiarkowanym rzadom panstw arabskich

twierdzac, iz sa ow lampy led manipulowane za sprawa swiecki Zmierzch. Organizacja przeprowadza zamachy terrorystyczne skierowane w calej cywilne

jak i rowniez wojskowe cele izraelskie. W 2001 numer atakow znacznie wzrosla. Team wziela na siebie zobowiazanie za liczne ataki skierowane w

izraelskie cele. Ilosc czlonkow jak i rowniez sympatykow organizacji jest osobliwa. Grupa wykonuje na terenie Ziemi swietej oraz w calej panstwach

Bliskiego Wschodu, przewaznie Libanie jak i rowniez Syrii. W tym miejscu tez dysponuje swoje podstawy. Organizacja uzyskuje pomoc finansowa ze

strony internetowej Iranu i ograniczona pomoc logistyczna od chwili Syrii. Palestynski Islamski Dzihad uznany jest przez Unie Europejska jak i rowniez

Stany Zjednoczone za organizacje terrorystyczna.

SPIS TRESCI

Struktura Mudzahedinow Narodu Iranskiego

Wraz z

nana podobnie jako Struktura Mudzahedinow Khaiq, Narodowa Armia Wyzwolenia Iranu, Narodowy Ruch Oporu, Zbiorowosc Muzulmanskich Studentow

Iranskich

Utworzona w czasach 60-tych byla poczatkowo koordynacja studencka. Przeciwstawiala sie zachodnim wplywom w calej regionie. Wyznajac filozofie,

bedaca polaczeniem marksizmu i islamu stala sie w najwiekszym stopniu aktywna grupa dysydentow w calej Iranie. W swych dzialaniach jest wyraznie

antyzachodnia. W latach 70-tych i 80-tych grupa stosowala metody terrorystyczne, atakujac amerykanskich obywateli jak i rowniez amerykanskie

przedmioty w Iranie oraz iranskie obiekty rzadowe. W 1992 przeprowadzila ataki na iranskie ambasady w calej 13 panstwach Europy Zachodniej.

Pokazaly ow lampy led zdolnosc organizacji do funkcjonowania na tak bardzo szeroka powage. Ich numer nie zmniejszyla sie takze w czasach 90-tych.

Jest odpowiedzialna m. in. zbytnio:

11 kwiecien 1999 - Iran. Zastrzelenia iranskiego generala.

5 luty 2000 - Teheran, Iran. Atak mozdzierzowy na Palac Prezydencki. Zginela jedna postac a piec zostalo kontuzjowanych.

Organizacja rozporzadza tysiacami bojownikow w Iranie. Posiada rowniez rozbudowane budowle poparcia za granica.

W czasach 80-tych iranskie sily bezpieczenstwa zmusily wielu liderow sluzace do ucieczki z kraju. Oryginalnie schronili sie oni we Francji, okolo 1987

wielu osiadla w calej Iraku, popierajac tamtejszy rzad. W polowce 80-tych team nie przeprowadzala juz akcji w Iranie, na poziomie jednakowym jak w

calej latach 70-tych, lecz w calej latach 90-tych jej aktywnosc ponownie wzrosla.

Organizacja jest w stanie liczyc na finansowe poparcie wraz z strony spolecznosci iranskich emigrantow.

Organizacja Mudzahdeinow Narodu Iranskiego uznana pozostala przez Unie Europejska jak i rowniez Stany Zjednoczone za organizacje terrorystyczna.

SPIS TRESCI

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny

Wraz z

nany rowniez jako Czerwone Orly, Team Czerwonych Orlow, Grupa Halhul. Marksistowsko-leninowska team zalozona za sprawa George'a Habasha w

1967. Poczatkowo powiazana z Logistyka Wyzwolenia Palestyny. W 1993 razem z Polaczonymi Silami Palestynskimi (APF) przeciwstawila sie,

sformulowanej za sprawa OWP Deklaracji Zasad jak i rowniez zawiesila swe czlonkostwo w calej tej organizacji. W 1996 wobec rozbieznosci

ideologicznych, rozstala sie takze z Polaczonymi Silami Palestynskimi oraz z Demokratycznym Frontem Wyzwolenia Palestyny. W 1999 wziela udzial w

konwersacjach z OWP na temat jednosci narodu palestynskiego. Nie zgodzila sie jednakze na jakies negocjacje z Izraelem jak i rowniez do porozumienia

nie dotarlo. W czasach 70-tych LFWP przeprowadzil liczne ataki terrorystyczne. Od 1978 skupil sie na atakach na cele izraelskie i na roztropne

srodowiska arabskie (w 1996 dokonal zabojstwa palestynskiego osadnika i swoim syna). W 2001 zaprzestal prowadzenia aktywnosci operacyjnej.

Zlaczone to bylo z represjami Izraela na zabojstwie za sprawa LFWP izraelskiego ministra ofert wakacyjnych Rehawama Zeewiego. LFWP skupia okolo

800 bojownikow. Odrabia na terenie Syrii, Libanu, Ziemi swietej na terytoriach okupowanych. Najbardziej liczna czesc podpory militarnej jak i rowniez

finansowej uzyskuje ze strony internetowej Syrii. Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny uznany zostal za sprawa Unie Europejska i Stany Zjednoczone

zbytnio organizacje terrorystyczna.

SPIS ZAWARTOSCI

Hezbollah

ezbollah, organizacja polityczno-militarna, okreslana tez Partia Boga z uwagi na scisly relacja z szyityzmem. Zalozona w calej 1982 za sprawa Husajna

al-Musawiego i grupe bojownikow przybylych z Iranu po inwazji Izraela na Liban. Odrabia na terenie Libanu, prowadzac "swieta wojne" z okupantem

izraelskim oraz wystepujac przeciwko obecnosci panstw zachodnich. Znana z samobojczych zamachow terrorystycznych (arabskie al-amalijja

al-istiszhadijja) i porwan samolotow. W pazdzierniku 1983 zamachowiec-samobojca z tej organizacji wysadza w calej powietrze amerykanskie baraki na

lotnisku w calej Bejrucie, ginie ponad dwie stowki amerykanskich wojownikow piechoty morskiej.

W czasach 90. 20 w organizacja rozrasta sie, posiada liczne oddzialy wojownikow, zostaje zaopatrzona (przez Iran) w nowoczesne uzbrojenie jak i

rowniez przeksztalcona w calej prawdziwa armie. W 1999 wznowila serie zamachow terrorystycznych a wycofanie sie armii izraelskiej z Libanu (2000)

wzmocnilo wciaz pozycje Hezbollahu, wzrasta jej popularnosc posrod palestynskich brygad al Aksa, Palestynczycy korzystaja z jej wojskowej jak i

rowniez propagandowej podpory.

Hezbollah wydaje sie wlascicielem satelitarnej stacji telewizyjnej al Manar, prowadzi internet szkol jak i rowniez szpitali na rzecz Libanczykow w calej

poludniowym Libanie, a takze zorganizowal system opieki spolecznej dla osob starszych jak i rowniez rodzin ludzi, ktore polegly w walkach. Hezbollah

sukcesywnie przeksztalca sie w partie polityczna - ma wlasnych przedstawicieli w calej parlamencie libanskim oraz we wladzach rodzimych. Liderem

Hezbollahu jest szejk Hassan Nasrallah.

SPIS ZAWARTOSCI

Hamas

Hamas (Islamic Resistance Movement)

Hamas to radykalna islamska organizacja, ktora stala sie aktywna we wczesnych etapach Intifady, prosperowala w naczelnym rzedzie w calej Pasie Gazy

ale podobnie na Zachodnim Brzegu. Hamas gral najwieksza role w calej gwaltownej fundamentalistycznej dzialalnosci wywrotowej i radykalnych

operacjach terrorystycznych przeciw w podobny sposob Izraelczykom jak i rowniez Arabom. W jego pierwszym okresie, lotu zostal zdominowany w

naczelnym rzedzie za sprawa ludzi identyfikowanych z Braterstwem Muzulmanskim (MB) w Terytoriach.

W czasie odbywania sie Intifady, Hamas nabieral rytmu, rozciagajac wlasna dzialalnosc podobnie na Zachodnim Brzegu, stal sie panujaca islamska

fundamentalista organizacja w calej Terytoriach. Zdefiniowal swoj szczytowy priorytet funkcjonowania jako Jihad (Swieta Wojne) dla uwolnienia Palestyny

jak i rowniez ustanowienia Islamskiej Palestyny "od Morza Srodziemnego do koryta Jordan". Za posrednictwem jego udzial w przemocy ulicznej jak i

rowniez morderstwie, to zwiekszalo ich urok w calej oczach Palestynczykow, dalsza poprawka spowodowala postep potencjalu jak i rowniez umozliwila

odegranie centralnej pozycji w Intifadzie. Jak wynik jego wywrotowej i terrorystycznej dzialalnosci Hamas zostal wyjety spod uprawnienia we wrzesniu

1989. Poprzez wojnie w calej Zatoce Wojnie, Hamas stal sie kierowniczym sprawca aktywnosci terrorystycznej w calej terenie kompletnych Terytoriow i

wewnatrz Ziemi swietej. Dzisiaj to jest druga w najwiekszym stopniu potezna grupa, po Fatah, i wydaje sie czasami postrzegana jako grozenie dla

hegemonii nacjonalistow swieckich. To jest aktualnie najsilniejsza team opozycyjna wobec procesu pokojowego i eskalacja ich aktywnosci terrorystycznej

jawnie poprzez mordercze samobojcze ataki bombowe przeciwko celom cywilnym w Izrael w lutym - marzec 1996 zwolnila polityczny procedura i grozila

zupelnym swoim zatrzymaniem.

SPIS TRESCI

Fatah â€“ sugestia rewolucyjna

atah, al-Fatah, Palestynski Ruch Wyzwolenia Narodowego, Harakat al-Tahrir al-Watani al-Filastinijj, polityczno-militarna organizacja arabskich

palestynczykow, zalozona w calej 1958 za sprawa Jasira Arafata, Khalila al-Wazira i Salaha Khalafa w celu wyzwolenia Palestyny spod izraelskiego

panowania. Od 1963 stala sie organizacja komandoska, w grudniu 1964 przeprowadzila pierwsza operacje militarna - wysadzajac izraelska stacje pomp

wodnych. Do konca lat 60. XX. w calej. stala sie najsilniejsza palestynska koordynacja i przejela kontrole w calej OWP, a jej wodz - J. Arafat - w 1969

stanal na prowadzeniu OWP. Podstawy Fatahu znajdowaly sie w okolicy obozow uchodzcow palestynskich m. in. w calej Jordanie, Libanie, Syrii. Poprzez

wojnie domowej w Jordanie we wrzesniu 1969 oddzialy Fatah sa zmuszone sluzace do opuszczenia Jordanu. W lipcu 1971 na zabiciu poszczegolnego z

przywodcow organizacji - Abu 'Ali Iyyada - powstaja ekstremistyczne oddzialy bojowe nazwane Sniady Wrzesien. W 1972 bojownicy Czarnego Wrzesnia

podczas olimpiady w Monachium (Monachium 1972) wzieli zbytnio zakladnikow izraelskich sportowcow. W rezultacie interwencji policji zgineli sportsmeni

i wielu z terrorystow. Odtad takze i oddzialy Fatah uczestnicza w mnostwo terrorystycznych akcjach wymierzonych przeciwko Izraelowi. W 1982 na

inwazji Ziemi swietej na Liban oddzialy OWP i Fatah zostaja usuniete z Libanu, organizacja przenosi sie sluzace do Tunezji. W 1983 zachodzi rozlam w

calej organizacji jak i rowniez dochodzi sluzace do walk miedzy zwolennikami jak i rowniez przeciwnikami Arafata.

SPIS ZAWARTOSCI

Fatah Tanzim

anzim jest zbrojnym skrzydlem Fatah, najwazniejszej fragmentu Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Tanzim w istocie spelnia role nieformalnej

palestynskiej armii. Czlonkowie Tanzim spelniaja wiodaca role w toku demonstracji anty izraelskich. Czlonkowie Tanzim odegrali zasadnicza funkcje w

poprzedzajacych trwajaca od chwili pazdziernika 2000 roku Intifade wydarzeniach z maja jak i rowniez wrzesnia 2000 roku "The Nakba Riots" i "The

Tunnel Riots" Tanzim pozostala uformowana w calej 1995 roku kalendarzowego przez Yasera Arafata jak i rowniez kierownictwo Fatah, jako

paramilitarna organizacja, majaca przeciwstawic sie rosnacym w calej sile grupom palestynskich muzulmanow, pozostajacych w calej opozycji sluzace do

Fatah. Jednym z bezposrednich motywow powolania Tanzim byly starcia w Gazie miedzy ochrona Arafata jak i rowniez silami Hamas w listopadzie 1994

roku kalendarzowego, zakonczone smiercia 13 cywilow. W odroznieniu od chwili sil bezpieczenstwa Fatah, ktore rekrutowaly sie z osoby wracajacych

sluzace do Palestyny z wygnania, czlonkowie Tanzim caly czas zyli w calej Palestynie, brali udzial w calej kolejnych Intifadach, siedzieli w calej

izraelskich wiezieniach. Typowym przykladem jest w tym miejscu Marwan Barghouti, przywodca Tanzim na Zachodnim Brzegu. Tanzim dzieli sie na

sektory geograficzne jak i rowniez komorki, ktore istnieja w calej kazdej dzielnicy, wiosce, obozie dla uchodzcow i uczelni. W Ramallah, na przyklad, jest

10 komorek Tanzim, w calej kazdej z dzielnic osrodka miejskiego. Szczegolnie intensywne komorki dzierzy Tanzim na uniwersytetach Bir Zeit w calej

Betelejem jak i rowniez An-Najar w calej Nablusie. Oblicza sie, wraz z w chwili obecnej Tanzim liczy okolo 10 tys czlonkow, przewaznie zamieszkalych na

terytorium Palestyny.

Najdotkliwsze akcje:

jednej. udzial w calej wielu akcjach protestacyjnych przeciwko Izraelowi, istotna rola w calej trwajacej Intifadzie.

2. ataki na obywateli Izraela w calej strefie Gazy i na Zachodnim Krawedzi (niekiedy wespol z Hamasem i Jihadem),

3. mnostwo czlonkow Tanzim jest wspolpracownikami roznych palestynskich sil bezpieczenstwa.

SPIS ZAWARTOSCI

Al â€“ Qaeda

Oraz

l-Kaida, (arab. zasada), organizacja terrorystyczna o miedzynarodowym rejonu (terroryzm miedzynarodowy) zalozona w calej 1988 za sprawa Osame

ben Ladena. Jednym z jej przywodcow byl Mohammed Atef (1944-2001), szef czynnosci militarnych. Najwidoczniej dziala jak siec ugrupowan

terrorystycznych na calym swiecie.

Wedlug deklaracji wojny ogloszonej przez Osame ben Ladena celem Al-Kaidy jest radykalizacja istniejacych ugrupowan islamskich jak i rowniez

utworzenie ich w pomieszczeniach gdzie nie wystepuja; zdewastowanie Stanow Zjednoczonych, ktorych obecnosc jak i rowniez polityka zagraniczna

postrzegana wydaje sie jako nadrzedne przeszkody w calej reformowaniu muzulmanskich spoleczenstw; popieranie muzulmanskich wojownikow w

Afganistanie, Algierii, Bosnii, Kosowie, Pakistanie, Somalii, Tadzykistanie i Jemenie. Dazy sluzace do usuniecia wojsk amerykanskich z terytorium Arabii

Saudyjskiej, na ktorym znajduja religijne miejsca islamu.

Al-Kaidzie przypisuje sie uklad atakow terrorystycznych, m. in. wybuch bombowy w World Trade Center w 1993, zabicie 18 zolnierzy amerykanskich w

Somalii w 1993, ataki na ambasady NA JUKATAN w Afryce w 1998, atak na okret wojenny USS Cole w Jemenie w 2000. Agencje wywiadowcze

utrzymuja, iz jest organizatorem i sprawca najkrwawszego w calej dziejach ludzkosci zamachu terrorystycznego dokonanego na World Trade Center

jedenascie wrzesnia 2001. Doszlo wowczas do najwiekszego w historii zamachu terrorystycznego na swiecie. Dwa pasazerskie samoloty Boeingi 767,

nalezace sluzace do linii United Airlines, uderzyly w odstepie 18 minutek w blizniacze, 110-pietrowe gmachy World Trade Center na Manhattanie w calej

Nowym Jorku w NA JUKATAN. Mniej wiecej zarazem trzeci samolot, Boeing 767, uderzyl w calej skrzydlo Pentagonu w Waszyngtonie, mieszczace

dowodztwo sil zbrojnych USA. Czesc budynku zawalila sie. Czwarty samolot, Boeing 757, spadl w poblizu Pittsburga, w polnocnej czesci NA JUKATAN,

najprawdopodobniej zmierzal w kierunku posesji prezydenta NA JUKATAN w Camp Davis badz Bialego Mieszkaniu. Kolejny, piaty samolot, kreski United

Airlines, ktory wystartowal z Bostonu i lecial do Los Angeles rozbil sie. Samochod-pulapka eksplodowal poprzednio budynkiem Departamentu Stanu w

calej Waszyngtonie. Kazde samoloty sa porwane rankiem tego samego dnia z lotnisk na wschodnim wybrzezu USA, na ich pokladzie byli pasazerowie.

Poczatkowe spekulacje wskazywaly, iz sprawca napadu byli islamscy separatysci. Zamach spowodowal wielotysieczne ofiary. Skutkiem tego napadu

terrorystycznego bylo zamkniecie lotnisk w NA JUKATAN, zamkniecie lokalizacji powietrznej ponad Nowym Jorkiem i Waszyngtonem, ewakuacja

gmachow publicznych, m. in. siedzib ONZ jak i rowniez CIA, gieldy, wielkich korporacji, ambasad na swiecie. W Waszyngtonie ogloszono forma

wyjatkowy, a stan maksymalnego pogotowia w calej siedzibach NATO w Brukseli oraz w calej europejskich stolicach. Zamach wywolal wzrost napiecia

miedzynarodowego.

Duzo raportow jak i rowniez doniesien pokazuje na to, iz bin Laden probowal wkroczyc w posiadanie materialow rozszczepialnych lub gotowych ladunkow

nuklearnych, glownie z terenu bylego Zwiazku Radzieckiego. Potwierdza to m. in. jeden z oskarzonych o przygotowanie zamachow na ambasady USA w

calej Tanzanii jak i rowniez Kenii w calej 1998 r., Sudanczyk Jamal Ahmad al-Fadl. W czasach 1993- 1994 prowadzil maz rozmowy w calej Chartumie co

do zakupu wzbogaconego uranu. Potwierdzona probe nabycia, tym razem bojowych ladunkow nuklearnych, przedstawiciele bin Ladena podjeli w 2000 r.

w calej Czeczenii, proponujac zaplate w calej dolarach i 30 dzwiek opium. Na temat bron sztuczna (gaz VX) starano sie w Sudanie i Iraku, a o biologiczna

(jad kielbasiany, waglik) zabiegano w calej Czechach, Kazachstanie, Iraku jak i rowniez Indonezji. Wedle niepotwierdzonych danych, z bronia chemiczna

eksperymentowano w wielu obozach szkoleniowych w Afganistanie. Wladze w calej Moskwie potwierdzily natomiast, iz niedlugo na upadku ZSRR do

Federalnego Centrum Badan Jadrowych przyszedl faks od chwili organizacji Islamic Jihad z propozycja nabycia glowicy jadrowej.

Krotkie charakterystyki liderow Al-Qaedy

Osama bin Laden â€“ Saudyjczyk, â€žWielki Emirâ€•, lider Al-Qaedy; ur. 28 czerwca 1957 r. w Dzedda w rozmaitej rodzinie emigranta z Jemenu; w

czasach 1979-1989 wojowal po stronie internetowej mudzaheddinow w calej Afganistanie; w calej 1988 r. utworzyl Al-Qaede; w 1991 r. opuscil Arabie

Saudyjska i zamieszkal w Sudanie, od 1996 r. przebywal w Afganistanie; zonaty, czwarta zone â€“ Jemenke, poslubil w lipcu 2000 r.

Ayman al-Zawahiri â€“ Egipcjanin, zastepca bin Ladena, uwazany za swoim ewentualnego nastepce; ur. 19 czerwca 1951 r. w calej Kairze we wplywowej

bliskim inteligenckiej; z wyksztalcenia lekarz-chirurg; z bin Ladenem zwiazany od 1995 r.; w calej organizacji wspolgra za kwestie finansowe i zakupy

broni i sprzetu.

Mohammed Atef â€“ Egipcjanin, szef czynnosci militarnych Al-Qaedy; ur. w calej 1958 r. w Quenna (srodkowy Egipt); na poczatku lat 80. zdezerterowal z

policji egipskiej jak i rowniez wyjechal sluzace do Afganistanu; byl prawdopodobnie czlonkiem MaK, w przyszlosci przeszedl sluzace do Al-Qaedy, w

ktorym miejscu szybko awansowal; Atef odpowiadal m. in. za tworzenie siatki organizacji w Afryce Wschodniej od chwili 1991 r.; byl jawnie

odpowiedzialny zbytnio zamachy w calej Mogadiszu (1993 r. ) oraz w calej Der es-Salam i Nairobi (1998 r. ); zginal w trakcie amerykanskich nalotow

bombowych na Afganistan po zamachach z jedenascie wrzesnia 2001 r.

Abdullah Ahmed Abdullah â€“ Egipcjanin, szef ds. szkolenia Al-Qaedy; ur. w calej 1963 r., inzynier-saper, woj walk z ZSRR.

SPIS TRESCI

Saddam Husajn

usajn Saddam At-Takriti (ur. 1937), iracki dyktator. Urodzil sie w calej ubogiej bliskim chlopskiej. Studiowal w Egipcie. W 1956 podjal nieudana probe

przewrotu wojskowego. W nastepnym roku kalendarzowego wstapil sluzace do partii BAAS (Socjalistyczna Partia Odrodzenia Arabskiego). W 1959 mial

polozenie zamach na prezydenta K. Kassema jak i rowniez Husajn jak jeden z jego uczestnikow musial przeoczyc kraj. W 1963 powrocil do Iraku na

wiesc o udanym zamachu zakresu dokonanym za sprawa partie BAAS. Lata kolejne to odzyskiwanie do najwyzszych stanowisk w calej partii,

zakonczone ostatecznym zwyciestwem partii BAAS (1968) w wyniku kolejnego ataku terrorystycznego stanu. Objal kluczowe miejsca partyjne jak i

rowniez panstwowe, aby w 1979 usunac z partii swojego glownego konkurenta A. al-Bakra. Zostal prezydentem, premierem jak i rowniez

przewodniczacym Rady Rewolucyjnej, sekretarzem generalnym BAAS, a takze mianowal siebie na marszalka. Jego panowanie to pasmo krwawych

represji wobec przeciwnikow politycznych. Stlumil pojawienia Kurdow, wprowadzil de facto system totalitarny. W latach 1980-1988, popierany za sprawa

panstwa zachodnie, prowadzil wojne z Iranem. Wojna nasza nie przyniosla oczekiwanych zyskow. Rekompensate dostarczyc mialo zajecie Kuwejtu. W

efekcie wybuchla wojna w Zatoce Perskiej (1990-1991), zakonczona klapa Iraku. Dzieki wstrzymaniu ofensywy USA, utrzymal sie wobec wladzy.

Powazny za smierc z dloni sluzb bezpieczenstwa kilkudziesieciu tys. ludzi. 14 grudnia 2003 zostal schwytany przez amerykanow i wyczekuje na

osadzenie.

SPIS ZAWARTOSCI

3. Zbiorowosc ludzka Bliskiego Wschodu

3. jednej Kultura na przelomie dziejow i aktualnie

mnostwo dziedzinach kultury duchowej jak i rowniez materialnej globu islamu przewyzszal Europe chrzescijanska. Choc okreslony ramami Koranu, hadis

jak i rowniez szariatu, muzulmanizm okazal sie bardzo sklonny na wplywy kulturowe. Starsze cywilizacje Egiptu, Grecji, Persji i Indii wtopily skladniki

swojej kultury w kulture islamska, jak bylo dostrzegalne zwlaszcza w calej sztuce. W dziedzinie nauk prawidlowych -- geometrii, chemii jak i rowniez

medycyny, jak rowniez w dziedzinie filozofii intelektualisci muzulmanscy poczynili rozlegle postepy. Najwybitniejszym uczonym tegoz okresu byl Abd Allah

ibn Abbas, slynny wraz z swych objasnien do Koranu. Za panowania pierwszych Omajjadow az-Zuhri rozwina sztuke prawoznawstwa i napisal biografie

Muhammada, co wspomoglo stworzyc wrazenie tozsamosci islamu. We przedwczesnym okresie panowania Abbasydow, al-Kindi stal sie czolowym

filozofem islamu. Posiadal rzetelna wiedze na temat dzialan i mysli starozytnych Grekow, ktore wywarly gleboki wplyw na islamskie myslenie. Obok

schylku IX w. przygoda al-Yakubiego ujela w ramy chronologiczne jak i rowniez przedstawila studium nauki greckiej. Al-Yakubi uwazany jest rowniez za

tworce geografii w calej swiecie islamu. Od matematykow hinduskich jezyk mahometa matematyk al-Chwarizmi przejal cyfry,, arabski", lacznie z

emblematem oznaczajacym zero. Wprowadzil rowniez zwyczaj zapisywania obliczen, zamiast poslugiwania sie liczydlem i rozbudowe algebre. To

naturalnie dzieki Arabom algebra dotarla do Europy.

Dociekanie lecznicze staly w calej centrum zainteresowan nauki islamskiej; co najmniej 70 uczonych napisalo prace z tej dziedziny. Wielki kalif Harun

ar-Raszid ufundowal w calej 800 szpital w Bagdadzie, w calym zas swiecie sredniowiecznym zostalo zbudowanych zapotrzebowanie na indywidualnych

doktorow. Na Zachodzie glosne zostaly imiona najwybitniejszych uczonych: Razesa (ar-Razi), encyklopedysty w dziedzinie medycyny, Haly Abbasa

(al-Madzri) jak i rowniez Awiceny (Ibn Sina), XI-wiecznego lekarza jak i rowniez filozofa. Osoby ci przyczynili sie bardzo do ponownego odkrycia madrosci

klasycznej za sprawa Europe chrzescijanska. To Awicenna, pozostajacy pod wplywem swojego wlasnego mistrza, al-Farabiego, zwrocil uwage uczonych

chrzescijanskich na Metafizyke Arystotelesa. Owo pojedyncze ksiega przesadzic posiadalo o postepu filozofii Europejskiej. Co interesujace, komentarze

sluzace do ARYSTOTELESA, ktore dal Ibn-Ruszd znany jak Awerroes, wywarly wiekszy wplyw na chrzescijan niz na muzulmanow. Zanim 1200, obok

progu odrodzenia intelektualnego na starym kontynencie, wprowadzone sa do islamu reguly sadowe, ustalone za sprawa XI-wiecznego mysliciela

al-Ghazaliego: studiowanie,, cudzoziemskich nauk" musialo pozostawac w zgodzie z doktryna islamu. Tenze nadzor teologiczny, jaki utrwalil sie w calej

swiecie islamu, legl naturalnie u podstaw rosnacej dominacji naukowej jak i rowniez technologicznej Europy - dominacji, ktora miala stac sie bezsporna u

schylku sredniowiecza.

SPIS TRESCI

Pisarstwo Arabska

Na temat

bejmuje tworczosc literatury w calej klasycznym jezyku arabskim, powstala na terenie Plw. Arabskiego jak i rowniez obszarach podbitych przez Arabow w

sredniowieczu. W VI w. pojawila sie poezja, spisana w calej VIII jak i rowniez IX w calej. Poeci pelniacy wazne opcje spoleczne nigdy wojowniczych

plemion arabskich tworzyli poematy zw. kasydami; najpiekniejsze zebrano w calej zbiorze mu'allaki. Slynni poeci tego okresu to: Imrual-Kajs, Antara,

An-Nabigha, Asz-Szanfara. W drugiej polowce VII w calej. spisano proza rymowana Koran, swieta ksiege islamu, idealny wzor nurcie i w pierwszej

kolejnosci dzielo prozy arabskiej. Tradycje poezji staro arabskiej byly kontynuowane wyjawszy wiekszych odmian w pierwszym okresie islamu (od 622) i

zbytnio dynastii Umajjadow (661â€“750). Poeci dworscy, Al-Achtal, Dzarir jak i rowniez Al-Farazdak, zamiast dawnych wodzow opiewali kalifow

umajjadzkich. W Mekce jak i rowniez Medynie (Al-Hidzaz) rozwijala sie poezja erotyczna (Umar Ibn Abi Rabi'a), w Syrii uprawial ja kalif umajjadzki Walid

II. Wsrod plemion beduinskich rozwijala sie niesamowita poezja slawiaca nieszczesliwa, platoniczna milosc, niosaca smierc kochankom (Lajla jak i

rowniez Madznun). Panowanie Abbasydow (750â€“1258) to zloty wiek literatury i kultury; uprawiano astronomie, filozofie jak i rowniez medycyne

(Al-Farabi, Awicenna, Al-Ghazali); dziela historyczne pisali Al-Kalbi, Abu Mihnaf, At-Tabari; doswiadczenia Koranu inspirowaly powstanie szkol

filozoficznych w calej Al-Basrze, Al-Kufie i Bagdadzie, gdzie zaslyneli gramatycy jak i rowniez kolekcjonerzy staro arabskiej poezji: Sibawajhi, Chalil Ibn

Ahmad i Al-Asmai (VIIIâ€“IX w calej. ); Al-Dzahiz i Ibn Kutajba (IX w. ) stworzyli w pierwszej kolejnosci dziela teoretycznoliterackie; w X w. Abu al-Faradz

al-Isfahani napisal Kitab al-aghani [â€˜ksiega piesniâ€™], cenne zalazek historycznoliterackie. Dzieki dworach Abbasydow rozwijala sie poezja, okreslana

modernistyczna. Poeci Abu Nuwas, Al-Ahnaf, Baszszar Ibn Burd i in. zburzyli uklad dawnej kasydy oraz wprowadzili nowa tematyke. Reakcja na poezje

modernistow byla poezja neoklasycystyczna, nawiazujaca do tradycji staroarab. (Abu Tammam, Al-Buhturi, Al-Mutanabbi). Odrobine pozniej rozpoczela

rozwijac sie poezja filozoficzna jak i rowniez mistyczna (Abu al-Ala al-Ma'arri XI w calej., Umar Ibn al-Farid XIII w. ). W okresie upadku politycznej Arabow

(1258â€“1800) zanikla tworczosc smiala, zaczely pojawiac sie kompilacje, encyklopedie i slowniki. W XV w. spisano basnie Tysiac i jedna noc.

Okres nowozytny literatury arabskiej zaczal uprawiac sie w calej pol. 19 w. odrodzeniem kultury jak i rowniez literatury pod wplywem literatur

europejskich; na koniec XIX w calej. grupa pisarzy-emigrantow syryjskich jak i rowniez libanskich przygotowala w NA JUKATAN syryjsko-amerykanska

szkole w literaturze arabskiej; skupieni w tej dziewczyny pisarze (Ar-Rajhani, M. Nu'ajma, Dzubran Chalil Dzubran) byli autorami pierwszych utworow

prozatorskich; w Egipcie Dz. Zajdan stworzyl cykl powiesci historycznej, zrodzil sie tu takze kierunek okreslany mianem modernizmem. Poprzez II wojnie

swiatowej, w nawiazaniu z powstaniem niezaleznych panstw arabskich, wyodrebnily sie literatury narodowe, zachowujace wspolnote slownika i arabskiej

tradycji kulturalnej; duza funkcje odegrali pisarze z Egiptu. Poetycka team romantykow Apollo (Chalil Mutran) wywarla wplyw na poetow Iraku (Az-Zahawi,

Ar-Rusafi), Syrii i Libanu (Az-Zirikli, Nizar al-Kabbani, Adonis); mlodsze generacja poetow-modernistow wyznaja, wyrazaja w Iraku Nazik al-Malaika,

Al-Bajati, As-Sajjab; na okupowanych terenach Palestyny powstala poezja, ktorej tematem-symbolem jest familia oraz gleba ojczysta (M. Darwisz).

Rozrost tworczosci prozatorskiej w Egipcie, zwlaszcza powiesci i noweli realistycznej jak i rowniez spoleczno -obyczajowej (Taha Husajn, Taufik

al-Hakim, Tajmurowie, Jahja Hakki), odkryl odbicie w calej Iraku (Zu an-Nun Ajjub), Syrii jak i rowniez Libanie (Suhajl Idris, Lajla Baalbaki, Al-Udzajli),

Palestynie jak i rowniez Jordanii (Zijade, Ghalib Halassa), Sudanie (At-Tajjib Salih). Panstwa Maghrebu (Tunezja, Algieria, Maroko) do II wojny swiat.

znajdowaly sie pod silnym wplywem kultury francuskiej. Dzis powstaja w tamtym miejscu utwory w podobny sposob w jezyku fr.

SPIS TRESCI

WYCHOWANIE I OSWIATA W SWIECIE ARABSKIM

A, takze

slam pojawil sie na Polwyspie Arabskim w pierwszej polowie VII w. naszej ery jak Boskie objawienie przekazane Mahometowi za posrednictwem aniola

Gabriela. Duze znaczenie na rzecz uksztaltowania sie zarowno religii, jak i cywilizacji islamu posiadaly takze wypowiedzi Mahometa zapamietane, a

niebawem rowniez zaprogramowane w postaci hadisow (ar. 'opowiadanie, opowiesc') skladajacych sie na sunne czyli 'tradycje Proroka'. Wsrod hadisow

pewien mial szczegolne znaczenie na rzecz rozwoju nauki arabsko-muzulmanskiej. Wieszcz rzekl w szczegolnosci â€žwiedzy poszukaj chocby w calej

Chinachâ€• i: â€žatrament uczonych mezow wydaje sie cenniejszy od chwili krwi meczennikowâ€•. Postepujac zgodnie z tymi maksymami Arabowie jak i

rowniez inne ludy muzulmanskie od chwili poczatkow bycia cywilizacji islamu rozwijali wlasna wiedze, cos znacznie wiecej anizeli tylko te, jaka dotyczyla

ich religii ale takze roznych innych nauk humanistycznych jak i rowniez przyrodniczych.

Poczatki. Pierwszy cykl rozwoju nauki arabsko-muzulmanskiej, sluzace do ok. 750 r., czyli przejecia potegi w kalifacie arabsko-muzulmanskim za sprawa

dynastie Abbasydow to oswajanie sie z dorobkiem wczesniejszych cywilizacji, ktorych tereny w wyniku podbojow zajeli muzulmanie. Okres ten zawiera

panowanie tzw. kalifow solidnych (632â€“661) jak i rowniez Umajjadow wraz z stolica w calej Damaszku (661â€“750). Arabowie, prosci beduini z pustyn

Polwyspu Arabskiego zapoznawali sie z dorobkiem naukowym Persji jak i rowniez Bizancjum, a za ich posrednictwem rowniez nauki indyjskiej. Arabowie

przejeli istniejace na Bliskim Wschodzie perskie jak i rowniez bizantynskie koordynacje naukowe. Wsrod najwazniejszych byla slynna perska akademia w

calej Dundiszapurze, wobec ktorej istnial slynny szpital i w ktorym miejscu juz w calej IX w calej. prowadzone byly regularne uwaga astronomiczne.

Zasadniczym centrum naukowym tamtych okresow, zwiazanym wraz z wschodnim chrzescijanstwem bylo rowniez syryjskie miasto Harran, srodowisko

wschodnich chrzescijan, gdzie pielegnowane byly tradycje nauki greckiej. Pamietac w dodatku nalezy, iz nauka arabsko-muzulmanska, choc powstawala

przede wszystkim w calej jezyku arabskim, tworzona byla przez pracownik rozmaitych ludow zamieszkujacych wielo etniczny kalifat

arabsko-muzulmanski: Arabow, Persow, Zydow, Turkow jak i rowniez in., w wielu przypadkach uczeni ci byli wyznawcami innej niz islam religii â€”

judaizmu i chrzescijanstwa.

Meczety jak centra akademickie i oswiatowe. Muzulmanie rozwijali jednak rowniez wlasne osrodki naukowe. Pierwszymi byly meczety, muzulmanskie

swiatynie, ktore spelnialy nie tylko opcje kultowe, ale byly rowniez miejscami zebran oraz ksztalcenia religijnego, a wkrotce jak i rowniez filologicznego

odnoszacego sie do jezyka arabskiego. Koniecznosc analizowania i przeliczania Koranu jak i rowniez innych wyznaniowych ksiag islamu sprawila, iz

rozwijala sie gramatyka jak i rowniez inne nauki filologiczne, zarazem kwitly rowniez nauki prawne. Najwczesniejsze meczety, ktore byly jednoczesnie

waznymi centrami naukowymi i oswiatowymi powstaly w calej Mekce, Medynie na Polwyspie Arabskim, w calej Al-Basrze jak i rowniez Al-Kufie w calej

Mezopotamii, w calej Jerozolimie, Damaszku, Al-Fustacie (Egipt) oraz w calej Tunisie jak i rowniez Kairuanie. W poblizu tych meczetow powstawaly

rowniez bogate biblioteki majace rys bibliotek publicznych.

Akademie muzulmanskie. Drugi szmat rozwoju nauki arabskiej, od chwili ok. 750 do w porzadku. 900 r. (pierwszy szmat panowania Abbasydow,

750â€“1258), charakteryzowal sie niezmiernie intensywna dzialalnoscia tlumaczeniowa przewaznie z jezykow syryjskiego, greckiego i przecietnie

perskiego (pahlawi). Dzialalnosc nasza prowadzona byla przede wszystkim w calej instytucjach nazywanych akademiami muzulmanskimi. Mniej wiecej

teraz teoretycy jak i rowniez historycy nauki wprowadzili zasadniczy podzial nauk na nauki nazywane arabskimi lub muzulmanskimi, do ktorych zaliczano

teologie, ustawa i filologie oraz nauki swieckie â€” astronomie, chemie, medycyne jak i rowniez in. Okolo od X w. uczeni arabsko-muzulmanscy zaczeli

tworczo rozkrecac dorobek wczesniejszych cywilizacji, z ktorym zapoznali sie przez tlumaczenia.

Matma. W matematyce (ar. rijadijjat), Arabowie rozwijali idee greckie i indyjskie. Wybitnym matematykiem byl napomkniety juz Al-Chuwarizmi a takze

Al-Battani, znany na starym kontynencie jako Albategnius. To naturalnie uczeni arabscy stworzyli podstawy algebry (sama nazwa naszej dyscypliny

wywodzi sie od chwili arabskiego slowa al-dzabr, 'skladanie'), geometrii analitycznej i trygonometrii.

Astronomia jak i rowniez astrologia. Duzy dorobek maja uczeni arabscy w dziedzinie astronomii i uwaznie z ta kobieta wtedy powiazanej astrologii. W IX

w calej. Sabit Ibn Kurra jak i rowniez Hunajn Ibn Ishak przelozyli na jezyk mahometa Almagest Ptolemeusza. Juz Al-Chuwarizmi (od swoim nazwiska

wywodzi sie wyraz algorytm! ) opracowal tablice astronomiczne, tzw. zidz, wykorzystywane do konca sredniowiecza w Europie. Obserwatoria

astronomiczne istnialy w tym czasie m. in. w calej Bagdadzie jak i rowniez Damaszku. Wsrod najwybitniejszych astronomow tego okresu mozna wyliczyc

Al-Farghaniego, Al-Battaniego, Al-Madzritiego jak i rowniez Ibn Tufajla. Wiekszosc dziel astronomow arabskich zostala przetlumaczona na lacine, w ten

sposob sluzace do nauki zachodniej weszlo mnostwo terminow arabskich, np. azymut, nadir jak i rowniez zenit. Wraz z dorobku arabskiej astronomii

korzystal m. in. Kopernik w calej konstruowaniu naszej teorii budowy wszechswiata.

Medycyna. Tradycje medycyny (ilm at-tibb) Arabowie przejeli z osrodka naukowego w calej Dzundiszapurze, jednakze w X i XI w. rozpoczela sie

rozkrecac oryginalna medycyna muzulmanska. Doktorzy przeprowadzali doswiadczenia na malpach, rozwijajac wiedze praktyczna o anatomii oraz

chirurgie â€” dokonywano skomplikowanych czynnosci, ktorych wykazy zachowaly sie w traktatach i podrecznikach lekarskich. Rozwijala sie rowniez

farmakologia jak i rowniez oftalmologia. Operacje takich uczonych jak Ar-Razi (Rhazes), Ibn Sina (Awicenna) czy Ali Ibn Isa (Jesu Haly) tlumaczone byly

na lacine i za sprawa wieki byly podstawa ksztalcenia lekarzy (np. Continens Rhazesa i Kanon medycyny Awicenny, ktory w calej lacinskim tlumaczeniu

Gerarda z Kremony wciaz w stosunkowo niedawnych czasach byl podstawowym podrecznikiem na uczelniach europejskich). W IX w calej. powstaly w

pierwszej kolejnosci szpitale (ar. pers. bimaristan) w Bagdadzie i Kairze, tworzyly sie rowniez podstawy etyki leczniczej. Przy szpitalach istnialy

specjalistyczne osrodki szkoleniowe dla doktorow â€” pretendenci musieli przebyc specjalny kurs i zdac egzamin poprzednio naczelnym medykiem

szpitala jak i rowniez dopiero wowczas mogl kierowac wlasna doswiadczenie.

Alchemia jak i rowniez chemia. Rozlegle osiagniecia zanotowano w dziedzinie alchemii (al-kimja), ktora Arabowie przeksztalcili w podstawy chemii

cxiekawej odkrywajac jak i rowniez badajac mnostwo pierwiastkow jak i rowniez zwiazkow sztucznych (np. arsen, fosfor, kwas siarkowy jak i rowniez

solny). Jednym z najwybitniejszych pracownik arabskiej chemii i alchemii byl Dzabir Ibn Hajjan. Na duzym poziomie stala arabska optyka (ilm

al-basarijjat) â€” jej wybitnym posrednikiem byl Ibn al-Hajsam (Alhazen), z jakiego prac korzystal m. in. polski uczony Erazm Witelo, a takze J. Kepler.

Relewantna dziedzina naukowa byla mineralogia (ilm al-ma'adin), ktora zajmowal sie m. in. Al-Biruni.

Botanika jak i rowniez zoologia. Botanika i zoologia nie solidny na tak bardzo wysokim pulapie, jak rozne dziedziny, tak samo jak nauki rolnicze. Nie

budzily one wiekszego zainteresowania uczonych muzulmanskich, ktorzy przede wszystkim usilowali zapoznac z nazwami zwierzat i flor roslinnych

znanych z najstarszej poezji beduinskiej. W tych domenach rozwoj jest dozwolone dostrzec wowczas w XIII w. (Ibn al-Bajtar), jakkolwiek juz w calej IX w

calej. znany literat Al-Dzahiz napisal prace "Ksiega zwierzat" (Kitab al-hajawan), ale kwestie zoologiczne nie byly tam najwazniejsze, podobnie jak

leksykograficznej natury uslugi o nazwach koni czy wielbladow filologa Al-Asma'iego. Procz nauk przyrodniczych rozwijala sie takze filozofia,

literaturoznawstwo, historiografia i geografia powiazana uwaznie z literatura podroznicza, ustawa islamu, teologia i muzykologia.

Madrasy. W XI jak i rowniez XII w calej. w swiecie islamu zaczely powstawac swoje i czysto muzulmanskie osrodki naukowe, ktore okreslic jest

dozwolone takze mianem "muzulmanskich uniwersytetow", tzw. madrasy. Pierwsza z nich byla zalozona w calej 1065 r. w Bagdadzie przez seldzuckiego

wezyra Nizama al-Mulka An-Nizamijja. Studia w calej An-Nizamijji obejmowaly przede wszystkim ustawa muzulmanskie szkoly szafi'ickiej i teologii w calej

duchu aszaryzmu. Program obejmowal takze nauki swieckie, przede wszystkim filologiczne. W An-Nizamijji wykladali najwybitniejsi reprezentanci nauki

arabsko-muzulmanskiej, np. filozof Al-Ghazali, filologowie At-Tibrizi jak i rowniez Al-Dzawaliki. Upadek uczelni przybyl ok. 1395 po najezdzie Hulagu na

Bagdad (1393). Nizam al-Mulk zalozyl wciaz inne akademie o identycznej nazwie, m. in w calej perskim Niszapurze. Madrasy owe staly sie idealem dla

na masowa skale powstajacych od tego czasu madras muzulmanskich m. in. w Egipcie i Syrii. W danym Bagdadzie w calej 1234 r., na krotko poprzednio

upadkiem dynastii abbasydzkiej powstala Al-Mustansirijja, ustanowiona przez kalifa Al-Mustansira (1226â€“42). Byla jej osoba pomyslana jak seminarium

na rzecz studiowania czterech szkol uprawnienia muzulmanskiego, ale nauczanie miescilo takze nauki filologiczne, astronomie, matematyke jak i rowniez

medycyne. W poblizu madrasy dzialal takze szpital, laznie, kuchnia oraz bogata biblioteka liczaca ok. 80 000 tomow. Upadek naszej uczelni, tak samo jak

An-Nizamijji, przybyl ok. 1395 po najezdzie Hulagu na Bagdad.

Wspolczesna nauka w calej swiecie arabskim. Odrodzenie nauki w swiecie arabskim przyszlo w 19 w. Zostala ona zdobyta na wzor europejski. Powstalo

mnostwo uniwersytetow, akademii nauk jak i rowniez osrodkow badawczych, ktore jednakze opieraja sie przewaznie na dokonaniach nauki zachodniej.

Najwazniejsze akademickie osrodki dzisiejszego swiata arabskiego to przede wszystkim Kair, Bagdad, Bejrut jak i rowniez Damaszek, rowniez Tunis jak i

rowniez Algier. W poczatkach 20 w. zaczely powstawac w calej swiecie arabskim akademie nauk. Pierwsza byla Akademia Jezyka Arabskiego (Madzma

al-Lugha al-Arabijja) w Damaszku. W 1932 r. powstala Akademia Jezyka Arabskiego w calej Kairze, zas w 1947 Iracka Akademia Nauk (Al-Madzma

al-Ilmi al-Iraki). Podobnego typu organizacje przebiegaja obecnie rowniez m. in. w Arabii Saudyjskiej jak i rowniez Maroku. W dziedzinie nauk

muzulmanskich najwiekszym autorytetem cieszy sie kairski uniwersytet Al-Azhar.

SPIS ZAWARTOSCI

Sztuka

Metrow

alo nowoczesny stan badan nad metoda arabska okresu przed muzulmanskiego pozwala zaledwie na stwierdzenie ciaglosci jej przejawow od chwili

czasow prehistorycznych; polozenie Arabii na szlaku ladowym laczacym Afryke z Eurazja powodowalo oddzialywanie na sztuke arab. kultur Egiptu,

Mezopotamii, Krety, Grecji jak i rowniez Rzymu. Zabytkowe budowle sztuki poprzednio muzulmanskiej sa zgrupowane w calej trzech rejonach Plw.

Arabskiego: polnocno - zachodni (wzdluz szlaku Mekkaâ€“Medynaâ€“Morze Srodziemne), pd. -zach. (Jemen, Aden, Hadramaut) i wsch. (Al-Hasa,

Bahrajn). Pierwszy z nich zawiera zabytki rzymsko -nabatejskie, nawiazujace do sztuki hellenistycznej, Egiptu i mezopotamskiej: Petra (zespol

grobowcow jak i rowniez swiatyn), ruiny swiatyn (Dzabal Ramm, pol. II w calej., Ar-Rawwafa, pozostalej polowie II w. ) i grobowce skalne (nekropole w

Midjan i Hatra, I w calej. ); rzezbe reprezentuja pelnoplastyczne posagi monarchow i reliefy figuralne. Najbogatszy w zabytki obszar pd. -zach. Arabii

skupia gl. liczne relikty arch. (najwczesniejsze z okresu sabejskiego, VIIIâ€“VII w. p. n. e. ). Zostaly to konstrukcje kamienne odznaczajace sie znakomita

konstrukcja jak i rowniez technika (m. in. budowle drewno-kamienne, popularne w etiopskiej sztuce) z filarami wykonywanymi czesto z blokow

monolitycznych, z kapitelami kostkowymi badz o postaci odwroconej piramidy schodkowej z motywami zabkow. Sciany pokrywano stiukiem, polichromia i

brazowymi blachami. Palace, z fasadami rozczlonkowanymi ryzalitami, byly wielopietrowe. Swiatynie zakladano na wykresie prostokata z apsyda

(Sirwah, pocz. VIII w. p. n. e. ), prostokata (Main, VI w. p. n. e. ), kwadrata (Ghajbun) jak i rowniez elipsy (Marib). Rzezba wykazywala duza wzor od

wplywow obcych (gl. importowane rzezby egejskie jak i rowniez gr., od chwili III w calej. p. n. e. przewaga wplywow hellenistycznych). W rzezb.

tworczosci rodowitej, oprocz dziel wybitnych (alabastrowa glowa kobieca z nekropoli Timna, A, takze w. p. n. e. ), sa znane gl. rzezby o ciezkich,

prymitywnych formach (maski grobowe, statuetki przodkow). Rzemioslo artystyczne wydaje sie znane gl. z wyrobow zlotniczych jak i rowniez

metalowych. Sztuke wsch. Arabii, bedacej w zasiegu wplywow mezopotamsko-perskich., reprezentuja nieliczne przyklady rzezby kamiennej jak i rowniez

terakoty. Arabska kultura poprzednio muzulmanskiej wywarla decydujacy wplyw na sztuke etiopska, a wiele jej elementow utrwalilo sie w calej sztuce

islamu.

SPIS ZAWARTOSCI

Muzyka

Na temat

muzyce arabskiej przed muzulmanskiej niewiele nie ulega kwestii; od VII w. powoli ksztaltowala sie wspolna kultura muz. narodow wyznajacych

muzulmanizm, o detalach kultur: syrji, persji, cypru, bizantyjskiej, polnocno -afrykanskiej, hiszp.; muzyka odgrywala istotna funkcje w obrzedach

religijnych, miala tez przeslanie spol. -wychowawcze (traktaty Al-Kindiego, Al-Farabiego, Awicenny); dominowala muzyka wokalna jednoglosowa,

melizmatyczna, czasem z zastosowaniem cwierctonow; o zasadzie modelowania formy rozstrzyga makam; specyficzne jest bogactwo barw tlumionych,

nosowych, brak kontrastow dynamicznych, heterofonia. Instrumentarium: tanbur, al-ud, rebab, kemange, instrumenty dete drewniane, bebny â€”

tamburiny. Zahamowanie postepu muzyki arab. w koncu XV w. wiazalo sie z upadkiem politycznym potegi islamu. W 20 w. wzrost tworczosci muz.

nawiazujacej sluzace do folkloru jak i rowniez zdobyczy swiat. kultury dzwiecznej.

SPIS ZAWARTOSCI

Kaligrafia

aligrafia wydaje sie najwyzsza postacia sztuki islamu, najbardziej typowym wyrazem ducha tej religii.,, Glos! Twoj Pan wydaje sie najszlachetniejszy! Ten,

ktory nauczyl czlowieka za sprawa pioro; nauczyl czlowieka tegoz, czego maz nie mial swiadomosc " -mowi pierwsze objawienie. Jako ze Pan przemowil

na arabsku, a Jego slowa zostaly na raz 1-wszy zapisane w calej jezyku arabskim, arabski mowa i pismo staly sie pieknym skarbem kazdego z

muzulmanow. Zaledwie znajac te rolety, czlowiek mial mozliwosc miec nadzieje zrozumienia Boskiego przeslania. Nie bylo wazniejszego zagadnienia niz

magazynowanie i przekazywanie tego cennego daru. Muzulmanie okazuja swoja wlasna wdziecznosc wyrazajac ja we wszystkich postaciach uprawianej

za sprawa nich sztuki.,, Pismo Boga sprawia, iz prawda wyplywa na jaw" -glosi zwyczaj Proroka. Pismo arabskie, jakim sposobem przyjelo sie

powszechnie baczyc, nawiazuje jawnie do alfabetu nabatejskiego, ktory to z kolei wywodzi sie z liter aramejskich. W czasach piedziesiatych VII w. w

pierwszej kolejnosci pelne kategorie Koranu sa zapisane w calej formie zwanej dzazm, noszacej znamiona wplywow nabatejskich. To zainspirowalo

wzrost pisma kufickiego, o twardym kwadratowym zarysie, ktore bylo najbardziej rozpowszechnionym stylem zapisu tekstow koranicznych. W tym samym

czasie rozwinela sie kursywa sluzaca sluzace do pisania dokumentow administracyjnych jak i rowniez korespondencji wlasnej. W polowce X w calej.

wyksztalcilo sie szesc klasycznych wzorow islamskiej kaligrafii: suls, naschi, muhakkak, rajhani, tauki i ruka. Wkrotce wprowadzono je sluzace do zapisu

Koranu, stwarzajac w zwiazku z tym wiele nowatorskich mozliwosci na rzecz uzyskania efektow dekoracyjnych. Istnialy rowniez cztery inne zasadnicze

rodzaje pisma: sumar, ghubar, uzywane nierzadko w miniaturowych egzemplarzach Koranu, talik, szczegolnie popierane za sprawa Safawidow i nastalik,

ktore, choc nie cieszylo sie popularnoscia posrod Arabow, pozostawalo przez obok cztery stulecia ulubionym pismem Iranczykow, Turkow i muzulmanow

indyjskich.

Kaligrafia byla jak i rowniez jest w dalszym ciagu bardzo wielce ceniona. Tamerlan i swoim potomkowie roztaczali nad te dziedzina sztuki szczegolny

patronat, podobnie jak Safawidzi, Mongolowie i Osmanie. Formy dekoracji kaligraficznej mozna spotkac naokolo: na plytach nagrobnych, tkaninach, na

dzbanach, broni jak i rowniez plytkach ceramicznych. Kaligrafia przybiera czesto niezwykle ksztalty w calej dekoracji konstrukcji. Slowa zaczerpniete z

Koranu sa tak samo waznym detalem ozdabiania meczetow, jak osoby Chrystusa w calej kosciolach chrzescijanskich. Symbolizuja ow lampy led dar

Boga przekazany ludziom.

SPIS ZAWARTOSCI

Alfabet

Alisci kilka zwrotow i wyrazow w jezyku arabskim:

marhaban - czesc

kayfa haluka / ki - Jak na przyklad sie czujesz? Co dac sie slyszec? koncowka (ki) oznacza wariant zenski

ana - moja osoba

anti - ty / anta - ty

nahnu - nasza firma

hal - czy

ayna - w ktorym miejscu

mata - kiedy

kayfa - jakim sposobem

bi-kam - za ile

min ayna - skad

Ila ayna - gdzie

man - kto

dzierzy - jak

mada - czego

na`am - tak bardzo

la - nie

huwa - maz

hiya - ona

huna - w tym miejscu, tutaj

hunaka - w tamtym miejscu

hada - ten, to

hadihi - ta

szukran - dziekuje

aflan - przepraszam

ila - sluzace do

fi - w

masmuka / ki - jakim sposobem masz na imie?

ismij - moje imie wydaje sie.......

min ayna anta/i - skad jestes?

ana min Bulanda - ja jestem z Polski

ayna taskunu, taskunina - gdzie mieszkasz?

askunu fi Buznan - mieszkam w calej Poznaniu.

kalbun - czworonog

babun - drzwi

kitabun - ksiega

bintun - dziewczyna

laladun - mlody czlowiek

dzamilun - piekny

dzamilatun - piekna

nadzmun - gwiazda

ridzlun - noga

darsun - lekcja

dzadidun - nowy

dzaddun - dziadek

dzarun - sasiad

zauldzun - maz

zauldzatun - zona

sarirun - lozko

szajun - herbata

kahlatan - kawa

safarun - przygoda

kabirun - duzy

kataba - pisal

sikkinun - noz

salimun - witalny

filmun - film

insanun - czlek

mauzun - banany

yaumun - dzien

madinatun - miasto

hubzun - chleb

laqabun - nazwisko

funduqun - budynek

baytun - dom

lissun - rabus

dayfun - gosc

maridun - chorowity

maradun - choroba

tabibun - lekarz

tabibatun - lekarka

qitarun - sympatia

SPIS ZAWARTOSCI

3. dwoch Zycie codzienne i obyczaje

Obyczaje

Na temat

procz pieciu filarow religii oraz nakazow i zakazow szari'atu, cykl zycia muzulmanina reguluja pewne, wynikajace z religii jak i rowniez tradycji,

specyficzne czynnosci, ceremonie i uroczystosci.

Z dwiema takimi pismami wiaza sie urodzenie dziecka. Skoro tylko dziecko sie urodzi, rodzice powinni dokonac jego kompletnej rytualnej ablucji. Potem

sluzace do jego prawego ucha szepce sie azan, a sluzace do lewego iqame (zapowiedz poczatku religijnego nabozenstwa). Siedem dni na urodzinach

nalezy dziecku ogolic glowe jak i rowniez nadac mu imie (noworodek przewaznie uzyskuje imie lub po proroku, albo na ktoryms z czlonkow swoim rodu

albo po jednym sposrod bohaterow islamu). Urzednik religijny lub szanowana osoba unosi wowczas w gore dziecko, trzyma jego glowke w kierunku

Mekki i szepce mu sluzace do ucha ustalone fragmenty Koranu oraz na trzykroc swoim imie. Z tej okazji wydaje sie przyjmowanie rodzinne. Pierwowzor i

maluch pozostaja w mieszkaniu przez czterdziesci dni, jak ma chronic noworodka poprzednio zlym okiem. Z tegoz tez powodu dziecko nosi czesto

nadzwyczajny amulet.

2-ie kolejne uroczystosci znacza szmat dziecinstwa: pierwsza jest tak bardzo zwana basmala. Gdy maluch konczy cztery lata, odbywa sie rodzinna

uroczystosc, na ktorej udziela sie mu pierwszej lekcji. Recytuje sie slowa, jakimi pierwszy przy jednym spotkaniu aniol Gabriel zwrocil sie do Mahometa

(Koran 97: 2): â€žGlos! w imie twego Pana, ktory stworzyl! Stworzyl dziecka z grudki krwi zakrzeplej! Glos! Twoj Pan wydaje sie najszlachetniejszy! Ten,

ktory nauczyl czlowieka przez pioro; nauczyl czlowieka tegoz, czego maz nie mial swiadomosc. â€• Pozniej dziecko ma obowiazek powtorzyc formulke.

Tak startuje sie swoim edukacja.

2 wazna uroczystosc dziecinstwa to obrzezanie. Muzulmanizm przejal obrzezanie, tak jak mnostwo innych zwyczajow, z wczesniejszych religii jak i

rowniez kultur (stosowali je dawni Afrykanie, Etiopczycy, Egipcjanie, Hebrajczycy). Sam Koran nie zawiera jakichkolwiek badz dotyczacych tegoz

wskazowek, ale prawo muzulmanskie wyraznie okresla je jak obowiazujace meskich potomkow; robi sie na niego w stulecia od wielu do 20 lat.

Obrzezanie przeprowadza lekarz lub postac do tego przyuczona. Z obrzezaniem, wielkim rodzinnym swietem, sa zwiazane uroczyste, wystawne

ceremonie, a chlopcy dostaja w ten dzien prezenty. Zabieg ow wlacza ich w calej swiat facetow.

W poniektorych regionach globu muzulmanskiego praktykuje sie obrzezanie dziewczynek. Uzasadnia sie to dazeniem sluzace do ograniczenia pociagu

plciowego niewiast. Pochodzenie tej praktyki nie ma nic wspolnego z islamem â€” jest to zwyczaj przejety od chwili Afrykanow. W tradycji muzulmanskiej

jest wylacznie mowa o obrzezaniu chlopca. Wladza religijna pozostaje wobec owego zwyczaju bezsilna. Obrzezanie dziewczynki to, zgodnie z naszymi

dzisiejszymi pojeciami, okaleczenie jej seksualnie jak i rowniez skrzywdzenie w calej odczuciach. W przeciwienstwie do obrzezania chlopcow,

przeprowadza sie je w skrytosci i wyjawszy pompy. Tenze zwyczaj w stosunku do dziewczat najsilniej jest zakorzeniony w ludowej tradycji w calej

Sudanie jak i rowniez w Egipcie, gdzie, pomimo prawnego zakazu, do dzis sie na niego stosuje.

Zwiazek malzenski uchodzi zbytnio zalecane za sprawa Koran jak i rowniez cieszy sie w calej islamie wielkim powazaniem. Do obowiazkow partnera w

malzenstwie nalezy rekojmia zonie badz zonom dachu nad glowa, pozywienia jak i rowniez ubrania. Damy, przynajmniej wedlug prawa, nie sposob

zmusic na dodatek, zeby aktywnoscia lub majatkiem przyczyniala sie do utrzymania domu. W malzenstwie muzulmanskim nie jest wspolnota dobr

mezczyzny jak i rowniez kobiety (moze ona swobodnie rozporzadzac wlasna wlasnoscia).

Sunna mowi, iz kobiety nie nalezy wydawac zbytnio maz wyjawszy jej potwierdzenia. Jednak zbytnio oznake przyzwolenia moze wystarczyc jej milczenie.

Zgodnie z opinia wiekszosci autorytetow, opiekun panie (ojciec badz, gdy na niego nie ma, najblizszy jej krewny) zawiera zwiazek malzenski w jej imieniu

jak i rowniez moze ja zmusic sluzace do poslubienia wyselekcjonowanego przez zony mezczyzny. Chociazby wsrod sredniego pokolenia osoby z

wyzszym wyksztalceniem mnostwo ojcow zwaza za zrozumiale, ze na wlasna reke wybiora dorastajacym corkom stosownych mezow. Koedukacyjny

system szkolnictwa poczynil jednakze w praktykowaniu owego zwyczaju pewne wylomy. Wymog, aby narzeczona byla dziewica, wydaje sie jednak stale

aktualny. Ceremonial zaslubin jest w stanie, zaleznie od chwili miejscowego zwyczaju, odbyc sie w meczecie, w urzedzie, w domu pana mlodego badz

panny mlodej. W uroczystosci musi uczestniczyc dwoch doroslych swiadkow.

Muzulmanizm dopuszcza instytucje poligamii. Historycznie wielozenstwo posiadalo byc rodzajem na opieke kobiet, ktorych w spoleczenstwie beduinskim

bylo wiecej niz mezczyzn. Wieszcz Mahomet nalegal â€” jak i rowniez sam dawal przyklad â€” by wierni zenili sie z wdowami po poleglych za wiare

muzulmanach. Dzieki tej przedsiebiorstw kobiety samotne zyskiwaly meska opieke, dajaca im gwarancje przetrwania; instytucja poligamii byla wiec na

rzecz wielu z nich jedynym rodzajem zabezpieczenia, materialnego i moralnego. Werset Koranu (4: 3), z jakiego wywodzi sie prawo partnera do

malzenstwa poligamicznego brzmi: â€žZencie sie zatem z kobietami, ktore sa na rzecz was sympatyczne â€” z dwiema, trzema, lub czterema. Lecz jesli

sie obawiacie, ze nie bedziecie sprawiedliwi, zencie sie tylko z jedna lub z takimi, ktorymi zawladnely wasze prawice. "

Koran obwarowuje totez wielozenstwo okreslonymi warunkami. Pozwala sie w tym miejscu mozliwosc zawarcia przez mezczyzne zwiazku nawet z

czterema kobietami, ma obowiazek on jednakze traktowac te rolety jednakowo jak i rowniez sprawiedliwie. Niektorzy ludzie wspolczesni mecenasi

uwazaja ten werset zbytnio podstawe sluzace do odrzucenia wielozenstwa i dowodza, ze zjawa tego nakazu postuluje wlasciwie monogamie, gdyz nie

mozna sprawiedliwie traktowac wieksza ilosc niz 1 zony. Generalnie preferuje sie, by facet przez calkowite zycie zostal wierny 1 kobiecie. Aktualnie w

poniektorych krajach (Tunezja, Turcja) wielozenstwo zostalo absolutnie zniesione, a w innych krajach pierwsza zona ma obowiazek wyrazic zgode na

drugie zwiazek malzenski meza.

Warunki slubu okresla zawarta poprzednio nim umowa przedmalzenska. Glowne punkty klasycznej intercyzy to wysokosc posagu i warunki

potencjalnego rozwodu. We wspolczesnych intercyzach wyklucza sie czesto ozenek z druga kobieta. Wazna czescia dokumenty urzedowe malzenskiej

wydaje sie mahr â€” wykup zbytnio narzeczona. Posluguje on zazwyczaj do kupienia niezbednych przyrzadow gospodarskich jak i rowniez strojow na

rzecz kobiety. Tenze rodzaj wiana od meza zabezpiecza interes kobiety â€” suma nasza zostaje obok niej, kiedy mezczyzna decyduje sie na rozwod.

Do rozwodu teoretycznie wystarczy, by facet powiedzial trzykrotnie â€žrozwodze sie z toba. â€• W zasadzie nie jest to takie zwyczajne, w gre wchodzi

albowiem wspomniana grzywna pieniezna pod postacia sumy, ktora mezczyzna wniosl do malzenstwa. Kobiety maja mozliwosc sie udzielac rozwodu z

roznych powodow, a mianowicie: niebezpieczna choroba meza, nie wywiazywanie sie za sprawa meza z obowiazku utrzymania rodziny, okrutne

traktowanie zony. W Pakistanie do powodow rozwodu przynalezy niezgodnosc charakterow. W razie rozwodu prawo sluzace do opieki ponad dziecmi w

calej poczatkowym czasie ich egzystencji zostaje na ogol przyznane matce. Wedlug poniektorych szkol, oryginal zachowuje ustawa opieki ponad synami

sluzace do siodmego roku kalendarzowego zycia lub do momentu osiagniecia za sprawa nich dojrzalosci, nad corkami az do ich pelnoletnosci badz

zamazpojscia. Jurydyczna reprezentacja pociechy nalezy do ojca.

Istnieje pare okolicznosci, ktore wedlug uprawnienia islamu wykluczaja malzenstwo. To jest mezczyzna nie moze: byc spokrewniony z zona zbyt obok,

miec zbytnio zony zarazem dwoch siostr, byc nizszego stanu niz kobieta. Kobiecie nie mozna wyjsc zbytnio nie muzulmanina, natomiast muzulmanin

moze poslubic nie muzulmanke. Wychodzi sie bowiem z zalozenia, iz to tata decyduje o religijnym wychowaniu dzieci, a wiec gmina muzulmanska nie

posiada zadnej straty. Muzulmanka nie moze jednak poslubic nie muzulmanina, poniewaz przy takim rozwiazaniu jej pociechy wyrastalyby w calej innej

wierze.

Wolna niewiasta po smierci meza za sprawa cztery miesiace i dziesiec dni ma obowiazek zachowac zalobe, po rozwodzie zas odczekac trzy miesiace

przed powtornym zamazpojsciem. Facet natomiast jest w stanie natychmiast wstapic w nowy zwiazek matrymonialny. Mahomet wprowadzil dla niewiast

okres przewidywania po to, by bylo wiadomo, czy kobieta nie spodziewa sie dziecka, jak i rowniez by dalo sie jednoznacznie ustalic ojcostwo.

Zbyt cudzolostwo muzulmanizm kaze w podobny sposob mezczyzne, jak i rowniez kobiete: â€žCudzoloznicy i cudzoloznikowi wymierzcie na sto batow,

kazdemu z nich obojga"!... (Koran 24: 2). Kare te wypada wymierzyc w calej obecnosci jakiejs liczby wiernych. Stosowano ja jednak nieczesto, gdyz w

innym miejscu Koran (4: 15) postuluje czterech swiadkow czynu, a ich odkrycie nie potrafilo byc latwe. Mezczyzna, ktory to zarzucal wlasnej zonie

zdrada, a nie potrafil przyprowadzic czterech swiadkow tego czynu, otrzymywal osiemdziesiat batow zbytnio znieslawienie. Aby uniknac kary, musial

poswiadczyc swe slowa czterokrotna przysiega na Boga. Zona natomiast mogla sie bronic przysiegajac, ze mezczyzna sklamal. Poprzez takiej

czterokrotnej przysiedze kazde musialo czterokrotnie zazadac, aby dosieglo na niego przeklenstwo Boga, jesli nie powiedzialo prawdy.

Smierc. Podczas gdy ktos czuje, ze wydaje sie bliski smierci, powinien rozwiazac wyznanie religii. Slowo Pan powinno stanowic jego ostatnim slowem.

Gdy czlowiek umrze, cialo wydaje sie natychmiast myte; spowija sie je calunem i przenosi do meczetu, gdzie odbywa sie pogrzebowe nabozenstwo.

Cialo wydaje sie potem przenoszone do grobu. Zmarlego ukrywa sie na prawym boku, twarza ku Mekki. Niektorzy ludzie muzulmanie rzucaja na grob

grudki gleby, recytujac wlasciwy werset Koranu: â€žZ gleby was utworzylismy i zdzialamy, ze sluzace do niej powrocicie i z niej was wyprowadzimy na

raz drugiâ€• (20: 55). Mahomet zabronil oplakiwania zmarlych, ale w tym miejscu islam okazal sie nieruchomy wobec panujacych zwyczajow â€”

lamentowanie jak i rowniez rozpaczanie na zmarlym wydaje sie powszechne w calej calym swiecie muzulmanskim.

SPIS ZAWARTOSCI

Miasto

A, takze

stnialy 2 miejsca, wkolo ktorych tradycyjnie ogniskowalo sie zycie muzulmanow w miescie. Jednym z nich byl szeroki meczet, w ktorym miejscu w

jakikolwiek piatek zbierali sie obywatele na poludniowe modly. Do swiatyni przylegal zwykle bazar, druga znaczaca instytucja miejska. W bazarowych

kramach starano przestrzegac sie wyraznej hierarchii w stosunku do lokalizacji miasta meczetu. Wiec sprzedawcy ksiag i innych wydawnictw lokowali sie

obok miejsc modlow, zas blawatnicy mozliwie najdalej siegajac sluzace do granic osrodka miejskiego. Tam handlowano tez wieloma towarami z roznych

zakatkow swiata. Wraz z bazarem graniczyly zajazdy badz miejskie karawanseraje, gdzie podrozni mogli sie zatrzymac. Zostaly tez publiczne laznie, tzw:

hammamy, ktore zwracaly na siebie uwage dymiacymi kominami oraz nedznymi oszklonymi kopulami. Sluzyly ow lampy led potrzeba wierzacych

muzulmanow w ramach utrzymania rytualnej czystosci organizmu. Byl t oswiat rodzaju meskiego, otwarty jak i rowniez dostepny, w ktorym miejscu latwo

zawieralo sie koneksje i wraz biesiadowalo w calej kawiarniach.

Wraz z bazaru rozchodzily sie nadrzedne aleje prowadzace do roznych dzielnic. Od nich biegly mniejsze uliczki gubiac sie w slepych zaulkach. Wowczas

gdy obcy przybysz opuszczal zgielk bazaru, sluzace do jego mysli docierala niebawem wszechogarniajaca milczenie, przerwana czasem glosami

niewiast, dobiegajacymi zza wysokich murow bez okien. Mial w takim przypadku wrazenie, iz przygladaja mu sie niewidzialne twarze, a on osobiscie

narusza wlasna sfere ludzkiego zycia. Takie odczucie nie byly niby osobliwym, gdyz poszczegolne dzielnice zamieszkiwaly przewaznie jednorodne

spolecznosci powiazane wspolnota religijna, blizniacza przynaleznosc etniczna i zawodowa. W rzeczywistosci dzielnice miasta byly pod naszym

wzgledem szablonowe i tak odrebne, aby mozna te rolety uwazac za jednostki administracyjne. Wejscie,, stanowila ogromna brama ktora zamykano na

noc" - pisze zyjaca w 20 wieku mieszkanka Kairu.,, Posrodku bramy znajdowaly sie drobne drzwi, ktorych pilnowal stroz. Brama byla reliktem dawnych

lat, kiedy chronila dzielnice poprzednio zlodziejami, zbuntowanym pospolstwem jak i rowniez rozwscieczonymi zolnierzami". Przez ostatnie stulecie

sedziwe wzorce nie sprostaly wyzwaniom zachodzie cywilizacji wobec srodowisk spolecznosci muzulmanskiej. Nowe osrodka miejskiego wyrosly obok

starych, zakladane czesto za sprawa mocarstwa kolonialne, a czesto przez przywodcow muzulmanskich, pragnacych ukazac swoim ziomkom w calej

nowych budowlach sile blizniacza zachodowi. Nieczesto planowano te rolety wokol glownego meczetu. Preferowano raczej porzadkowe, symboliczne

glowny punkt wspolczesnego panstwa, gdzie miescily sie banki i lokum zarzadow firm gospodarczych pozostajac zwykle w calej rekach nie muzulmanow.

Nalezy porownac New Delhi w calej Szahdzahanabadem jak i rowniez polnocny Teheran z poludniowym. W budowanych na wzor zachodni dzielnicach

znajdowaly sie ogromne bulwary, kina, wiezowce mieszkalne, w ktorych zachodnia niechec sluzace do kontaktow matrymonialnych moze zastapic cieple

sytuacja miedzy osobami starych dzielnic.

SPIS ZAWARTOSCI

Wies

iekszosc muzulmanow nie byla oraz koczownikami, oraz mieszkancami atrakcji turystycznych. Najwieksza grupe w populacji stanowili wiesniacy. Wiemy

jednakze o nich najmniej. Pozostalo niewiele dokumentow i godnych uwagi zabudowan. Wiesniacy najczesciej trzymali sie na uboczu biezacych

wydarzen, pragnac przede wszystkim przezyc. Najlepsze przymioty wiesniaka sluzyly zachowaniu obecnych zwyczajow jak i rowniez ukazywaniu

zywotnosci tradycji. Przedlozenie innowacji, przejawianie inicjatywy, oczarowanie modnymi nowinkami nie byly w tym srodowisku pozadane. Takie

zachowania zdolaly powodowac klopoty. Islam na wsi rowniez nalezalo przysposabiac do rodzimych potrzeb. Na ogol byl to islam mistykow i sanktuariow.

Rozwijal sie i rosl w moc razem z wiejska spolecznoscia przez dziesiatki lat, przejmujac niektore eksperymenty kultow poprzednio muzulmanskich, tak

samo jak grob swietego mogl pozostac wzniesiony na wczesniejszym miejscu kultu.

20 wiek niosl ze soba swieze wyzwania na rzecz wsi. Poprawa komunikacji jak i rowniez procesy integracyjne w gospodarce krajowej narodowej jak i

rowniez miedzynarodowej ulatwily kontakt z bardziej swiadomym pojmowaniem islamu w metropoliach. Mieszkancy wioski zaczeli pojmowac, ze ich

uswiecone tradycja praktyki religijne nie reaguja nowemu obrazowi muzulmanina. Rownoczesnie poddawani byli coraz ogromniejszej kontroli wraz z

strony pracownik nowoczesnego panstwa, miedzy innymi w ramach podatkow. Narzucana im swieze wzory posiadajace niewiele lacznego z islamem.

Obok tradycyjnego przywiazania sluzace do swietych rozwijal sie nowy islam reformistyczny i nowy sekularyzm.

SPIS TRESCI

Domek

uzulmanskie domy roznia sie na calym obszarze globu islamu w stosunku do wplywow formy ich konstrukcji siegajacych okresu przed islamem, a takze

regionalnej gospodarki, warunkow klimatycznych, obecnych materialow jak i rowniez technik budowlanych. Oczywiscie wskazania islamu w calej kwestii

odosobnienia kobiet i wysoka ranga rodziny wywarly wplyw na wypracowanie powszechnego podejscia sluzace do funkcji gmachu. Miala to byc

fundamentalna przestrzen wlasna, gdzie familia moglaby dzialac i wypoczywac. Charakter mieszkania byl znany jego domownikom, lecz uwzgledniajac

nan z zew. niewiele dawalo sie odczytac, zwlaszcza iz prezentowal swiatu surowe jak i rowniez niedostepne mury. Czesto podobnie wznoszono slepe

sciany. Wowczas gdy jest to sciana z oknami na poziomie parteru, przez ktore moze przenikac ludzki wzrok, bywaja ow lampy led zawsze drobne,

zakratowane jak i rowniez dostatecznie wielce umieszczone, aby nikt nie mogl za sprawa nie zerkac. Okna znajdujace sie wyzej sa szersze, zasuniete

okiennicami jak i rowniez wychodza na ulice. Kazde elementy gmachu projektuje sie w ten sposob, aby nikt nie mogl zorientowac sie w zajeciach

domownikow, a jednoczesnie swoim mieszkancy nie naruszali intymnosci innych osoby.

Glowne wejscie jest ogromne, niekiedy monumentalne. Do swoim dekoracji korzysta sie barw i symboli przynoszacych pomyslnosc. Wszystko to

akcentuje waznosc korytarza prowadzacego z miejsca ogolnego do prywatnego. Jesli facet znajdzie sie juz w srodku, w charakterze goscia, zostaje

wtajemniczony do meskiego pokoju przyjec, usytuowanego na ogol w poblizu wejscia, aby obnizyc niebezpieczenstwo zgromadzenia kobiet z domostwa.

Obszar to stanowi reprezentacyjna odsetek domu majac swiadczyc o ekonomicznym statusie rodziny. W bogato udekorowanym pokoju przyjec

eksponuje sie cenne artykuly nalezace sluzace do gospodarza. Tutaj gromadza sie mezczyzni z sasiedztwa. Marnuja wolny czas sluchajac strof poezji,

ktore umilowanie wsrod muzulmanow jest ogolnie znane. Traktuja rowniez dlugotrwale dysputy religijne. Ta problematyka nigdy ich nie nuzy.

Wieksza odsetek domu, tak samo jak ma jest miejscem w namiocie koczownika, stanowi domene panie. Okresla sie ja na arabsku jak harem. Termin to

spokrewnione jest z haram jak i rowniez oznacza,, swiety obszar", w ktorym miejscu wzbroniony wydaje sie wstep mezczyznom, z wyjatkiem

wspolmalzonkow i tych z meskiej kreski, ktorzy - ze wzgledu na bliskie pokrewienstwo - nie maja mozliwosc wstapic w calej zwiazki malzenskie z

domowniczkami. Kobiece pokoje rozmieszczone sa wokol dziedzinca. Kobiety marnuja tam spora czesc egzystencji. W ostatnich latach utrwalony podzial

miedzy dostepnym na rzecz innych jak i rowniez prywatnym zasiegiem domu jest naruszony. Chlopi i panie nalezace sluzace do rodziny, a takze ze soba

nie spokrewnieni, uczestnicza w schadzkach towarzyskich, aczkolwiek nie zawsze przychodzi im to z latwoscia. Poza tym nowoczesne branza

budowlana dostosowalo sie do ulegajacego zmianie wzorca i okazjonalnie czyni architektoniczne ustepstwa dla islamu.

SPIS TRESCI

Kuchnia

uchnia jest urozmaicona i na ogol chwalona za sprawa cudzoziemcow. W szerokim komplecie potraw wystepuja rowniez posilki o wyjatkowo starej

tradycji. Potrawy znane oparte sa czesto na kuchni nomadow. Jedynie w calej luksusowych restauracjach duzych hosteli mozna dostac dania

europejskie. W roznych podaje sie jedzenie arabskie. Podstawowymi towarami kuchni irackiej sa: mieso (przewaznie baranie), drob, jarzyny, ryz,

pszenica, owoce.

Do najbardziej znanych potraw zaliczane sa:

Kubba. Glownymi skladnikami wobec sporzadzaniu kubby jest krupy pszenna jak i rowniez mieso baranie. Kasza nasza, tzw. borghul, jest planowo

preparowana z ziaren najznamienitszych gatunkow pszenic. Borghul miesza sie z mielonym miesem baranim jak i rowniez dokladnie przygotowuje na

jednorodna mase. Wraz z tej mieszaniny formuje sie placki napelniane farszem z mielonego miesa, orzechow, rodzynkow, pietruszki jak i rowniez cebuli i

przypraw korzennych. Nastepnie wykonuje sie z nich splaszczone kotleciki badz kuliste knedle i wrzuca na wrzaca wode.

Strawa ta moze stac sie przyrzadzana na rozne sposoby, w zaleznosci od skladu uzytego nadzienia. Kubba dysponuje nieslychanie zepsuta tradycje, jak

mowia podawano ja na stoliku krola asyryjskiego Assurnasirapli II. Wspolczesnie wydaje sie specjalnoscia potraw mosulskiej. Krok po kroku potrawa

nasza przyjmuje sie w innych miastach, a szczegolnie w calej Bagdadzie.

Dolma. Jest to potrawa rozpowszechniona w wiekszosci miast irackich. Sporzadza sie ja z farszu zawijanego w liscie winogron, kapusty lub salaty. Moze

miec miejsce tez w postaci faszerowanej cebuli, dyni, baklazana (oberzyny), kabaczkow lub ogorkow. Nadzienie sporzadza sie z ryzu wymieszanego z

mielonym miesem jak i rowniez przyprawami.

Kebab. Odpowiednio przyprawione i uformowane w ksztalcie kielbasek mielone mieso baranie naklada sie na stalowe szpikulce jak i rowniez piecze na

ruszcie w calej zarze wegla drzewnego. Potrawe podaje sie z marynatami, salata jak i rowniez cienkimi plackami (chubzami). Kebab jest daniem tanim

jak i rowniez szybkim sluzace do sporzadzenia.

Chubz. Jest to cienki placek, srednicy talerza stolowego, sporzadzany manualnie z razowej maki pszennej na zakwasie lub na drozdzach jak i rowniez

wypiekany w calej specjalnych piecach. Sama technologia sporzadzania jak i rowniez wypieku wydaje sie bardzo atrakcyjna i godna zobaczenia. Chubz

jest wylacznym pieczywem wypiekanym w drobnych miejscowosciach: W wiekszych metropoliach sprzedawane sa rowniez samumy - bulki z bialej

pszennej maki o ksztalcie splaszczonego czolenka. Pieczywo to jest bardzo smakowite i wyprzedawane zawsze mogl goracym.

Tikka. Sa to nadziane na stalowy szpikulec skrawki miesa baraniego i w dalszej kolejnosci pieczone na ruszcie.

Gas lub Szawerma. Cienkie platy miesa baraniego nabija sie na szpikulec i przeklada dosc gesto plasterkami loju baraniego. Faktycznie przygotowany

stos, wysokosci w porzadku. 50 cm i srednicy od paru do 20 centymetrow, umieszcza sie w calej roznie, zapewniajacym obrot szpikulca w lokalizacji

pionowej. Palniki gazowe, znajdujace sie z 1 strony rozna, powoduja pieczenie sie miesa i tluszczu. Po upieczeniu, zewnetrzna odsetek stosu scina sie

ostrym nozem pod postacia drobnych skrawkow i mowi z marynatami lub pozostalymi przyprawami.

Kuzi. Potrawa nasza nalezy do najslawniejszych dan. Jest to zapiekane na wielkiej ignoranci w piecu mlode jagnie, nadziane farszem z ryzu z dodatkiem

rodzynkow, orzechow, migdalow jak i rowniez calych jajek na twardo. Ryz zaprawia sie szafranem. Na zewnatrz mieso obklada sie rowniez ryzem z

oliwkami i polewa oliwa. Kuzi podaje sie na ignoranci, na ktorej jagnie bylo pieczone. Do miesa serwuje sie ostre sosy. Kuzi jada sie wyjawszy uzycia

sztuccow, sos nagarnia sie trzymanym w palcach chubzem, uformowanym w ksztalcie rynienki.

Kawusia. Zaparzana wydaje sie na sposob turecki i podawana w drobnych filizaneczkach. Kawuche popija sie woda z lodem.

Arak. Jest to chodliwy napoj alkoholowy, produkuje sie go z daktyli. Ten slodki trunek zaprawiony wydaje sie olejkiem eukaliptusowym lub anyzkowym.

Pije sie go rozcienczony woda, produkuje wowczas mleczna zawiesine.

SPIS TRESCI

3. 3 Wojna w Iraku i Afganistanie

Wojna w calej Iraku

Na temat

d wielu lat bo az od roku kalendarzowego 1991 Irak zwodzil inspektorow rozbrojeniowych ONZ. Po zamachach 11 wrzesnia 2001 na USA, George Bush

w calej Cincinati okreslil Irak jak jedno z panstw osi zla. Bush postawil na rzecz Saddama Husejna ultimatum, lub opusci Irak, albo wkroczy do Iraku

wojsko NA JUKATAN. Sadam jednakze byl nieugiety i postanowil zostac w polsce. George Bush powolujac sie na rezolucje Narodow Zjednoczonych w

ktorej byly dowody, iz Irak dzierzy bron masowej zaglady jak i rowniez wbrew sprzeciwom Francji jak i rowniez Niemiec zaczal uprawiac akcje militarna

przeciw Irakowi.

Wojna rozpoczela sie 20 Czerwca 2002 od bombardowania Irackich instalacji wojskowych jak i rowniez od siedzib Saddama Husejna. Najpierw zdobyto

miasto Um-Kasr na poludniu Iraku jest to miasto portowe. W tym czasie Irak zaatakowal rakietami Kuwejt. Pozniej bombardowano wladze irackie w calej

Bagdadzie min. ministerstwa jak i rowniez palace Saddama. W drugim dniu w calej okolicy Basry plonely pola naftowe, i caly czas bombardowano

Bagdad. Predkie zdobycie lokalizacji wroga wojskom koalicji utrudnialy burze piaskowe. W drugim tygodniu rywalizacji Irakijczycy zaczeli masowo

uciekac z osrodka miejskiego Basra, jak to pozostali ostrzelani za sprawa wlasne wojska z karabinow i mozdzierzy. Caly czas bombardowano Bagdad

latajacymi fortecami B-52, F-117 jak i rowniez B-2 niewykrywalnymi przez radary, a nawet rakietami Tomahawk wystrzeliwanych z pokladow niszczycieli

zacumowanych u wybrzezy Iraku. Kolejne miasta poddawaly sie wojskom koalicji, pewne nawet wyjawszy wiekszych starc min. predko zdobyto An â€“

Nassiriye. Kluczem sluzace do sukcesu byla stolica Iraku Bagdad. Armia koalicji ciezko walczyla o Bagdad jak i rowniez zajela miasto dopiero 10-ciu. 04.

2003 roku. W czasie walk o Bagdad nierzadko popelniano bledy najbardziej dramatycznym bylo wysadzenie pociskiem pokoju dziennikarzy w calej hotelu

â€žPalestynaâ€•, ostrzalu nie przezyl operator hiszpanskiej systemow Tele5, 37-letni Jose Couso i 35-letni Taras Protsyuk, dziennikarz firm Reutera.

Elementem kulminacyjnym w calej bitwie o Bagdad byl meczet w calej centrum miasta, ktory to szybko jest zdobyty. Powalono i zniszczono pomnik

Saddama, oraz rozpoczyto niszczyc kazde jego wizerunki w miescie jak i w calym kraju. Od tamtej pory dalo sie mowic na temat ze metropolia Iraku

pozostala zdobyta. Biedni Irakijczycy pladrowali wszystko jak mialo jakas wartosc. Chociazby probowano wypracowac placowki dyplomatyczne. Jednak

amerykanie ustawili patrole i starali sie nie dopuscic sluzace do grabiezy. Wszyscy ludzie Saddama z rzadu juz niegdys uciekli, a Saddam gdzies sie

ukryl, alb podobnie uciekl, nikt nie mial swiadomosc. Pozniej uzyskanie calego panstwa bylo aktualnie praktycznie wylacznie formalnoscia. Dawna armia

Saddama poddala sie wojskom koalicji. W bitwach o Irak braly udzial polskie oddzialy min. Grom- nasza najkorzystniejsza jednostka szczegolna. 1

czerwca 2003 prezydent USA George W. Bush oglosil zakonczenie wojny w calej Iraku. Faktycznie dzialania wojenne byly wylacznie wstepem sluzace do

utrzymania pokoju i stworzeniu demokracji w calej Iraku. Zeby utrzymac stabilizacje potrzeba zostanie wiele dzionki. Do tego celu Irak podzielono na

strefy w tym strefe polska. A, takze wiele innych kontyngentow niemalze z calego swiata. We wrzesniu wielonarodowa dywizja skladajaca sie z

wojownikow z 21 krajow pod dowodztwem naszego generala Andrzeja Tyszkiewicza oficjalnie przejela kontrole nad elementem terytorium Iraku. W

listopadzie zginal 44-letni podpulkownik Hieronim Kupczyk z 12. Dywizji Zmechanizowanej w calej Szczecinie byl pierwszym naszym zolnierzem, ktory to

zginal w calej Iraku. W Grudniu Amerykanie odnalezli bylego dyktatora Iraku Saddama Husajna. Ukrywal sie w zamaskowanym ceglami jak i rowniez

ziemia schronie. Sytuacja w calej Iraku wydaje sie jeszcze nieopanowana, a jednej Czerwca 2004 wojska koalicji maja oddac wladze Irakijczykom. Jak do

tej pory nie znaleziono broni masowego razenia w okolicy iraku.

SPIS TRESCI

Polska Strefa Stabilizacyjna w Iraku

sklad miedzynarodowej dywizji wchodzi okolo 2350 wojownikow polskich, 1650 ukrainskich, 1300 hiszpanskich, jak rowniez zolnierze z kilkunastu innych

panstw, w szczegolnosci Bulgarii, Wegier, Litwy, Lotwy, Slowacji, Rumunii, Tajlandii, Filipin, Mongolii, Kazachstanu oraz z krajow Ameryki Srodkowej.

Dowodzacy dywizja general Andrzej Tyszkiewicz ma sluzace do dyspozycji rowniez 2500 wojownikow amerykanskich. Wsparcie w zakresie organizacji

strefy stabilizacyjnej zapowiedzialo takze NATO, jakiego wojska nie pojawia sie jednak w calej Iraku. General Tyszkiewicz dzierzy trzech zastepcow:

Hiszpana, Ukrainca i Naszego rodaka. Hiszpanie sa odpowiedzialni zbytnio prowincje Kadisija i Nadzaf, Ukraincy zbytnio Wasit, a Polacy zbytnio Karbale

jak i rowniez Babilon. W tej ostatecznej prowincji, w calej miejscowosci al-Hilla, usytuowany wydaje sie sztab dywizji, tzw. Camp Babilon. Do zadan

naszego kontyngentu wypada m. in. nadzorowanie przywracania porzadku jak i rowniez bezpieczenstwa, pomoc w stworzeniu organow potegi, ochrona

obszarow kultu religijnego i dobr kultury, opieka nad repatriacja i podtrzymywanie organizacji humanitarnych. Polska strefa stabilizacyjna w calej Iraku

wydaje sie jedna z czterech. Zlokalizowany jest w srodkowo-poludniowej fragmentu kraju. Naszymi sasiadami sa Amerykanie jak i rowniez Anglicy.

Nadrzedne miasta w tamtym miejscu polozone to: Karbala, Nadzaf, Ad Diwanija, Al Kut i Al Hilla, w ktorym miejscu znajduje sie siedziba polskiego

sztabu. Miasta owe stanowia zarazem wazne osrodki kultu szyickiego, przyciagajace dziesiatki tysiecy pielgrzymow. Strefa wydaje sie gesto zaludniona,

zamieszkuje w calej niej niemalze 3 mln. arabskich szyitow. Teren ow jest uksztaltowany nizinnie, sa tam pastwiska, obszary nawodnione i nieuzytki.

Poludniowa odsetek polskiej strefy to pustynie i polpustynie z nielicznymi oazami. W okolicach wspanialych miast uprawia sie m. in. daktyle, bawelne, jak

rowniez ryz, proso, jeczmien jak i rowniez pszenice. Miedzyrzecze Tygrysu jak i rowniez Eufratu to starozytna Mezopotamia, kolebka cywilizacji Sumeru

jak i rowniez Babilonii. Miesci sie tam pare miejsc wpisanych do rejestru swiatowego dziedzictwa kultury. W tym momencie ich obrona rowniez nalezy do

zadan Polakow, jako administratorow tych ziem. Miejscowa spolecznosc moze przysparzac Polakom mnostwo klopotow. W Iraku w dalszym ciagu trwa

wojna partyzancka, a agencje informacyjne wciaz zawiadamiaja o atakach na wojownikow przebywajacych w calej Iraku. Bardzo uciazliwe na rzecz

Polakow sa panujace w calej Iraku warunki klimatyczne. Dzis temperatura przystaje do 45 C. W takich warunkach nie tylko osoby sa narazeni na szybsze

zmeczenie, ale rowniez przyrzad techniczny jest w stanie ulegac awariom.

SPIS ZAWARTOSCI

Wojna w calej Afganistanie

Oraz

taki z 11 wrzesnia dopisaly podobnie nastepna karte do historii Afganistanu. Slepia calego swiata po raz kolejny zwrocily sie na ow kraj na Bliskim

Wschodzie. Przywodcy niemalze wszystkich panstw uwazanych zbytnio wspierajace terroryzm potepily najscie i zlozyly kondolencje na rece prezydenta

USA. Obserwatorzy mniemali, iz po tak znakomitej zywiolowej odpowiedzi swiata nawet Talibowie potepia sprawcow Napadu. Jednak bylo inaczej. Mulla

Omar cos znacznie wiecej anizeli tylko nie potepil atakow jak i rowniez odmowil wydania ukrywanego terrorysty, ale w calej afganskim radiu â€žGlos

Szariatuâ€• wezwal kazdego z muzulmanow sluzace do dzihadu w razie ataku NA JUKATAN na swoim panstwo. Rownoczesnie zagrozili atakiem na

sasiadow, ktorzy pozostana pomagac nowopowstalej Koalicji Antyterrorystycznej. Jednak sasiedzi nie zlekli sie grozb aktywnie przylaczyli sie sluzace do

dzialan przeciwko Talibom jak i rowniez ich gosciowi. Najwazniejszym sojusznikiem USA w calej tej kwestii stal sie Pakistan. Wywolalo to obszerne

zdziwienie, bowiem ten panstwo zawsze wspomagal ekstremistow afganskich, to naturalnie na swoim ziemiach wyksztalcili sie Talibowie, ktorzy w

przyszlosci organizowali akcje bojowe. Poza tym prezydent tegoz kraju Musharraf mial przeciwko sobie ogromna rzesze oponentow wywodzacych sie z

organizacji islamskich. Pakistan podjal proby mediacji na temat wydania za sprawa Afganistan Bin Ladena. Nieszczesliwie nie sprowadzilo to

jakichkolwiek badz rezultatow, spotkali sie z odmowa kooperacyj. Talibowie rozpoczeli gre na zwloke informujac, iz kwestie rozpatrzy sugestia ulemow.

Ponizsza jednak wydala oswiadczenie, iz saudyjski zamachowiec korzysta wraz z swietego uprawnienia goscinnosci jak i rowniez nie moze stanowic sila

wydalony. Wezwala jednakze Bin Ladena do opuszczenia kraju. Talibowie bowiem potrzebowali czasu, aby przed ewentualnymi atakami rozprawic sie z

opozycyjnymi wojskami, ktore kontrolowaly polnocne krainy Panczisziru. Nie wydaje sie byc tez zbiegiem okolicznosci, iz na pare dni poprzednio atakami

na WTC Talibowie podejmowali proby zamachu na charyzmatycznego wodza owej opozycji Ahmeda Szaha Massuda. We wrzesniu samobojcy pod

pozorem wywiadu telewizyjnego zabijaja Massuda. Opozycja twierdzila, iz ucierpial on w calej ataku, lecz zyje. Jednakze niestety bylo inaczej, wielkie

tlumy zalobnikow pozegnaly swojego wlasnego wodza w trakcie pogrzebu. W miedzyczasie przeciwdzialanie szykowala sie do rywalizacji. Przywodztwo

objal szef wywiadu general Fahim. W polowce wrzesnia Talibowie rozpoczeli najscie naziemny jak i rowniez lotniczy na pozycje Sojuszu Polnocnego.

Usa zapowiedziala stanowcze dzialania przeciwko Talibom, podobnie poczynila Rosja. Oba panstwa postawily w calej stan gotowosci swoje jednostki

bojowe. W rejon Zatoki Perskiej wplynely lotniskowce, w calej Pakistanie wyladowali komandosi. Oba kraje i Iran przerzucily ogromne ilosci sprzetu

wojskowego dla Sojuszu Polnocnego. Oryginalnie planowano, iz wojska Massuda z polnocy i Sojusz Poludniowy z Iranu wojska gen. Dostuma uderza na

Talibow oslabiajac ich sytuacje i wywolaja powstanie jak i rowniez wojne www przeciw rezimowi. Jednak Talibowie stanowili mocna sile. Amerykanie nie

wysuwali juz wieksza ilosc zadan, zaczely sie pieczolowite przygotowania sluzace do ataku na Afganistan. Rozpoczely sie loty samolotow zwiadowczych,

ktorych zadaniem bylo ustalenie celow atakow Sojuszu Polnocnego a ponadto przygotowywaly najscie lotniczy NA JUKATAN. 13 grudnia opozycja

rozpoczela swe ataki na cele lotnicze jak i rowniez bazy Talibow, wprowadzajac obszerne zniszczenia w calej lotnictwie, paliwach i bezlad organizacyjny

oponentow.

Rzadzacy krajem islamisci mieli nadzieje, iz w sytuacji wypadku spolecznosc Afganska zmobilizuje sie i wraz z nimi bedzie do defensywy. Jednak w calej

slad zbytnio uciekajacymi z tego mieszkania obcokrajowcami poszly setki osob mieszkajacych Afganistanu. Osoby sa wycienczeni wojnami, panuje tam

utrapienie, glod. Nie ma tez poparcia dla Talibow do konkternego juz nie przemawialy ideologie walki z â€žwielkim szatanemâ€•. Radykalizowaly sie tez

postury w mnostwo obozach na granicach panstwa. Sa to ugrupowania uchodzcow uciekajacych przed dodatkowymi wojnami. Osoby ci nie zostali

wpuszczeni do panstw sasiadujacych w calej obawie poprzednio katastrofa humanitarna. W ten sposob stali sie uchodzcami we swoim kraju. Obok

granicy zalozyli swe ugrupowania i osiedlili sie na wiele lat. Mozna samemu wyobrazic, jakie tu kroluja warunki. Namioty, pustkowie, brak infrastruktury,

jedzenia, pracy. Osoby sa nekani przez przypadlosci, Talibow jak i rowniez przemytnikow dragow, ktorych czynnosc od wrzesnia przybrala na sile

(Talibowie potrzebuja forsy do prowadzenia wojny). Zbiorowosc obozow w dalszym ciagu za swojego prezydenta zwaza dawno obalonego Rabbaniego, a

Talibow okreslaja mianem â€žzdrajcow islamuâ€•. Wszyscy czekaja na wojska opozycyjne i Amerykanow.

7 pazdziernika 2001 roku kalendarzowego nastapily w pierwszej kolejnosci ataki aeronautyczne Ameryki na Afganistan. Zbombardowano cele naziemne

pod Heratem, Mazar-i-Szarif, Kabul i Kandahar. Opozycja byla uprzedzona jak i rowniez cala akcja byla skoordynowana. Przekazano nawet te

wiadomosci cywilom, aby zmniejszyc stan ofiar w calej ludziach. NA JUKATAN podjelo blizniacza taktyke nalotow w czasach â€žPustynnej Burzyâ€•.

Faktycznie wybrano wariant uderzenia gdyz Talibowie nie rozbudowali lotnictwa, obrony antyrakietowej a rozny sprzet uciazliwy nalezy do rzadkosci w

zwiazku z czym fundamentalisci sa bezbronni w obliczu dotkliwych atakow z powietrza. Dodatkowo w rejonie dzialaja sprzymierzone z Ameryka wojska

opozycyjne, ktorych zadaniem jest wlasciwe opanowanie panstwa, wyparcie Talibow i przygotowanie pola pod dzialanie komandosow USA. W poblizu

dzialan militarnych zawiazuje sie koalicje polityczne, powolany wydaje sie nowy rzad i wszystko zmierza w odniesieniu do temu, iz zostanie ustanowiony

nowy lad w Afganistanie.

SPIS ZAWARTOSCI

3. cztery Konflikt Bliskowschodni â€“ Izrael i Palestyna

o I wojnie swiatowej zaczeli do Palestyny masowo wchodzic osadnicy zydowscy, co wywolywalo sprzeciw wraz z strony Arabow palestynskich. W 1947

na forum ONZ zatwierdzono wzor podzialu Palestyny na odsetek zydowska jak i rowniez arabska, nie precyzujac jednakze szczegolow przebiegu

granicy. Proklamowanie w 1948 utworzenia niepodleglego panstwa Izrael doprowadzilo sluzace do wybuchu rywalizacji izraelsko-arabskiej 1948-1949, w

ktorej na stronie arabskiej wziely udzial wojska sasiednich panstw. Izrael zdolal odeprzec atak, powiekszajac w rezultacie znacznie powierzchnie swojego

terytorium. Toczone wowczas walki zawieszono wyjawszy podpisywania jakichkolwiek badz umow pokojowych, a poszerzone granice nie zostaly

oszacowane przez zadne z sasiednich panstw arabskich, co bylo przyczyna pozniejszych konfliktow. Wskutek walk Izrael opuscilo jak i rowniez

przenioslo sie do panstw z poprzednio sasiadujacych w porzadku. 800 tys. Palestynczykow, ktorych los stal sie odtad jednym z najpopularniejszych

problemow spolecznych tego regionu (tylko malej czesci powiodlo sie zasymilowac w calej nowych panstwach, pozostala team zasiedlila ugrupowania dla

uchodzcow). Tymczasem Izrael rozwijal sie w zawrotnym tempie, postepowaly w nim toki urbanizacyjne jak i rowniez industrializacyjne, za

posrednictwem imigrantom zydowskim z calkowitego niemal globu wzrastala takze liczba ludnosci. Zrodlem finansowania dokonujacych sie przemian

byla miedzynarodowa pomoc finansowa, jak rowniez prywatne fundusze pochodzace od chwili przedstawicieli zydowskiej diaspory. Wynikiem wrogich

stosunkow Izraela z sasiadami byly kolejne spory zbrojne: tzw. kryzys sueski 1956-1957, wojna szesciodniowa VI 1967 i wojna Jom Kipur X 1973. W

rezultacie wojny szesciodniowej Izrael zajal Wzgorza Golan, Zachodni Skraj Jordanu, Strefe Gazy i polwysep Synaj (zwrocony Egiptowi po podpisaniu w

1979 ukladu pokojowego z Camp David). Mimo nawiazania stosunkow dyplomatycznych z panstwami arabskimi, Izrael, wykorzystujac libanska wojne

domowa 1975-1990 pomiedzy chrzescijanami i muzulmanami, wyslal w calej 1982 sluzace do Libanu armie w celu zlikwidowania oddzialow Organizacji

Wyzwolenia Palestyny (OWP), majacych gl. siedzibe w Bejrucie, oraz zlikwidowania baz palestynskich w tym panstwa. Protesty panstw arabskich

wywolywala rowniez polityka osiedlania Zydow na terytoriach okupowanych. Do przelomu w calej stosunkach izraelsko-arabskich doszlo w calej polowie

1992, kiedy wladze w Izraelu objal rzad kierowany za sprawa Icchaka Rabina. We IX 1993 rzad Izraela zawarl z OWP porozumienie w calej

Waszyngtonie, na mocy ktorego stwierdzono zasady autonomii Palestynczykow w calej strefie Gazy oraz rejonie Jerycha na Zachodnim Krawedzi

Jordanu, przewidujace stopniowe przekazywanie Palestynczykom potegi na okupowanych terenach. Uklad to nasililo sprzeciw radykalnych ugrupowan

palestynskich oraz izraelskich, doprowadzajac sluzace do wzajemnych akcji terrorystycznych, ktore postawily pod znakiem pytania losy przebiegu

pokojowego. W X 1998 w Wye Plantation w calej Stanach Zjednoczonych dotarlo miedzy Izraelem a Autonomia Palestynska sluzace do podpisania

porozumienia "pokoj zbytnio ziemie", ktore przewidywalo przekazanie kolejnych obrebow na Zachodnim Brzegu Jordanu pod kontrole Palestynczykom, w

zamian za wykreslenie z Karty Palestynskiej zapisu wzywajacego sluzace do zniszczenia Ziemi swietej. Jednak aktualnie w XII tegoz roku

kalendarzowego rzad Ziemi swietej zawiesil realizacje porozumienia, uzalezniajac kontynuacje dialogu pokojowego z Palestynczykami od chwili

spelnienia dodatkowych warunkow, m. in. abdykacji z projektow ogloszenia za sprawa nich suwerennego panstwa. Jego realizacje wznowiono we IX

1999. Negocjatorzy obu stron pracuja ponad zawarciem zasadniczego traktatu pokojowego, ktory zakonczy dlugotrwaly konflikt, okreslajac m. in. stan

panstwa palestynskiego, jego bariery oraz przyszlosc osiedli zydowskich na Terytoriach Okupowanych.

SPIS TRESCI

cztery. Bibliografia

Strony WWW

http://www.pwn.pl - Internetowa Encyklopedia PWN,

http://www.arabia.pl - nowosci polityczne, podroznicze, gospodarcze jak i rowniez kulturalne ze swiata arabskiego,

http://terroryzm.com - naszego kraju serwis dedykowany terroryzmowi miedzynarodowemu,

http://hubi29.webpark.pl - Rola Saddama Husajna w calej polityce Bliskiego Wschodu,

http://www.irak.kom.pl - wortal o Iraku,

http://www.tvp.pl - aktualne wiesci z Bliskiego Wschodu,

http://www.interia.pl - wiadomosci z Iraku,

http://www.google.pl - wyszukiwarka online,

www.afghan-web.com - strona o Afganistanie,

http://www.al-islam.org - witryna o islamie,

Ksiazki

Chodliwa Encyklopedia Powszechna (tom A, takze, tom II â€žAzjaâ€•) Betelsman, Fogra jak i rowniez Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Chodliwa Encyklopedia Powszechna (â€žA-Zâ€•) Betelsman, Fogra jak i rowniez Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Drobna Encyklopedia Powszechna PWN â€“ Warszawa 1997,

Szkolna Encyklopedia â€“ Collins Wydawnictwo RTW Warszawa 1993,

Irak Poradnik Turystyczny â€“ Warszawa 1987,

Ilustrowany Atlas Swiata â€“ BGW 1991,

Programy

Amiglobe 2002 PL

SPIS ZAWARTOSCI

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
najważniejsze kodeksy, odk, III rok, kościół wschodni
chrześcijaństwo - kościoły wschodnie do XVw sobory(1), Religioznawstwo, Chrześcijaństwo, Starożytn
Kaplanstwo w Kosciolacg wschodnich
Koscioły wschodnie do XVw
DEKRET O KOŚCIOŁACH WSCHODNICH KATOLICKICH, Sobór Watykański II
najważniejsze kodeksy, odk, III rok, kościół wschodni
DEKRET O KOŚCIOŁACH WSCHODNICH KATOLICKICH
Dekret o Kościołach Wschodnich katolickich 2
Dekret o kościołach wschodnich katolickich
katolickie kościoły wschodnie
02 Dekret o kościołach wschodnich katolickich ORIENTALIUM ECCLESIARUM
Kościoły wschodnie
M Smoliński Relacje książąt Pomorza Wschodniego z dynastii Sobiesławiców z Kościołem
Schizma Wschodnia
Hierarchia Kościoła
Koscioly

więcej podobnych podstron