Język polski

|

Bliżej słowa

|

Klasa 7

Szkoła podstawowa

AUTORZY:

Ewa Horwath, Grażyna Kiełb

©

Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

1

SCENARIUSZ

LEKCJI ZWIĄZANEJ Z LEKTURĄ – III

OSĄDZIĆ ZIEMSKIE ŻYCIE. PROBLEMATYKA MORALNA II CZĘŚCI DZIADÓW

lekcja dwugodzinna

Podstawa programowa:

•

I. 1. 1), 2), 3), 4), 7), 8), 9), 10), 11), 12; 2. 1), 2), 3), 6), 7);

•

II. 2. 1), 3); 3. 1), 2), 3);

•

III. 1. 1), 2), 3), 7); 2. 2), 3);

•

IV. 1, 2, 6, 7, 8

Cele lekcji:

•

doskonalenie umiejętności czytania, analizy i interpretacji dłuższego tekstu literackiego;

•

ćwiczenie sprawności tworzenia spójnych, poprawnych pod względem językowym i stylistycznym wypowiedzi ust-

nych i pisemnych;

•

kształcenie umiejętności docierania do ukrytych znaczeń utworu literackiego;

•

kształcenie umiejętności wyciągania wniosków i uzasadniania własnego zdania;

•

kształcenie umiejętność określania problematyki egzystencjalnej, poszukiwania odwołań do wartości uniwersalnych.

Metody i formy pracy:

metoda ćwiczeń praktycznych, metoda oglądowa, elementy heurezy, praca w grupach, ele-

menty technik teatralnych.

Środki i materiały dydaktyczne:

PODRĘCZNIK

LEKTUROWY ZESZYT

ĆWICZEŃ

INNE

DODATKOWE MATERIAŁY

INTERAKTYWNE

s. 174

E. Horwath Zeszyt
lekturowy, s. 11

słownik języka polskiego;
fragmenty dowolnego
przedstawienia Dziadów, cz. II

WSiPnet.pl: kształcenie literackie i kulturowe /praca
z lekturą / A. Mickiewicz Dziady cz. II – zestawy 1, 2;
rodzaje i gatunki literackie / dramat – zestawy 1, 2
plansze: teoria literatury / rodzaje i gatunki literackie

1. Magiczne rytuały

PODRĘCZNIK

s. 174, pol. 16.

•

nauczyciel może rozpocząć lekcję od odtworzenia fragmentów dowolnego przedstawienia Dziadów (np. dostępnego

na płycie DVD spektaklu w reż. Konrada Swinarskiego lub spektaklu telewizyjnego z 1997 r. w reż. Jana Englerta)

ukazujących obrzęd w kaplicy; uczniowie wyrażają swoje opinie na temat sztuki; wskazują teatralne środki wyrazu,

które podkreślają niematerialność zjaw
np. odpowiedni kostium, charakteryzacja, oświetlenie, pojawianie się zjaw w innej części sceny itd.

•

uczniowie analizują działania Guślarza – podzieleni na trzy grupy przygotowują instrukcję przywoływania poszcze-

gólnych kategorii duchów (pol. 16.), np.

Kategoria zjaw

Zaklęcia przywołujące

Zaklęcia odwołujące

duchy lekkie

– spalenie garści kądzieli;
– wypowiedzenie zaklęcia:
Naprzód wy z lekkimi duchy,
Coście śród tego padołu (...)
Zabłysnęli i spłonęli
Jako ta garstka kądzieli.
Kto z was wietrznym błądzi szlakiem,
W niebieskie nie wzleciał bramy,
Tego lekkim, jasnym znakiem
Przyzywamy, zaklinamy.

– wypowiedzenie zaklęcia:
Aniołku, duszeczko!
Czego chciałeś, macie obie.
To ziarneczko, to ziarneczko,
Teraz z Bogiem idźcie sobie.
A kto prośby nie posłucha,
W imię Ojca, Syna, Ducha.
Widzicie Pański krzyż?
Nie chcecie jadła, napoju,
Zostawcież nas w pokoju!
A kysz, a kysz!

Język polski

|

Bliżej słowa

|

Klasa 7

Szkoła podstawowa

AUTORZY:

Ewa Horwath, Grażyna Kiełb

©

Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

2

Kategoria zjaw

Zaklęcia przywołujące

Zaklęcia odwołujące

duchy ciężkie

– zapalenie o północy kotła wódki;
– wypowiedzenie zaklęcia:
Dalej wy z najcięższym duchem,
Coście do tego padołu
Przykuci zbrodni łańcuchem
Z ciałem i duszą pospołu (...)
Jeżeli karę tak srogą
Ludzie nieco zwolnić mogą
I zbawić piekielnej jamy,
Której jesteście tak blisko:
Was wzywamy, zaklinamy
Przez żywioł wasz, przez ognisko!

– wypowiedzenie zaklęcia:
Gdy nic tobie nie pomoże,
Idźże sobie precz, niebożę.
A kto prośby nie posłucha,
W imię Ojca, Syna, Ducha.
Czy widzisz Pański krzyż?
Nie bierzesz jadła, napoju?
Zostawże nas w pokoju!
A kysz, a kysz!

duchy pośrednie

– zapalenie wianka;
– wypowiedzenie zaklęcia:
Teraz wy, pośrednie duchy,
Coście u tego padołu
Ciemnoty i zawieruchy
Żyłyście z ludźmi pospołu;
Lecz, od ludzkiej wolne skazy,
Żyłyście nie nam, nie światu
Jako te cząbry i ślazy (...)
w wonne skręcone wianki
Na ścianie wiszą wysoko.
Tak wysoko, o ziemianki,
Była wasza pierś i oko!
Która dotąd z czystym skrzydłem
Niebieskiej nie przeszła bramy,
Was tym światłem i kadzidłem
Zapraszamy, zaklinamy.

– wypowiedzenie zaklęcia:
Darmo bieżycie; to są marne cienie,
Darmo rączki ściąga biedna,
Wraz ją spędzi wiatru tchnienie.
Lecz nie płacz, piękna dziewico!
Oto przed moją źrzenicą
Odkryto przyszłe wyroki:
Jeszcze musisz sama jedna
Latać z wiatrem przez dwa roki,
A potem staniesz za niebieskim progiem.
Dziś modlitwa nic nie zjedna.
Lećże sobie z Panem Bogiem.
A kto prośby nie posłucha,
W imię Ojca, Syna, Ducha!
Czy widzisz Pański krzyż?
Nie chciałaś jadła, napoju?
Zostawże nas w pokoju.
A kysz, a kysz!

•

uczniowie chcący sprawdzić się w roli Guślarza odgrywają sceny przywołania i odwołania duchów (może to być ele-

ment castingu do tej roli w klasowym przedstawieniu); uczniowie zastanawiają się, jaką funkcję pełnił rozbudowany

ceremoniał, np.

Rozbudowany ceremoniał nadawał obrzędowi charakter podniosłej uroczystości, zwiększał jego rangę, podkreślał
wyjątkowość zdarzenia, potęgował przeżycia uczestniczących w nim ludzi.

relacjonuje sposób przywołania i odwołania
zjaw

cytuje fragmenty tekstu; objaśnia znaczenie
poszczególnych zaklęć

odgrywa rolę; wyjaśnia cel rozbudowania
ceremoniału

2. Sąd nad duchami

PODRĘCZNIK

s. 174, pol. 17., 19.

ZESZYT LEKTUROWY

s. 11, pol. 1.

•

uczniowie analizują kolejne spotkania z duchami, pracując w podwójnych grupach (każdą częścią rytuału zajmują

się po dwie grupy, które następnie porównują swoje odpowiedzi) – postępują zgodnie z instrukcją w pol. 17.; swoje

odpowiedzi potwierdzają właściwymi cytatami z tekstu; podczas prezentowania efektów pracy grup uczniowie uzu-

pełniają tabelę w pol. 1. Zeszytu lekturowego, np.

Język polski

|

Bliżej słowa

|

Klasa 7

Szkoła podstawowa

AUTORZY:

Ewa Horwath, Grażyna Kiełb

©

Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

3

Duchy

Duchy lekkie:
Aniołki, duchy dzieci: Józia i Rózi

Duch ciężki:
Widmo, duch złego pana

Duch pośredni:
Dziewczyna, duch Zosi

Sposób ich

przywołania

zapalenie kądzieli, zaklęcie

zapalenie kotła wódki

zapalenie wianka

Wina

brak zmartwień i cierpienia:
zbytkiem słodyczy na ziemi
jesteśmy nieszczęśliwemi

okrucieństwo, bezwzględność,
przyczynienie się do śmierci
poddanych (opowieści Sowy i Kruka)

obojętność, wyniosłość, brak zarówno
trosk, jak i prawdziwego szczęścia

Kara

nuda i trwoga, zamknięta droga
do nieba

niekończąca się tułaczka i wieczny
głód; opanowanie przez zło: jestem
w złego ducha mocy

gnana wiatrem pomiędzy światami,
ani wzbić się pod niebiosa, ani ziemi
dotknąć nie mogę

Prośba i wsparcie

dwa ziarna gorczycy
(spełniona prośba Aniołków)

miarka wody, dwa ziarna pszenicy
(prośba Widma nigdy nie może zostać
spełniona)

przyciągnięcie na chwilę do ziemi
(prośba nie może być obecnie
spełniona, ale Guślarz zdradza, że kara
będzie trwała jeszcze tylko dwa lata)

Pouczenie

Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Że według Bożego rozkazu:
Kto nie doznał goryczy ni razu,
Ten nie dozna słodyczy w niebie

Tak, muszę dręczyć się wiek wiekiem,
Sprawiedliwe zrządzenia Boże!
Bo kto nie był ni razu człowiekiem,
Temu człowiek nic nie pomoże.

Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Że według Bożego rozkazu:
Kto nie dotknął ziemi ni razu,
Ten nigdy nie może być w niebie

•

uczniowie wyjaśniają symboliczne znaczenie darów, o które proszą zjawy (pol. 19.), np.

ziarna gorczycy

– symbol cierpienia, namiastka trosk, goryczy

woda i pszenica (chleb)

– symbol podstawowego pożywienia, życia

przyciągnięcie do ziemi

– poczucie realności życia, przeżywanie go z jego troskami i radościami

•

uczniowie przedstawiają wypisane w domu związki wyrazowe ze słowami wina i kara („Przygotuj się do omawiania

lektury”, pol. 4.), np.

wina

•

ciężka, nieumyślna;

•

poczuwać się do winy; mieć na sumieniu jakieś winy;

•

darować komuś winę; uznać swoją winę;

•

odpokutować winy, okupić winę;

•

wziąć na siebie winę; (nie) poczuwać się do winy;

•

oczyścić się z winy; być bez winy;

•

na kimś ciąży wina; wina jest po czyjejś stronie

kara

•

dotkliwa, ciężka, przykładna, surowa, łagodna, sprawiedliwa, zasłużona;

•

kara dotyka, dosięga, omija, spotyka kogoś, wisi nad kimś;

•

najwyższy (najniższy) wymiar kary;

•

darować karę; złagodzić (zaostrzyć) karę;

•

podlegać karze; ponieść karę; zasłużyć na karę;

•

uniknąć kary

•

uczniowie zastanawiają się, czy poszczególnym duchom została wymierzona odpowiednia kara; przedstawiają i uza-

sadniają swoją opinię; układają na ten temat zdania, wykorzystując podane wcześniej związki frazeologiczne, np.
Okrutny pan poniósł zasłużoną karę, gdyż miał na sumieniu wiele ciężkich win. Wydaje mi się, że kara dla złego pana
jest zbyt dotkliwa, ponieważ każdemu człowiekowi należy dać szansę na odpokutowanie win.
Moim zdaniem Aniołki nie zasłużyły na karę, gdyż nie uczyniły nic złego z własnej woli.

Język polski

|

Bliżej słowa

|

Klasa 7

Szkoła podstawowa

AUTORZY:

Ewa Horwath, Grażyna Kiełb

©

Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

4

wymienia zjawy; podaje sposób ich
przywołania; cytuje prośby i pouczenia

omawia winę i karę każdej ze zjaw; układa
zdania z frazeologizmami

podaje symboliczne znaczenie darów

3. Bo słuchajcie i zważcie u siebie...

PODRĘCZNIK

s. 174, pol. 20., 21., 22.

ZESZYT LEKTUROWY

s. 11, pol. 2., 3.

•

uczniowie przytaczają słowa pouczeń wypowiedzianych przez poszczególne duchy; wyjaśniają ich znaczenie; zasta-

nawiają się, które z nich najmocniej do nich przemawia, np.

Ziemskie życie zmarłych zostaje osądzone według surowych kryteriów moralnych. Winą jest nie tylko okrucieństwo
wobec ludzi, lecz także dziecięce życie bez zmartwień i dziewczęca niewinność. Z przestróg duchów (powtarzanych
przez chór) wyłania się koncepcja człowieczeństwa, zgodnie z którą nie wystarczy żyć bezgrzesznie i mieć czyste
sumienie – trzeba jeszcze podejmować ciężar obowiązków, pracować i cierpieć. Na ziemi nie wolno krzywdzić
nikogo, ale nie można też żyć w oderwaniu od ludzi, w świecie marzeń, bez pożytku dla innych. Trzeba doświadczyć
wszystkiego, co ludzkie, i po ludzku traktować innych.

•

uczniowie, korzystając ze słownika języka polskiego, objaśniają znaczenie słowa moralność (Zeszyt lekturowy, s. 11,

pol. 2.) lub zapoznają się z definicją w podręczniku (pol. 21.); uzupełnia podane zdania (może zapisać notatkę

w zeszycie lub w pol. 3. Zeszytu lekturowego), np.

Pełnię człowieczeństwa

może osiągnąć ten, kto:

•

pozna

wszystkie przejawy życia, zarówno troskę, ból, gorycz, cierpienie, smutek, jak i radość, zadowolenie,

szczęście,

•

choć w części

poświęci

życie potrzebującym pomocy, będzie przejawiał troskę o drugiego człowieka, uznawał

godność ludzką, a dobro człowieka będzie traktować jako najwyższą wartość,

•

odwzajemni

ludzkie uczucie, obdarzy kogoś miłością.

•

nauczyciel może poświęcić osobną lekcję na obejrzenie i omówienie filmu dokumentalnego Zrozumieć „Dziady”

w reż. Macieja Prusa

przytacza pouczenia

wyjaśnia znaczenie pouczeń

uzupełnia notatkę

4. Zadanie domowe

PODRĘCZNIK

s. 174, pol. 18.

dla chętnych:

ZESZYT LEKTUROWY

s. 11, pol. 4.

wykonuje pol. 18. z podręcznika

Wykonuje pol. 4. z Zeszytu lekturowego