Irena Borowik

RELIGIJNE OBLICZE EUROPY I JEGO SOCJOLOGICZNE INTERPRETACJE

I . Perspektywa makro: kościoły w strukturze społecznej.

Oczywistą cechą Europy jest historyczna dominacja chrześcijaństwa. W dziedzinie stosunków

państwo- Kościół są kraje wrogie religii i Kościołom (laicka Francja), posiadające religię

państwową- Wielka Brytania, kraje skandynawskie, uprzywilejowane prawosławie w Grecji i

Rosji, przyjazne stosunki jak w Chorwacji oraz rozdział państwa pomiędzy katolików a

ewangelików w Niemczech.

Struktury wyznaniowe:

•

Dominacja jednego wyznania ( np. Dania, Włochy, Irlandia, Szwecja)

•

Tam, gdzie co najmniej 2 wyznania dominują ( np. Wielka Brytania, Niemcy)

•

Kraje, gdzie dominuje 1 wyznanie ale są mniejsze, znaczące liczebnie, kulturowo czy

tam politycznie ( np. muzułmanie i żydzi we Francji)

•

Kraje o silnej pozycji bezwyznaniowców ( np. Francja, Czechy)

PLURALIZM WYZNANIOWY, jak w przypadku USA prowadzi do denominacji, czyli

równouprawnienia różnych religii. Pozwolił np. na dialog ekumeniczny w obrębie

chrześcijaństwa, czy empatię wobec innych wyznań (katolicy popierający muzułmanów we

Francji, gdzie zabroniono dziewczynkom nosić chusty).

II . Perspektywa subiektywna: religijność społeczeństw europejskich.

Główną cechą – niechęć do rytuałów, antyrytualizm. Jego cechy:

1. Zdecydowany spadek zaangażowania w praktyki religijne

- najwięcej w krajach

protestanckich ( Wlk. Brytania, Szwecja, Dania, Norwegia), Francji i krajach

postkomunistycznych (Białoruś, Ukraina, Czechy).

2. Osłabienie wspólnotowego charakteru religii

- bez rytuałów brak integracji

3. Coraz mniej znaczący udział religii w kształtowaniu tożsamości kolektywnej

- jak

stabilnie w kraju to po co się modlić i po co wierzyć? Jak trwoga to do Boga! Religia

staje się znacząca, kiedy jest elementem określenia własnej odrębności. Tak np.

kobiety świadome własnej płci są lepiej traktowane przez protestantów, bo katolicy i

prawosławni faworyzują mężczyzn.

4. Odchodzenie od przynależności religijnej do określonych Kościołów

- czyli nie jestem

katolikiem ale jestem chrześcijaninem- efemeryczne, „niepaszportowe” poczucie

bycia nim. Grace Davie mówiła o „believing without belonging”- typowe

postnowoczesne zachowanie, że to ja se komponuję własną religię, a z drugiej strony

to w sumie mam to w pupci (czyli, że nic nie robię w kwestiach religijnych).

5. Tożsamość jednostkowa bohaterem postnowoczesności

- tzn. że obecnie brak

autorytetów, człowiek szuka swej tożsamości. Bauman mówi, że człowiek jest ciągle

zabałaganionym „placem budowy”. Nie myśli się o śmierci, tylko o tym, żeby jak

najlepiej przeżyć życie.

6. Powiązanie indywidualizmu z delegitymizacją tradycyjnej, instytucjonalnej religii,

głównie w obszarach wiary i moralności- człowiek odmawia przyjmowania definicji,

stworzonych przez instytucje kościelne; indywidualizacja religijności- to jednostka

jest centrum uwagi we współczesnej kulturze europejskiej.

WNIOSKI: religijność w Europie jest efemeryczna, eklektyczna, bez zobowiązań.

Instytucje religijne w świadomości społecznej są zmarginalizowane. Religia nie musi

legitymizować już tego co legitymizowała, bo człowiek se sam to legitymizuje- stworzył

se różne prawa i ma w ten sposób legitymizację demokracji tak na przykład.

III . Spory interpretacyjne socjologów religii.

Sekularyzacja Europy-

a) twarda- wyparcie religii z życia społecznego

b) miękka- powolny proces zmniejszania się wpływów religii

-Już Durkheim mówi: „Na początku religia tłumaczyła wszystko, wszystko co społeczne

było religijne. Potem funkcje gospodarcze, polityczne i naukowe wyzwalają się od funkcji

religijnej i mają charakter świecki. Bóg wycofuje się stopniowo” (cytat niedokładny hehe;)

-

Max Weber mówi o racjonalizacji i odczarowaniu świata. Rozwój religii Europy

Zachodniej w kierunku racjonalnej etyki sam w sobie niesie możliwość sekularyzacji,

urzeczowienia świata i zapanowania świata rzeczy nad duchem i człowiekiem.

-Obie te rzeczy podaje w swej teorii sekularyzacji Peter Berger, jako przyczyny przemian

religijnych. Następuje utrata społecznego zapotrzebowania na religijną legitymizację.

-

Stark i Bainbridge z kolei mówią o USA, że tam zaobserwować można ożywienie

religijne- po prostu, wskutek pluralizmu religijnego, powstał rynek religii i idei, jest pewien

kapitalizm wyznaniowy, bo człowiek se wybiera co mu najlepiej pasuje.

-Pośrodku tego wszystkiego jest Luckmann ze swoją tezą prywatyzacji religii. Uważa, że w

nowoczesnych warunkach zmienia się istota religii. Tematy religijne nowe wszyscy dobrze

znamy: mobilność, seksualność, familizm, samorealizacja bla bla bla. Jednostka ma święty

status. Religią jest to, co spełnia funkcję transcendentowania przez jednostkę jej doświadczeń.

-

Daniele Hervieu- Leger- religią może być to, co nią kiedyś nie było; kiedyś ważna

była instytucja, organizacja- dzisiaj religią może być sport czy muzyka. Religię konstytuuje

pamięć i tradycja (tradycja wg niej odwołuje się do transcendencji i osadzenia tradycji na linii

czasu.

Wierzenie odwołuje się do ->przeszłości, ma perspektywę ->przyszłości dlatego

tworzy ->ciągłość i daje przeszłości transcendentny autorytet, przez co legitymizuje

->teraźniejszość ( wybaczcie kurde, ale nie wiedziałem jak to po ludzku bardziej napisać).

Tradycja to „zbiór wyobrażeń, obrazów, teoretycznej i praktycznej wiedzy, zachowań,

postaw itd., które społeczeństwo przyjmuje w imię koniecznej ciągłości między przeszłością a

teraźniejszością.

Tradycja stradycjanolizowana – ciągłość wyposaża społeczeństwo w narzędzia

interpretowania przeszłości.

Tradycja tradycjonalizująca- umożliwia przyswajanie i reinterpretację teraźniejszości, a nawet

legitymizację innowacji- tradycja dynamiczna i twórcza.

Leger szuka nowoczesnych figur dla współczesnych form religijności- odnajduje je w

metaforze pielgrzyma i konwertyty. Pielgrzym- „wierzę w coś, ale nie wiem w co” wędruje

przez różne formy religijnych zaangażowań, jest w ciągłym ruchu, aktualizuje się w

określonej daną chwilą wspólnocie. Konwertyta- jest się nim z istoty, czyli krótko- „jestem

niewierzący, potem w jakąś tradycję uwierzę, ale potem ją zaneguję i się zwracam ku innej”.

Wspólna cecha obu tych koncepcji jest zwrócenie się ku jednostce.

-

„Wszystko może być religią, ale nie wszystko nią jest i nie to samo jest religią dla

różnych ludzi”. Tłem dla koncepcji, że każdy człowiek może być pielgrzymem bo

poszukuje, jest teza Pawluczuka, że codzienność jako taka nosi sens sama w sobie,

a zatem też sama siebie legitymizuje i człowiek nie musi poszukiwać

transcendentnych uzasadnień. Jest religia i religie, i jedna drugim są nierówne, np.

pogaństwo jest niegodziwe dla chrześcijanina. Godziwość religii polega na

oderwaniu przedmiotu czci i wiary od materii bytu. Przejście od zmysłowości ku

abstrakcji >>uszlachetnia<< religię, sprawią ją godziwą.

CECHY ŁĄCZĄCE TE WYMIENIONE KONCEPCJE:

1. Szerokie rozumienie religii- autorzy poszukują czynnika religijnego we wszystkich

możliwych obszarach i przejawach życia społecznego.

2. Upodmiotowienie religii- jeżeli ktoś określa daną czynność terminami, które mogą

być religijnie zinterpretowane, to działanie lub sposób rozumienia, może być uznane

za religijne.

3. Krytycyzm wobec rozumienia sekularyzacji, jako upadku czy zaniku religii-

transendencja się kurczy, wielkiej transcendencje są zastępowane przez religie upadłe

(Pawluczuk), czy tam nowe tematy religijne (Lucky Luck[mann])

WNIOSKI:

-

Ludzie uważają się za religijnych, choć nie potrafią powiedzieć na czym ich

religijność polega.

-

W Europie dominuje forma religii, jako mglistego przekonania o istnieniu siły

wyższej, jakiejś formy ducha czy energii.

-

Boga opisuje się w kategoriach uniwersalnych wartości- miłość, dobro, wolność;

łączy się to powierzchownie z religiami Wschodu- jogi, dieta, samorozwój, troska

o ciało, medytacja ble ble ble.

-

Główne cechy religijności: brak zinstytucjonalizowania i wysoki poziom

indywidualizacji.

-

Durkheim mówił 100 lat temu, że zamiast religii to podział pracy integruje

-

W latach ’60 socjologowie stwierdzili, że nie można już oczekiwać, że religia

będzie spełniać funkcję integracyjną w odniesieniu do społeczeństwa jako całości,

bo jak już pisał, wszystko se człowiek sam zlegitymizował- prawa, politykę itd.

-

Wpływy religii się zawężają do własnego obszaru funkcjonalnego, czyli do

obszaru religii.

Irena Borowik

RELIGIJNE OBLICZE POLSKI NA TLE EUROPY

Polacy odbiegają od Europy w paru dziedzinach.

-

Liczba dorosłych, mieszkających w jednym domu jest najwyższa.

-

Wyższa od średniej liczba zawieranych małżeństw-> popularność tradycyjnej,
zalegalizowanej rodziny.

-

Najwyższy odsetek mieści się w najniższych przedziałach dochodowych.

-

Najwyższy odsetek mieszka na wsi czy małych miasteczkach.

Czyli na tle Europy, Polak to biedny wsiok, co mieszka z mamą, z tatą, ze swoją żoną i trójką
dorosłych dzieci, nie jeździ za granicę, ma ubogie doświadczenia z innymi środowiskami niż
swoje własne, skłonny jest do uprzywilejowania mężczyzn i nie lubi kobiet kapłanek.

Cechą specyficzną jest najwyższy w Europie stopień homogeniczności wyznaniowej,

a stosunki państwa z Kościołem są regulowane nawet przez konstytucję, gdzie zakłada się
współpracę państwa i Kościoła dla dobra obywateli. Religia ponadto jest obecna w życiu i
przestrzeni publicznej, gdyż zakonnicy mogą chodzić po ulicy w habitach, również klerycy,
mogą mieć swoje telewizje, a nawet – uwaga- mogą być zapraszani do programów świeckich!
Obok Grecji i Irlandii, Polska jest krajem, gdzie prawna i historyczna legitymizacja zbiega się
ze społeczną w dużo większym stopniu niż gdzie indziej w Europie.

3 główne cechy Polski:

a) rytualizm polskiego społeczeństwa
b) wysoki poziom instytucjonalizacji subiektywnej religijności
c) powtarzalność wzorców socjalizacji religijnej w kościele, szkole i domu.

Respondenci w badaniach głównie mówią o praktykach, nie o wierze.

W Polsce mniej jak 10% nie chodzi do kościoła, podczas gdy w Europie ponad

połowa.
U nas 70% celebruje narodziny, śluby i pogrzeby i uznaje to za ważne, w Europie 25%.

Młode pokolenie czuje się kontrolowane, jego kontestacja budzi krytykę, a często

karę. Wg Edwarda Ciupki to służy wzmocnieniu wartości religijnych i integracji grupy
religijnej, oraz podnoszą konformizm członków, gdyż skutki represji wzmacniają autorytet i
autentyczność niektórych zasad wiary i wzmacniają prestiż grupy przez jej wewnętrzną
integrację.

Luckmann mówi o odchodzeniu od doktryny i instytucji. W Polsce jednak krytycyzm

księży i Kościoła idzie jedną drogą, a drugą idzie przywiązanie do praktyk itd. itp.
Wydaje się, że religia w Polsce jest niekwestionowanym i bezrefleksyjnym działaniem.
O religii w domu się nie mówi, ale do kościoła się chodzi. Jest to rytuał religijno- rodzinny.
W ciągu ostatniej dekady, przez lata ’90 się dużo nie zmieniło. Odeszli ci, co byli przy religii
dla polityki, ale nie było ich zbyt wielu. Pojawiły się nowe formy spędzania wolnego czasu
ale i tak ludzie woleli chodzić do kościoła.

Jednakże księża mówią, że spada liczba uczestników mszy, możliwe więc, że ludzi nie

chodzą na msze, ale mówią, że chodzą, bo się ciągle czują jakoś przywiązani (wg
Mariańskiego)

Głównym tego powodem ma być to, że społeczeństwo rodaków jest tradycyjne i

dlatego przywiązane do rytuału. Religia służy integracji społeczeństwa i jest istotnym
elementem więzi, dlatego że społeczeństwo jest tradycyjne.

I tak tego pewnie nie będzie jak mamy egzamin z autorką;) saludo compadres!