2013-01-12

Dr K.Dzwonkowska-Godula

1

ZACHOWANIA I DZIAŁANIA

ZBIOROWE.

RUCHY SPOŁECZNE

Trzy rodzaje aktywności zbiorowej

• Działania masowe
• Zachowania zbiorowe
• Działania zbiorowe

↓

RUCHY SPOŁECZNE

• Podstawowa różnica między tymi trzema formami

aktywności zbiorowej: stopień wspólnoty
działania.

Działania masowe

• Masowe, ale osobne działania pojedynczych członków

społeczeństwa.

• Ludzie działają podobnie, ale niezależnie od siebie, bez

osobistego kontaktu, osobno. Kierują się własnymi
indywidualnymi racjami i motywacjami, działają dla
swoich prywatnych celów.

• Masowość działań: podobne działania podejmuje

bardzo wielu ludzi → społeczne konsekwencje
(skumulowany efekt jednostkowych działań).

• Wielość i równoczesność podobnych działań

indywidualnych.

Zachowania zbiorowe

• Działania w pojedynkę przez jednostki

zgromadzone w jednej przestrzeni, w tych samych

warunkach, doświadczające tej samej sytuacji.

• Działanie obok siebie, ale nie wspólnie.
• Działania spontaniczne i krótkotrwałe.
• Uczestnicy nie muszą się znać i identyfikować ze

sobą.

– TŁUM
– AUDYTORIUM / WIDOWNIA
– PUBLICZNOŚĆ ŚRODKÓW MASOWEGO PRZEKAZU

Zachowanie zbiorowe – TŁUM

• Gustaw Le Bon – koncepcja „psychologii tłumów”;

Gabriel Tarde „teoria imitacji” (XIX w.)

• W tłumie jednostki zachowują się bardziej

emocjonalnie, bezkrytycznie, spontanicznie,

poddają się nastrojowi chwili. Tracą własną

tożsamość w wyniku „zaraźliwego”

rozprzestrzeniania się w tłumie emocji wywołanych

daną sytuacją.

• Tłum żyje własnym życiem, niezależnym od cech

osobowości jego uczestników i istniejących norm

społecznych.

Działania zbiorowe

• Wspólna aktywność.
• Ukierunkowane na cel zbiorowe przedsięwzięcia.
• Jednostki uświadamiają sobie, że pewnych celów

nie da się zrealizować w pojedynkę – działająca
wspólnie zbiorowość staje się instrumentem
niezbędnym do realizacji celów poszczególnych
członków.

2013-01-12

Dr K.Dzwonkowska-Godula

2

Właściwości działań zbiorowych

• Wyraźna artykulacja celów;
• Określenie strategii postępowania;
• Podział funkcji między uczestników;
• Koordynacja działań jednostkowych;
• Wyłonienie się przywództwa.
• W porównaniu z zachowaniami zbiorowymi,

działania zbiorowe są bardziej trwałe i oparte
na racjonalnym, strategicznym działaniu.

Przykłady działań zbiorowych

• Strajk pracowników, by uzyskać podwyżkę płac.
• Grupa uczonych pracujących nad projektem.
• Ekspedycja himalaistów, by osiągnąć szczyt.
• Drużyna piłkarska walcząca o puchar.
• Oddział komandosów odbijający zakładników.
• Gang przestępczy napadający na bank.
• Manifestacje przeciwników globalizacji.

Ruchy społeczne

• Szczególna forma działania zbiorowego,

wyróżniająca się dwiema następującymi
cechami:

– ukierunkowanie na zmianę społeczną;
– niezistytucjonalizowany i niesformalizowany

charakter aktywności.

• Ruch społeczny to niezintytucjonalizowany

aktor zmiany społecznej.

Właściwości ruchów społecznych

• Nieformalna sieć powiązań.
• Zbiór podzielanych poglądów i zasada

wewnętrznej solidarności.

• Konflikt – podważanie ustalonego porządku

społecznego; zdefiniowany przeciwnik ruchu.

• Posługiwanie się protestem (typowa strategia

działania ruchu; w zależności od tego, na jakim
etapie jest ruch, w inny sposób protestuje).

• Zdecentralizowana struktura.

Definicja ruchu społecznego

• Kolektywne działanie osób dążących

do wywołania lub zatrzymania zmiany
społecznej, realizowane przez grupę tworzącą
sieć zbudowaną na podstawie zbioru
podzielanych wartości i tożsamości.

Ruchy społeczne jako element

nowoczesnego społeczeństwa

• Warunki formowania się ruchów społecznych:

– Urbanizacja;
– Industrializacja;
– Umasowienie edukacji;
– Rozwój nowoczesnych technologii;
– Rosnące nierówności społeczne i społeczne

niezadowolenie;

– Upowszechnienie ideologii aktywistycznej (podmiotowość

jednostek) – chęć brania losów społecznych we własne

ręce.

– Demokracja (wolność słowa, zrzeszania się, zgromadzeń).
– Pula wolnego czasu, energii i innych zasobów, które mogą

być wykorzystane przez ruch.

2013-01-12

Dr K.Dzwonkowska-Godula

3

Klasyfikacja ruchów społecznych

• Ruchy reformatorskie a ruchy radykalne.
• Ruchy nastawione na innowację a ruchy

zachowawcze.

• Ruchy na rzecz zmiany społecznej a ruchy na rzecz

zmiany jednostek (np. ruchy moralizatorskie,

religijne).

• Różne strategie działania (uzależnione od celu).
• Różne formy kontestacji (akcje pokojowe a akcje

oparte na przemocy, terroryzm).

• Podział na „stare” i „nowe” ruchy społeczne.

„Stare” i „nowe” ruchy społeczne

• Różnice: cele i cechy członków.
• „Stare ruchy społeczne”: występowały w imię

interesów ekonomicznych lub politycznych

wyraźnie wyodrębnionych segmentów

społeczeństwa – klas społecznych, grup

zawodowych.

– Partykularne cele.
– Hierarchiczna struktura wewnętrzna, stosunkowo

duży stopień zorganizowania → łatwość wyłonienia

partii politycznych, czy związków zawodowych.

– Np. ruch robotniczy, ruchy chłopskie, ruchy związkowe

„Stare” i „nowe” ruchy społeczne (c.d.)

• „Nowe ruchy społeczne”: ruchy o szerokim,

heterogenicznym składzie uczestników, walczące o

realizację uniwersalnych, postmaterialistycznych wartości:

harmonii z przyrodą, ochrony środowiska, pokoju,

emancypacji kobiet, zapewnienia praw mniejszości i grup

upośledzonych, obrony życia poczętego, itp.

• Członkowie z różnych klas, warstw, grup zawodowych;

o różnym statusie społecznym.

• Cele uniwersalne.
• Luźniejsze formy organizacyjne; zdecentralizowana

struktura, większy egalitaryzm.

• Np. ruch ekologiczny, ruch feministyczny, ruch

pacyfistyczny, ruch antyaborcyjny, ruch przeciwko karze

śmierci, ruch na rzecz praw człowieka, ruch

antyglobalizacyjny itp.

Dynamika ruchów społecznych (1)

• Geneza ruchu – cztery warunki powstania ruchu:

– Sprzyjający kontekst strukturalny;
– Pojawienie się strukturalnego napięcia (sprzeczności

interesów i wartości);

– Uogólnione przekonania (świadomość istnienia

sprzeczności interesów i wartości, poczucie
nierówności, niesprawiedliwości, deprywacji) →
gotowość do podjęcia wspólnych działań;

– Zdarzenie inicjujące (zdarzenie o takim wydźwięku

symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs
dla zbiorowości).

Dynamika ruchów społecznych (2)

• Właściwa „kariera” ruchu

– Problem rekrutacji członków:

• Dwa modele: „model wulkaniczny” i „model mobilizacji

zasobów”.

• Hamulec rekrutacji: „syndrom pasażera na gapę”.
• Dwie fale rekrutacji członków ruchu: rekrutacja

pierwotna i wtórna.

– Problem mobilizacji, koordynacji i organizacji

działań ruchu – potrzeba przywództwa.

• Znaczenie charyzmatycznego przywódcy.
• Rutynizacja charyzmy.

Dynamika ruchów społecznych (3)

• Przyczyny kresu ruchów:

– „Kryzys wiktorii”;
– „Kryzys przegranej”.
– Represje wobec ruchu np. ze strony władzy

państwowej.

– Przeciwdziałanie ze strony kontrruchów

mobilizujących się w celu obrony status quo.

• „Falowość” działalności ruchu społecznego:

np. trzy fale ruchu feministycznego.