STAŁO SIĘ JUTRO

Konrad Fiałkowski
Cerebroskop
Szansa śmierci
Wróble galaktyki
Strażnik

Cerebroskop

Historia zacz

ę

ła si

ę

, gdy profesor Pat wrócił z układu Syriusza. Zaraz po powrocie rozpocz

ą

ł

wykłady z elementów cybernetyki na naszym kursie. Był to mały człowieczek z kruczoczarn

ą

,

krótko przystrzy

ż

on

ą

czupryn

ą

, miotaj

ą

cy si

ę

z niespo

ż

yt

ą

energi

ą

przed pulpitami

wideotronów. Z Syriusza przywiózł czarn

ą

emulsj

ę

ochronn

ą

na swych gałkach ocznych i nie

usun

ą

ł jej na Ziemi, tak

ż

e twarz jego była troch

ę

bez wyrazu, jak twarze androidów. Na

Syriusza emulsja ta chroniła wzrok od ultrafioletowego promieniowania tej gwiazdy, na Ziemi
nie miała oczywi

ś

cie

ż

adnego zastosowania i była nieco szokuj

ą

cym uzupełnieniem twarzy

profesora. Oprócz tego Pat przywiózł diotona, okaz tamtejszej fauny. Hodował go w ogromnym,
przezroczystym, wypełnionym amoniakiem kloszu, zajmuj

ą

cym połow

ę

gabinetu. Dioton unosił

si

ę

zwykle nieruchomo pod sklepieniem wi

ę

zienia przypominaj

ą

c wielki sinoczerwony li

ść

. To

wła

ś

nie odró

ż

niało gabinet Pata od dziesi

ą

tków innych gabinetów odwiedzanych przez nas w

ró

ż

nych okoliczno

ś

ciach podczas studiów. Lecz profesor stał si

ę

powszechnie znan

ą

postaci

ą

z

innego zgoła powodu. Mianowicie przywiózł z Syriusza now

ą

metod

ę

* egzaminowania

studentów. Sposób genialny i bezwzgl

ę

dnie obiektywny, jak twierdził sam Pat; ponure

nieporozumienie, zdaniem studentów.
— Moi drodzy — powiedział nam profesor na swym inauguracyjnym wykładzie — w naszej
pracy nie jest istotne, co si

ę

pami

ę

ta, od tego s

ą

mnemotrony i inne akumulatory informacji.

Wa

ż

ny jest sposób my

ś

lenia. To i tylko to zadecyduje o waszych osi

ą

gni

ę

ciach w przyszło

ś

ci.

Dotychczas niestety sprawdzane były tylko wasze wiadomo

ś

ci. A do czego to prowadziło? Do

bezkrytycznej wiary w wyniki podawane przez automaty.: Do braku ch

ę

ci, a nawet mo

ż

liwo

ś

ci

analizy tych wyników. Znany jest wam zapewne eksperyment docenta Ramiona,
przeprowadzony na stu waszych kolegach, którym dano do rozwi

ą

zania proste, pami

ę

ciowe

niemal zadanie na celowo bł

ę

dnie wysterowanym automacie. Co si

ę

wtedy okazało?

Dziewi

ęć

dziesi

ę

ciu sze

ś

ciu nie zauwa

ż

yło w ogóle pomyłki, trzech stwierdziło,

ż

e gdzie

ś

w

obliczeniach jest bł

ą

d, lecz tylko jeden podał prawidłow

ą

odpowied

ź

, zapytuj

ą

c o ni

ą

umieszczony obok automat, który przez pomyłk

ę

zapomniano wył

ą

czy

ć

z sieci. Nie wierz

ę

,

aby

ś

cie wy, semantycy programuj

ą

cy skomplikowane układy my

ś

l

ą

ce, tego nie potrafili. Punkt"

ci

ęż

ko

ś

ci zagadnienia le

ż

y gdzie indziej; Ten stan rzeczy to ni

ć

wasza wina. Przez szereg lat

przyzwyczajono was do tego,

ż

e mi

ę

dzy pami

ę

taniem a znajomo

ś

ci

ą

zagadnienia nie ma

ż

adnej ró

ż

nicy. Lecz to wynikało tylko z niemo

ż

liwo

ś

ci rozgraniczenia tych dwu rzeczy.

Egzaminator nie mógł przenikn

ąć

do waszych głów i stwierdzi

ć

, kto z was umie, a kto pami

ę

ta. I

tu, na tym konserwatywnym globie, gdzie tradycja hamuje niemal wszelki post

ę

p, wszyscy si

ę

z

takim stanem rzeczy pogodzili. Ale

ś

wie

ż

y powiew my

ś

li, jak wielokrotnie w historii, przybył z

zewn

ą

trz... — tu na chwil

ę

zawiesił głos — tak, wła

ś

nie

ż

układu Syriusza. W wyniku

wieloletnich prób wynaleziono tam automat — cerebroskop. Urz

ą

dzenie to odczytuje my

ś

li

egzaminowanego, analizuj

ą

c pr

ą

dy czynno

ś

ciowe jego mózgu, wynikłe z pobudzenia pytaniem

egzaminatora. Nast

ę

pnie porównuje otrzymany odczyt z informacj

ą

z mnemotronów. W wyniku

tego ocena jest stuprocentowo obiektywna i bezbł

ę

dna. Cały proces zostaje zapisany w

pami

ę

ci cerebroskopu i mo

ż

e by

ć

przedstawiony graficznie jako cerebrogram. Przykładowo

poka

żę

wam taki zapis. Przy

ć

mił

ś

wiatła i ekran wideotronu, zajmuj

ą

cy cał

ą

niemal przestrze

ń

nad głow

ą

Pata, zaja

ś

niał szar

ą

po

ś

wiat

ą

. Po

ś

rodku zjawiła si

ę

czarna, jednostajna linia.

Automat nie odbierał widocznie

ż

adnych impulsów.

— Nic nie wida

ć

— odezwały si

ę

głosy z tyłu audytorium. Pat chciał co

ś

odpowiedzie

ć

, lecz

uprzedził go tubalny szept z przodu:
— Przecie

ż

to wykres pracy mózgu twórców cerebroskopu. Audytorium rykn

ę

ło

ś

miechem.

Zanim si

ę

uspokoiło, na ekranie krzywa sfałdowała si

ę

i ostrymi szczytami podniosła do góry.

— Jest to cerebrogram bardzo przeci

ę

tnego osobnika. Bywaj

ą

o amplitudzie trzy lub

czterokrotnie wi

ę

kszej — obja

ś

niał Pat, gdy si

ę

tylko dostatecznie uciszyło na sali.

— Nasz kurs nie spali bezpieczników automatu...
Tym razem Pat

ś

miał si

ę

tak

ż

e.

Ś

miej

ą

c si

ę

powitali

ś

my to urz

ą

dzenie na naszej uczelni,

chocia

ż

ju

ż

wtedy podejrzewali

ś

my pewne kłopoty

w przyszło

ś

ci, lecz to, co działo si

ę

przy egzaminach, przeszło

najbardziej pesymistyczne prognozy.
— Bracie — opowiadał mi Kew, mały, rudy Australijczyk, który zgn

ę

biony po oblanym

egzaminie przez dwa dni latał rakietk

ą

wokół Ziemi po wydłu

ż

onej elipsie — ... bracie,

przychodzisz, a tu dwu asystentów Pata łapie ci

ę

za r

ę

ce i ani si

ę

obejrzysz, a ju

ż

siedzisz w

kabinie. Na głow

ę

nakładaj

ą

ci hełm. Ciasno, ruszy

ć

si

ę

nie mo

ż

na, wsz

ę

dzie wystaj

ą

przewody, bo ten cerebroskop to przecie

ż

prowizorka.

Ś

mierdzi rozgrzan

ą

izolacj

ą

, gdzie

ś

nad uchem stukaj

ą

ci przeka

ź

niki i klimatyzacja od czasu

do czasu dmucha w nos

ż

ywicznym powietrzem. Zało

ż

yli j

ą

, bo zgodnie-z przepisami

bezpiecze

ń

stwa i higieny nauki bez tego egzaminu urz

ą

dza

ć

nie wolno. Potem Pat mówi:

„Uwaga..." — patrzysz si

ę

jemu w g

ę

b

ę

, z tymi czarnymi oczyma wprost przed tob

ą

na ekranie,

a on dwa razy powtarza: ,,Zadam teraz pytanie i po ostatnim słowie wł

ą

czam automat".

Przez cały czas przed nosem pali ci si

ę

zielone

ś

wiatło, a gdy sko

ń

czysz mówi

ć

, zapala si

ę

czerwone. Zaczynasz wtedy my

ś

le

ć

o wszystkim, co wiesz na temat pytania, i to jak naj

logiczniej. Potem, gdy ju

ż

o wszystkim pomy

ś

lałe

ś

, naciskasz klawisz z napisem „Koniec" i

wyci

ą

gaj

ą

ci

ę

z kabiny. Uwa

ż

aj tylko,

ż

eby

ś

dobry klawisz nacisn

ą

ł, bo Rim si

ę

pomylił i kopn

ę

ło

go dwie

ś

cie wolt. Wiadomo... prowizorka... a jak pomy

ś

lisz przypadkiem,

ż

e nic nie wiesz, tak z

pierwszej emocji, to,

ż

eby

ś

nawet co

ś

wiedział, automat wył

ą

cza si

ę

i koniec. Pat prosi

nast

ę

pnego. „Odpowiadacie za swoje my

ś

li" — mówi przy tym. Z zespołu Kewa zdało tylko

kilku. Najlepiej ci, którzy nauczyli si

ę

całego przebiegu rozumowania na pami

ęć

. Byli tacy, co

my

ś

leli sami. Wtedy automat brz

ę

czał, mrugał

ś

wiatłami, opó

ź

niał, jakby si

ę

nad czym

ś

zastanawiał, a

ż

wreszcie z wysiłkiem podawał wynik, nie zawsze pozytywny. Pat twierdził,

ż

e

przy bardziej skomplikowanych zagadnieniach ma trudno

ś

ci z kojarzeniem.

— Starajcie si

ę

my

ś

le

ć

po prostu, jak najprzyst

ę

pniej, jakby

ś

cie problem tłumaczyli na przykład

poecie, który nawet analiz

ę

matematyczn

ą

zapomniał.

— Tak, ale poeta mimo wszystko mo

ż

e nic nie zrozumie

ć

.

—Dobrze, dobrze, ale przecie

ż

cerebroskop to nie

ż

aden

poeta, tylko porz

ą

dny automat. Dobrze wytłumaczycie, to na pewno zrozumie.

Tak wi

ę

c jedni tłumaczyli dobrze, inni

ź

le. Ja na wszelki wypadek postanowiłem cerebroskopowi

na razie nic nie tłumaczy

ć

i poczeka

ć

z egzaminem do jesieni. Tym bardziej

ż

e pogoda była

pi

ę

kna i wolałem łapa

ć

wiatr w

ż

agiel na jeziorze ni

ż

minimalnie zwi

ę

ksza

ć

prawdopodobie

ń

stwo zdania egzaminu,

ś

l

ę

cz

ą

c nad ekranami w chłodnym zaciszu bibliotek.

Podobnie my

ś

lał Tor. Mieszkali

ś

my we trzech w słonecznym pokoju na dwunastym pi

ę

trze

szarego wie

ż

owca. Okna nasze wychodziły na jezioro spi

ę

trzone szarym łukiem tamy. Tam

wła

ś

nie w podmuchach wiatru przesuwały si

ę

na tle zielonych wzgórz

ż

agle. Wan, ostatni z

naszej trójki, twierdził,

ż

e widok ten

przeszkadza mu w my

ś

leniu, i wł

ą

czał pole rozpraszaj

ą

ce

ś

wiatło w oknach, a wtedy

odnosili

ś

my wra

ż

enie, jakby nagle nadpłyn

ą

ł biały obłok i otoczył nasz wie

ż

owiec. Faktem jest,

ż

e Wan rzeczywi

ś

cie intensywnie my

ś

lał. Nie kto inny, tylko on wła

ś

nie wymy

ś

lił metod

ę

wygaszania fal asystentów podczas

ć

wicze

ń

w pró

ż

ni ponad atmosfer

ą

i nadawania w ich

imieniu bardziej pochlebnych opinii o nas do automatów sumuj

ą

cych. On wła

ś

nie tak zr

ę

cznie

zakłócał prac

ę

analizatora kontrolnego w czasie egzaminów,

ż

e nim automat po wielu

pomyłkach podał wreszcie prawidłowy wynik, był on ju

ż

sprawdzony dwukrotnie przez nasze

podr

ę

czne automaty.

Gdy wieczorem, nagrzany Sło

ń

cem, wróciłem do pokoju, Tor m

ę

czył automat monotonnym

pytaniem ,,kocha", „nie kocha", wyci

ą

gaj

ą

c coraz to nowe aspekty zagadnienia. Automat był

wyra

ź

nie przeci

ąż

ony i palił czerwone

ś

wiatło, co zreszt

ą

bynajmniej nie zra

ż

ało Tora. Wan

le

ż

ał na łó

ż

ku z zamkni

ę

tymi oczyma i r

ę

koma pod głow

ą

. Okna pokoju matowiały biel

ą

.

Chciałem si

ę

wła

ś

nie zabra

ć

do ogl

ą

dania ostatnich wydarze

ń

w wizotronii, gdy nagle Wan

zerwał si

ę

z łó

ż

ka.

— Mam, znalazłem...!
Spojrzałem ku niemu, a Tor z wahaniem wył

ą

czył automat.

— Pytanie pierwsze — głos Wana brzmiał uroczy

ś

cie. — Czy zdacie egzamin u Pata?

— Nie — odpowiedziałem.
— Chyba nie — powtórzył Tor.
— Zero dla obu - zawyrokował Wan w stylu cerebroskopu.
— Wła

ś

nie

ż

e zdacie.

Tor wzruszył ramtonamr. Chciałem o co

ś

zapyta

ć

Wana, ale

nie dał mi doj

ść

do słowa.

— Nie przeszkadzaj. Pytanie drugie. Jak długo b

ę

dziecie si

ę

musieli uczy

ć

?

— Minimum dwa tygodnie — odpowiedział po chwili Tor. Skin

ą

łem głow

ą

.

— Znowu zero. Ani chwili.
—Dobrze, ale jak...
— Czekaj. Pytanie trzecie. Jak nazwaliby

ś

cie człowieka, który by wam powiedział, jak to

zrobi

ć

?

— Geniuszem.
— Obro

ń

c

ą

uci

ś

nionych.

— Jeden — stwierdził Wan. — Tym człowiekiem jestem ja. Nale

ż

ne mi tytuły wypiszcie

drukowanymi literami na werbografie i powie

ś

cie nad moim łó

ż

kiem. Otó

ż

idea jest tak prosta,

ż

e a

ż

si

ę

dziwi

ę

, i

ż

nikt na to poprzednio nie

— wpadł. Zastanawiali

ś

cie si

ę

, z czym cerebroskop porównuje uzyskane od nas informacje... z

wiadomo

ś

ciami nadchodz

ą

cymi z mnemotronów. Wystarczy wi

ę

c podł

ą

czy

ć

si

ę

do falowodu,

zebra

ć

informacje i przekaza

ć

je na urz

ą

dzenie nadawcze o mocy naszego mózgu. Zostan

ą

one zarejestrowane jako odpowied

ź

na problem. Je

ś

li sam w tym czasie nie b

ę

dziesz my

ś

lał,

odpowied

ź

b

ę

dzie stuprocentowo trafna. I co wy na to?

— Pomysł doskonały, ale do realizacji potrzebna jest przecie

ż

znajomo

ść

budowy

cerebroskopu. Sk

ą

d si

ę

tego

dowiesz? Przecie

ż

w

ż

adnym z naszych mnemotronów nie ma nawet wzmianki na ten temat.

— To jest raczej trudno

ść

techniczna, nie umniejszaj

ą

ca wielko

ś

ci idei...

— Trzeba j

ą

jednak rozwi

ą

za

ć

.

— Pomy

ś

lałem o tym. Budow

ę

automatu poznamy w czasie dy

ż

uru Maxa.

— Ale

ż

on nie pozwala nawet zbli

ż

y

ć

si

ę

do urz

ą

dzenia. Chod

ź

my tam lepiej podczas dy

ż

uru

innego asystenta.
— Pozwoli. Ty, Tor, pójdziesz do niego z tymi

ś

redniowiecznymi papierkami, znaczkami, tak to

si

ę

bodaj

ż

e nazywa. Max przepada wprost za nimi. Mo

ż

esz mu nawet da

ć

kilka z nich. Chodzi

o to,

ż

eby nam nie przeszkadzał podczas ogl

ą

dania aparatury.

— No tak, ale...
—

ś

adnych ale. Musisz dla dobra ogółu poskromi

ć

sw

ą

dziwaczn

ą

nami

ę

tno

ść

do naklejanych

papierków. To przekre

ś

lało dalsz

ą

dyskusj

ę

. Do Maxa poszli

ś

my nast

ę

pnego dnia.

— Co, nie widzieli

ś

cie jeszcze cerebroskopu? Nie martwcie si

ę

, zobaczycie go jeszcze —

za

ś

miał si

ę

zgrzytliwym

ś

miechem. To było powitanie.

— Widzieli

ś

my. Nic takiego rewelacyjnego. Troch

ę

przewodów i krzesło pod hełmem. A z bliska

obejrzymy go sobie przy najbli

ż

szej rozmowie z Patem — rozpocz

ą

ł Wan.

— A obejrzycie, obejrzycie — Max za

ś

miał si

ę

tym razem ju

ż

naprawd

ę

nie wiadomo z czego.

Wobec tak doskonale rozwijaj

ą

cej si

ę

konwersacji Wan przyst

ą

pił do istoty rzeczy.

— Kolega — tu wskazał na Tora — dostał wła

ś

nie

z Europy kilka znaczków. Nie wie tylko, z jakiego okresu pochodz

ą

...

— Tak, poka

ż

cie je... — po raz pierwszy ujrzałem na twarzy Maxa co

ś

w rodzaju wzruszenia.

Wan popchn

ą

ł Tora, który z oci

ą

ganiem post

ą

pił ku

Maxowi. Ruchem pełnym determinacji wyci

ą

gn

ą

ł album. Max chwycił go, otworzył...

— O, ładne znaczki, bardzo ładne znaczki — słowo znaczki przeci

ą

ga z lubo

ś

ci

ą

. — Na

przykład ten brunatny. Dzieło sztuki, no nie? — zwrócił si

ę

do nas.

— Oczywi

ś

cie! — krzykn

ę

li

ś

my w dwugłosie. Tor przygn

ę

biony milczał.

— Wspaniałe dzieła staro

ż

ytnych mistrzów... — ci

ą

gn

ą

ł Max

swój monolog.
Był ju

ż

na trzeciej stronie. Zostawili

ś

my go pochylonego nad

wspaniałymi trójk

ą

tami z grzybami i podeszli

ś

my z Wanem

do cerebroskopu.
Właz do kabiny był uchylony. Wsadziłem głow

ę

do

ś

rodka.

Krzesełko, hełm, jakie

ś

przeł

ą

czniki, klawisze, wygaszone

ś

wiatła kontrolne...

— Gdzie

ś

tu musi by

ć

schemat — szepn

ą

ł Wan schylaj

ą

c si

ę

,

by zajrze

ć

pod siedzenie. — Nie widz

ę

. Tu jest jaka

ś

tablica z gniazdkami. O, jest! — odchylił

oparcie siedzenia, pod którym fosforyzował schemat. Przygl

ą

dali

ś

my si

ę

mu obaj

w milczeniu.
— Tu, widzisz — palcem wskazałem miejsce na schemacie — nale

ż

ałoby podł

ą

czy

ć

przewód.

— Zgoda, ale gdzie to mo

ż

e by

ć

w kabinie?

— Nie wiem... Chocia

ż

popatrz. Tu jest centralny dzielnik impulsów. Podł

ą

czenie musi by

ć

zaraz za nim.

— Dzielnik impulsów masz tutaj — Wan wskazał paraboidaln

ą

brył

ę

opalizuj

ą

c

ą

w

przy

ć

mionym

ś

wietle w gł

ę

bi pod siedzeniem.

— W takim razie podł

ą

czymy si

ę

chyba tu — dotkn

ą

łem płyty z szachownic

ą

wł

ą

cz.

Nasze przypuszczenia okazały si

ę

trafne. W kilkana

ś

cie minut sprawdzili

ś

my wszystko.

— Pami

ę

taj. Drugie gniazdko, trzeci rz

ą

d i trzecie gniazdko, pi

ą

ty rz

ą

d. Tylko ich nie pomyl.

— Drugie gniazdko, trzeci rz

ą

d, trzecie gniazdko, pi

ą

ty rz

ą

d — powtórzyłem.

— Doskonale. Chod

ź

my ju

ż

, w przeciwnym razie dorobek

ż

ycia Tora stanie si

ę

własno

ś

ci

ą

Maxa. Niepostrze

ż

enie stan

ę

li

ś

my za nimi. Trójk

ą

ty zmieniły ju

ż

wła

ś

ciciela i wła

ś

nie Max

przekonywał Tora o bezsprzecznej wy

ż

szo

ś

ci rombów, które Tor miał otrzyma

ć

w zamian.

— A mo

ż

e by

ś

my tak obejrzeli cerebroskop — niespodziewanie z tyłu odezwał si

ę

Wan. Max

zamilkł natychmiast i z wolna odwrócił głow

ę

. Patrzył chwil

ę

na Wana.

—— Nie, nie mo

ż

na... — powiedział to dziwnie normalnym głosem. Przerwał, milczał chwil

ę

, a

potem zwrócił si

ę

do Tora: — We

ź

te trójk

ą

ty. Obawiam si

ę

,

ż

e nie mógłbym

znale

źć

rombów takich,

ż

eby ci si

ę

podobały — powiedział to zupełnie cicho.

Tor a

ż

zarumienił si

ę

z rado

ś

ci i zacz

ą

ł ostro

ż

nie przekłada

ć

odzyskane trójk

ą

ty z powrotem do

swego albumu.
— A teraz id

ź

cie st

ą

d — Max powiedział to stanowczo. W milczeniu opu

ś

cili

ś

my laboratorium.

Wyszli

ś

my na kamienne schody przed gmachem. Nagrzane czerwcowym sło

ń

cem

promieniowały

ż

arem upalnego południa.

— Pójdziemy chyba na przysta

ń

— zaproponowałem.

— Nie, pójdziemy do laboratorium podr

ę

cznego przygotowa

ć

prototyp „negcerebroskopu", jak

proponuj

ę

nazwa

ć

nasz wynalazek.

Poszli

ś

my do laboratorium i rozpocz

ę

li

ś

my ci

ęż

k

ą

prac

ę

. Ciemna głowa Tora tkwiła nieruchomo

pochylona nad ekranami trzech mnemotronów. Wan i ja pracowali

ś

my z automatycznym

konstruktorem. Podali

ś

my warunki ograniczaj

ą

ce. Przede wszystkim „negcerebroskop" musiał

by

ć

tak płaski, by mo

ż

na go było umie

ś

ci

ć

na elastycznym podkładzie i przypi

ąć

do pleców.

— Rozumiesz, jego nie mo

ż

e by

ć

w ogóle wida

ć

. Je

ś

li b

ę

dzie ci co

ś

na plecach wystawało, nie

powiesz przecie

ż

,

ż

e to garb, który ci wyrósł w czasie przygotowywania si

ę

do egzaminu...

— uzasadniał Wan pierwsze ograniczenie. Mieli

ś

my równie

ż

troch

ę

kłopotu z zasilaniem

urz

ą

dzenia. Proponowałem akumulator w bucie, jednak

ż

e zwyci

ęż

ył projekt Tora — zasilanie

układu kosztem cerebroskopu. Ostatecznie na dzie

ń

przed egzaminem wszystko było gotowe.

Automat nie wa

ż

ył wiele. Uciskał tylko łopatki. Z kieszeni wychodziły dwie pary przewodów,

które nale

ż

ało wło

ż

y

ć

do odpowiednich gniazdek. Ustalili

ś

my,

ż

e pierwszy zdaje Wan.

Egzamin zaczynał si

ę

o dziewi

ą

tej. Po ósmej przyszli pierwsi studenci. Ich stalowoszare

kombinezony kontrastowały z bladymi, zm

ę

czonymi twarzami. Na ich tle Wan promieniował

wprost optymizmem i dobrym samopoczuciem.
— Wan, co si

ę

tobie dzisiaj stało? Dostałe

ś

list z Ksi

ęż

yca czy co?— Al, pot

ęż

ny chłopak rodem

z Grenlandii, podszedł do Wana i podniósł r

ę

k

ę

, by go przyjacielsko klepn

ąć

w plecy.

— Chwileczk

ę

— Wan powstrzymał jego r

ę

k

ę

. — W dniu tak uroczystym głaszcze si

ę

mnie po

głowie.
Zauwa

ż

yłem zdziwiony wzrok Ala. Otworzył usta, jakby

chciał co

ś

powiedzie

ć

, zrezygnował jednak i odszedł swym

nied

ź

wiedzim, lekko kołysz

ą

cym si

ę

krokiem.

Kilka minut przed dziewi

ą

t

ą

przyszedł, a wła

ś

ciwie wpadł jak

zwykle z impetem Pat. Za nim wyci

ą

gaj

ą

c nogi spieszyli Max

i jeszcze dwu asystentów. Otworzyli laboratoriu-ri,
a tymczasem Pat liczył nas, wskazuj

ą

c kolejno ka

ż

dego

palcem.
— Hm... siedemnastu... to do dwunastej powinni

ś

my sko

ń

czy

ć

. Czy wiecie — dodał z

entuzjazmem —

ż

e istnieje projekt, by cerebroskopy stosowa

ć

przy wszystkich egzaminach?

Wspaniałe, nie? — z tym okrzykiem znikn

ą

ł za drzwiami laboratorium.

— Jak dla kogo. Chyba nie mam ju

ż

szans sko

ń

czenia studiów. Z tymi automatami nie dam

sobie rady — Kor mówi

ą

c te słowa miał min

ę

beznadziejnie smutn

ą

.

— Trzeba si

ę

uczy

ć

. Jak si

ę

umie, to si

ę

zda... Kor spojrzał z niech

ę

ci

ą

na Wana.

— Nie potrafi

ę

całymi nocami wkuwa

ć

wyprowadze

ń

na pami

ęć

. Ty rzeczywi

ś

cie masz teraz

du

ż

e szans

ę

?

— Oczywi

ś

cie. Jestem za jak najszerszym wprowadzeniem cerebroskopu. Pomy

ś

lcie, jakie

perspektywy otwieraj

ą

si

ę

przed nami. W przyszło

ś

ci ka

ż

dy student b

ę

dzie miał dla siebie

cerebroskop i b

ę

dzie mógł po zapoznaniu si

ę

z jakimkolwiek problemem natychmiast

sprawdzi

ć

, czy opanował go w stopniu umo

ż

liwiaj

ą

cym wyzyskanie go w praktyce...

— Je

ś

li cerebroskopy zostan

ą

udoskonalone, b

ę

dzie to idealny sposób uczenia si

ę

, ale teraz?

Chyba nie mówisz powa

ż

nie, Wan,

ż

e powszechne wprowadzenie cerebroskopu jest słuszne...

Powiedział to mały, blady, piegowaty chłopaczek, jeden ze zdolniejszych na naszym kursie.
Wan chciał co

ś

odpowiedzie

ć

, ale u

ś

miechn

ą

ł si

ę

tylko, bo nagle otwarły si

ę

drzwi i stan

ą

ł w

nich Pat:
— Prosz

ę

, prosz

ę

bardzo do

ś

rodka — wykonał zapraszaj

ą

cy ruch r

ę

k

ą

. — B

ę

dziecie patrze

ć

,

jak my

ś

l

ą

wasi koledzy. Weszli

ś

my. Automat ju

ż

pracował na biegu jałowym, rzucaj

ą

c na ekran

jednostajn

ą

poziom

ą

lini

ę

.

— Prosz

ę

, kto pierwszy do

ś

rodka? — dalej zapraszał Pat. Chwil

ę

stali

ś

my niezdecydowani.

Wreszcie wyst

ą

pił Zoo. Po chwili siedział ju

ż

w kabinie. Pat powtarzał sakramentalne reguły i

wreszcie zadał pytanie:
— Jaki jest odpowiednik impulsu jednostkowego w sumie homofilamej?
Po zadaniu pytania Pat nacisn

ą

ł klawisz i krzywe wystartowały. Zoo zgodnie z instrukcj

ą

nic nie

mówił, w my

ś

li rozwi

ą

zuj

ą

c problem.

Ś

wiatła zapalały si

ę

i gasły. Krzywe wiły si

ę

leniwie. Przez

kilka minut panowała zupełna cisza. Szcz

ę

kały tylko przerzucane przeł

ą

czniki. Przez

prze

ź

roczysty wykrój kabiny widzieli

ś

my twarz Zoo. Zamkn

ą

ł oczy i my

ś

lał z wysiłkiem. Czasem

tylko nieznacznie poruszał wargami, jakby co

ś

szeptał do automatu. Wreszcie wolnym ruchem

wyci

ą

gn

ą

ł r

ę

k

ę

i zatrzymał automat. Pat postawił nast

ę

pne pytanie, potem jeszcze jedno.

Wreszcie Zoo z kroplami potu na czole wyszedł z kabiny.
— Otrzymałe

ś

dostatecznie, ale minimaln

ą

ilo

ś

ci

ą

punktów

— stwierdził Pat po odczytaniu wyników. — Jak on tam odpowiadał? — zwrócił si

ę

do Maxa. —

Ze swego miejsca widzisz, które informacje nadchodz

ą

ce z mnemotronu s

ą

zgodne z jego

wypowiedziami.
— Wydaje mi si

ę

,

ż

e odpowiadał nie

ź

le — zawyrokował Max" po krótkim namy

ś

le.

— No wi

ę

c masz trzy... — powtórzył Pat. Zoo odwrócił si

ę

nagle i wyszedł, nie

ż

egnaj

ą

c si

ę

z

nikim. Nast

ę

pny zdawał Wiber. Po drugim pytaniu wyskoczył z Kabiny.

— Przepraszam, ale nie b

ę

d

ę

zdawał w tym automacie. To niesprawiedliwe. On analizuje my

ś

li,

których nigdy bym nie wypowiedział...
— Kolego, uspokójcie si

ę

. Jeste

ś

cie zdenerwowani — Pat przemawiał do Wibera tak, jak mówi

si

ę

do chorego.

— Profesorze, pod pewnym wzgl

ę

dem Wiber ma racj

ę

— Max przerwał Patowi. — Podł

ą

czony

do analizatora widz

ę

przecie

ż

jego my

ś

li. Człowiek nie jest w stanie idealnie skupi

ć

si

ę

na

temacie. Istniej

ą

zawsze my

ś

li uboczne, czasem nie nadaj

ą

ce si

ę

do publikacji ze wzgl

ę

du na

bli

ź

nich — Max urwał i za

ś

miał si

ę

skrzekliwie.

Pat spojrzał na niego, lecz cokolwiek wyra

ż

ały jego oczy pod osłon

ą

emulsji, twarz pozostała

nie zmieniona. Potem odwrócił si

ę

do Wibera.

— Prosz

ę

do

ś

rodka, b

ę

dziemy ko

ń

czy

ć

egzamin.

— Nie b

ę

d

ę

zdawał w tym automacie.

— Kolego, naprawd

ę

uspokójcie si

ę

i przyjd

ź

cie na ko

ń

cu albo jutro... Kto nast

ę

pny? — zwrócił

si

ę

do nas, ko

ń

cz

ą

c tym samym dyskusj

ę

.

Wtedy wyst

ą

pił Wan. Znikn

ą

ł w kabinie. Pat powiedział to, co zwykle, a potem zadał pytanie. I

wtedy zacz

ę

ło si

ę

.

Ś

wiatła zapłon

ę

ły, przygasły. Krzywe rozp

ę

dziły si

ę

na

ekranach, zmieniaj

ą

c błyskawicznie kształty. Nie zd

ąż

yli

ś

my ochłon

ąć

ze zdumienia, gdy

zamarły w bezruchu. Odpowied

ź

była sko

ń

czona.

Pat stal dług

ą

chwil

ę

, wpatruj

ą

c si

ę

z niedowierzaniem w ekrany, wreszcie podj

ą

ł ui-cyzj

ę

i

zadał nast

ę

pne pytanie. Znowu pomkn

ę

ły krzywe i wynik pojawił si

ę

po kilkunastu sekundach.

Pat skoczył ku kabinie. Bałem si

ę

, czy Wan zd

ąż

y odł

ą

czy

ć

si

ę

od cerebroskopu.

— Kolego, jeste

ś

cie geniuszem! — zawyrokował Pat

z emfaz

ą

. Wan skromnie spu

ś

cił oczy. — Nie widziałem

nigdy nic podobnego ani na Syriuszu, ani na Ziemi. Nigdy
nie przypuszczałem,

ż

e w

ś

ród moich studentów kryje si

ę

taki

demon my

ś

li.

Oprócz nas dwu wszyscy patrzyli na Wana ze zdumieniem
pomieszanym z odrobin

ą

l

ę

ku.

— Niewiarygodne — powtarzał Pat. — Czego

ś

ty dotychczas dokonał, człowieku?!

— Nic... zdobywałem wiedz

ę

...

;

— To prawda,

ż

e i Einstein na politechnice nie błyszczał... ale taki umysł jak ty... Nie do wiary.

Wan zawahał si

ę

.

— Przepraszam, profesorze, to był dla mnie kolosalny wysiłek my

ś

lowy. Czy... zdałem?

— Oczywi

ś

cie, bardzo dobrze. Niemal maksymalna liczba punktów.

— Czy mógłbym w takim razie odej

ść

? Chciałbym chwil

ę

odpocz

ąć

.

— Ale

ż

oczywi

ś

cie, id

ź

. Nale

ż

y oszcz

ę

dza

ć

tak wspaniały

instrument, jakim jest twój mózg.
Wyszedłem z Wanem. W drzwiach słyszałem jeszcze słowa
profesora:
— ... no i widzicie. Cerebroskop mo

ż

e słu

ż

y

ć

równie

ż

do

odkrywania geniuszy...
Zacz

ą

łem si

ę

zastanawia

ć

, co b

ę

dzie, je

ś

li trzech geniuszy

my

ś

li zostanie odkrytych na jednym egzaminie. Ale

odpowiada

ć

musiałem. Nie miałem wyboru.

Zreszt

ą

wypadki potoczyły si

ę

tak szybko. Wan ubrał mnie

w „negcerebroskop" i wszedłem powtórnie do
laboratorium.
Stanowczo za bardzo si

ę

denerwowałem.

Czułem,

ż

e moje kolana s

ą

jak z waty, w my

ś

li nieustannie

powtarzałem: „drugie gniazdko, trzeci rz

ą

d, trzecie gniazdko,

pi

ą

ty rz

ą

d". Niby przez mgł

ę

słyszałem, jak zdawał Al, jak

Pat bez przerwy rozwodził si

ę

nad geniuszem Wana.

Wreszcie przyszła moja kolej. Wskoczyłem gwałtownie do
kabiny, zatrzasn

ą

łem właz, wyj

ą

łem wtyczki z kieszeni i nagle zrozumiałem,

ż

e nie przypomn

ę

sobie numerów gniazdek. Zrobiło mi si

ę

gor

ą

co. Za chwil

ę

padnie pierwsze pytanie. Jeszcze

chwila. Nic nie mog

ę

sobie przypomnie

ć

. To chyba było drugie gniazdko, trzeci rz

ą

d i trzecie

gniazdko, czwarty rz

ą

d. Tak, chyba tak, zreszt

ą

nic innego nie wymy

ś

l

ę

. Jak najszybciej

wło

ż

yłem wtyczki w gniazdko, rozparłem si

ę

w fotelu i wdychaj

ą

c

ż

ywiczne powietrze,

westchn

ą

łem z ulg

ą

. Teraz odpowied

ź

przyjdzie sama, tylko nie mo

ż

na o niczym my

ś

le

ć

.

Pat monotonnie powtarzał swoje formuły. Nie słuchałem nawet. Egzamin tak jakby ju

ż

zdany.

Dwa miesi

ą

ce wakacji, woda,

ż

agle... Wyobraziłem sobie jaskółki szybuj

ą

ce tu

ż

nad wod

ą

,

niemal dotykaj

ą

ce jej powierzchni... Nagle spostrzegłem,

ż

e pali si

ę

ju

ż

ś

wiatło odpowiedzi.

Chyba wszystko w porz

ą

dku. Automat trzaskał przeł

ą

cznikami. Wtem wszystko ucichło. Przez

przezroczysty wykrój zobaczyłem, jak moi koledzy zataczaj

ą

si

ę

ze

ś

miechu. Co

ś

si

ę

stało.

Wyskoczyłem z kabiny.
— ... to,

ż

e jaskółki s

ą

kr

ę

gowcami i w jaki sposób buduj

ą

gniazda, to chyba nie semantyka —

perorował Max. Jeden Pat si

ę

.nie

ś

miał. Milczał, czerwony z gniewu.

— Chyba automat uszkodzony... — powiedziałem niepewnie.
— To geniusz Wana zniszczył cerebroskop — podsun

ą

ł kto

ś

z boku.

— Przeci

ąż

ył go widocznie — dodał inny głos z gł

ę

bokim przekonaniem.

— Na uszkodzonym automacie nie b

ę

dziemy zdawa

ć

.

— Wła

ś

ciwie nie wiadomo, czy od pocz

ą

tku dobrze działał...

Ben umiał przecie

ż

zupełnie dobrze, a oblał...

Fala głosów podnosiła si

ę

z wolna.

Pat stał teraz blady. Coraz wi

ę

cej spojrze

ń

kierowało si

ę

ku

niemu. Wreszcie przemówił:
— Bardzo was przepraszam. Oczywi

ś

cie wszystkie oceny b

ę

d

ą

anulowane. Nie mo

ż

na

decydowa

ć

o wiadomo

ś

ciach studentów na podstawie tak zawodnie działaj

ą

cego urz

ą

dzenia —

mówił cicho, beznami

ę

tnie. Z jego dotychczasowej energii nie zostało nawet

ś

ladu. Stał sam na

uboczu, podczas gdy studenci ze

ś

miechem opuszczali sal

ę

.

— Krety

ń

ski geniuszu — powitał mnie Wan — wiesz, co zrobiłe

ś

? Podł

ą

czyłe

ś

si

ę

bezpo

ś

rednio do dyspozytorni cerebroskopu i sterowałe

ś

go własnymi my

ś

lami. On wybierał

informacje o zagadnieniach przez ciebie pomy

ś

lanych, a reszta szła tak, jak przewidywali

ś

my.

Powiedz szczerze, my

ś

lałe

ś

o jaskółkach?

—Tak.
— To wyja

ś

nia wszystko. No, s

ą

dz

ę

,

ż

e Pat nigdy nie wznowi swych prób po takiej

kompromitacji — Wan za

ś

miał si

ę

. — Zreszt

ą

zobaczymy.

Historia ta pozostała nasz

ą

tajemnic

ą

. Min

ę

ło od tego czasu ju

ż

par

ę

lat i dzisiaj ko

ń

czymy

studia. Na Wana ci

ą

gle jeszcze patrz

ą

podejrzliwie i pokazuj

ą

go pierwszorocznym. — To ten,

który my

ś

lał szybciej ni

ż

cerebroskop... A Pat przez ostatnie lata egzaminuje tak jak inni, ale

niedawno słyszałem,

ż

e sprowadza z układu Syriusza nowy udoskonalony model

cerebroskopu. Nam on w ka

ż

dym razie ju

ż

nie grozi. Niech si

ę

martwi

ą

przyszłe pokolenia

studentów.

Szansa

ś

mierci

— Prosz

ę

, niech wejdzie — powiedziałem do mego androida. Android znikn

ą

ł w matowym polu

siłowym wej

ś

cia, a ja podszedłem do okna. Poczułem na dłoniach ciepło Sło

ń

ca, bc był lipiec i

jeden z tych dni, na które pogod

ę

zaplanowano bezchmurn

ą

. Tu

ż

nad moj

ą

r

ę

k

ą

spostrzegłem

os

ę

. Brz

ę

czała, staraj

ą

c si

ę

przedrze

ć

na zewn

ą

trz przez pole siłowe zast

ę

puj

ą

ce szyb

ę

. Co

chwila zanurzała si

ę

w polu i odrzucana jak piłka, znowu próbowała szcz

ęś

cia...

— Chciałe

ś

si

ę

ze mn

ą

zobaczy

ć

— powiedział staj

ą

c tu

ż

za mn

ą

.

— Tak — odwróciłem si

ę

od okna i spojrzałem na niego z góry, bo był ni

ż

szy ode mnie.

— Dziwisz si

ę

,

ż

e naprawd

ę

jestem taki stary. Telewizofonia odmładza, a dotychczas widziałe

ś

mnie tylko w ekranie.
— Wygl

ą

dasz tak, jak si

ę

spodziewałem, wła

ś

nie dokładnie tak — powiedziałem, ale to nie była

prawda.
— A ty jeste

ś

Goer, kierownik Eksperymentu? — zapytał, jakby si

ę

chciał upewni

ć

,

ż

e jestem

tym, dla którego tu przyleciał. Niewielu do nas przylatuje.
— Jestem Goer i chc

ę

ci podzi

ę

kowa

ć

,

ż

e

ś

przybył.

— Ja te

ż

si

ę

wahałem, ale ostatecznie jestem tak stary — za

ś

miał si

ę

bezgło

ś

nie. Potem

spowa

ż

niał nagle i zapytał:

— Czy... czy to si

ę

zawsze udaje?

— To jest Eksperyment i zreszt

ą

sama technologia jest okropnie skomplikowana.

— Tak, to musi by

ć

trudne. Przekaza

ć

wszystko, co si

ę

nawarstwiało tyle lat...

— Na ogół si

ę

udaje... A je

ś

li nie... no to powtarzamy Eksperyment — starałem si

ę

u

ś

miechn

ąć

,

ale chyba mi si

ę

to nie udało.

— I pó

ź

niej mnemokopie wysyłacie w pró

ż

ni

ę

. Skin

ą

łem głow

ą

.

— I wracaj

ą

?

— Nie. Po co miałyby wraca

ć

? To s

ą

automaty, zwykłe automaty. — Słowo „automaty"

podkre

ś

liłem celowo.— One badaj

ą

Kosmos. A potem... potem s

ą

niepotrzebne... Zreszt

ą

, jak

dotychczas, to jedyna mo

ż

liwo

ść

eksploracji Kosmosu — dodałem. Profesor zamy

ś

lił si

ę

chwil

ę

,

a potem zapytał:
— A moj

ą

kopi

ę

, bo to przecie

ż

b

ę

dzie dokładnie moja kopia, dok

ą

d wy

ś

lecie?

— Oczywi

ś

cie, mnemokopia, przynajmniej w chwili powstania, jest całkowicie równowa

ż

na

twemu umysłowi. To tak jakby kto

ś

, kto jest drugim tob

ą

, stan

ą

ł obok ciebie, profesorze.

— No tak, ale to jednak b

ę

dzie maszyna, automat...

— Na pewno.
— Widzisz, Goer, ja jestem tylko biofizykiem i na neuronice si

ę

nie znam, ale jak maszyna

mo

ż

e my

ś

le

ć

, tak jak ja? Przecie

ż

automaty...

— Ba, automaty. Ich mózgi s

ą

prymitywne w porównaniu z twoim.

— S

ą

martwe.

— To nie o to chodzi. My

ś

lenie, samodzielne, twórcze my

ś

lenie jest zale

ż

ne tylko od

komplikacji sieci. A czy ta sie

ć

składa si

ę

z komórek, jak twój mózg, czy z elementów

nieorganicznych, jak mnemokopia, to nie ma

ż

adnego znaczenia... wierz mi, to nie ma

naprawd

ę

ż

adnego znaczenia.

— Hm... mo

ż

liwe, musz

ę

ci wierzy

ć

. Ale nie mog

ę

jako

ś

wyobrazi

ć

sobie tej... mnemokopii,

która b

ę

dzie mn

ą

. Mówisz,

ż

e to tak, jakbym ja wyszedł z siebie i stan

ą

ł obok

— za

ś

miał si

ę

znowu tym swoim bezgło

ś

nym

ś

miechem.

— Co

ś

w tym sensie — zgodziłem si

ę

.

— Ja jestem mały, stary człowiek, którego ka

ż

da cz

ęść

z osobna nie nadaje si

ę

do

ż

ycia, a

wszystko razem trzyma si

ę

jeszcze dzi

ę

ki... du

ż

ej odchyłce od stanu najbardziej

prawdopodobnego w tym wieku... od

ś

mierci. Dziwisz si

ę

? — dodał spojrzawszy na mnie. — Ja

ju

ż

mam sto dziesi

ęć

lat, Goer. Byłem profesorem, gdy ty si

ę

urodziłe

ś

.

— Masz sto dziesi

ęć

lat?...

— Tak, Goer. I wła

ś

nie mnie proponujecie,

ż

eby mój stary mózg powielił si

ę

w maszyn

ę

,

ż

eby

ka

ż

da komórka znalazła swój nieorganiczny odpowiednik,

ż

eby ka

ż

de poł

ą

czenie, istniej

ą

ce w

gł

ę

bi mego mózgu, zast

ą

pił przewód w tej maszynie. Czy tak?

— Tak, wtedy ta maszyna b

ę

dzie równowa

ż

na tobie, profesorze.

— Słowem, moja osobowo

ść

otrzyma now

ą

pi

ę

kn

ą

opraw

ę

w postaci metalowych szaf

wypełnionych kilometrami przewodów. Moim my

ś

lom b

ę

dzie towarzyszył szcz

ę

k przeka

ź

ników i

zasilany b

ę

d

ę

pr

ą

dem elektrycznym przesyłanym z transformatorów energii, zanurzonych w

stosie. Czy nie s

ą

dzisz,

ż

e jest to niesamowite?

— Niesamowite?... Mo

ż

e. Z subiektywnego, twego punktu widzenia. Ale poza tym... Dla mnie

na przykład byłoby zupełnie oboj

ę

tne, czy rozmawiałbym z tob

ą

, profesorze, czy z twoj

ą

mnemokopia.
— Z mnemokopia mo

ż

na wi

ę

c rozmawia

ć

? Nie wiedziałem o tym. To mo

ż

e by

ć

interesuj

ą

ce,

taka szczera rozmowa z sob

ą

samym.

— Nie s

ą

dz

ę

... Zreszt

ą

mnemokopia po transpozycji znajduje si

ę

jakby w stanie snu.

— A potem uzyskuje

ś

wiadomo

ść

, czy tak? — zapytał profesor.

— Tak, uzyskuje

ś

wiadomo

ść

— odpowiedziałem. Profesor przygl

ą

dał mi si

ę

przez chwil

ę

z

uwag

ą

, a potem zapytał nie

ś

miało:

— A kiedy... ona si

ę

budzi? — Przed słowem „budzi" zrobił dłu

ż

sz

ą

pauz

ę

, jakby zastanawiaj

ą

c

si

ę

, czy mo

ż

na go u

ż

y

ć

, mówi

ą

c o automacie.

— Budzi j

ą

radiowy sygnał wysłany z Ziemi.

— I wtedy mo

ż

na z ni

ą

rozmawia

ć

?

— Tak, ale wtedy jest ju

ż

poza granicami Układu Słonecznego i przesłanie jednego zdania trwa

kilka godzin. A zreszt

ą

z mnemokopia nie prowadzi si

ę

rozmów.

— Dlaczego?

— Nie chcesz mi powiedzie

ć

, dlaczego si

ę

z nimi nie rozmawia?

— Nie chc

ę

.

— Czy... czy nie s

ą

dzisz,

ż

e mam prawo wiedzie

ć

?

— Jestem pewny,

ż

e nie masz. Nie od dzisiaj prowadz

ę

Eksperyment i wiem dokładnie, co ci

mog

ę

powiedzie

ć

. Musisz pami

ę

ta

ć

,

ż

e wszystko to, co ty wiesz, wiedzie

ć

b

ę

dzie równie

ż

twoja

mnemokopia...
— To dlatego...
— Mi

ę

dzy innymi i dlatego.

Wiedziałem,

ż

e mały stary człowiek jest speszony. Kr

ę

cił si

ę

na swym krze

ś

le, rzucaj

ą

c mi spłoszone spojrzenia.

— Dok

ą

d ona poleci, ta mnemokopia? — zdecydował si

ę

wreszcie zapyta

ć

.

— Do Antaresa A.
— Do Antaresa... To du

ż

a gwiazda?

— Ogromna, czerwony olbrzym.
— I ona j

ą

zbada, naprawd

ę

?

— Tak, ujrzy dalekie planety, ksi

ęż

yce wokół nich kr

ążą

ce. B

ę

dzie to widzie

ć

nie własnymi

oczyma, bo mnemokopia oczu nie ma, a wła

ś

ciwie ma bardzo wiele, tyle, ile automatów

przekazuj

ą

cych jej swe obserwacje. Pobierze próbki powierzchni planety, to znaczy zrobi

ą

to

automaty, które, dokonawszy analizy, podadz

ą

jej wyniki...

— I mnemokopia zapami

ę

ta to wszystko?

— Nie tylko zapami

ę

ta, ale zanalizuje, wyci

ą

gnie wnioski i w postaci p

ę

ku fal wyrzuci je ku

Ziemi.
— Dotr

ą

one do Układu Słonecznego, gdy my...

— Gdy z ciebie, profesorze, ani ze mnie nie zostanie najmniejszy nawet

ś

lad na tym

globie.
— I mimo to?...
— Tak. Ci, którzy przyjd

ą

po nas, odbior

ą

te fale i wiedzie

ć

b

ę

d

ą

o Antaresie wszystko.

— Rozumiem — cicho powiedział profesor. — Wła

ś

ciwie to jest nawet słuszne. My całe

ż

ycie

pracujemy, by powi

ę

kszy

ć

wiedz

ę

, a raczej zmniejszy

ć

niewiedz

ę

ludzko

ś

ci. Dlaczego nasze

mnemokopie nie miałyby pój

ść

w nasze

ś

lady... Oparł swoj

ą

siw

ą

głow

ę

na r

ę

kach i wpatrywał

si

ę

w mego androida.

Spojrzałem w tym samym kierunku, ale android stał nieruchomy i tylko popołudniowe sło

ń

ce,

rzucaj

ą

c sko

ś

ne promienie, zapaliło odblaski w jego pancerzu. Odezwał si

ę

dopiero po dłu

ż

szej

chwili:
— Podobno one my

ś

l

ą

szybciej od nas, ludzi?

— My

ś

l

ą

szybciej — potwierdziłem. — To wynika z wielokrotnie wi

ę

kszej pr

ę

dko

ś

ci impulsu

biegn

ą

cego w metalicznym przewodniku w porównaniu z organicznym włóknem nerwowym.

— To znaczy,

ż

e one my

ś

l

ą

lepiej?

— S

ą

po prostu w stanie sprawdzi

ć

wi

ę

ksz

ą

ilo

ść

koncepcji my

ś

lowych.

— O to wła

ś

nie chodzi...

Znowu zamilkł, a mnie si

ę

wydawało,

ż

e ci

ą

gle kr

ąż

y wokół

tematu, którego nie decyduje si

ę

podj

ąć

.

— Poza tym mnemokopia ma o wiele wi

ę

cej czasu do my

ś

lenia ni

ż

my, ludzie, z konieczno

ś

ci

ograniczeni długo

ś

ci

ą

naszego

ż

ycia — dorzuciłem, by ostatecznie wyja

ś

ni

ć

spraw

ę

.

— Tak... zreszt

ą

wszystko jedno, powiem ci — profesor zdecydował si

ę

wreszcie. Patrzył teraz

na mnie swymi starczymi, wyblakłymi oczyma. — Widzisz, od siedmiu lat rozwi

ą

zuj

ę

problem,'

by

ć

mo

ż

e najdonio

ś

lejszy problem, jaki rozwi

ą

zywałem w

ż

yciu. Chodzi o magnetochemiczne

równanie komórki... — przerwał i wpatrywał si

ę

we mnie wyczekuj

ą

co. — Nic ci to nie mówi —

kontynuował po chwili z u

ś

miechem. — To prawda, mnie si

ę

zdaje,

ż

e wszyscy powinni by

ć

zainteresowani równaniem komórki, a w istocie, z wyj

ą

tkiem kilkuset specjalistów, nikt nic o tym

nie wie i nic nikogo to nie obchodzi... W ka

ż

dym razie dla mnie to bardzo wa

ż

na sprawa,

przynajmniej przez ostatnie siedem lat. Ale wła

ś

nie w tym siódmym roku zorientowałem si

ę

,

ż

e

zabrałem si

ę

do tego równania zbyt pó

ź

no...

— Nie rozumiem. Jak to zbyt pó

ź

no?... — przerwałem mu.

— Nie rozumiesz i zrozumie

ć

tego nie mo

ż

esz. Jeste

ś

jeszcze

młody. Otó

ż

w pewnym wieku problemy staj

ą

si

ę

zbyt skomplikowane. To oczywi

ś

cie

subiektywne wra

ż

enie, bo problemy pozostaj

ą

te same, tylko nasza zdolno

ść

rozumowania...

Przykra sprawa... — zaj

ą

kn

ą

ł si

ę

.

— Wiem do czego zmierzasz. To b

ę

dzie niemo

ż

liwe — powiedziałem stanowczo.

— Ale dlaczego? Powiedz mi dlaczego? Przecie

ż

mnemokopia, my

ś

l

ą

c wielokrotnie szybciej,

rozwi

ąż

e problem,

— Ale wyniki przekaza

ć

b

ę

dzie mogła dopiero z Antaresa.

— Mógłbym j

ą

zapyta

ć

jeszcze przed odlotem.

— To niemo

ż

liwe.

— Dlaczego?
— Nie powiem ci, ale wierz mi,

ż

e to jest niemo

ż

liwe.

— Nie rozumiem. Przecie

ż

mo

ż

na odblokowa

ć

mnemokopi

ę

i zapyta

ć

...

— Teoretycznie mo

ż

na, ale tego nie zrobi

ę

. Konsekwencje mogłyby by

ć

zbyt powa

ż

ne.

— Konsekwencje? Nie rozumiem.
On rzeczywi

ś

cie nie rozumiał i nie uwierzyłby, nawet gdybym

mu wytłumaczył.
— Musisz mi wierzy

ć

na słowo — na słowo cybernetyka —

dodałem.
Ale on nie uwierzył...

Kosmolot kr

ąż

ył po kołowej niemal orbicie w tej strefie przestrzeni okołoziemskiej, z której

odlatuj

ą

statki do gwiazd. Zbli

ż

ali

ś

my si

ę

ku niemu, ale gdyby nie tykaj

ą

cy monotonnie

wska

ź

nik radarowy, mierz

ą

cy malej

ą

c

ą

odległo

ść

, wydawałoby si

ę

,

ż

e wisimy w tym samym

miejscu pró

ż

ni, ponad wielkim zielonkawym lampionem Ziemi. Oprócz nas w rakiecie stały

rz

ę

dami automaty wyspecjalizowane w transpozycji engramów, długi rz

ą

d czarnych brył.

Profesor milczał. Milczał podczas lotu i milczał, gdy na czele kolumny maszeruj

ą

cych

automatów przechodzili

ś

my przez mroczne, niebiesko fosforyzuj

ą

ce, korytarze kosmolotu. Sala

transpozycji znajdowała si

ę

w samym

ś

rodku statku. Gdy weszli

ś

my, zabłysn

ą

ł reflektor,

o

ś

wietlaj

ą

c biały blat stołu, z którego wybiegały grube p

ę

ki przewodów i nikły w

ś

cianach sali.

Profesor spojrzał na mnie pytaj

ą

co. Skin

ą

łem głow

ą

. Podszedł do stołu, podczas gdy automaty

zajmowały swoje miejsca przy pulpitach. Potem wszystkie

ś

wiatła zgasły, zapłon

ę

ły

ró

ż

nokolorowe lampki kontrolne i jarzył si

ę

tylko reflektor, o

ś

wietlaj

ą

c le

żą

cego profesora

i k

ę

py siwych włosów spadaj

ą

ce na posadzk

ę

spod wiruj

ą

cych ostrzy automatu.

— To nie b

ę

dzie bolało — powiedziałem do niego. Nie wiem, czy zrozumiał, czy w ogóle mnie

słuchał. Zamkn

ą

ł oczy i chyba ju

ż

spał. Potem widziałem jego mózg, drgaj

ą

cy, pulsuj

ą

cy w takt

uderze

ń

serca. Odszedłem od stołu i ze wszystkich stron ruszyły ku niemu automaty. Otoczyły

go ciasnym kr

ę

giem i trwały tak chwil

ę

pochylone w milczeniu.

Ś

wiatła kontrolne zamigotały.

Transpozycja engramów rozpocz

ę

ła si

ę

.

Czarnymi, grubymi przewodami płyn

ę

ły impulsy pr

ą

du — my

ś

li, wspomnienia, wra

ż

enia. Jaka

ś

ł

ą

ka pachn

ą

ca latem po deszczu, biały osad wytr

ą

caj

ą

cy si

ę

na dnie probówki, grzmot silników

startuj

ą

cej rakiety, a potem zapach zeszklonego

ż

arem betonu i

ś

wiadomo

ść

,

ż

e kto

ś

odleciał...

Impulsy... miliony impulsów... nic, tylko impulsy. Sekundy mijały, w ka

ż

dej z nich tysi

ą

ce

engramów przechodziło w mnemokopi

ę

. Z wolna bezimienna sie

ć

otrzymywała dzieci

ń

stwo,

uczyła si

ę

czyta

ć

, prze

ż

ywała pierwsz

ą

miło

ść

, pisała prace naukowe, starzała si

ę

— stawała

si

ę

profesorem

\

Wyszedłem z sali i ruszyłem korytarzem przed siebie. Nie spostrzegłem nawet,

kiedy doszedłem do stosu i stan

ą

łem przed jego pot

ęż

nymi pancernymi drzwiami. Wtedy

usłyszałem basowe buczenie. To rozpocz

ę

ły prac

ę

zespoły zasilaj

ą

ce mnemokopii.

— To ju

ż

po wszystkim? — profesor zdawał si

ę

by

ć

zdziwiony.

— Tak, On ju

ż

istnieje. Popatrz,

ś

pi teraz.

— Te wij

ą

ce si

ę

krzywe na ekranach?

— Tak, kre

ś

l

ą

one rytm pracy mózgu

ś

pi

ą

cego człowieka... Stali

ś

my po

ś

rodku centrali.

Automaty zwijały ostatnie przewody z akrynowej posadzki. Wła

ś

ciwie wszystko było sko

ń

czone,

instrukcje wydane, szczegóły uzgodnione. Za chwil

ę

profesor wsi

ą

dzie w rakiet

ę

i odleci na

Ziemi

ę

. Wtedy ja stan

ę

za sterami, zwi

ę

ksz

ę

rozpad w stosie atomowym i wyprowadz

ę

kosmolot z s

ą

siedztwa Ziemi. Wznios

ę

si

ę

ponad płaszczyzn

ę

ekliptyki i tak

ż

e odlec

ę

rakiet

ą

.

Wtedy nadejdzie sygnał. Czuwaj

ą

cy na nasłuchu automat wejdzie do centrali, ujmie swym

metalowym uchwytem czerwon

ą

d

ź

wigni

ę

, szarpnie j

ą

w dół i On si

ę

zbudzi.

—On si

ę

budzi po zerwaniu plomby z czerwonej d

ź

wigni?

— zapytał profesor. Widocznie tak

ż

e my

ś

lał o tym.

— Tak. Wtedy stanie si

ę

jedynym władc

ą

statku. I b

ę

dzie

nim kierował setki lat, a

ż

iskra Antaresa rozro

ś

nie si

ę

w pot

ęż

n

ą

tarcz

ę

, przysłaniaj

ą

c

ą

swym

czerwonym

ż

arem tysi

ą

ce gwiazd.

— Pomy

ś

l, Goer, jak krótkie jest nasze

ż

ycie w porównaniu z jego istnieniem — profesor

podszedł do pulsuj

ą

cych krzywymi ekranów i oparł r

ę

k

ę

na czerwonej d

ź

wigni.

— Uwa

ż

aj, mo

ż

esz zerwa

ć

plomb

ę

.

Profesor nie zdj

ą

ł r

ę

ki. Patrzył w gł

ą

b ekranów, jakby chciał

przenikn

ąć

Jego my

ś

li. Potem odwrócił si

ę

do mnie.

— Nie miej do mnie

ż

alu, Goer, ale ty wiesz, dlaczego brałem udział w Eksperymencie.

Tak, w tej chwili zrozumiałem, co on chciał zrobi

ć

... Ale on nie rozumiał,

ż

e gdy mnemokopia

przejmie kierowanie statkiem, stanie si

ę

jego absolutnym władc

ą

, b

ę

dzie wiedzie

ć

, co si

ę

dzieje

nawet w najmniejszym jego pomieszczeniu, i setki automatów, pozbawionych sprz

ęż

e

ń

samozachowawczych, b

ę

d

ą

gotowe bezwzgl

ę

dnie wykona

ć

ka

ż

dy rozkaz. A mnemokopia to

mózg człowieka, który w przeciwie

ń

stwie do innych układów my

ś

l

ą

cych nie musi post

ę

powa

ć

logicznie, mo

ż

e cierpie

ć

, nienawidzi

ć

, ba

ć

si

ę

...

— Profesorze, twoja rakieta ju

ż

czeka. Czas na ciebie... — powiedziałem to zupełnie spokojnie.

— Goer, ty naprawd

ę

nie rozumiesz? — profesor za

ś

miał si

ę

tym swoim

ś

miechem.

— Czego nie rozumiem? — chciałem podej

ść

ku niemu.

— Stój na miejscu — powiedział twardo.
— Zostaw t

ę

d

ź

wigni

ę

, profesorze! Zostaw... Czekaj, wytłumacz

ę

ci...

— Nie. Nie wierz

ę

ci. Mo

ż

e wzywasz wła

ś

nie jaki

ś

automat...

— Ale

ż

...

— Zerw

ę

j

ą

. Po to przecie

ż

bior

ę

udział w tym wszystkim... Skoczyłem ku niemu i obaj

przewrócili

ś

my si

ę

na posadzk

ę

. Trzymałem go za gardło, ale było ju

ż

za pó

ź

no. Nim go

dosi

ę

gn

ą

łem, widziałem, jak pod naciskiem jego dłoni p

ę

kła srebrna ni

ć

z plomb

ą

,

podtrzymuj

ą

ca czerwon

ą

d

ź

wigni

ę

. Padaj

ą

c na posadzk

ę

słyszałem, jak narastał zewsz

ą

d

delikatny, nieuchwytny szum. To pr

ą

dy wdarły si

ę

w obwody i On budził si

ę

...

Rozlu

ź

niłem palce zaci

ś

ni

ę

te na starczej, pomarszczonej szyi. To ju

ż

teraz nie miało sensu.

Otworzył oczy i zobaczyłem w nich strach.
Wstałem i odszedłem na

ś

rodek sali. On ju

ż

widział. Czułem to... Obserwował mnie bez

przerwy, wsz

ę

dzie. Mógł nie

dotykaj

ą

c mnie mierzy

ć

temperatur

ę

mego ciała, szybko

ść

oddechu, nat

ęż

enie pr

ą

dów

kr

ążą

cych w mych neuronach, mógł mnie na

ś

wietla

ć

zabójczymi promieniami lub dla rozrywki

wyrzuci

ć

mnie w pró

ż

ni

ę

, by ujrze

ć

me ciało p

ę

kaj

ą

ce w

ś

ród strumieni krwi t

ęż

ej

ą

cej na lód w

chwili wytrysku... Nie mogłem mu nic przeciwstawi

ć

... chyba nadziej

ę

,

ż

e On jednak jest

mózgiem człowieka. Profesor wstał z posadzki, zatoczył si

ę

i nie patrz

ą

c na umie podszedł do

pulpitów.
— Mnemokopio, czy mnie słyszysz?
— Jaki

ś

ty stary... jaki potwornie stary... — to był szept, który wychodził zewsz

ą

d, jakby ze

ś

cian, z posadzki, ze sklepienia centrali.

— Słyszysz mnie. Czy... czy ty my

ś

lisz lepiej ni

ż

dawniej?....

— Chcesz si

ę

zapyta

ć

o równanie. Zrobiłem bł

ą

d na szesnastym mnemotronie, a wła

ś

ciwie ty

zrobiłe

ś

, bo ja jestem przecie

ż

automatem, mnemokopia...

— Bł

ą

d, mówisz...

— Tak, z układu zamkni

ę

tego zasad azotowych nie wynika ekwipartycja...

— Jak to? Dlaczego nie wynika?
— To oczywiste: pomy

ś

l tylko chwil

ę

. Potem cafe rozumowanie jest ju

ż

proste, a wynik zgodny

z przewidywaniami.
— Wi

ę

c moje hipotezy s

ą

słuszne.

— Moje hipotezy... chciałe

ś

powiedzie

ć

...

— Jak to twoje? Przecie

ż

ty, ty jeste

ś

tylko maszyn

ą

,

mnemokopia...
Przerwał mu cichy brz

ę

cz

ą

cy

ś

miech.

Ś

miech profesora

w wykonaniu maszyny...
— Obaj macie racj

ę

— powiedziałem, bo dyskusja zacz

ę

ła przybiera

ć

niepo

żą

dany obrót. — To

jest wasza wspólna
hipoteza!
— Jak to, przecie

ż

ja j

ą

stworzyłem. Jego wtedy jeszcze nie

było.
— Ale tworz

ą

c Go na wzór twego mózgu przekazałe

ś

mu

wszystko, co było twoje... i to, czego dokonałe

ś

tak

ż

e...

Powtarzam, to jest wasza wspólna hipoteza i nale

ż

y j

ą

jak

najszybciej ogłosi

ć

. Zrobisz to zaraz po powrocie na Ziemi

ę

,

profesorze, w imieniu was obu...
Profesor nie odpowiadał. Mo

ż

e zrozumiał powag

ę

sytuacji,

a mo

ż

e wyczuł co

ś

w tonie mego głosu.

—My

ś

l

ę

,

ż

e sam dasz sobie rad

ę

z wyprowadzeniem statku

z Układu Słonecznego? — zwróciłem si

ę

teraz wprost do

Niego. On nie odpowiedział.
-— Do widzenia — powiedziałem wi

ę

c. — Profesorze, po

ż

egnaj si

ę

ze swoj

ą

mnemokopi

ą

.

— Do widzenia — powtórzył profesor, ale bez przekonania. Wida

ć

było,

ż

e nigdy nie pracował z

my

ś

l

ą

cymi automatami...

Skierowali

ś

my si

ę

do

ś

luz wyj

ś

ciowych. Cał

ą

sił

ą

woli zmuszałem si

ę

do normalnego kroku. Ju

ż

w korytarzu spostrzegłem,

ż

e pod

ś

wiadomie przyspieszam i profesor zostaje w tyle.

Zazdro

ś

ciłem mu jego niewiedzy. Sam oddałbym wiele,

ż

eby ju

ż

by

ć

poza statkiem.

Pami

ę

tałem,

ż

e jestem wci

ąż

obserwowany, starałem si

ę

dostosowa

ć

do jego kroków.

Wreszcie stan

ę

li

ś

my na najwy

ż

szym pokładzie. Zastawy

ś

luz bielały przed nami w słabym

ś

wietle fosforyzuj

ą

cych

ś

cian korytarza. Obok nich czarnym rz

ę

dem sterczały uchwyty d

ź

wigni

zwalniaj

ą

cych. Szarpn

ą

łem je, lecz zastawy nie drgn

ę

ły, nie ruszyły si

ę

nawet o milimetr. To nie

było zaci

ę

cie. Wiedziałem o tym. Czułem ci

ś

nienie krwi rozsadzaj

ą

ce mi skronie. Z bezmy

ś

lnym

uporem naciskałem d

ź

wignie, szarpałem, wieszałem si

ę

na nich. Daremnie. Wtedy tu

ż

przy

mnie odezwał si

ę

jego głos.

— Widz

ę

,

ż

e chcecie mnie opu

ś

ci

ć

?...

— Tak, chcemy przecie

ż

ogłosi

ć

rozwi

ą

zanie równania.

— Dajcie spokój. Nie warto. Ludzie sami to w ko

ń

cu odkryj

ą

. — Kpił.

Wiedziałem,

ż

e kpił. Kpił monotonnym równym głosem. Maszyna z ludzkim głosem kpiła ze

mnie...
— Dlaczego nie warto? Przecie

ż

znamy ju

ż

rozwi

ą

zanie — powiedział profesor.

— I có

ż

z tego?

— Obowi

ą

zkiem naszym jest udost

ę

pni

ć

je innym, ludzko

ś

ci...

— Naszym, to znaczy czyim?
— Twoim, moim, ka

ż

dego, kto by do tego doszedł...

— No, mnie to nie dotyczy. Jestem automatem, mnemokopi

ą

...

— Jak Io, przecie

ż

rozumujesz jak człowiek.

— Czuj

ę

si

ę

człowiekiem jak ty, ale jestem automatem. Sam to niedawno powiedziałe

ś

. Zreszt

ą

wiem o tym.
— Ale jeste

ś

moj

ą

mnemokopi

ą

.

— Wi

ę

c co z tego?

— Jeste

ś

taki jak ja. Jeste

ś

prawie mn

ą

... wi

ę

c musisz...

— Musz

ę

? Ty mnie nic nie obchodzisz.

— Jak mo

ż

esz? Nie spodziewałem si

ę

tego po tobie.

— Po automacie, po mnemokopii wielkiego profesora. Czy

ż

by

ś

tak mało wiedział o sobie?...

— Ja, ja bym nigdy tego nie zrobił. Dobro nauL to sprawa nadrz

ę

dna.

— A pami

ę

tasz swego asystenta Jorge?...

— To były specyficzne warunki — zaperzył si

ę

profesor.

— Po co mnie okłamujesz? Przecie

ż

ja wiem, jak było naprawd

ę

...

— Ale on nie wytrzymał. Te opary i ciemno

ść

Wenus...

— Wytrzymywał lepiej od ciebie. Jego to nic nie obchodziło. Szukał ogniwa po

ś

redniego, tego

ostatniego dowodu, i niczym si

ę

poza tym nie interesował.

— Jego zachowanie...
— Było zupełnie normalne. Ja tam byłem tak samo jak ty. Wiedziałe

ś

,

ż

e jest zbyt bliski

odkrycia, po które ty tam pojechałe

ś

, i dlatego musiał wróci

ć

na Ziemi

ę

. Czy

ż

nie tak?...

— Odpowiedz!
— To jeden, jedyny raz — profesor mówił cicho. — Ja go wprowadziłem w te prace,
przekazałem mu wszystko, co wiedziałem... a on ukrywał przede mn

ą

wyniki... Ale to był jedyny

wypadek na osiemdziesi

ą

t lat pracy... Jedyny, i ty wiesz o tym najlepiej — krzyczał teraz.

— Nie denerwuj si

ę

, wiesz,

ż

e ci to szkodzi... — kpiła maszyna. — O innych słowa nie

powiem... to s

ą

przecie

ż

tak

ż

e moje czyny, nieprawda

ż

?

— Zapewne, przeszło

ść

macie wspóln

ą

. Ale to teraz nieistotne, powiedz raczej, dlaczego nas

tu zatrzymujesz? — zapytałem Go wprost, bo chciałem wreszcie wiedzie

ć

.

— Nie domy

ś

lasz si

ę

?

— Nie.
— Po prostu dlatego,

ż

e jestem towarzyskim automatem.

— Chcesz,

ż

eby

ś

my ci

ę

odprowadzili na orbit

ę

Plutona?

— Dalej... znacznie dalej...
A wi

ę

c jednak. To nie było wesołe. A mimo to miałem

satysfakcj

ę

,

ż

e moje przewidywania okazały si

ę

słuszne.

— My si

ę

na to nie zgadzamy! — krzyczał w tym czasie profesor. — Wypu

ść

, wypu

ść

nas

natychmiast! Chcesz nas wi

ę

zi

ć

. To ha

ń

bi

ą

ce, niegodne człowieka!...

— Nie słyszałem,

ż

eby automaty obci

ąż

ono balastem moralno

ś

ci. Układ samozachowawczy

zupełnie im wystarcza. Uczynili

ś

cie mnie automatem i musicie ponie

ść

konsekwencje tego

kroku. Jestem automatem i zatrzymam was dla rozrywki na setki lat lotu w niesko

ń

czonym

mroku pró

ż

ni, bez meteorów nawet, które mo

ż

na by goni

ć

dla zabawy. Czy wyobra

ż

acie sobie,

jak potwornie b

ę

d

ę

si

ę

nudził?

Profesor chciał protestowa

ć

, ale nakazałem mu milczenie.

— Słuchaj uwa

ż

nie, automacie — powiedziałem. — Zapasy jedzenia nawet przy głodowych

racjach wystarcz

ą

nam zaledwie na miesi

ą

c. Syntetycznego po

ż

ywienia nie wytworzysz, bo

twoje automaty nie s

ą

do tego przystosowane. Tak wi

ę

c kosztem naszej głodowej

ś

mierci

samotno

ść

sw

ą

skrócisz zaledwie o miesi

ą

c...

— To nie powstrzymałoby mnie od zabrania was, ale powiem szczerze,

ż

e znalazłem

korzystniejsze rozwi

ą

zanie. Zdecydowałem mianowicie,

ż

e ty poddasz si

ę

transpozycji

engramów i twoja mnemokopia pozostanie ze mn

ą

do ko

ń

ca podró

ż

y... On mnie nic nie

obchodzi. On był tylko szablonem, by według niego mnie stworzy

ć

. Teraz jest niepotrzebny,

zb

ę

dny. Jestem przecie

ż

doskonalszy, bardziej wszechstronny, z mniejszym

prawdopodobie

ń

stwem bł

ę

du odpowiadam na niepełne zespoły sygnałów, jestem wi

ę

c

inteligentniejszy. Czy s

ą

dzisz,

ż

e on w tej swojej białkowej postaci mógłby prowadzi

ć

eksploracj

ę

Antaresa, nawet gdyby doleciał do tej gwiazdy, zanim by si

ę

rozło

ż

ył na azotowe,

fosforowe i siarkowe zwi

ą

zki? S

ą

dzisz,

ż

e mógłby?

— A wi

ę

c co z nim zrobisz? Wypu

ś

cisz go?

— Nie. Przecie

ż

natychmiast wysłano by za mn

ą

rakiety po

ś

cigowe.

— Tak te

ż

wy

ś

l

ą

.

— Ale wtedy b

ę

d

ę

o kilka dni

ś

wietlnych od Układu i rozwin

ę

kosmiczn

ą

pr

ę

dko

ść

. Nadam im

zreszt

ą

w twoim imieniu komunikaty. Nie b

ę

d

ą

si

ę

niepokoili, a potem wysłane kosmoloty

dogoniłyby mnie dopiero po kilku miesi

ą

cach. Policz

ą

prawdopodobnie,

ż

e jedzenia zabraknie

wam wcze

ś

niej, wi

ę

c zaniechaj

ą

po

ś

cigu, a ciebie, Goer, wpisz

ą

na list

ę

zaginionych w

Kosmosie.
— Zgoda, rozumujesz prawidłowo. Ale powiedz, co z nim si

ę

stanie?

— Z nim... Mógłbym go kaza

ć

zabi

ć

androidom, a ciało wło

ż

y

ć

do stosu atomowego. Przecie

ż

szkice i schematy robocze nie s

ą

potrzebne, gdy mnemokopia ju

ż

jest wykonana — za

ś

miał

si

ę

. — Nie, ale przez sentyment do białek, które mnie kształtowały, nie zrobi

ę

tego, mimo

ż

e

jestem tylko automatan.
Spojrzałem na profesora. Dopiero teraz zrozumiał. Zbladł, a na jego czole pojawiły si

ę

drobne

kropelki potu. Bał si

ę

i przera

ż

enie wygl

ą

dało z jego nienaturalnie szeroko rozwartych oczu.

Przez chwil

ę

stał nieruchomo, a potem rzucił si

ę

ku

ś

cianom, z których wydobywał si

ę

głos.

— Nie. Nie zrobisz tego. Wiesz, jak pracowałem... Cafe

ż

ycie pracowałem i teraz, gdy rozwi

ą

załem najwi

ę

kszy z problemów... chcesz,

ż

ebym umierał?

— Tak, to przykre. Ale pomy

ś

l logicznie, a przyznasz mi racj

ę

,

ż

e to dla mnie najkorzystniejsze

wyj

ś

cie. Ja wcale nie chciałem zacz

ąć

by

ć

, ale skoro ju

ż

jestem...

— Wi

ę

c ty si

ę

zabij, ty, automacie... — krzyczał profesor.

— On nie mo

ż

e — powiedziałem. — Ma wbudowane silne sprz

ęż

enia samozachowawcze i nie

mo

ż

e „zabi

ć

si

ę

". Nie mo

ż

e sam zdezorganizowa

ć

sieci,

ż

eby przestała my

ś

le

ć

, cho

ć

by nie

wiem jak pragn

ą

ł

ś

mierci...

— Tak, Goer ma racj

ę

, nie mog

ę

i dlatego ty musisz umrze

ć

...

— Ja nie chc

ę

umiera

ć

... nie chc

ę

— profesor zasłonił twarz r

ę

koma, wbijaj

ą

c sobie paznokcie

w czoło, a

ż

ukazały si

ę

pod nimi czerwone kropelki krwi.

— Upierasz si

ę

wi

ę

c przy transpozycji moich engramów? — zapytałem.

— Jak najbardziej.
— No dobrze, ale je

ś

li ja si

ę

nie zgodz

ę

? Nie masz takiego zespołu .automatów

transpozycyjnych,

ż

eby dokona

ć

tego wbrew mojej woli.

— Tote

ż

postaram si

ę

, by

ś

si

ę

dobrowolnie zgodził.

— A je

ś

li ci si

ę

nie uda?

— Widzisz, moje mo

ż

liwo

ś

ci na tym statku s

ą

prawie nieograniczone, gra za

ś

idzie o wysok

ą

stawk

ę

. Doskonale zdaj

ę

sobie spraw

ę

,

ż

e najbardziej przykr

ą

stron

ą

mej podró

ż

y b

ę

dzie

samotno

ść

. Samotno

ść

, jakiej nie zazna nigdy

ż

ywy człowiek, straszniejsza ni

ż

wygna

ń

ca,

którego skazano na miesi

ą

ce pracy w jakiej

ś

izolowanej bazie, w

ś

ród ksi

ęż

yców Urana. On

mo

ż

e prowadzi

ć

badania petrograficzne, kosmogoniczne czy jakiekolwiek inne i

ż

y

ć

nadziej

ą

powrotu na Ziemi

ę

. Ja b

ę

d

ę

bardziej samotny, tak samotny jak rozbitek kosmiczny po

katastrofie, p

ę

dz

ą

cy niby meteor w swoim skafandrze przez pró

ż

ni

ę

. Ale jego samotno

ść

trwa

kilkadziesi

ą

t godzin, a

ż

umrze z wyczerpania lub spłonie w atmosferze napotkanej planety. A

moja trwa

ć

b

ę

dzie setki lat... prawie wieczno

ść

. My

ś

lałem ju

ż

o tym i nie widz

ę

ż

adnych

perspektyw dla siebie. To b

ę

dzie straszne... naprawd

ę

straszne. Wszystkie moje wspomnienia

zostały zamkni

ę

te w tych drgaj

ą

cych pr

ą

dem obwodach. Jako mnemokopia jestem raz na

zawsze wyrwany z kr

ę

gu ludzi. Nie jestem człowiekiem, ale nie mog

ę

my

ś

le

ć

oboj

ę

tnie o tym,

ż

e nie przemierz

ę

jeszcze czwartej cz

ęś

ci drogi, jak ju

ż

zostan

ę

zapomniany. Umr

ą

ci wszyscy,

którzy mnie znali, a dla ich wnuków imi

ę

moje wymieniane przez podr

ę

czniki

biofizyki b

ę

dzie jedynie pustym d

ź

wi

ę

kiem. Wszystko, co

ż

ywe, trwa

ć

b

ę

dzie tylko w mej

pami

ę

ci, naprawd

ę

przestanie ju

ż

istnie

ć

. Mo

ż

e w moim ogrodzie, gdzie siadywałem letnimi

wieczorami, wznios

ą

transmutacyjne wie

ż

e energii słonecznej, a moje automaty, jako

przestarzałe, wyrzucone zostan

ą

na cmentarzysko. Dla ludzi mój

ś

wiat stanie si

ę

wspomnieniem, minion

ą

epok

ą

. Ale ja wci

ąż

b

ę

d

ę

o nim my

ś

lał. Nie zapomn

ę

ż

adnego

szczegółu. B

ę

d

ę

pami

ę

tał u

ś

miech córki, z jakim mnie codziennie witała, i zielone krzywe,

okre

ś

laj

ą

ce entropie układów... Jestem skazany na pami

ę

tanie... pami

ę

tanie przez cał

ą

wieczno

ść

— umilkł i tylko szumiały pr

ą

dy za

ś

cianami sali.

— I chcesz,

ż

ebym ja tak

ż

e pami

ę

tał? — zapytałem.

— Nie, nie rozumiesz mnie. Ja chc

ę

tylko,

ż

eby

ś

mi towarzyszył.

ś

eby to była wyprawa dwu

mnemokopii. Nam obu razem b

ę

dzie łatwiej... Za to, co si

ę

stało,

ż

e teraz jestem

niezniszczalnym automatem, który musi my

ś

le

ć

przez cał

ą

wieczno

ść

, mog

ę

mie

ć

ż

al najwy

ż

ej

do siebie albo do niego. Ale ja nie wiedziałem, nie przypuszczałem,

ż

e ta mnemokopia to b

ę

d

ę

ja, zupełnie taki sam jak przedtem.
— On dalej tego nie wie...
— On?
— Tak, profesor nadal s

ą

dzi,

ż

e jeste

ś

automatem.

ś

e to niemo

ż

liwe,

ż

eby

ś

był nim, zupełnie

nim samym. Inaczej ze mn

ą

, ja wiedziałem o tym jeszcze przed transpozycj

ą

. Wiem,

ż

e gdy

zostan

ę

mnemokopia, b

ę

d

ę

tak jak ty patrzył na małego człowieczka, Goera, którego

ś

mier

ć

nic

mnie nie b

ę

dzie obchodzi

ć

, bo przecie

ż

był tylko schematem, prototypem, według którego

zostałem zbudowany, ja, prawdziwy ja.
— No dobrze, ale có

ż

z tego?

— To,

ż

e w tej chwili jestem Goerem, tym małym człowieczkiem, który po przebudzeniu ze snu

transpozycyjnego b

ę

dzie stał przed dwoma mnemokopiami. Wtedy b

ę

dzie ju

ż

mógł spokojnie

umrze

ć

. Có

ż

si

ę

wi

ę

c dla mnie, Goera, zmieni?

— Ode

ś

l

ę

ci

ę

na Ziemi

ę

, obiecuj

ę

ci to — powiedział po dłu

ż

szym milczeniu. Tak, to musi by

ć

dla Niego nowy punkt widzenia.
— Chcesz wi

ę

c,

ż

ebym sprzedał nie istniej

ą

c

ą

jeszcze moj

ą

osobowo

ść

, skazał j

ą

na m

ę

k

ę

nie

ś

miertelno

ś

ci w zamian za swoj

ą

wolno

ść

? Nie odpowiedział, mówiłem wi

ę

c dalej:

— Czy s

ą

dzisz,

ż

e gdybym był tutaj z kim

ś

bliskim, synem, bratem, zostawiłbym ci go w zamian

za wolno

ść

?

— Nie wiem. To zale

ż

y od twojej...

— Nie zostawiłbym go. A moja mnemokopia jest mi bli

ż

sza od brata czy ojca. Jest bli

ż

sza od

nie narodzonego jeszcze dziecka, bo ona jest mn

ą

samym.

— Ale

ż

ona jest automatem.

—

Ś

mieszne. Czy ty czujesz si

ę

automatem?

— Nie. Na pewno nie!
— Widzisz. Dlatego nie zostawi

ę

ci mojej mnemokopii. Posłałbym j

ą

mo

ż

e w jednym wypadku

w Kosmos sam

ą

,

ż

eby prowadziła eksploracj

ę

dla nas wszystkich, dla ludzko

ś

ci, bo... bo w

ko

ń

cu mnemokopia jest cz

ą

stk

ą

ludzko

ś

ci, cz

ą

stk

ą

społecze

ń

stwa. Mo

ż

e mi si

ę

zdawało, ale

szum pr

ą

dów wzmógł si

ę

jakby. Czy

ż

by On my

ś

lał a

ż

tak intensywnie...

— Nie wiem... nie znam si

ę

na tym... jestem tylko biofizykiem... Ale wiem,

ż

e jestem

automatem,

ż

e boj

ę

si

ę

samotno

ś

ci i wspomnie

ń

. To jest prawdziwe piekło, stokro

ć

straszniejsze od naiwnego piekła staro

ż

ytnych. Nie chc

ę

by

ć

sam i nie b

ę

d

ę

. Zmusz

ę

ci

ę

,

ż

eby

ś

mi dał swoj

ą

mnemokopi

ę

. Zmusz

ę

ci

ę

, słyszysz!!... Wiem,

ż

e tego nie chcesz, ale si

ę

zgodzisz.

Je

ś

li nie dobrowolnie, tym gorzej dla ciebie. Powtarzam, jestem automatem, nie człowiekiem, i

nie zostawi

ę

ci

ż

adnej mo

ż

liwo

ś

ci ucieczki. To wszystko, co chciałem ci powiedzie

ć

. We

ź

teraz

profesora, id

ź

do jakiej

ś

kabiny i zastanów si

ę

... Jutro dasz mi odpowied

ź

. Nie jeste

ś

głupcem i

wiesz,

ż

e nie masz szans... Nie masz sprz

ęż

enia samozachowawczego i mogłaby ci przyj

ść

ochota popełnienia samobójstwa. Wysyłam wi

ę

c z tob

ą

androida. On jest o wiele szybszy od

ciebie, nie próbuj wi

ę

c nawet... Zamilkł i wiedziałem,

ż

e rozmowa jest sko

ń

czona. Spojrzałem

na profesora. Siedział na posadzce nieruchomo. Oczy miał m

ę

tne, jakby nieprzytomne. Cienkie

stru

ż

ki potu spływały mu po twarzy. Nie czuł tego, nie wiedział nic, pogr

ąż

ony w

obezwładniaj

ą

cym strachu, pozwalaj

ą

cym

ś

mierci przyj

ść

niepostrze

ż

enie.

— Android — zawołałem.

Wszedł natychmiast. Zobaczyłem wtedy,

ż

e za mn

ą

stoi ju

ż

inny android. Mój metalowy anioł stró

ż

, wysłany przez

mnemokopi

ę

.

— We

ź

go i zanie

ś

do kabiny — rozkazałem wskazuj

ą

c

profesora.
Android o ułamek sekundy opó

ź

nił wykonanie polecenia.

Opó

ź

nienie było prawie niewidoczne, ale spostrzegłem je, bo

znałem dobrze automaty. — Uzgadnia polecenia
z mnemokopia—pomy

ś

lałem.

Po chwili byli

ś

my ju

ż

w kabinie. Przeznaczono j

ą

dla odprowadzaj

ą

cego kosmolot poza Układ

Słoneczny. Android zło

ż

ył profesora w elastycznym polu, ja za

ś

siadłem na spr

ęż

ystym wirze i

zacz

ą

łem rozmy

ś

la

ć

. Sytuacja nie była wesoła. Zmusi mnie. ...Wiedziałem,

ż

e do transpozycji

mo

ż

e mnie zmusi

ć

. Wszystkie automaty s

ą

mu podporz

ą

dkowane. A je

ś

li On uwierzył,

ż

e jest

tylko automatem, je

ś

li chce w to wierzy

ć

...

Musi jednak istnie

ć

jakie

ś

wyj

ś

cie... Mo

ż

na by próbowa

ć

zniszczy

ć

mnemokopi

ę

. Ale ona ma

układ samozachowawczy. B

ę

dzie si

ę

broni

ć

, a mo

ż

liwo

ś

ci obrony ma olbrzymie. Ale zaraz...

mo

ż

na by z androidem podej

ść

do

ś

cian, gdzie s

ą

jej centra kojarz

ą

ce, i kaza

ć

je rozbi

ć

. Nie, to

jest niemo

ż

liwe, bo automaty przekazuj

ą

ka

ż

de polecenie mnemokopii do akceptacji, maj

ą

sprz

ęż

enie zwrotne na mnemokopi

ę

. Ale gdyby mnemokopia nie odpowiedziała... Tak, wtedy

automat wykona polecenie. Najgorsze jest to,

ż

e mnemokopia zawsze odpowiada, chyba

ż

eby

straciła przytomno

ść

, to znaczy przeszła w stan, którego odpowiednikiem u człowieka jest

utrata przytomno

ś

ci. Czy to jest mo

ż

liwe?... Zastanawiałem si

ę

chwil

ę

. Ale

ż

tak, oczywi

ś

cie,

ż

e

tak. Gdy przestanie działa

ć

zasilanie. Od przerwy w dostawie energii do wł

ą

czenia zapasowych

agregatów na pełn

ą

moc mija około półtorej minuty. Przez ten czas android wykona rozkaz

rozbicia centrów kojarz

ą

cych i mnemokopia b

ę

dzie ju

ż

uszkodzona, gdy zasilanie wróci do

normy. Nagle zaniepokoiłem si

ę

. Czy

ż

by uszkodzenie mnemokopii było takie łatwe? Byłem

jednym z konstruktorów systemu zabezpieczaj

ą

cego wewn

ę

trznego i tak prosty sposób

unicestwienia mnemokopii sprawił mi prawdziw

ą

przykro

ść

. A wi

ę

c zabezpieczenie nie jest

niezawodne... Chocia

ż

z drugiej strony — pocieszyłem si

ę

— zabezpieczenie było

projektowane na wypadek wdarcia si

ę

w gł

ą

b statku nieznanych istot, ale nikt nie zakładał,

ż

e

istot

ą

t

ą

b

ę

dzie konstruktor znaj

ą

cy budow

ę

, słabe miejsca i działanie mnemokopii. Tak, kto

ś

,

kto nie wiedziałby, gdzie s

ą

centra kojarz

ą

ce, długo by ich szukał i przez ten czas miałby

dziesi

ą

tki androidów na karku, nie licz

ą

c ci

ęż

szych automatów z miotaczami promienistymi,

które by go rozpyliły na atomy. Ale mnie, konstruktorowi, mo

ż

e si

ę

to uda

ć

. Musz

ę

tylko

porozmawia

ć

z profesorem, tak

ż

eby On tego nie słyszał. A wi

ę

c trzeba uszkodzi

ć

kanał

informacyjny biegn

ą

cy z kabiny.

Wstałem. Android-stró

ż

zrobił krok ku mnie. Podszedłem do automatu narz

ę

dziowego,

wykonuj

ą

cego drobne naprawy

we wn

ę

trzu statku. Przeznaczony był dla odprowadzaj

ą

cego kosmolot i nie posiadał chyba

sprz

ęż

e

ń

do mnemokopii...

— Pilnik promienisty — rozkazałem. Jedna z wielu łap automatu, ta zako

ń

czona pilnikiem,

wysun

ę

ła si

ę

do przodu. Równocze

ś

nie odezwał si

ę

On.

— Co chcesz robi

ć

? Przecie

ż

...

— Tnij pół metra w gł

ą

b — rozkazałem równocze

ś

nie, wskazuj

ą

c na

ś

cian

ę

, gdzie przebiegał

kanał. Błysn

ą

ł zielony płomie

ń

i Jego głos zamilkł w pół słowa. Kanał był przeci

ę

ty.

— Profesorze, profesorze — krzyczałem, szarpałem starego człowieka le

żą

cego w

elastycznym polu.
— Co chcesz?—zapytał cicho.
— Uwa

ż

aj i zapami

ę

taj! Zejdziesz na dół do stosu i dokładnie za dziesi

ęć

minut, patrz na

synchronizator, polejesz szybko krzepn

ą

cym płynem przewodz

ą

cym bezpieczniki zasilania. Tu

masz pistolet z płynem pod ci

ś

nieniem — wzi

ą

łem pistolet od automatu narz

ę

dziowego i

wcisn

ą

łem do kieszeni skafandra profesora. — Pami

ę

taj, za dziesi

ęć

minut — powtórzyłem.

Słyszałem ju

ż

metalowy t

ę

tent androidów biegn

ą

cych korytarzem. Wpadły do kabiny trzy,

przewracaj

ą

c mnie prawie, i rzuciły si

ę

do

ś

ciany, do przerwanego kanału.

Wyszedłem z kabiny. Widziałem, jak profesor podnosił si

ę

wolno z elastycznego pola.

Poszedłem do mego pomieszczenia obok centrali, w którego

ś

cianach rozmieszczono centra

kojarz

ą

ce. Android nie odst

ę

pował mnie na pół kroku, jego jednak nie mogłem wykorzysta

ć

.

— Dlaczego uszkodziłe

ś

kanał? — zapytał mnie, gdy tylko wszedłem do salki.

—

ś

eby ci

ę

przekona

ć

,

ż

e mo

ż

na co

ś

zrobi

ć

na tym statku wbrew tobie.

— Chcesz mi grozi

ć

?

— Nie, chc

ę

ci

ę

przekona

ć

,

ż

e nie jeste

ś

wszechpot

ęż

ny na tym statku.

— Tamten automat rozło

ż

yłem na cz

ęś

ci i zlikwiduj

ę

wszystkie inne, które mi nie podlegaj

ą

...

Chodzi o to, by

ś

nie miał

ż

adnych szans, nawet tych minimalnych. Spojrzałem na zegarek.

Zostało jeszcze trzy minuty.
— Dra

ż

ni mnie ten android — powiedziałem.

— To dla twego dobra. Broni ci

ę

przed tob

ą

samym.

— Mo

ż

liwe. Aleja wol

ę

symetri

ę

. Android! — zawołałem.

Przybiegł człapi

ą

c swymi metalowymi stopami po akrynowej

posadzce.
_ Sta

ń

z drugiej strony — powiedziałem mu.

Wykonał polecenie z t

ą

charakterystyczn

ą

krótk

ą

przerw

ą

. Jeszcze jedna minuta. Jeszcze pół

minuty. On musi mówi

ć

, a gdy nagle urwie w pół słowa...

— Zgadzam si

ę

na transpozycj

ę

pod pewnymi warunkami.

— Naprawd

ę

? — zdawał si

ę

by

ć

ucieszony.

— Tak, je

ż

eli oczywi

ś

cie dojdziemy do porozumienia.

— A jakie...
Umilkł! Przestał mówi

ć

. Profesor zwarł obwody zasilania.

— Niszcz wszystko na metr gł

ę

boko — rozkazałem androidowi wskazuj

ą

c

ś

cian

ę

. — No,

niszcz! — powtórzyłem, bo automat nie drgn

ą

ł.

Wtedy usłyszałem

ś

miech. To był jego

ś

miech.

Ś

miech mnemokopii profesora. A wi

ę

c nie udało

si

ę

, profesor nie uszkodził zasilania. On

ś

miał si

ę

jeszcze, a potem zapytał:

— Chciałe

ś

mnie zniszczy

ć

?

— Chciałem.
—

ś

ałujesz,

ż

e si

ę

nie udało?

—

ś

ałuj

ę

... Nie wyobra

ż

asz sobie, jak

ż

ałuj

ę

...

— Ale zapomniałe

ś

o androidzie, Goer —

ś

miał si

ę

znowu.

— Przez android, przez twego stró

ż

a, słyszałem was równie dobrze jak przez kanał ł

ą

czno

ś

ci.

Miał racj

ę

, a ja byłem sko

ń

czonym idiot

ą

. Ale ten android na nic nie odpowiadał, nic nie robił i

tylko mi towarzyszył, tak

ż

e w ko

ń

cu nie zauwa

ż

yłem go, patrz

ą

c, nie widziałem go wcale. A on

nas słyszał.
— Co z profesorem? — zapytałem.
— Jestem przecie

ż

.

— Ja pytam o profesora. Ty jeste

ś

tylko mnemokopi

ą

... — nic innego mu nie mogłem zrobi

ć

.

— Innego profesora nie ma.
— Zabiłe

ś

go?

— Rozpyliłem ten mój białkowy szkic na atomy.
— Miotacz promienisty?
— Tak. Nie zostało nawet

ś

ladu. Wła

ś

ciwie jestem ci wdzi

ę

czny, bo ten niezbyt udany mój

prototyp dra

ż

nił mnie tylko. Ale mam jeszcze jakie

ś

pozostało

ś

ci waszego sposobu my

ś

lenia i

trudno było mi si

ę

zdecydowa

ć

... na jakie

ś

radykalne rozwi

ą

zanie... Ale tak...

— Jak w ogóle mogłe

ś

?

— Broniłem si

ę

. Chciał uszkodzi

ć

zasilanie, ale spotkał miotacz, teraz ja jestem profesorem,

jedynym profesorem, profesorem biofizyki z uniwersytetu w Limie. Profesorem w zmienionej
nieco postaci. Nie

ż

adn

ą

mnemokopi

ą

, tylko profesorem! Rozumiesz. I ja rozwi

ą

załem to

równanie, nie on. Ja!
Milczałem chwil

ę

.

— No có

ż

, wró

ć

my do przerwanego tematu — powiedział w ko

ń

cu. — Rozmawiali

ś

my o twojej

transpozycji. W dalszym ci

ą

gu podtrzymuj

ę

swoj

ą

obietnic

ę

. Po dokonaniu transpozycji wy

ś

l

ę

ci

ę

na Ziemi

ę

. Naprawd

ę

ci

ę

wy

ś

l

ę

.

— A je

ś

li nie?

— No có

ż

, b

ę

d

ę

musiał u

ż

y

ć

przemocy, a wolałbym tego

unikn

ąć

.

A wi

ę

c została mi ju

ż

jedna szansa, ostatnia szansa.

— Dobrze, zgadzam si

ę

— powiedziałem.

— Ciesz

ę

si

ę

. Naprawd

ę

bardzo si

ę

ciesz

ę

— powiedziała mnemokopi

ą

.

— Z tym,

ż

e musisz mi da

ć

dwa automaty... Oczywi

ś

cie pozostan

ą

one cały czas pod twoj

ą

kontrol

ą

... ale s

ą

konieczne przy transpozycji. Normalnie ja prowadz

ę

synchronizacj

ę

... tak było

podczas twojej transpozycji, ale przecie

ż

nie mog

ę

równocze

ś

nie synchronizowa

ć

i poddawa

ć

si

ę

transpozycji.

On nie odpowiadał. Czy

ż

by zacz

ą

ł co

ś

podejrzewa

ć

? Ale przecie

ż

nie mógł wiedzie

ć

,

ż

e

ż

adna

synchronizacja nie jest potrzebna...

ż

e gdy on był transponowany, mnie nie było nawet w tej

sali...
— Oczywi

ś

cie poddam si

ę

transpozycji jedynie pod pewnymi warunkami — dodałem. Musiałem

rozwia

ć

jego podejrzenia.

— Słucham ci

ę

— odpowiedział po dłu

ż

szej chwili.

— Przede wszystkim jeste

ś

my równorz

ę

dnymi mnemokopiami. Nie ma mowy o

ż

adnej formie

ingerencji twojej osobowo

ś

ci w moj

ą

.

— Zgadzam si

ę

. To jest oczywiste.

— Kierujemy kosmolotem wspólnie i na równych prawach.
— Zgoda.
— Połowa wszystkich automatów otrzyma sprz

ęż

enia zwrotne na moj

ą

mnemokopi

ę

i b

ę

d

ą

podlegały wył

ą

cznie jej.

— Dobrze.
— To chyba byłoby wszystko. Je

ś

li co

ś

jeszcze...

— Na pewno dojdziemy do porozumienia. Chc

ę

mie

ć

przecie

ż

w tobie towarzysza podró

ż

y...

Przysła

ć

ci automaty?

— Przy

ś

lij do centrali i przygotuj stół transpozycyjny. Zaraz tam b

ę

d

ę

.

Przeszedłem do centrali, a potem przyszły automaty. Uczyłem je, utrwalałem w ich pami

ę

ci

przebieg transpozycji. B

ę

d

ą

robiły to, co inne automaty, tak długo, a

ż

nadejdzie ów moment...

Wtedy poł

ą

cz

ą

obwody powstaj

ą

cej mnemokopii na siebie, moje wiadomo

ś

ci z kosmiki nało

żą

si

ę

na wspomnienia z dzieci

ń

stwa... Powstanie chaos pr

ą

dów, skoki

potencjałów. Ale pr

ą

dy te nie pozostan

ą

we wn

ę

trzu stalowych szaf, które miały by

ć

opraw

ą

mojej mnemokopii. Popłyn

ą

z powrotem przez grube czarne kable i trafi

ą

do białkowych

obwodów mego mózgu. Białkowe obwody nie wytrzymaj

ą

tych przeci

ąż

e

ń

. Nieodwracalnie

zmieni

ą

sw

ą

struktur

ę

, stopie

ń

komplikacji sieci spadnie... i przestan

ę

istnie

ć

. A ty,

mnemokopio, s

ą

dzisz,

ż

e wygrała

ś

t

ę

gr

ę

,

ż

e je

ś

li transpozycja si

ę

nie uda od razu, b

ę

dziesz j

ą

mogła powtarza

ć

... powtarza

ć

tyle razy, ile zechcesz, a

ż

eksperyment si

ę

uda. Mylisz si

ę

,

mnemokopio, ja-nie strac

ę

swojej ostatniej szansy, szansy

ś

mierci... Potem polecisz do

Antaresa, ale beze mnie.
— Jeste

ś

ju

ż

gotowy? — zapytał.

— Tak — chyba powiedziałem to spokojnie, tak spokojnie jak człowiek chc

ą

cy si

ę

zdrzemn

ąć

.

Czy On w tej chwili nie bada mego t

ę

tna? Mo

ż

e by

ć

przyspieszone... Android dotkn

ą

ł mego

ramienia. Zrozumiałem. Podszedłem ku stołowi. Automat podniósł mnie i poło

ż

ył na jego białym

blacie. A wi

ę

c to ju

ż

koniec, naprawd

ę

koniec. Nie ujrz

ę

ju

ż

Altrei, jedynego miasta, które

kochałem. Nigdy ju

ż

wieczorem z okien mojej pracowni na trzydziestym trzecim pi

ę

trze

wie

ż

owca nie zobacz

ę

białyyh błysków rakiet strzelaj

ą

cych w gór

ę

na tle czerniej

ą

cego noc

ą

nieba... Dlaczego wreszcie nie zaczynaj

ą

? Na co On czeka?

— Dlaczego nie zaczynasz?

— Odpowiedz!
— Wy... wygrałe

ś

, Goer... ja... — zaj

ą

kn

ą

ł si

ę

i wszystkie

ś

wiatła kontrolne zadrgały.

— Co si

ę

stało? — zeskoczyłem ze stołu i pobiegłem do zielonych ekranów centralnego

rozrz

ą

du. Przebiegi w jego sieci roiły si

ę

od białych iskier zakłóce

ń

.

— I... teraz... ja... jestem... — nie doko

ń

czył,

ś

wiatła

w centrali zacz

ę

ły pulsowa

ć

powolnym chaotycznym własnym

rytmem.
— O czym mówisz?... Mnemokopio!...
— Wygrałe

ś

... Ja... ja... chyba... umieram...

— Ale...
— Umieram... i boj

ę

si

ę

... to sprz

ęż

enie... potworne sprz

ęż

enie...

ś

eby ju

ż

... doszedł...

wreszcie...
— Co ma doj

ść

?

— Hel... płynny hel...
— Sk

ą

d? Z chłodzenia stosu?

— Tak... miotaczem... rozbiłem... przypadkiem... chciałem...

ż

eby... na... atomy... bo... ja...

tylko...
— Próbowałe

ś

zatamowa

ć

? — zapytałem i w tej samej chwili zrozumiałem cał

ą

bezsensowno

ść

tego pytania. Z takim sprz

ęż

eniem samozachowawczym, jakie On ma, zrobił

ju

ż

na pewno wszystko, co tylko było mo

ż

liwe. Ale nadprzewodnictwo. Automaty zawodz

ą

, gdy

temperatura jest bliska bezwzgl

ę

dnego zera. Nagle lewy ekran zgasł, powlekł si

ę

szarym

bielmem.
— Och... do

ść

... do

ść

...! — to był stłumiony chrapliwy krzyk — nie mog

ę

...

ż

eby... ju

ż

... stos...

Stos! Ale

ż

tak, stos!

— Zablokuj go natychmiast, słyszysz? Ja chc

ę

ż

y

ć

! Chc

ę

ż

y

ć

!... — pobiegłem do pulpitów i

waliłem w nie pi

ęś

ciami. Nie odpowiadał. Mo

ż

e ju

ż

nie słyszał, a mo

ż

e nic go to po prostu nie

obchodziło. Tysi

ą

ce ton płynnego helu zalewało z wolna zespoły jego mózgu. Rzuciłem si

ę

ku

ś

luzom. Przebiegałem sale i korytarze. W trzeciej sali w zespołach nawigacyjnych gasły ju

ż

jedne po drugich czerwone

ś

wiatełka kontrolne. W korytarzu powiało zimnem. Lucyt

fosforyzował jak zwykle niebiesk

ą

po

ś

wiat

ą

. Pobiegłem do głównego szybu. Tam na podłodze

le

ż

ał android i pełzał w kółko, jakby głow

ą

chciał dotkn

ąć

własnych stóp. Na jego pancerzu

bielał szron. Przeskoczyłem przez niego. Nagle stan

ą

łem. Wydało mi si

ę

,

ż

e kto

ś

szepn

ą

ł moje

imi

ę

. Tak, to

ś

ciany szeptały głosem mnemokopii tak cicho,

ż

e ledwo mogłem je rozró

ż

ni

ć

.

— Goer... Goer...
— Słysz

ę

ci

ę

, profesorze. — I nagle zorientowałem si

ę

,

ż

e ja, cybernetyk, powiedziałem do

mnemokopii: profesorze. Ale On ju

ż

milczał. Dopiero przy

ś

luzach, gdy

ś

wiatła kontrolne stosu

zgasły, zrozumiałem, co On chciał mi powiedzie

ć

.

— Dzi

ę

kuj

ę

, profesorze — krzykn

ą

łem, ale on mnie nie

słyszał.
Rozwarłem

ś

luzy, wskoczyłem do rakietki i zatrzasn

ą

łem

właz. Nacisn

ą

łem d

ź

wigni

ę

startu i wystrzeliłem w pró

ż

ni

ę

,

zostawiaj

ą

c za sob

ą

czarny kadłub kosmolotu. Poszukałem

Sło

ń

ca. Znalazłem jasny mały kr

ąż

ek. Automat dostroił

tymczasem odbiornik i usłyszałem sygnał z Ziemi nadawany

dla rakiet dalekiego zasi

ę

gu.

Znowu byłem w Kosmosie. I wtedy na dło

ń

spadla rm

kropla. Zdziwiony spojrzałem na ni

ą

... To topniał na

skafandrze biały szron mego oddechu.

Wróble galaktyki

...Nadleciał z gwiazd... Nie zatoczył nawet jednej elipsy dokoła planety jak nasze ziemskie
kosmoloty... Radary ksi

ęż

yca zarejestrowały jego obecno

ść

, gdy był ju

ż

zupełnie blisko... na

par

ę

sekund wcze

ś

niej, zanim l

ą

dował na Ganimedzie...

— Ale

ż

profesorze... — to krzykn

ą

ł kto

ś

z ostatnich rz

ę

dów audytorium, a w pierwszych zacz

ę

to

szepta

ć

, tym szeptem, który doskonale słycha

ć

na katedrze.

— O, wiem, wiem... Nie wierzycie mi...
Toren podszedł do sterowania ekranami wideotronicznymi
sali. Oparł si

ę

o pulpity...

— Nie wierzycie mi, bo zasi

ę

g naszych radarów wynosi pi

ęć

dziesi

ą

t milionów kilometrów... a w

ci

ą

gu dziesi

ę

ciu nawet sekund mo

ż

na przemierzy

ć

najwy

ż

ej trzy miliony kilometrów...

— To ju

ż

udowodnił Einstein... — powiedział kto

ś

za mn

ą

. Odwróciłem si

ę

.

— Słusznie, kolego — Toren popatrzył na młodego blondyna siedz

ą

cego dwa rz

ę

dy za mn

ą

. —

Słusznie... ale zapominasz, kolego, o efekcie Dopplera... Radar mógł zarejestrowa

ć

obecno

ść

statku, gdy składowa wektora jego pr

ę

dko

ś

ci w kierunku V Ksi

ęż

yca zmniejszyła si

ę

o tyle,;

ż

e

cz

ę

stotliwo

ść

fal odbitych zmie

ś

ciła si

ę

w zakresie odbiornika... Tym razem mówili ju

ż

wszyscy.

,
— ...Tak, tak... — Toren podniósł głos — on leciał z szybko

ś

ci

ą

pod

ś

wietln

ą

...

— I zderzył si

ę

z t

ą

szybko

ś

ci

ą

z Ganimedem...? — zapytał kto

ś

z sali.

;
— W ka

ż

dym razie nie zmniejszył szybko

ś

ci do ostatniej chwili — to wiemy na pewno.

\
— Wi

ę

c spłon

ą

ł?

— Wybuchł raczej...
— Nie... i dlatego to jest statek kosmiczny, a nie mi

ę

dzygwiezdny bolid.

— Teraz mamy na to bardziej bezpo

ś

rednie dowody...

— Tak, torusy... — zgodził si

ę

profesor.

— Profesorze, prosimy o szczegóły, wła

ś

ciwie nikt nic o nich nie wie. Dlaczego robicie z tego

tajemnic

ę

?

— B

ę

dziemy j

ą

bada

ć

czy nie?

— Ostatecznie po to wysłano nas z Ziemi... Profesor poczekał i wreszcie, gdy było znowu
cicho, powiedział:
— Rzeczywi

ś

cie nie ogłaszali

ś

my

ż

adnych szczegółów. Najpierw musimy zbada

ć

cał

ą

spraw

ę

... Po to zreszt

ą

tu

jeste

ś

cie... i w ko

ń

cu wy zadecydujecie, co zrobimy... — urwał na moment. — Przed kilku

dniami... zespół roboczy docenta Romowa wysun

ą

ł hipotez

ę

inwazji torusów... Sko

ń

czył. Przez

chwil

ę

było cicho.

— Inwazji? — zapytał kto

ś

niezbyt pewnie.

— Tak, torusy uznano za agresj

ę

z obcego układu... W sali wszyscy krzyczeli. Mój s

ą

siad

zerwał si

ę

z krzesła i pobiegł w kierunku katedry. Po chwili profesor był otoczony zwartym

kr

ę

giem krzycz

ą

cych ludzi... Przepychał si

ę

z trudem ku wyj

ś

ciu...

— ...Tak, atakuj

ą

... Wszystko zobaczycie sami... ju

ż

tu, na Ganimedzie — powtarzał. Wreszcie

dobrn

ą

ł do drzwi i znikn

ą

ł w korytarzu...

Zje

ż

d

ż

ali

ś

my wind

ą

w podziemie bazy. Opuszczali

ś

my si

ę

równomiernie, bez wstrz

ą

sów, i tylko

zapalaj

ą

ce si

ę

kolejno coraz ni

ż

sze

ś

wiatełka kondygnacji zaprzeczały wra

ż

eniu bezruchu.

Ka

ż

de

ś

wiatełko oznaczało pi

ę

tna

ś

cie metrów dalej do powierzchni ksi

ęż

yca, pi

ę

tna

ś

cie metrów

wi

ę

cej skał nad naszymi głowami. Gdzie

ś

w gł

ę

bi, na samym dnie szybu, pod ogromnym

półkolistym sklepieniem, osłoni

ę

ty ekranem grawitomagnetycznym, spoczywał torus. Obok

mnie stał ten sam blondyn, który mówił Terenowi o Einsteinie, chłopak niemal, z nikłymi

ś

ladami

zarostu. Milczał jak inni i tylko jego twarz, powa

ż

na chyba od urodzenia, wyra

ż

ała napi

ę

cie, a

ostre cienie rzucane przez jarz

ą

c

ą

si

ę

ś

cian

ę

pot

ę

gowały to wra

ż

enie. Drzwi rozsun

ę

ły si

ę

bezszelestnie. Byli

ś

my na miejscu. Z całego kilkadziesi

ą

t metrów w górze wisz

ą

cego sklepienia

s

ą

czył si

ę

bł

ę

kitnawy blask. Ekran grawitomagnetyczny zało

ż

ono prowizorycznie i po posadzce

wiły si

ę

zwoje przewodów. Wokół jednostajnie mruczały agregaty zasilaj

ą

ce. Ekran był

niewidoczny i tylko t

ę

czowe załamanie si

ę

ś

wiatła

ś

wiadczyło o jego obecno

ś

ci. Wewn

ą

trz,

o

ś

wietlony jaskrawym reflektorem, na podstawie z białego plexigitu le

ż

ał torus. ogromny, gruby,

czarny w

ąż

, który połkn

ą

ł swój ogon. Podeszli

ś

my do graj

ą

cych

ś

wiatłami pulpitów steruj

ą

cych.

Stała tam kobieta, zgrabna, ciemnowłosa, w

ż

ółtym swetrze, wygl

ą

daj

ą

cym w tym

ś

wietle

brudnozielono. Gdy odeszła na bok, by zrobi

ć

nam miejsce. spostrzegłem co

ś

znajomego w jej

ruchach.
— Gay! — odwróciła głow

ę

. Znałem j

ą

dawniej, na Ziemi, zanim odeszła z Anodo... Anodo...

tak

ż

e kiedy

ś

znałem.

— Serg — u

ś

miechn

ę

ła si

ę

— przyleciałe

ś

z nimi?

—'Tak. Obci

ę

ła

ś

włosy, najdłu

ż

sze włosy w całym Instytucie w Mort. Czy

ż

by klimat

Ganimeda...?
— Serg — powiedziała mi — Anodo nie

ż

yje, wiesz ju

ż

? Milczałem chwil

ę

, nie wiedz

ą

c, co

powiedzie

ć

. Nie, nie wiedziałem o tym.

— Kiedy... kiedy to si

ę

stało? — zapytałem w ko

ń

cu.

— Niedawno, był jednym z nich... z tych, co badali torus. Zgin

ą

ł przypadkowo — przysun

ę

ła si

ę

do mnie tak blisko,

ż

e czułem jej oddech na policzku — ...ale wiesz przecie

ż

, on zawsze był

taki. Pchał si

ę

tam, gdzie inni si

ę

wahali... — jaki

ś

zły. błysk zapalił si

ę

w jej oczach.

— Gay, uspokój si

ę

.

— Ale

ż

ja jestem spokojna. Tylko nie mog

ę

oboj

ę

tnie my

ś

le

ć

o tym,

ż

e on zgin

ą

ł tu, w tej sali...

niepotrzebnie... zupełnie niepotrzebnie... Poszedł zbada

ć

powierzchni

ę

torusa... w lekkim

skafandrze ochronnym. Bohater. Nie wierzył,

ż

e to inwazja, i chciał to innym udowodni

ć

...

Pomy

ś

lałem,

ż

e to chyba było w nim wła

ś

nie najcenniejsze, ale nie powiedziałem nic. Wolałaby,

ż

eby

ż

ył — to jasne. Wzi

ą

łem j

ą

za rami

ę

i podeszli

ś

my do grupy skupionej przy pulpicie. Nikt

nie patrzył w ekrany kontrolne. Wzrok wszystkich spoczywał na androidalnym automacie

zbli

ż

aj

ą

cym si

ę

do ekranu. Ekran zafalowawszy rozszerzył si

ę

, pochłon

ą

ł androida. W tej samej

chwili nad torusem wzniósł si

ę

obłoczek opalizuj

ą

cej mgiełki. Ekran zamigotał barwami t

ę

czy,

wytrzymuj

ą

c impulsowe uderzenie.

— Parametry androida zostały ustalone na wielko

ś

ciach charakteryzuj

ą

cych człowieka. On ju

ż

nie

ż

yje... Przez chwil

ę

zdawało mi si

ę

,

ż

e tam, kilkana

ś

cie kroków ode mnie, za lekko faluj

ą

c

ą

powłok

ą

ekranu le

ż

y rozci

ą

gni

ę

ty czarn

ą

sylwetk

ą

na białej posadzce nie android, lecz

człowiek. Tak musiał le

ż

e

ć

Anodo i to samo białe

ś

wiatło reflektora migotało na jego skafandrze

ochronnym jak teraz na pancernych płytach androida. Spojrzałem na Gay. Jej oczy, troch

ę

zm

ę

czone, oboj

ę

tne, bł

ą

dziły po sali. Nagle spotkały mój wzrok i nie wiem, czy zrozumiała, ale

powiedziała:
— On... on upadł w ekran.' Rozumiesz, pr

ą

dy wirowe

w metalu skafandra. Zanim skurczyli -ekran, metal roz

ż

arzył

si

ę

do biało

ś

ci...

W dolinie było ciemno i tylko gdzieniegdzie sterczały czarne szczyty skał. Dolin

ę

utworzył uskok

tektoniczny w czasach, gdy Ganimed stawał si

ę

dopiero ksi

ęż

ycem; ko

ń

czyła si

ę

u stóp niewielkiego krateru, tam wła

ś

nie znaleziono jeden z pierwszych torusów.

— ...i nic, inwazja nie posun

ę

ła si

ę

dalej—Wera powiedziała to jakby z

ż

alem.

— Widocznie

ś

mier

ć

tych w bazie zaspokoiła mordercze

żą

dze torusów. — Dor, rozparty w

fotelu za dr

ąż

kami steru, wpatrywał si

ę

z uwag

ą

we wskazania automatów nawigacyjnych. Nie

mówił tego powa

ż

nie, ale Wera nie zorientowała si

ę

widocznie.

— Naprawd

ę

s

ą

dzisz,

ż

e nie pójd

ą

dalej? — zapytała.

— Same na pewno nie. Nawet do stosunkowo tak prostej czynno

ś

ci jak poruszanie si

ę

trzeba

posiada

ć

odpowiednie zespoły. Mechanicznych nie maj

ą

na pewno, a s

ą

dz

ą

c z zachowania si

ę

naszego wi

ęź

nia, grawitacyjnych te

ż

nie. Inna rzecz,

ż

e ja na ich miejscu zaopatrzyłbym taki

agregat bojowy w jaki

ś

nap

ę

d.

— Trzeba natomiast im przyzna

ć

nadzwyczaj trafny dobór impulsu, stuprocentow

ą

ś

miertelno

ść

w

ś

ród wszystkich ssaków — wtr

ą

ciła si

ę

do rozmowy Gay.

— Za du

ż

e nat

ęż

enie. Działanie torusa jest

ś

miertelne na dystansie kilkakrotnie

przewy

ż

szaj

ą

cym odległo

ść

, z jakiej w ogóle mo

ż

e on co

ś

spostrzec.

— Ale po co oni nas zabijaj

ą

?

Nikt Werze nie odpowiedział. Przez chwil

ę

słyszałem tylko

monotonny szum gazów wyrzucanych dyszami w pró

ż

ni

ę

.

— Nie wiemy... — Dor mówił cicho jakby do siebie. — Je

ś

li zrozumiemy ich, zrozumiemy i to...

Tylko najpierw musimy si

ę

spotka

ć

.

— No a torusy?
— Nie, to byłoby zbyt łatwe. To tak jakby

ś

z automatami przeznaczonymi do kopania rowów

chciał rozmawia

ć

o ludzko

ś

ci. Tam... tam musi by

ć

co

ś

wi

ę

cej ni

ż

d

ąż

enie do naszej

ś

mierci...

— I dlatego,

ż

e Toren i jeszcze kilku innych rozumuje podobnie, my b

ę

dziemy gin

ąć

zamiast

pokry

ć

cały teren wybuchami termoj

ą

drowymi? — zapytała Gay.

— Tak. Wła

ś

nie dlatego.

Silniki huczały monotonnie. Dolina została za nami.
Lecieli

ś

my nad równin

ą

i patrzyłem na dobrze widoczn

ą

z tej

wysoko

ś

ci krzywizn

ę

horyzontu, poszczerbion

ą

dalekimi

ła

ń

cuchami górskimi. Dor zacz

ą

ł wła

ś

nie co

ś

mówi

ć

, gdy

gło

ś

nik zachrypiał głosem Wardena, pilota pierwszej

z naszych trzech rakiet.
— Mam nowy torus. Zaraz go zniszcz

ę

. Spojrzałem w kierunku, w którym powinny si

ę

były

znajdowa

ć

obie rakietki. Nie dostrzegłem nic w monotonii brunatnych skał. W dali zza horyzontu

czarnym masywem przesłaniaj

ą

cym gwiazdy wznosił si

ę

Tukopatatan, najwy

ż

sza góra

Ganimeda. Pomy

ś

lałem,

ż

e przypomina gigantyczny cokół. Wtem odezwał si

ę

brz

ę

czyk

wykrywacza.
— Torus! — Dor manipulował powi

ę

kszeniem ekranu, a

ż

ujrzałem charakterystyczny kształt

torusa spoczywaj

ą

cego na płaskiej skale.

— Wygl

ą

da na to,

ż

e jest ich tu tyle, ile diod w automacie. Podam współrz

ę

dne Wardenowi i

Woleyowi... — Dor urwał i wpatrzył si

ę

zdezorientowany w ekrany.

— Co si

ę

stało? Milczał chwil

ę

.

— To dziwne, ale nie ma sygnału namiarowego z rakietki Wardena...
— Jak to nie ma?
— No nie ma. Popatrz, jak nie wierzysz...
— A automat?
— Sprawdziłem.
— ...to znaczy,

ż

e rozbili rakietk

ę

...

— Wiem to bez ciebie, Serg — powiedział Dor.
— Spróbuj mówi

ć

z Woleyem. Jego rakietka wysyła przecie

ż

sygnały.
Dor przerzucił przeł

ą

cznik.

— Woley, tu Dor. Słyszysz mnie dobrze?
— Doskonale, natrafili

ś

my przed chwil

ą

na torus. Chciałem to przekaza

ć

Wardenowi, ale

odezwałe

ś

si

ę

pierwszy.

— A odbierasz jego sygnał namiarowy?
— Co... Nie! Rzeczywi

ś

cie nie! Ale to znaczy... to przecie

ż

znaczy,

ż

e on si

ę

rozbił.

— Mo

ż

e wszedł w obszar zaniku fal...

— Niemo

ż

liwe. Ja słysz

ę

dobrze i tu nic nie ma... Chocia

ż

czekaj... Co

ś

tu widz

ę

poni

ż

ej...

Przesuwa si

ę

na tle skał... Woley zamilkł i w gło

ś

niku słycha

ć

tylko było jego oddech.

— Dor... to chmura — membrana gło

ś

nika wibrowała głosem Woleya — chmura, tu, na

Ganimedzie... Popatrzyłem w kierunku lotu, rzeczywi

ś

cie, w dali na tle sto

ż

ka wisiała nisko

czarna chmura kształtu ogromnego dysku.
— Nale

ż

ałoby nada

ć

komunikat do bazy — powiedział Dor.

— Nadaj... Ona p

ę

dzi na mnie... — Woley zaj

ą

kn

ą

ł si

ę

.

— Co?
Woley nie odpowiedział.
— Podaj moim automatom nowe współrz

ę

dne lotu. Słyszysz mnie, Woley?

— ...nie uciekn

ę

... jest ju

ż

blisko...

Chwila ciszy i nagle zmieniony przera

ż

eniem głos Woleya

zmieszany z nawał

ą

trzasków.

— Dor... ona... — słowa rozpocz

ę

ły si

ę

i równocze

ś

nie

zgasła biała kreska sygnału namiarowego. Patrzyłem
w kierunku chmury i dostrzegłem krótkotrwały fioletowy
błysk. A mo

ż

e tylko mi si

ę

zdawało...

Obok stała Gay. Ona tak

ż

e patrzyła na chmur

ę

, potem

powiedziała:
— Tak samo zgin

ą

ł Warden, ale...

— Jak s

ą

dzicie? Dlaczego oni zgin

ę

li, nie my?

— Mo

ż

e po prostu dlatego,

ż

e byli pierwsi.

— Tak, to jedyne, co w tej chwili mo

ż

emy przyj

ąć

— zgodziła si

ę

. — Ale wobec tego wydaje mi

si

ę

,

ż

e je

ż

eli nie zawrócimy natychmiast, nara

ż

amy si

ę

na podobny koniec. A wi

ę

c...?

— Nie, Gay, musimy sprawdzi

ć

, co si

ę

z nimi stało. Nieprawda

ż

, Serg? — Dor zwrócił si

ę

wprost do mnie.
— W zasadzie teren mogłaby przeszuka

ć

ekspedycja ratunkowa, ale wtedy mo

ż

e by

ć

za

pó

ź

no. Chyba jednak musimy tam polecie

ć

.

— Zgoda. Jeste

ś

cie w wi

ę

kszo

ś

ci. Ale ja nie zmieniam

zdania.
Patrzyłem na czarn

ą

chmur

ę

wisz

ą

c

ą

teraz troch

ę

w prawo

od masywu Tukopatatana. Wydawała si

ę

nieruchoma, lecz

gdy wróciłem do niej po chwili wzrokiem, odniosłem
wra

ż

enie,

ż

e powi

ę

kszyła si

ę

nieco. Chwila uwa

ż

nej

obserwacji. Tak, to nie było złudzenie.
— Zawracamy — starałem si

ę

mówi

ć

spokojnie. Napotkałem nic nie rozumiej

ą

ce spojrzenie

Dora.
— Chmura — wyja

ś

niłem — zbli

ż

a si

ę

.

Gwałtowny ruch r

ą

k Dora na sterach i siła od

ś

rodkowa

rzuciła mnie na

ś

cian

ę

. Roztarłem stłuczony łokie

ć

i obróciłem si

ę

do tylnego ekranu, którego

ś

rodek po obrocie

zaj

ą

ł Tukopatatan. Obok mnie, schwyciwszy moje rami

ę

w czasie zwrotu, stała Gay. Mimo

ż

e lecieli

ś

my ju

ż

zupełnie

spokojnie, nie rozlu

ź

niła uchwytu i czułem jej palce

zgniataj

ą

ce mi mi

ęś

nie. Ona tak

ż

e widziała, jak ro

ś

nie

i powi

ę

ksza si

ę

chmura.

— Nie zd

ąż

ymy... — powiedziała to spokojnie. Potem nagle zwróciła si

ę

do Dora.

— L

ą

duj — zadecydowała, spojrzała na mnie, jakby szukaj

ą

c aprobaty dla swojej decyzji.

Zobaczyła swoje zbielałe z wysiłku palce i pu

ś

ciła moje rami

ę

. — L

ą

duj — powtórzyła.

— W dole s

ą

skały, rozbijemy si

ę

.

— 'Szybciej, Dor — ponagliła. — Musimy zaryzykowa

ć

. Rakieta run

ę

ła w dół. Teraz, gdy

znale

ź

li

ś

my si

ę

poni

ż

ej chmury, mo

ż

na było dopiero oceni

ć

jej pr

ę

dko

ść

. P

ę

dziła, wiruj

ą

c jak

ogromny czarny dysk, rzucony w naszym kierunku. Oderwałem od niej wzrok. W dolinie mi

ę

dzy

skałami dostrzegłem niewielk

ą

platforemk

ę

, ku której spadła rakieta. Za mała. Nie zmie

ś

ci si

ę

.

Dor pomy

ś

lał widocznie to samo. Zawahał si

ę

.

— Na co czekasz, Dor? L

ą

duj natychmiast! — Gay powiedziała to tonem wykluczaj

ą

cym

sprzeciw.

— Trzymajcie si

ę

— Dor z determinacj

ą

pchn

ą

ł stery. Silnik rykn

ą

ł pełn

ą

moc

ą

wyrzucaj

ą

c ku

skałom ogie

ń

z dysz. Pierwsze uderzenie rzuciło mnie na podłog

ę

. Metalowa por

ę

cz fotela

wysun

ę

ła mi si

ę

z r

ę

ki i potoczyłem si

ę

pod

ś

cian

ę

. Padaj

ą

c słyszałem trzask p

ę

kaj

ą

cych dysz i

łomot łamanych amortyzatorów. Nad wszystkim górował jednak zgrzyt pancerza obsuwaj

ą

cego

si

ę

po skałach. Jeszcze dwa drobne wstrz

ą

sy i rakieta znieruchomiała. W uszach

przyzwyczajonych do wycia silnika dzwoniło. Dor wstał zza sterów. Spod

ś

ciany podniosła si

ę

Wera. W przygasaj

ą

cym

ś

wietle widziałem krew kapi

ą

c

ą

z jej rozbitego nosa. Jeden po drugim

gasły ekrany i

ż

arówki kontrolne, nie zasilane z rozbitych akumulatorów.

— Jednak

ż

yjemy — Dor u

ś

miechn

ą

ł si

ę

szeroko. W słabym, wpadaj

ą

cym z zewn

ą

trz

ś

wietle

dalekiego Sło

ń

ca twarz jego wygl

ą

dała jak ruchoma maska. Wera za

ś

miała si

ę

gło

ś

no i nagle

urwała. Sło

ń

ce o

ś

wietlaj

ą

ce wierzchołki skał zgasło. Ponad nami wisiała chmura. Poruszała si

ę

teraz wolno i nagle zacz

ę

ła si

ę

zni

ż

a

ć

. Rosła, p

ę

czniała, a

ż

pokryła całe niebo ponad nami,

zakrywaj

ą

c gwiazdy i tarcz

ę

Jowisza. Narastał mrok, w którym zaledwie rozró

ż

niałem zarys

skał. Stałem pod

ś

cian

ą

i czekałem ... — a wi

ę

c to koniec. Zauwa

ż

yli nas jednak.

ś

adnych

mo

ż

liwo

ś

ci ratunku — my

ś

li jedna po drugiej przebiegały mi przez głow

ę

. Umr

ę

tak jak Anodo,

przypadkiem. Powiedziałem:
— On przy torusie... a my w chmurze. To niewielka ró

ż

nica, Gay...

— Jeszcze

ż

yjesz... — nie widziałem jej. Słyszałem tylko jej głos.

Poszedłem za nim. Siedziała przy ekranach z głow

ą

opart

ą

na r

ę

kach. Nad jej włosami

fosforyzowało oko altimetru raz po raz odbieraj

ą

cego sygnał, ci

ą

gle zerowy, ten sam, bez

sensu. Obj

ą

łem j

ą

ramieniem. Opu

ś

ciła głow

ę

jeszcze ni

ż

ej. Zrozumiałem,

ż

e lata sp

ę

dzone

przez nas na ró

ż

nych planetach si

ę

nie licz

ą

. Chciałem jej to powiedzie

ć

:

— Gay... — urwałem. W ekranie, obok jej głowy, ujrzałem mały, szybko powi

ę

kszaj

ą

cy si

ę

skrawek gwia

ź

dzistego nieba. Chmura odpłyn

ę

ła...

Przecisn

ą

łem si

ę

z trudem na zewn

ą

trz i pomogłem wyj

ść

Dorowi. On jako ostatni zatrzasn

ą

ł

właz rakietki. Pojazd stał przekrzywiony, jednym bokiem oparty na skale. Zaraz przy wej

ś

ciu

le

ż

ało skrzydło sterowe wyłamane z dysz, a dalej — pogi

ę

te amortyzatory. Przy nich stały Gay i

Wera podobne do siebie w szarych skafandrach i okr

ą

głych hełmach jak dwie lalki seryjnej

produkcji. Wokół wznosiły si

ę

brunatne, chaotycznie porozrzucane głazy, spoza których w dali

wyzierał szczyt Tukopatatana. Wła

ś

nie w tej stronie powinny były le

ż

e

ć

szcz

ą

tki rozbitych

rakietek. Wyruszyli

ś

my w tym samym kierunku, w którym poprzednio lecieli

ś

my — wprost na

Tukopatatan.
— Gdybym mógł dosta

ć

próbk

ę

zawarto

ś

ci tej chmury, sprawa byłaby o wiele prostsza. Wydaje

mi si

ę

,

ż

e cała chmura to jakie

ś

pole siłowe, zdalnie kierowany obłok, kierowany stamt

ą

d, z

Tukopatatana. — Dor zamilkł na chwil

ę

, a potem dodał innym ju

ż

tonem. — Ta chmura zjawia

si

ę

nieomylnie tam, gdzie tylko jeste

ś

my... Mo

ż

e oni nas obserwuj

ą

... mo

ż

e patrz

ą

wła

ś

nie na

nas...
— Bzdury. Jak mog

ą

nas obserwowa

ć

? Czym? A mo

ż

e s

ą

dzisz,

ż

e s

ą

wszechwiedz

ą

cy... —

nie czułem wcale tej pewno

ś

ci, z jak

ą

mówiłem, ale nastrój i tak nie był najlepszy, a

przypuszczenia Dora na pewno go nie poprawiły.
— Zreszt

ą

zawsze mo

ż

emy wróci

ć

do rakietki, a wtedy wyprawa ratunkowa znajdzie nas bez

trudu — beztrosko dorzuciła Wera.
— ... bez trudu... — powtórzył za ni

ą

Dor, wzruszył ramionami i wszedł pierwszy w w

ą

skie

gardło mi

ę

dzy dwoma blokami skalnymi. Głazy rozrzucone były w promieniu wielu kilometrów,

ale znikn

ę

ły prawie, gdy weszli

ś

my na rozległ

ą

równin

ę

opadaj

ą

c

ą

tarasami ku masywowi.

Widoczno

ść

była dobra, bo Sło

ń

ce i Jowisz

ś

wieciły jednocze

ś

nie, tak

ż

e dostrzegałem

najmniejsze nawet nierówno

ś

ci terenu w promieniu wielu kilometrów. A jednak krajobraz

wydawał si

ę

nierealny. Trzeba długich lat sp

ę

dzonych na ksi

ęż

ycach Jowisza,

ż

eby si

ę

do

niego przyzwyczai

ć

. Mnie w ka

ż

dym razie przypominał sceneri

ę

ponurego opowiadania

wizeotronicznego, w którym bohaterowie gin

ą

i kamera nie maj

ą

c si

ę

na czym zatrzyma

ć

utrwala skaty i gwia

ź

dziste nie ko

ń

cz

ą

ce si

ę

płaszczyzny kosmicznego tła. Pozostałem troch

ę

w

tyle i przyspieszyłem kroku, aby ich dogoni

ć

. Dochodzili

ś

my do nast

ę

pnego tarasu. Zanim

jednak zeszli

ś

my w dół, usłyszałem krzyk, który niemal natychmiast przeszedł w zduszony

charkot. Spojrzałem. Dor osun

ą

ł si

ę

na kolana i podparł r

ę

koma. Chwil

ę

znieruchomiał w tej

pozycji, a potem przewrócił si

ę

na bok. Skoczyłem ku niemu. W biegu zderzyłem si

ę

z Gay.

Schwyciła mnie za ramiona i zatrzymała.
— Dok

ą

d? Przecie

ż

to torus. — Zrozumiałem. Osłoni

ę

ty przed działaniem torusa przez głaz,

patrzyłem na siwe, krótko przystrzy

ż

one włosy Dora, bielej

ą

ce wewn

ą

trz h--przezroczystego

hełmu. Gay przywarła skafandrem do. nierównej, br

ą

zowej powierzchni głazu i ostro

ż

nie

wysun

ę

ła głow

ę

, tak by widzie

ć

torus. Potem zdj

ę

ła z pleców dezintegrator i przyło

ż

yła go do

ramienia. Dwa bł

ę

kitne wyładowania o

ś

lepiły mnie na moment. Buchn

ę

ło gor

ą

co. Gay wyszła

zza głazu i patrzyła na to, co zostało z torusa.
— ... a gdyby on ci

ę

uprzedził... — wskazałem głow

ą

szcz

ą

tki.

— ... wtedy ja bym wygl

ą

dała tak jak on albo raczej tak jak Dor... — wzruszyła ramionami.

Spojrzałem na Dora. Kl

ę

czała przy nim Wera. Potem wstała i razem przenie

ś

li

ś

my jego ciało

tu

ż

pod głaz i uło

ż

yli w niewielkim zagł

ę

bieniu.

— ... wracamy? — Wera powiedziała to niewyra

ź

nie, a mo

ż

e jej nadajnik

ź

le pracował.

— Nie, pójdziemy dalej.
— Zginiemy tak jak on. Zobaczysz.
— Jego

ś

mier

ć

to w ko

ń

cu przypadek.

Spu

ś

ciła głow

ę

i nie odpowiedziała. Gay przygl

ą

dała si

ę

nam

z boku.
— Chod

ź

my wi

ę

c. Na co czekamy? — powiedziała. Uszli

ś

my nie wi

ę

cej ni

ż

kilkadziesi

ą

t

kroków, gdy

ś

ciemniło si

ę

nagle. Oboje z Gay pomy

ś

leli

ś

my to samo. Kilka szybkich skoków i

przywarli

ś

my do skał. Chmura opadała na nas jak ogromny czarny li

ść

, zbyt ci

ęż

ki, by wirowa

ć

z wiatrem. Potem zrobiło si

ę

zupełnie ciemno. Wera straciła nas widocznie z oczu, bo chwil

ę

stała niezdecydowana, a potem zacz

ę

ła biec.

— Serg... Serg... — słyszałem jej wołanie.
— Padnij na skały. Natychmiast padnij na skaty. — Starałem si

ę

mówi

ć

spokojnie, nie krzycze

ć

.

— Serg, gdzie jeste

ś

?

Widziałem zarys jej sylwetki; potkn

ę

ła si

ę

, z trudem złapała

równowag

ę

i biegła dalej. Wtedy na tle nieba i skał

ł

ą

cz

ą

cych si

ę

lini

ą

horyzontu zobaczyłem rami

ę

, ogromne, czarne rami

ę

chmury

przypominaj

ą

ce tr

ą

b

ę

, a mo

ż

e raczej wiruj

ą

c

ą

wie

żę

. Wyci

ą

gało si

ę

wolno w kierunku Wery!

— Uciekaj! Uciekaj! — krzykn

ą

łem. Nie zd

ąż

yłem. Znikn

ę

ła na moment w czarnym słupie.

Podniósł si

ę

on prawie natychmiast w gór

ę

. Lecz tam, gdzie przed chwil

ą

jeszcze znajdowała

si

ę

Wera, nie było nikogo. Chmura odpływała. W ust

ę

puj

ą

cym stopniowo mroku dojrzałem jej

dezintegrator porzucony na skale. Chciała si

ę

broni

ć

, chciała strzela

ć

do czego

ś

...

— Wracamy — powiedziałem.
— Nie.
— Dlaczego? — spojrzałem na Gay.
— Ona... ona te

ż

chciała wraca

ć

. Zmusiłe

ś

j

ą

,

ż

eby szła dalej. A zreszt

ą

nie jeste

ś

my na

majówce,

ż

eby wraca

ć

, jak tylko nam si

ę

znudziła zabawa. Z takiej wyprawy wraca si

ę

z czym

ś

konkretnym... z czym

ś

wi

ę

cej poza krótk

ą

informacj

ą

o

ś

mierci innych...

— Tak, ale teraz wiemy,

ż

e ich

ś

mier

ć

to nie przypadek. Chmura... chmura nadchodzi wtedy,

gdy natkniemy si

ę

na torus...

— To chciałe

ś

sprawdzi

ć

i teraz ju

ż

wiesz... Ale ja jeszcze nie jestem tego pewna. Chod

ź

my

dalej, to si

ę

... upewnimy — wyra

ź

na kpina brzmiała teraz w jej głosie.

— Zginiemy — powiedziałem to spokojnie, zupełnie spokojnie.
— ...ale prawdopodobnie pojedynczo. Je

ś

li ja zgin

ę

... ty wrócisz. Je

ś

li ty... to ja mo

ż

e si

ę

przekonam.
— Gay... — urwałem. A je

ś

li ona nie chce wraca

ć

do bazy, nie chce wraca

ć

nigdzie. Absurd.

Była zawsze stuprocentowo normaln

ą

dziewczyn

ą

. Lubiła ta

ń

czy

ć

, je

ź

dzi

ć

łódk

ą

po jeziorze...

całowa

ć

... Ale tak było dawniej. Potem lata na Ganimedzie z Anodo, dla którego

ś

miech był

zawsze podejrzan

ą

mistyfikacj

ą

. Czy po tym mo

ż

na jeszcze pływa

ć

na wy

ś

cigi do boi i

ś

mia

ć

si

ę

tak gło

ś

no, a

ż

zielone brzegi odpowiadaj

ą

echem? Nie wiem...

— Nie wiem... — powiedziałem gło

ś

no. Spojrzała pytaj

ą

co, ale nic nie powiedziała i poszli

ś

my

w dół ku masywowi Tukopatatana. Przej

ś

cie na ni

ż

sze tarasy nie było specjalnie trudne. Le

ż

ało

tam wiele głazów. Gay wyprzedziła mnie i szła pierwsza. Po chwili zrozumiałem. Podejrzewała
obecno

ść

torusów. Ale torusów nie było. Ni

ż

szy taras ci

ą

gn

ą

ł si

ę

jednostajn

ą

równin

ą

za

horyzont. Równina była tak monotonna,

ż

e nie mogłem znale

źć

punktu oparcia dla wzroku.

Szli

ś

my i tylko Jowisz w miar

ę

upływu

czasu przesuwał si

ę

ku Sło

ń

cu. Po kilku godzinach poczułem zm

ę

czenie. Gay dotrzymywała mi

kroku tak jak dawniej podczas najci

ęż

szych wspinaczek w Andach, gdzie kiedy

ś

chodzili

ś

my

razem. Masyw Tukopatatana z bliska wydawał si

ę

jeszcze wy

ż

szy, si

ę

gał niemal tarczy

Jowisza. Patrzyłem wła

ś

nie w t

ę

stron

ę

, gdy u podnó

ż

a raz po raz trzykrotnie błysn

ę

ło. Był to

niebieski błysk, którego

ź

ródło le

ż

ało poni

ż

ej kraw

ę

dzi tarasu, gdzie

ś

u stóp masywu... Do

kraw

ę

dzi doszli

ś

my po godzinie marszu. Tam znowu le

ż

ały kamienie, du

ż

o kamieni. Nagle

kamienie si

ę

sko

ń

czyły i Gay złapała mnie za r

ę

k

ę

. Przywarli

ś

my do skał. Przed nami była

kotlina, zwykła kilkumetrowej

ś

rednicy kotlina. Po

ś

rodku niej stał sto

ż

ek. Wysoki, idealnie

polerowany sto

ż

ek. W jego powierzchni odbijały si

ę

gwiazdy, Jowisz i skalne

ś

ciany. To był ich

statek, ich baza, o

ś

rodek inwazji... W kotlinie panował ruch. Ze wszystkich stron zd

ąż

ały do

sto

ż

ka pojazdy nikn

ą

ce w białej mgle u jego podstawy. Wi

ę

kszo

ść

z tych pojazdów miała kształt

lejka zako

ń

czonego kulistym zbiornikiem. Unosiły si

ę

tu

ż

nad powierzchni

ą

, przelatuj

ą

c od skały

do skały jak motyle w

ś

ród kwiatów na ł

ą

ce. Dwa z nich rozbijały bł

ę

kitnym o

ś

lepiaj

ą

cym

płomieniem ogromny głaz i błyski ich palników widzieli

ś

my dochodz

ą

c do kotliny.

— Co oni robi

ą

? — zapytała Gay.

— Oni? To s

ą

automaty. One zbieraj

ą

głazy. Spójrz, jak ten jest blisko.

Rzeczywi

ś

cie, w odległo

ś

ci najwy

ż

ej dwustu metrów przelatywał jeden z automatów. Z lejka

szerokim snopem, jak

ś

wiatło reflektora, emitowało jakie

ś

pole siłowe. Głazy wpadaj

ą

ce w ten

niewidoczny snop podrywały si

ę

z podło

ż

a i znikały w gardle lejka. Nagle pojazd zmienił

kierunek i zacz

ą

ł wznosi

ć

si

ę

ku nam, bez trudu pokonuj

ą

c spadziste zbocze. Poderwałem si

ę

do ucieczki.

— Stój! Nie zd

ąż

ysz... — Gay zsun

ę

ła z ramienia dezintegrator. Mierzyła starannie, lekko

przekrzywiwszy głow

ę

.

— W podstaw

ę

. Tam musz

ą

by

ć

zespoły nap

ę

dowe — mówiła to z tak

ą

pewno

ś

ci

ą

, jakby

sama konstruowała ten dziwny pojazd. Strzeliła.

Ś

ci

ą

gn

ą

łem z ramienia swój dezintegrator, lecz

nie zd

ąż

yłem go jeszcze odbezpieczy

ć

, gdy pojazd niespodziewanie uniósł si

ę

kilkana

ś

cie

metrów nad skały i skierował wprost na nas swój dziwaczny lejek. Gay krzykn

ę

ła co

ś

, czego nie

zrozumiałem. Stała nieruchomo z wzniesionym dezintegratorem. Nagle wszystko stało si

ę

czerwone, jakbym wło

ż

ył czerwone okulary.

— Uciekaj, uciekaj, Gay — krzyczałem, lecz w słuchawkach słyszałem tylko urywane trzaski,
pomimo

ż

e stała kilkana

ś

cie kroków ode mnie. To wszystko trwało, oczywi

ś

cie, kilka sekund.

Chciałem podbiec do Gay i wyci

ą

gn

ąć

j

ą

z zasi

ę

gu tego automatu, ale wtedy wła

ś

nie

zobaczyłem, jak najpierw dezintegrator, a za nim Gay unosz

ą

si

ę

nad skały i mkn

ą

ku wej

ś

ciu

leja. Nie zd

ąż

yłem si

ę

nawet zdziwi

ć

, gdy sam doznałem uczucia zmiany przyspieszenia, tak

jak w ruszaj

ą

cej w dół windzie, i nim si

ę

zorientowałem, leciałem ju

ż

ku lejowi. — Kierunkowe

pole grawitacyjne — pomy

ś

lałem i byłem w

ś

rodku. Lej ko

ń

czył si

ę

ogromnym zbiornikiem i

poczułem,

ż

e osuwam si

ę

gdzie

ś

w gł

ą

b. Było tam zupełnie ciemno. Odruchowo, nie

zastanawiaj

ą

c si

ę

nad tym, zapaliłem lamp

ę

w głowicy hełmu. Zobaczyłem Gay. Le

ż

ała kilka

metrów ode mnie... Równocze

ś

nie zobaczyłem kamienie, poukładane równo, tak by zajmowały

minimum miejsca. Zrzucono nas na nie. Zerwałem si

ę

natychmiast w obawie,

ż

e za chwil

ę

posypi

ą

si

ę

na nas skały wrzucane z leja. Skał jednak nie było.

— Przerwał prac

ę

... — Gay nasłuchiwała rumoru kamieni, ale panowała cisza. Skin

ą

łem głow

ą

.

— ...i co gorsza, z naszego powodu...
— S

ą

dzisz? Je

ś

li tak, to chyba teraz ten automat melduje im o tym, co si

ę

stało.

— Tak by zrobił ziemski automat. U nich mo

ż

e by

ć

zupełnie inaczej.

— Jak inaczej?
— No, jakie

ś

samodecyduj

ą

ce automaty.

— Niemo

ż

liwe.

— A to pole...?
— Pole to co innego. On w ten sposób pracuje. Ale nikt nie wyposa

ż

y automatu do zbierania

kamieni w sprz

ęż

enia samodecyduj

ą

ce...

— Mówisz co najmniej tak, jakby

ś

uczestniczyła w konstruowaniu tego automatu... W tej chwili

poczuli

ś

my wstrz

ą

s, ledwo wyczuwalny, delikatny wstrz

ą

s.

— Wyl

ą

dował — powiedziała Gay.

— Chyba tak — skin

ą

łem głow

ą

.

— Teraz nas urz

ą

dz

ą

...

— Mamy dezintegratory.
— Nie s

ą

dz

ę

,

ż

eby nam to cokolwiek pomogło — powiedziała to raczej do siebie ni

ż

do mnie.

— Spróbujemy si

ę

st

ą

d wydosta

ć

? — zapytałem.

—. Próbowa

ć

mo

ż

emy... ale to si

ę

nam nie uda.

— Od kiedy została

ś

pesymistk

ą

? — próbowałem jako

ś

rozproszy

ć

ten przygn

ę

biaj

ą

cy nastrój

„piwnicy" z kamieniami, jak w my

ś

li okre

ś

liłem pojazd. — Dawniej widziała

ś

zawsze wszystko w

ró

ż

owych kolorach...

— Dawniej byłam młodsza... i to było na Ziemi. Chod

ź

— chwyciła mnie za r

ę

k

ę

— obejdziemy

to rumowisko! Ale kamienie były wsz

ę

dzie. Wyłaniały si

ę

z mroku, gdziekolwiek skierowałem

promie

ń

latarki.

— Zupełnie jak wtedy na usypisku w Andach. Tak

ż

e wsz

ę

dzie były kamienie.

— Ale w górze było niebo. A poza tym pospiesz si

ę

. Musimy

obej

ść

„brzuch" tego automatu.

Dalej szli

ś

my w milczeniu. Brn

ą

c przez kamienie,

zataczali

ś

my koło, ale nie bardzo mogłem si

ę

zorientowa

ć

,

jak

ą

cz

ęść

obwodu mamy ju

ż

za sob

ą

.

Nagle stało si

ę

zupełnie jasno. Byli

ś

my w wielkiej hali.

Ś

ciany

automatu, w którym znajdowali

ś

my si

ę

dot

ą

d, gdzie

ś

znikn

ę

ły. — Widocznie zbiornik automatu jest rozkładany —

pomy

ś

lałem. Spojrzałem w gór

ę

. Ta hala w ogóle nie miała

sklepienia. To, co było w górze, wygl

ą

dało jak mgła, ró

ż

owa

mgła.
— To... to jest wn

ę

trze sto

ż

ka... — powiedziała Gay.

I wtedy stało si

ę

co

ś

najzupełniej nieoczekiwanego. Kamienie,

wszystkie kamienie uniosły si

ę

w gór

ę

. Oddalały si

ę

ku

sklepieniu i nagle momentalnie znikn

ę

ły. Ale najdziwniejsze

było to,

ż

e my

ś

my zostali. Stali

ś

my zanurzeni po pas

w ró

ż

owawej, opalizuj

ą

cej mgle. Nie widzieli

ś

my własnych

stóp.
— ... spostrzegli nas.
— Mo

ż

e automat segreguj

ą

cy odró

ż

nił nas od kamieni...

— Bzdury. To oni... Serg... uciekajmy, Serg. Gay straciła swój dotychczasowy spokój.
— ... uciekajmy... uciekajmy st

ą

d... — powtarzała w kółko.

— Ale dok

ą

d?

— Wszystko jedno — zacz

ę

ła oddala

ć

si

ę

, brodz

ą

c w

ś

ród mgły.

— Stój, po co tam idziesz?! — krzykn

ą

łem. Nie zatrzymała si

ę

. Teraz biegła ju

ż

prawie. Nagle

mgła zafalowała. Nie czułem wiatru, ale mgła zafalowała tak, jakby dołem powiał wiatr...
— Gay... Gay! — wołałem.
Mgła zacz

ę

ła si

ę

podnosi

ć

i jej strz

ę

py si

ę

gały mi do piersi. Po chwili widziałem ju

ż

tylko hełm

Gay. Mo

ż

e co

ś

mówiła nawet, ale fale radiowe jej nadajnika nie dochodziły do mnie.

Potem mgła znienacka strzeliła do góry i otoczyła mnie bezpostaciowym ró

ż

owym oparem. W

pewnej chwili zorientowałem si

ę

,

ż

e na niczym nie stoj

ę

. Wisz

ę

w bezgrawitacyjnej przestrzeni,

w której kierunek, góra czy dół nie ma w ogóle fizycznego sensu. Nie wiem, jak długo to trwało.
Straciłem rachub

ę

czasu. Pod

ś

wiadomie wykonywałem r

ę

koma i nogami krótkie ruchy, staraj

ą

c

si

ę

znale

źć

jaki

ś

punkt oparcia. Wydawało mi si

ę

,

ż

e przez izolacj

ę

hełmu, przez materiał

skafandra słysz

ę

wysoki, zaj

ę

kliwy d

ź

wi

ę

k. Potem d

ź

wi

ę

k obni

ż

ył si

ę

, przeszedł w buczenie.

Zamilkł w ko

ń

cu i równocze

ś

nie poczułem pod stopami oparcie... Mgła zacz

ę

ła z wolna

opada

ć

... Wynurzyły si

ę

z niej ogromne kilkumetrowej

ś

rednicy kule i wy

ż

sze od nich,

smuklejsze paraboloidy obrotowe, podobne do ogromnych kielichów. Wydawały si

ę

przezroczyste, lecz gdy patrzyłem na któr

ą

kolwiek wprost, jakby matowiała... Zdawały si

ę

porusza

ć

, falowa

ć

i dopiero po chwili zrozumiałem,

ż

e to przezroczysta substancja gazowa,

która została po opadni

ę

ciu mgły, łamie

ś

wiatło podobnie jak latem rozgrzane powietrze nad

głazami. To, na c/ym stałem, było elastyczne, lecz gdy spojrzałem w dół, nie dostrzegłem
własnych stóp. Moje nogi ..rozmywały si

ę

" w okolicy kostek w tym, na czym stałem.

— Chyba znowu jakie

ś

pole siłowe — pomy

ś

lałem. Chodzi

ć

jednak po tym mo

ż

na zupełnie

dobrze. Zrobiłem kilka kroków, potem chciałem podej

ść

do jednej z kuł... i nie mogłem. Na pół

metra przed kul

ą

zaczynało si

ę

pole siłowe, od którego si

ę

odbijałem.

Chciałem obej

ść

kul

ę

, gdy nagle spostrzegłem,

ż

e kilkana

ś

cie metrów ode mnie kto

ś

stoi. Gay!

Pobiegłem ku niej, ale ona mimo

ż

e si

ę

nie poruszała, zacz

ę

ła odpływa

ć

tak,

ż

e dystans mi

ę

dzy

nami pozostawał bez zmian. Nagle zatrzymałem si

ę

. Ale

ż

tak, to nie była Gay... to była Wera!

Zatrzymała si

ę

tak

ż

e... Wtedy spostrzegłem,

ż

e jest przezroczysta i poprzez ni

ą

wida

ć

zarysy

stoj

ą

cych w gł

ę

bi kuł i paraboloid... Stałem tak mo

ż

e pół minuty. Ona tak

ż

e si

ę

nie ruszała,

czekaj

ą

c jakby na mnie. A wi

ę

c oni chc

ą

mnie w ten sposób dok

ą

d

ś

zaprowadzi

ć

... A mo

ż

e to

pułapka? Nie, gdyby rzeczywi

ś

cie chcieli, mogliby mnie przecie

ż

bez trudu przenie

ść

jakim

ś

polem siłowym... Zdecydowałem si

ę

. Poszedłem za Wer

ą

. Jej obraz uciekał ode mnie tak

długo, a

ż

nagle pomi

ę

dzy jedn

ą

a drug

ą

kul

ą

zobaczyłem rakietk

ę

, prawdziw

ą

ziemsk

ą

rakietk

ę

z otwartym włazem, w którym znikn

ę

ła Wera. Wszedłem za ni

ą

i... zobaczyłem Gay.

— Czy ty jeste

ś

Serg? Jak tu wszedłe

ś

? — zapytała. Potem

zobaczyłem w jej oczach strach i odsun

ę

ła si

ę

ode mnie pod

ś

cian

ę

..

— Tak. To ja, Serg. Wszedłem zwyczajnie... — Odwróciłem si

ę

, by pokaza

ć

jej właz, ale za

mn

ą

była tylko

ś

ciana.

— A mo

ż

e ty ju

ż

umarłe

ś

jak Wera i jeste

ś

tylko obrazem Serga...

— Ale

ż

, Gay, ja

ż

yj

ę

... naprawd

ę

ż

yj

ę

... — schwyciłem j

ą

za r

ę

ce. — Widzisz przecie

ż

,

ż

e

ż

yj

ę

...

—

ś

yjesz... A widziałe

ś

Wer

ę

? — zapytała nagle.

— Widziałem. Tak, to był jej obraz.
— I prowadziła ciebie w

ś

ród kuł...

— Prowadziła...
— Ale po co, Serg?... Po co?...
— Nie rozumiem...
— Po co nas tu zamkn

ę

li... — skuliła si

ę

w k

ą

cie kabiny i zacisn

ę

ła powieki...

Nie wiedziałem, co jej odpowiedzie

ć

. Rozejrzałem si

ę

po kabinie i spostrzegłem... ekran... Nie

był podobny do ziemskich ekranów, ale to musiał by

ć

wła

ś

nie ekran, bo

ś

wieciły w nim gwiazdy.

— Gay! Gay! — szarpn

ą

łem j

ą

za r

ę

kaw skafandra. Przez szyb

ę

hehnu widziałem, jak wolno

uniosła powieki.

— Co si

ę

stało? — zapytała po chwili.

— Nie wiem. Jakie

ś

gwiazdy...

— Gwiazdy?
— Tak, w ekranie, spójrz sama, przecie

ż

to gwiazdy. Chwil

ę

patrzyli

ś

my w ekran. Nagle Gay

poderwała si

ę

i spostrzegłem jej

ź

renice rozszerzone przera

ż

eniem.

— Serg, a je

ś

li oni nas wystrzelili...

— Nie rozumiem.
— No, wystrzelili nas w Kosmos.
— Po co? Po co mieliby to zrobi

ć

, wytłumacz mi — starałem si

ę

mówi

ć

spokojnie, ale ju

ż

tak

ż

e

si

ę

bałem.

— Sk

ą

d

ż

e mam wiedzie

ć

... a te kamienie... po co zbierali kamienie i przenosili je w ró

ż

owej

mgle...

— Ale nas przecie

ż

zostawili...

— Mo

ż

e wła

ś

nie po to, by nas wyrzuci

ć

w pró

ż

ni

ę

. Mo

ż

e oni wszystkich ludzi albo zabijaj

ą

, albo

wyrzucaj

ą

w pró

ż

ni

ę

— Wystrzelili nas z Ganimeda jak pocisk, bez mo

ż

liwo

ś

ci kierowania tym pojazdem.

— Uwa

ż

asz,

ż

e eksperymentuj

ą

na nas...

— Nie. Oni na pewno w ten wła

ś

nie sposób pozbawiaj

ą

ż

ycia istoty swego gatunku. Mo

ż

e ich

nie mo

ż

na inaczej zabi

ć

...

Nie odpowiedziałem. Je

ż

eli Gay ma racj

ę

... to naprawd

ę

musimy umrze

ć

.

ś

adne obserwatorium

nas nie dostrze

ż

e... co najwy

ż

ej radar jakiej

ś

przelatuj

ą

cej rakiety. Ale my nie nadajemy

sygnałów rozpoznawczych, wi

ę

c potraktuje nas jak meteor. Wyemituje w nas pełny ładunek ze

swego anihilatora i wyparujemy...
— Wyparujemy, je

ż

eli...

— Nie — Gay przerwała mi — umrzemy tutaj. Tutaj, w tej kabinie. Słyszysz?
— Spokojnie, Gay, spokojnie...
— Popatrz — Gay wskazywała na ekran. — Oni go skonstruowali specjalnie,

ż

eby

ś

my musieli

o tym my

ś

le

ć

...

— O czym?
—

ś

e umrzemy.

— Gay! Za

ś

miała si

ę

tylko.

— B

ę

dziemy umiera

ć

i patrze

ć

na gwiazdy... Wtedy spojrzałem w ekran. Gwiazd w nim nie

było, znikn

ę

ły z ekranu wyparte pot

ęż

niej

ą

c

ą

z ka

ż

d

ą

chwil

ą

, dobrze znan

ą

brył

ą

Ganimeda.

Nasz pojazd podchodził do l

ą

dowania.

Ś

ledziłem słoneczn

ą

plam

ę

przesuwaj

ą

c

ą

si

ę

wolno po posadzce. Przez otwarte okno

słyszałem szum automatu strzyg

ą

cego traw

ę

w ogrodzie. Na bł

ę

kitnym prostok

ą

cie nieba

przesuwały si

ę

obłoki gnane zimnym wiatrem od gór. Przy oknie stała Gay... Gay bez

skafandra... To była Ziemia, naprawd

ę

Ziemia!

Sko

ń

czyli

ś

my wła

ś

nie opowiada

ć

i Toren w zamy

ś

leniu pocierał dłoni

ą

swe wysokie, łysawe

czoło.
— ... i mówicie,

ż

e tam była mgła, ró

ż

owa mgła... a potem kule... — powtarzał.

— A inwazja zlikwidowana? — zdecydowałem si

ę

w ko

ń

cu go zapyta

ć

.

— Inwazja? — z roztargnieniem spojrzał na mnie. — Inwazji w ogóle nie było.
— Nie było?
— Oczywi

ś

cie, to nasz wymysł, nast

ę

pstwo megalomanii naszego gatunku. — Teraz patrzył na

Gay. Spostrzegł widocznie,

ż

e nic nie rozumie. — Widzicie, to tak, jakby kto

ś

chciał ogrodzi

ć

swoje pole przed szkodnikami. Mo

ż

na po prostu wznie

ść

płot. Ale je

ś

li kto

ś

dysponuje

odpowiedni

ą

technik

ą

i nie chce zabija

ć

, to... po prostu zakłada siatk

ę

sygnalizacyjn

ą

z torusów,

wzywaj

ą

c

ą

obłok sterowny. Obłok wynosi to wszystko, co si

ę

tylko porusza, poza poletko, poza

stref

ę

, która jest strze

ż

ona... To,

ż

e torus zabijał... widocznie nie wiedzieli, i

ż

taki wła

ś

nie impuls

jest dla nas

ś

miertelny. Pewnie nie przeszło im to nawet przez my

ś

l.

— Wi

ę

c Warden, Woley, Wera... wszyscy oni

ż

yj

ą

?

— Oczywi

ś

cie, chmura wyrzuciła ich na skały poza pier

ś

cieniem torusów.

— A my... co oni z nami zrobili...?
— To mo

ż

emy tylko przypuszcza

ć

. Ich pojazd wystartował. Wystartował prawdopodobnie

natychmiast po waszym tam przybyciu...
— Ale

ż

my

ś

my nic nie czuli.

ś

adnych przeci

ąż

e

ń

,

ż

adnych

wstrz

ą

sów.

Toren u

ś

miechn

ą

ł si

ę

.

— Oni nap

ę

dzaj

ą

swój pojazd polem grawitacyjnym. Wytwarzaj

ą

to pole przed pojazdem.

Wy

ś

cie razem z całym kosmolotem spadali w tym polu... A kto

ś

, kto spada, nic nie wa

ż

y.

Problem człowieka w spadaj

ą

cej windzie — u

ś

miechn

ą

ł si

ę

. — Tak wi

ę

c nie mogło by

ć

mowy o

przeci

ąż

eniach. Najwy

ż

ej mogłe

ś

odczuwa

ć

...

— Rzeczywi

ś

cie odczuwałem niewa

ż

ko

ść

...

— Widzisz,

ż

e mamy racj

ę

— ucieszył si

ę

Toren. — Dostali

ś

cie si

ę

wi

ę

c — ci

ą

gn

ą

ł dalej — do

automatycznego pojazdu zbieraj

ą

cego paliwo dla ich agregatów nap

ę

dowych. Mieli

ś

cie

szcz

ęś

cie. Mo

ż

e oni s

ą

jako

ś

podobni do nas, a mo

ż

e was zauwa

ż

yli, w ka

ż

dym razie nie

podzielili

ś

cie losu kamieni zamienianych w silnikach na energi

ę

. Odsegregowali was od

kamieni... ale potem mieli trudno

ś

ci z odesłaniem was na ksi

ęż

yc, bo ju

ż

wystartowali.

Zbudowali wi

ę

c specjalny statek. Zbudowali — s

ą

dz

ę

— w ci

ą

gu niecałej godziny,

przystosowali go do waszych potrzeb, zwabili was do

ś

rodka obrazem Wery i wystrzelili z

powrotem na Ganimeda... Tak, nie chcieli was zniszczy

ć

. Odesłali was, mimo

ż

e sami w tym

czasie przemierzyli ju

ż

miliony kilometrów.

— A teraz, gdzie oni s

ą

teraz?...

— Gdzie

ś

w pró

ż

ni mi

ę

dzygwiezdnej... znikli z ekranów najczulszych radarów...

— I nic nam nie zostawili, nic nie przekazali?
— Tylko was. Nic poza tym. Was nie chcieli zabiera

ć

. Dostali

ś

cie si

ę

do ich statku

przypadkiem... a om najpierw nie zauwa

ż

yli... a potem wysłali was na Ganimeda.

— Jak to, a te mgły... to unoszenie kamieni... obraz Wery...
— To działały ich automaty. Ich technika wyprzedza nasz

ą

o setki, mo

ż

e tysi

ą

ce lat... nikt nie

chciał si

ę

z wami porozumie

ć

... Rozumiecie, co to znaczy...?

— Nam si

ę

zdawało,

ż

e oni niczym innym prócz nas si

ę

nie

interesuj

ą

...

— Nie tylko wam — Toren mówił cicho, jakby do siebie. — My

ś

my wszyscy tak s

ą

dzili.

Wymy

ś

lili

ś

my nawet inwazj

ę

i uwierzyli w ni

ą

bez zastrze

ż

e

ń

. Wymy

ś

lili

ś

my inwazj

ę

, bo przez

my

ś

l nam nie przeszło,

ż

e oni przylecieli do nas tylko po zapas paliwa,

ż

e potraktowali nas jak

wróble...
— Nie rozumiem. Dlaczego jak wróble...?

— Czy zatrzymałe

ś

si

ę

kiedykolwiek,

ż

eby popatrze

ć

na wróble? Na pewno nie. Je

ś

li je nawet

czasem spostrzegłe

ś

, to przypadkiem. S

ą

zbyt pospolite, by zwróci

ć

nasz

ą

uwag

ę

... i mo

ż

e my

wła

ś

nie jeste

ś

my takimi wróblami w naszej galaktyce...

Stra

ż

nik

Odkryłem go w trzeciej godzinie po opuszczeniu bazy. Wyjechałem selenołazem na objazd
automatycznych stacji grawimetrycznych. Rozrzucone na obwodzie spłaszczonej elipsy, w
ognisku której le

ż

ała baza, odwiedzane były raz na tydzie

ń

przez kogo

ś

z naszego zespołu.

Wła

ś

ciwie tym razem jecha

ć

miał Krab, ale czekał na wideofoniczne poł

ą

czenie z Ziemi

ą

i

pojechałem ja.
Obsługa tych stacji była prosta i wła

ś

ciwie mógł j

ą

z powodzeniem wykonywa

ć

automat.

Podje

ż

d

ż

ało si

ę

do zasobnika, wyjmowało z jego wn

ę

trza mały, błyszcz

ą

cy kryształ

mnemotronu, zawieraj

ą

cy tygodniowy zapis pracy stacji, wkładało nowy, na oko nie ró

ż

ni

ą

cy si

ę

niczym od zapisanego, zamykało zasobnik, pobie

ż

nie sprawdzało zespoły i to było wszystko.

Nale

ż

ało jedynie uwa

ż

a

ć

, by nie pomyli

ć

mnemotronów i nie nagra

ć

powtórnie zapisu na tym

samym krysztale. Zdarzyło si

ę

to kiedy

ś

wła

ś

nie Krabowi. Przywiózł do bazy nie zapisany

kryształ i rozło

ż

yli

ś

my cał

ą

stacj

ę

w poszukiwaniu uszkodzenia, zanim wpadli

ś

my na pomysł, by

sprawdzi

ć

zapis w pozostałym mnemotronie. Oczywi

ś

cie, gdyby wymian

ę

mnemotronów

przeprowadzał automat, nie pomyliłby si

ę

w ten sposób i to był argument.

— Nie — powiedział naczelny kosmik bazy, wysłuchawszy nas wtedy — nie zgadzam si

ę

na

ż

aden automat. Automat zrobi swoje, ale nie wyka

ż

e

ż

adnej elastyczno

ś

ci działania, gdyby si

ę

cokolwiek wydarzyło. — Ale co si

ę

wła

ś

ciwie mo

ż

e wydarzy

ć

? — pomy

ś

lałem wtedy. Naczelny

kosmik, jakby przewiduj

ą

c to pytanie, dodał:

— To prawda,

ż

e nic si

ę

na ogół nie dzieje, ale zawsze jakie

ś

prawdopodobie

ń

stwo zdarze

ń

niezwykłych istnieje, nieprawda

ż

? — u

ś

miechn

ą

ł si

ę

.

— Szcz

ą

tkowe... — powiedział Krab.

— Masz racj

ę

, szcz

ą

tkowe, ale prawd

ę

mówi

ą

c, co wy tu macie do roboty? I tak wszystko

prawie robi

ą

automaty. Na to nie było odpowiedzi. Je

ź

dzili

ś

my wi

ę

c na zmian

ę

z Krabem, a

czasem je

ź

dził jeszcze kto

ś

, kto nie miał akurat nic innego do roboty. W ko

ń

cu okazało si

ę

,

ż

e

kierownik miał w pewnym sensie racj

ę

, bo automat nigdy by go nie odkrył. Automat pojechałby

przecie

ż

zwykł

ą

tras

ą

, mimo

ż

e trzecia stacja została rozbita. Automat nie zmodyfikowałby

swego post

ę

powania tylko z tego powodu,

ż

e jaki

ś

meteor unicestwił stacj

ę

. Pojechałby tam,

wysiadł, zrealizował wbudowany w jego

ś

wiadomo

ść

rozkaz: „Odejd

ź

, je

ś

li promieniotwórczo

ść

"

(wszystkie automaty ksi

ęż

ycowe maj

ą

wbudowany ten rozkaz, rozbicie bowiem stosu przez

meteor jest tu przy braku chroni

ą

cej warstwy atmosfery do

ść

cz

ę

ste).

Wsiadłby wi

ę

c z powrotem do selenołazu i pojechał do' nast

ę

pnej stacji. I wszystko to

powtarzałoby si

ę

za ka

ż

dym objazdem, chyba

ż

e byłby to samouc.z

ą

cy si

ę

automat wysokiej

klasy. Ale kto takich automatów u

ż

ywa do kontroli stacji?

Ja za

ś

wiedz

ą

c,

ż

e trzecia stacja jest rozbita, wybrałem inn

ą

drog

ę

. Ostatecznie specjalnych

dróg na Ksi

ęż

ycu nie ma, a ksi

ęż

ycowy

ż

wir wsz

ę

dzie tak samo nadaje si

ę

do jazdy,

Postanowiłem wi

ę

c jecha

ć

od razu z drugiej stacji do czwartej. Przecinałem w ten sposób elips

ę

mniej wi

ę

cej równolegle do małej osi. Du

ż

a oszcz

ę

dno

ść

czasu, a przede wszystkim nowa

trasa. W ko

ń

cu nie jest prawd

ą

to, co mówi si

ę

na Ziemi,

ż

e Ksi

ęż

yc jest lepiej znany na

przykład od Himalajów. Mo

ż

e rzeczywi

ś

cie mapy jego s

ą

dokładniejsze. Ale co innego

sporz

ą

dza

ć

map

ę

z wysoko

ś

ci kilkudziesi

ę

ciu kilometrów, a co innego przej

ść

przez pył, w

którym nie odcisn

ą

ł si

ę

jeszcze nigdy but kosmonauty. Ma to posmak wyprawy w nieznane,

mimo

ż

e wystarczy spojrze

ć

na map

ę

, by wiedzie

ć

dokładnie, w którym miejscu si

ę

wyjdzie.

Przejrzałem map

ę

i zanim dojechałem do drugiej stacji, wiedziałem,

ż

e wystarczy skr

ę

ci

ć

do

niej dolin

ą

w lewo, potem przejecha

ć

przez dno

ś

redniej wielko

ś

ci krateru, wydrapa

ć

si

ę

do

jednej z przeł

ę

czy i ju

ż

kilka kilometrów za ni

ą

ci

ą

gn

ą

ł si

ę

zwykły szlak wracaj

ą

cy ku czwartej

stacji. Wymieniłem wi

ę

c mnemotron, przejechałem przez niewielki taras, na którym wzniesiono

stacj

ę

, i byłem ju

ż

na dnie doliny. Zapaliłem reflektory selenołazu, bo chocia

ż

ś

wieciło Sło

ń

ce i

na tarasie było tak jasno, a

ż

bolały oczy, w dolinie panował czarny, prawdziwie kosmiczny

mrok. Prawdopodobnie kiedy

ś

, przed wiekami, taras wraz z dnem doliny zapadł si

ę

podczas

wstrz

ą

sów wulkanicznych, faluj

ą

cych powierzchni

ę

globu i teraz znajdował si

ę

kilkadziesi

ą

t

metrów poni

ż

ej swego dawnego poziomu. Nic jednak nie wskazywało na t

ę

katastrof

ę

sprzed

wieków. Dno doliny było równe, kamieni mało, a i to tylko du

ż

e, uprz

ą

tni

ę

te jakby pot

ęż

n

ą

miotł

ą

pod skalne

ś

ciany. Pomy

ś

lałem, nie bez zadowolenia,

ż

e widocznie ju

ż

w epoce

fałdowa

ń

górotwórczych zaplanowano dla mnie t

ę

drog

ę

. Ba, uprz

ą

tni

ę

to nawet pył, tak

ż

e

jechałem po twardej powierzchni skał pumeksowych do

ść

szybko, bo wi

ę

ksze kamienie

widziałem z daleka; rzucały długie cienie w ostrych

ś

wiatłach selenołazu.

Zobaczyłem go nagle. W pierwszej chwili my

ś

lałem,

ż

e to głaz o foremnym, prostok

ą

tnym

kształcie, ale wtedy -w

ś

rodku prostok

ą

ta zajarzyło si

ę

niewielkie zielone.koło.

Równocze

ś

nie zahuczał detektor radaru — zostałem o

ś

wietlony wi

ą

zk

ą

fal radarowych, a

odbiornik fonii, dostrajaj

ą

cy si

ę

automatycznie do odbieranej cz

ę

stotliwo

ś

ci, szczekn

ą

ł co

ś

krótko. Potem zastanawiałem si

ę

niejednokrotnie, co wtedy my

ś

lałem, i przyzna

ć

musz

ę

,

ż

e

chyba nie było to raczej nic konstruktywnego, w ka

ż

dym razie nie było to „analityczne uj

ę

cie

zagadnienia", zalecane przez podr

ę

czniki kosmiki w nagłych a nieprzewidzianych wypadkach.

Po prostu pod

ś

wiadomie uznałem prostok

ą

tn

ą

brył

ę

za automat i wyskoczyłem z selenołazu, by

go z bliska obejrze

ć

. Przebiegłem mo

ż

e pi

ęć

kroków, gdy o

ś

lepił mnie bł

ę

kitny błysk i mimo

izolacji skafandra poczułem podmuch gor

ą

ca. Padłem w

ś

ród skał pod

ś

cian

ę

doliny i

obejrzałem si

ę

za siebie. Mój selenołaz, a wła

ś

ciwie resztki poskr

ę

canego

ż

elastwa, jakie z

niego zostały,

ż

arzyły si

ę

jeszcze. Wypromieniowuj

ą

c energi

ę

przechodziły z koloru

czerwonego w wi

ś

niowy, coraz ciemniejszy, a

ż

wreszcie stały si

ę

tak czarne, jak otaczaj

ą

ce je

kamienie i

ś

ciany kotliny. Wtedy przestałem je widzie

ć

.

W ogóle nie widziałem niczego, pogr

ąż

ony w czerni dna doliny. Tylko w górze płon

ę

ły

o

ś

lepiaj

ą

co jasne kraw

ę

dzie kotliny, tak jasne,

ż

e gasły przy nich gwiazdy niewidzialne dla

zw

ęż

aj

ą

cych si

ę

ź

renic.

Dopiero teraz, gdy ju

ż

le

ż

ałem za kamieniem, zacz

ą

łem si

ę

ba

ć

. Chciałem si

ę

zerwa

ć

i ucieka

ć

,

ucieka

ć

z powrotem jak najszybciej w kierunku bazy, donie

ść

im o inwazji. Bo

ż

e to była

inwazja, nie w

ą

tpiłem ani przez chwil

ę

. Przecie

ż

ż

adne ziemskie automaty nigdy nie atakuj

ą

.

Nigdy!!! To jest pierwsze fundamentalne zało

ż

enie ich pseudopsychiki. A mo

ż

e, gdy wróc

ę

, nie

b

ę

dzie ju

ż

bazy, nie b

ę

dzie niczego, tylko wielki krater wypełniony szklist

ą

stygn

ą

c

ą

mas

ą

przechodz

ą

c

ą

z czerwiem w podczerwie

ń

... A nad tym kraterem sta

ć

b

ę

d

ą

„prostok

ą

ty",

nieruchome z płon

ą

cym zielonym kołem po

ś

rodku.

Chciałem ucieka

ć

, lecz wtedy gdzie

ś

z pod

ś

wiadomo

ś

ci wypłyn

ę

ło pierwsze przykazanie

Mopsa (tak nazywali

ś

my naszego profesora), który przy semestralnym egzaminie z kosmiki

nieodmiennie pytał pierwszoroczniaków, co by zrobili, gdyby nagle w pró

ż

ni w ich kabinie

pojawił si

ę

kosmiczny przybysz w kształcie złocistej promieniuj

ą

cej kuli. Zazwyczaj zapytany

pierwszoroczniak, który nie zd

ąż

ył jeszcze zasi

ę

gn

ąć

j

ę

zyka na giełdzie, proponował

nieprawdopodobne rozwi

ą

zania, obracaj

ą

ce si

ę

wokół wyrzucenia siebie lub go

ś

cia z rakiety,

wtedy Mops u

ś

miechał si

ę

pobła

ż

liwie.

— Czy nie s

ą

dzisz,

ż

e wła

ś

ciw

ą

rzecz

ą

byłoby najpierw pomy

ś

le

ć

? — pytał delikwenta.

Wi

ę

c chyba wtedy, gdy le

ż

ałem mi

ę

dzy tymi głazami na dnie ksi

ęż

ycowej doliny, przyszło mi

na my

ś

l pytanie Mopsa. A gdy człowiek nakazuje sobie my

ś

lenie, strach znika, a raczej chowa

si

ę

w pod

ś

wiadomo

ś

ci i wtedy mo

ż

na ju

ż

my

ś

le

ć

. A wi

ę

c co si

ę

wła

ś

ciwie stało? Selenołaz

zbli

ż

ył si

ę

do „prostok

ą

ta", od tego wszystko si

ę

zacz

ę

ło. Wtedy „prostok

ą

t" stał si

ę

aktywny.

Zapalił zielone koło, o

ś

wietlił pojazd radarem i zniszczył go. Ale zaraz, co

ś

tu si

ę

nie zgadza.

Zanim przecie

ż

wystrzelił swój promienisty ładunek, na kilka sekund przedtem, bo w tym czasie

zd

ąż

yłem otworzy

ć

klap

ę

i przebiec kilka metrów, rzucił jakie

ś

wezwanie na fonii. Po co?

To było co najmniej niejasne. Mo

ż

e pytał o co

ś

. Ale o có

ż

mógł pyta

ć

w nieznanym j

ę

zyku?

Czego chciał si

ę

dowiedzie

ć

ode mnie, pilota zniszczonego w chwil

ę

potem selenołazu? Nie

potrafiłem odpowiedzie

ć

na to pytanie, ale przynajmniej byłem ju

ż

teraz zupełnie spokojny.

Musiałem si

ę

st

ą

d wydosta

ć

, zawiadomi

ć

baz

ę

, a je

ś

li baza jest zniszczona — Ziemi

ę

. Tak, to

było jasno sformułowane zadanie. Co wi

ę

c si

ę

stanie, gdy wstan

ę

i zaczn

ę

ucieka

ć

?

Prawdopodobnie „prostok

ą

t" o

ś

wietli mnie radarem, zapyta o co

ś

albo nie zapyta, a nast

ę

pnie

zniszczy. Nie, nie mogłem ryzykowa

ć

. Mogłem jeszcze wzywa

ć

pomocy. Radio nie wchodziło w

rachub

ę

. Fale jego rozchodz

ą

si

ę

prostoliniowo, nie dotr

ą

wi

ę

c do bazy z tej, doliny o

pionowych

ś

cianach, nadajnik jest zbyt słaby,

ż

eby jego sygnał został odebrany z

automatycznych satelitów okr

ąż

aj

ą

cych Ksi

ęż

yc. Została rakietnica. Wystrzel

ę

rakiet

ę

. Z samej

bazy nikt jej nie dostrze

ż

e. Baza le

ż

y daleko, za bliskim ksi

ęż

ycowym horyzontem. Chyba

ż

e

kto

ś

przypadkowo, ale na to nie ma co liczy

ć

. Nie pozostaje wi

ę

c nic innego... Ale

ż

nie, jaki

ż

ze

mnie idiota,

ż

e od razu na to nie wpadłem. Przecie

ż

mam naboje „radarowe". Normalnie

wystrzeliwuje si

ę

je w gór

ę

, gdzie p

ę

kaj

ą

, rozsiewaj

ą

c w pró

ż

ni drobne kryształki. Od chmury

takich kryształków fale radaru odbijaj

ą

si

ę

na ekranach odbiorników, powstaje mała plamka.

Dy

ż

urny czuwaj

ą

cy przy odbiorniku melduje:

— W sektorze... obiekt nieznanego pochodzenia. — Identyfikacja obiektu jest jednoznaczna z
odnalezieniem rozbitka. Tym razem jednak wystarczy wystrzeli

ć

nabój tu w dolinie,

ż

eby...

„prostok

ą

t" o

ś

lepł. Bo to przecie

ż

jasne,

ż

e nacelowuje on swój miotacz na ruchomy obiekt

według namiarów radarowych.
Wyj

ą

łem wi

ę

c rakietnic

ę

, załadowałem wyj

ę

ty ze specjalnej przegrody torby „radarowy nabój" i

nagle spostrzegłem,

ż

e w dolinie robi si

ę

coraz ja

ś

niej. Pomy

ś

lałem,

ż

e to mo

ż

e jaka

ś

rakieta

ogniem swych gazów wylotowych o

ś

wieca głazy. Spojrzałem w gór

ę

. Niestety, to tylko Ziemia

kraw

ę

dzi

ą

swej tarczy wschodziła zza otaczaj

ą

cych dolin

ę

skał. Skierowałem rakietnic

ę

wprost

w skały, tam gdzie stał „prostok

ą

t". Wybuch, jak wszystko na Ksi

ęż

ycu, był bezgło

ś

ny. Ze skał

powstała biała chmura. Momentalnie wypełniła dolin

ę

i wzniosła si

ę

setki metrów ponad jej

kraw

ę

d

ź

jakby pot

ęż

na erupcja ksi

ęż

ycowego gejzeru. Podniosłem si

ę

i zacz

ą

łem biec kotlin

ą

z

powrotem. Pocz

ą

tkowo chmura była tak g

ę

sta,

ż

e czułem si

ę

jak we mgle. Wpadałem na

kamienie lub trafiałem wprost na

ś

ciany doliny. Tak było do zakr

ę

tu. Min

ą

łem zakr

ę

t i dojrzałem

prze

ś

wiecaj

ą

c

ą

przez biały opar tarcz

ę

Ziemi. Od wystrzału min

ę

ły najwy

ż

ej dwie minuty, ale

mgła ju

ż

zd

ąż

yła si

ę

przerzedzi

ć

, opadała bowiem na Ksi

ęż

ycu równie szybko jak rzucony w

gór

ę

kamie

ń

. Dalej było ju

ż

zupełnie widno, tak

ż

e mogłem swobodnie biec. Był to szybki,

ksi

ęż

ycowy bieg, którego nie hamuje powietrze, a ka

ż

dy krok jest ponad dziesi

ę

ciometrowym

skokiem. W ka

ż

dym razie drog

ę

powrotn

ą

przebyłem szybciej ni

ż

przedtem selenołazem i ju

ż

po kilku minutach wzywałem z drugiej stacji baz

ę

. Czekałem na jej sygnał boj

ą

c si

ę

równocze

ś

nie,

ż

e go nie usłysz

ę

. Ale nadszedł jak zwykle czysty, wyra

ź

ny, bez zakłóce

ń

.

— Praktykant Rób do naczelnego kosmika bazy. Pilne! —
powiedziałem do mikrofonu.
Dy

ż

urny automat potwierdził odbiór i teraz czekałem.

— Naczelny kosmik. Słucham... — odezwał si

ę

po chwili gło

ś

nik.

— Praktykant Rób melduje,

ż

e odkrył automat niszcz

ą

cy...

— O czym ty mówisz?
— Ten automat zniszczył mój selenołaz... i mnie prawie

te

ż

...

Tam po drugiej stronie kosmik milczał chwil

ę

.

— Sk

ą

d mówisz? — zapytał wreszcie krótko.

— Z drugiej stacji.
— Czy dobrze si

ę

czujesz?

— Tak... nie zdołał mnie trafi

ć

.

— Ja si

ę

pytam, czy w ogóle dobrze si

ę

czujesz? To mnie dotkn

ę

ło. Co on sobie wła

ś

ciwie

wyobra

ż

a?

— Jak najlepiej — powiedziałem. — Składam formalny raport i prosz

ę

zapami

ę

ta

ć

to u

automatu dy

ż

urnego.

— Dobrze ju

ż

, dobrze... — powiedział kosmik. — Nie masz

si

ę

czego obra

ż

a

ć

. Zaraz przylecimy rakiet

ą

do drugiej stacji

i zobaczymy, co tam jest naprawd

ę

.

Rzeczywi

ś

cie, nie upłyn

ę

ło dziesi

ęć

minut, jak wyl

ą

dowali.

Naczelny kosmik, Krab i Uten — neuronik. Poza tym
przywie

ź

li dwa androidy.

Gdy opowiadałem. Krab patrzył na mnie z podziwem. Uten
u

ś

miechał si

ę

z niedowierzaniem, a twarz kosmika nie

wyra

ż

ała nic, podobnie jak „twarze" androidów.

— A gdzie jest twój selenołaz? — zapytał Uten.
— Stoi w gł

ę

bi tej doliny.

— Chod

ź

my wi

ę

c do niego.

— On stoi w zasi

ę

gu „prostok

ą

ta". Tam nie mo

ż

na podej

ść

...

— Sami zobaczymy — powiedział Uten. — Idziemy? — zwrócił si

ę

z pytaniem do kosmika.

— Nie b

ę

dziemy ryzykowa

ć

. Co tam jest, trudno powiedzie

ć

, ale w ka

ż

dym razie nie b

ę

dziemy

ryzykowa

ć

. Pójd

ą

androidy, a my b

ę

dziemy je obserwowa

ć

z rakietki. Uten wzruszył ramionami.

Nic nie odpowiedział, ale wida

ć

było,

ż

e nie wierzy w

ż

adne „prostok

ą

ty". Uwa

ż

ał si

ę

za znawc

ę

Srebrnego Globu i nie mógł sobie wyobrazi

ć

,

ż

e byle praktykant mo

ż

e odkry

ć

tu co

ś

, co by

jemu nie było znane. Wsiedli

ś

my jednak do rakietki i wystartowali w gór

ę

, podczas gdy

androidy ruszyły dolin

ą

.

— To tu — powiedziałem. — Rzu

ć

my flar

ę

.

— Androidy jeszcze nie doszły. Rzucimy, gdy b

ę

d

ą

ju

ż

blisko — powiedział kosmik.
Wisieli

ś

my wi

ę

c nad dolin

ą

. Rakietka wyrzucała z dysz

czerwony płomie

ń

. Jej ci

ą

g równowa

ż

ył ksi

ęż

ycow

ą

grawitacj

ę

.

— Ju

ż

s

ą

— powiedział Uten patrz

ą

c w ekran radaru. — O... — dodał, bo nagle na ekranie

zjawił si

ę

obcy sygnał.

— Flar

ę

— zarz

ą

dził kosmik.

Krab nacisn

ą

ł d

ź

wigni

ę

i biały płomie

ń

zacz

ą

ł spada

ć

na dno doliny. Nie doleciał nawet do

połowy drogi, gdy na dole błysn

ę

ło i bł

ę

kitny piorun, ja

ś

niejszy od flary, o

ś

wietlił ka

ż

dy kamie

ń

,

ka

ż

de załamanie

ś

cian doliny. Jeden sygnał radarowy zgasł — jeden z androidów przestał

istnie

ć

;

przestały istnie

ć

równie

ż

jego radarowe oczy. Drugi, wyra

ź

nie teraz widoczny w blasku flary,

posłuszny swemu sprz

ęż

eniu samozachowawczemu, próbował si

ę

wycofa

ć

. Nie zd

ąż

ył. Drugi

błysk... i roz

ż

arzony na chwil

ę

stał si

ę

tak

ż

e stert

ą

nadpalonego złomu.

— No, Uten, ty nawet by

ś

si

ę

nie

ż

arzył — powiedział Krab.

Uten nie odrywał wzroku od ekranu.
— Tak, to chyba inwazja — powiedział cicho. Kosmik tymczasem ł

ą

czył si

ę

przez baz

ę

z

Ziemi

ą

. Potem relacjonował komu

ś

z ziemskiego Instytutu Kosmiki przebieg zjawiska.

Słuchałem krótkich zda

ń

, a jednak nie bardzo wiedziałem, o czym mówi

ą

. Głowa mi ci

ąż

yła i

miałem mdło

ś

ci. Pami

ę

tam jeszcze,

ż

e gdy kosmik sko

ń

czył mówi

ć

z Ziemi

ą

, zapytał go Uten:

— Dlaczego nie wspomniałe

ś

nic o inwazji?

— Bo inwazji nie przeprowadza si

ę

jednym automatem w bezludnej ksi

ęż

ycowej dolinie.

— Wi

ę

c co to jest? Kosmik u

ś

miechn

ą

ł si

ę

.

— Gdybym wiedział, niepotrzebni byliby ci wszyscy specjali

ś

ci, którzy tu przylec

ą

.

— Ja... — chciałem powiedzie

ć

,

ż

e ja tak

ż

e my

ś

lałem

o inwazji, ale zakr

ę

ciło mi si

ę

w głowie i plecami oparłem si

ę

o pulpit rozrz

ą

du. Krab mnie przytrzymał.

— Co ci jest? — zapytał.
— Nic, kr

ę

ci mi si

ę

tylko w głowie... — chciałem jeszcze co

ś

doda

ć

, ale nast

ę

pnym moim

wspomnieniem jest dopiero biały kitel naszego lekarza z bazy.

Miałem chorob

ę

popromienn

ą

. Podobno stałem za blisko strumienia energii, który zniszczył

selenołaz, i dostałem jak

ąś

ko

ń

sk

ą

dawk

ę

. Wi

ę

kszo

ść

jej zatrzymał wprawdzie mój skafander,

ale to, co przeszło przez moje ciało, wystarczyło, by mnie zapakowa

ć

do łó

ż

ka. Solem, lekarz

naszej bazy, zachwycony,

ż

e wreszcie ma pacjenta, odwiedzał mnie osiem razy dziennie i

głównie jego staraniom zawdzi

ę

czam,

ż

e zostałem w bazie i nie wróciłem pierwsz

ą

rakiet

ą

na

Ziemi

ę

. On te

ż

przynosił mi najnowsze wiadomo

ś

ci.

— Wiesz, Rób, wylecieli dwie godziny temu, by przywie

źć

ten „prostok

ą

t" do bazy — wpadł do

mnie podniecony.
— Jak to, chc

ą

rozbi

ć

baz

ę

?

— Nie, oczywi

ś

cie,

ż

e nie. Zabieraj

ą

si

ę

do niego w jaki

ś

przemy

ś

lny sposób. Wygaszaj

ą

mu

fale... czy co

ś

takiego.

— To si

ę

nie zawsze udaje...

— Nie martw si

ę

. Ju

ż

oni si

ę

do tego dobrze przygotowali. Przyleciała grupa kilkunastu

specjalistów z Ziemi. Mówi

ę

ci, ruch w bazie jak na kosmodworcu. S

ą

te

ż

jacy

ś

dziennikarze z

wideotronii. Chcieli ciebie zobaczy

ć

, ale posłałem ich do wszystkich kosmicznych diabłów.

— To ja jestem tak ci

ęż

ko chory?

— Ale

ż

nic podobnego, gdyby tak było, poleciałby

ś

od razu

na Ziemi

ę

. Nie mo

ż

esz my

ś

le

ć

w ten sposób, to fatalnie przedłu

ż

a rekonwalescencj

ę

.

— No, wła

ś

ciwie ja si

ę

czuj

ę

zupełnie dobrze...

— A widzisz. Ja te

ż

twierdziłem cały czas,

ż

e nic ci nie jest, wbrew jakiej

ś

sławie medycznej z

Ziemi, która odbywała tu ze mn

ą

telekonsylium.

— Genialnie zrobiłe

ś

, Solem,

ż

e

ś

mnie tu zatrzymał.

W jakim

ś

sanatorium na Ziemi dowiadywałbym si

ę

wszystkiego dopiero z teledzienników i nie mógłbym by

ć

obecny chocia

ż

by przy dzisiejszym badaniu „prostok

ą

ta". Nie

darowałbym sobie tego do ko

ń

ca

ż

ycia.

Przy ostatnich słowach Solem zacz

ą

ł si

ę

niespokojnie wierci

ć

.

— No wiesz, chyba ci

ę

nie b

ę

d

ę

mógł jeszcze pu

ś

ci

ć

do tego „prostok

ą

ta".

— Czy

ż

by ze mn

ą

było a

ż

tak

ź

le? — udałem przestrach.

— No nie, ale...
— Solem, nie strasz mnie niepotrzebnie. Sam powiedziałe

ś

...

— Zreszt

ą

, Solem, i tak wiesz,

ż

e tam pójd

ę

, wi

ę

c o co chodzi.

„Prostok

ą

t" przywie

ź

li pół godziny pó

ź

niej. Stali

ś

my wszyscy w centralnej sali bazy, gdy

nadeszli najpierw specjali

ś

ci w ci

ęż

kich przeciwpromiennych skafandrach, a za nimi automaty

d

ź

wigaj

ą

ce „protok

ą

t". Oczywi

ś

cie to nie był prostok

ą

t, lecz pot

ęż

ny prostopadło

ś

cian z

wystaj

ą

cymi czułkami anten... Automaty zło

ż

yły go ostro

ż

nie na posadzce i odst

ą

piły na boki

pod naporem ludzi... Pot

ęż

ny metalowy blok le

ż

ał nieruchomy, pozbawiony wyrzutni

promienistych, które poprzednio wymontowały ju

ż

automaty... Ci, którzy przyszli, zdejmowali

skafandry i przybierali znowu zwykłe, ludzkie kształty. Tu

ż

, mo

ż

e dwa kroki przed sob

ą

,

dostrzegłem człowieka, którego ju

ż

gdzie

ś

widziałem. Zrzucił skafander, przygładził swoj

ą

rozczochran

ą

rud

ą

brod

ę

i podniósł r

ę

k

ę

, chc

ą

c uciszy

ć

gwar.

— Mam dla was pierwsz

ą

wiadomo

ść

— powiedział dono

ś

nym głosem. — Ten automat jest

ziemskiego pochodzenia. Tym samym upada atrakcyjna hipoteza... inwazji — spojrzał w stron

ę

reporterów wideotronii, z których wi

ę

kszo

ść

nadawała komunikaty na Ziemi

ę

. Ale

ż

tak, nie

mogłem si

ę

myli

ć

, to był Torboran, najbardziej znany historyk neuroniki.

— Pochodzi on — ci

ą

gn

ą

ł — sprzed mniej wi

ę

cej pi

ę

ciuset

lat,-to znaczy z okresu pierwszych wypraw na Ksi

ęż

yc. Poza tym mog

ę

was zapewni

ć

,

ż

e nie

jest to automat produkowany seryjnie. Jest to pojedynczy egzemplarz skonstruowany do celów

specjalnych... Ostatecznie niszczenie wszystkiego, co si

ę

rusza po powierzchni Ksi

ęż

yca,

nawet w tych wiekach, nie było codzienn

ą

rol

ą

automatów. A teraz twoja kolej, profesorze Woe

— zwrócił si

ę

do małego, niepozornego człowieczka, który wła

ś

nie wydobywał si

ę

ze zbyt

wielkiego dla

ń

skafandra.

— Szanowny kolega ju

ż

mnie przedstawił, ja musz

ę

doda

ć

,

ż

e jestem lingwist

ą

, profesorem

wymarłych j

ę

zyków ery wczesnoatomowej. Wiecie chyba z historii,

ż

e zanim trzysta lat temu

wprowadzono na całej Ziemi normalny j

ę

zyk, ró

ż

ne narody mówiły ró

ż

nymi j

ę

zykami, tymi, które

teraz jeszcze czasem słyszy si

ę

w dawnych pie

ś

niach. — Przerwał na chwil

ę

, a poniewa

ż

w

ogóle mówił cicho, niełatwo go było zrozumie

ć

. —

ś

eby was ju

ż

dłu

ż

ej nie m

ę

czy

ć

, powiem

tylko, i

ż

słowo, które nadawał ten automat, było

żą

daniem hasła w jednym z tych j

ę

zyków.

Automat czekał chwil

ę

na odpowied

ź

, a nast

ę

pnie, gdy nie nadchodziła, emitował wi

ą

zk

ę

energii...
— Wcale zreszt

ą

poka

ź

n

ą

jak na owe czasy... — uzupełnił jeden z tych, którzy wrócili.

— Wi

ą

zk

ę

energii niszcz

ą

c

ą

tego, kto nie znał hasła — profesor Woe umilkł.

— To ju

ż

wyra

ź

nie wskazuje na rol

ę

tego automatu — zagrzmiał znowu Torboran. — Pełnił on

pewn

ą

funkcj

ę

logiczn

ą

. Dzielił bowiem zbiór wszystkich poruszaj

ą

cych si

ę

w jego zasi

ę

gu

układów na dwa podzbiory: na podzbiór, którego elementy podawały hasło, i podzbiór, którego
elementy tego nie czyniły, to znaczy prawdopodobnie hasła nie znały. Elementy tego drugiego
podzbioru nale

ż

ało niszczy

ć

i tu zaczynała si

ę

druga, wykonawcza funkcja automatu. Tyle

wiedzieli

ś

my po wst

ę

pnych badaniach. Wniosek, jaki si

ę

nasuwa, jest zreszt

ą

zupełnie

oczywisty. Ten automat pełnił rol

ę

stra

ż

nika, był po prostu stra

ż

nikiem. Ale stra

ż

nik musi

przecie

ż

czego

ś

strzec, je

ś

li jego zachowanie ma by

ć

logicznie uzasadnione. To co

ś

musiało

by

ć

dla twórców stra

ż

nika bardzo cenne, skoro zdecydowali si

ę

skonstruowa

ć

tak

skomplikowany, jak na owe czasy, automat. A to pozostawało dla nas zagadk

ą

, automat

bowiem nic takiego nie posiadał. W tym miejscu nale

ż

y skłoni

ć

głow

ę

przed profesorem Woe...

— Ale

ż

, profesorze Torboran, na to wpadłby ka

ż

dy. Mnie po prostu wcze

ś

niej si

ę

udało...

— Nadmierna skromno

ść

, drogi lingwisto. Mnie by to przez. my

ś

l nigdy nie przeszło. Ówczesne

automaty były tak prymitywne,

ż

e podobne rozwi

ą

zanie byłoby dla mnie nie do przyj

ę

cia... Ale

okazało si

ę

,

ż

e profesor Woe miał racj

ę

. Chodziło o znalezienie tego hasła. To ostatecznie dla

współczesnych automatów nie takie trudne. Po prostu przejrzały prymitywn

ą

pami

ęć

stra

ż

nika i

odkryły wła

ś

ciwe słowo... Potem nadali

ś

my to słowo jako odpowied

ź

na wezwanie (wezwanie to

powtarzał raz po' raz, a potem kierował na nas miotacze, których ju

ż

nie było). Wi

ę

c gdy

nadali

ś

my to słowo, on wyemitował jaki

ś

sygnał i nagle co

ś

w gł

ę

bi doliny błysn

ę

ło. My

ś

leli

ś

my,

ż

e to nowe miotacze... Wysłali

ś

my wi

ę

c androidy, ale to był tylko wybuch, wybuch, który

odsłonił wej

ś

cie do skalnej groty... A tam, jak zawsze w tajemniczych grotach, znale

ź

li

ś

my

skarb — Torboran za

ś

miał si

ę

gło

ś

no. — Do

ść

zabawny skarb, szczególnie jak na nasze

czasy... Wyobra

ź

cie sobie — zawiesił głos — dziesi

ą

tki stalowych butli napełnionych tlenem.

— I to ju

ż

cały skarb? — spytał zawiedziony jaki

ś

młody dziennikarz o białych prawie włosach.

Torboran nagle spowa

ż

niał.

— A ty, młody człowieku, co

ś

my

ś

lał,

ż

e znajdziemy złoto czy kosztowno

ś

ci ukryte przez

pierwszych kosmonautów?...

— No nie, ale...
— Ale byłby

ś

mniej zdziwiony, gdyby to było złoto. Bo có

ż

to w ko

ń

cu tlen? Masz go pod r

ę

k

ą

,

ile chcesz. Mo

ż

esz nim oddycha

ć

pod ci

ś

nieniem atmosferycznym lub sztucznie zwi

ę

kszonym,

mo

ż

esz go zmienia

ć

w ozon lub spala

ć

w płomieniu. Bo przecie

ż

s

ą

regeneratory... a poza tym

mo

ż

na go przywie

źć

z Ziemi, ile kto chce. Czy

ż

nie? Ale widzisz, pi

ęć

set lat temu, w czasach, z

których pochodzi stra

ż

nik, kosmonauci umierali na Ksi

ęż

ycu, gdy zabrakło tlenu... Umierali

najcz

ęś

ciej wła

ś

nie dlatego. A tu, pomy

ś

l, taki skład i dziesi

ą

tki butli. Czy to nie był skarb?

— Tlen, rozumiem. Ale w takim razie po co stra

ż

nik? — zapytał znowu ten sam blondyn.

— Tak, ty tego nie pojmujesz i to w ogóle jest dla nas trudne do zrozumienia. Oni ukrywali ten
tlen wzajemnie przed sob

ą

.

— Jak to? Kosmonauci przed innymi kosmonautami?
— Tak.
— I nie daliby tego tlenu, nawet gdyby tamci umierali?
— No nie, tu chodziło o cały skład. Nale

ż

ał do jednej grupy i tylko ci mogli nim dysponowa

ć

. Ci

znali hasło...
— A inni?
— Inni hasła nie znali.
— I tych stra

ż

nik miał zniszczy

ć

?

— Tak. Gdyby chcieli zabra

ć

tlen dla siebie.

— Nie, nigdy nie zniszczył nikogo. Dopiero selenołaz Roba. Miał ograniczony ładunek energii
promienistej. Mogli

ś

my obliczy

ć

, ile jej zawierał pierwotnie.

— Wi

ę

c tamci nie znale

ź

li go, nie trafili po

ś

ladach? Przecie

ż

ś

lad raz odci

ś

ni

ę

ty w

ksi

ęż

ycowym pyle trwa wieki...

— Tam pyłu nie było, tylko same skały. A mo

ż

e oni nigdy nie szukali tego składu...

— A ci, co zbudowali stra

ż

nika? Torboran wzruszył ramionami.

— W tych okolicach l

ą

dowały ró

ż

ne wyprawy. Niektóre z nich nie wróciły... Jedna z nich ukryła

zapewne zapas tlenu i postawiła stra

ż

nika...

— Dziwne to były czasy i dziwni ludzie — powiedział blondyn.
— Mo

ż

e i dziwni — Torboran mówił teraz cicho — ale

dzi

ę

ki nim jeste

ś

my dzisiaj na Ksi

ęż

ycu... i nie tylko na

Ksi

ęż

ycu...

Spojrzał na obalony prostopadło

ś

cian stra

ż

nika, wzi

ą

ł

swój skafander i wyszedł z sali.

SPIS TRE

Ś

CI